Methodologie en toegepaste biostatistiek
BLOK 1: onderzoeksdesigns- en methoden.
8 september 2023
Wat is methodologie
Betreft het proces tussen een wetenschappelijke vraag en het antwoord daarop
Gaat NIET over:
o De inhoud van het onderzoek
o De details van het werkveld
Gaat WEL over:
o Hoe je onderzoek zó doet, dat je betrouwbare kennis genereert.
Betrouwbare kennis
Zomaar een website
Iedereen heeft een mening over gezondheid
Er bestaan talloze claims over gezondheid
Welke zijn aanvaardbaar?
Claims in twijfel trekken
We leven in een oerwoud van gezondheidsclaims
Wat is wetenschappelijk goed onderzocht
Welke maatschappelijke benadering maakt een claim acceptabel?
Hoe kun je een hypothese zelf onderbouwen met gegevens?
-> Dat is het vakgebied van de methodologie
Doelstelling methodologie
- Richt je onderzoek zo in, dat maar één interpretatie van de gegevens mogelijk is.
Toegepaste biostatistiek
- Onderzoek resulteert in gegevens (data)
- Wat vertellen die gegevens je?
o Objectieve beoordeling
Toegepaste biostatistiek
Variabiliteit bemoeilijkt objectiviteit
Mensen zijn allemaal verschillend
Meetmethode introduceert ook nog eens variatie
Je kunt niet iedereen meten
Vele factoren spelen tegelijkertijd en door elkaar heen een rol bij onderzoek naar
gezondheid.
Benodigd: methode om toch geldige uitspraken te doen.
Kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden
Kwantitatief
Gericht op bevestiging of ontkrachting van een onderzoekshypothese
Onderzoekvragen met een gesloten karakter
Statistiek is de scheidsrechter
,Voorbeeld
Is verstrekken gratis condooms effectief in de bestrijding van Hiv-infecties in Malawi?
Implementeer deze interventie op sommige plekken
Bepaal nieuwe gevallen over een gegeven periode
Doe hetzelfde op plekken zonder interventie
Analyseer eventueel verschil
Manier van meten:
Metingen levert getal op, (of wordt via protocol omgezet in getal), rol
onderzoeken minimaal
Kwalitatief
Vaak gericht op waarom en hoe van menselijk gedrag
Onderzoeksvragen met een open karakter.
Manier van meten:
Kwalitatief: interviews, focusgroepen, observaties, onderzoeker deel van
metingen
Voorbeeld
Wat zijn voor jonge mannen uit Malawi redenen om in te gaan op een aanbod van gratis
condooms?
Benaderen doelgroep
Interviews of focusgroepsgesprekken
Ruimte voor onverwachte informatie
Analyse van wat allemaal het revenu passeert.
Overeenkomsten tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek:
Benadering systematisch
Volgorde: onderzoeksvraag – gegevensverzameling – analyse – rapportage.
Kwantitatief onderzoek
Epidemiologie: wetenschap die zich bezighoudt met onderzoek naar gezondheid en ziekte
bij mensen
EPI= bij / in
- Demos= bevolking
- Beschrijvende en verklarende epidemiologie
De populatie
Onderzoek vindt plaats aan een steekproef van proefpersonen die model staan voor een
populatie
De vertaalt uitkomsten in de steekproef naar de populatie, daar hoort een mate van
onzekerheid bij (komt later).
Voorbeeld: je onderzoekt hoe vaak HIV voorkomt in Zuid-Afrika door een steekproef van 8000
mensen met Zuid-Afrikaanse nationaliteit te bemonsteren.
De populatie wordt ook wel doelpopulatie genoemd
De steekproef wordt ook onderzoekspopulatie genoemd
,Steekproef wordt in onderzoek altijd beschreven.
- Geeft beeld van de doelpopulatie
- Laat zien naar wie resultaten generaliseerbaar zijn.
Hoe beschrijf je een steekproef?
Het soort meting dat je verricht is van belang.
Kwantitatieve kenmerken - ook wel numeriek, continue
- metingen hebben een (af te ronden) getalswaarde
- lengte, BMI, bloeddruk, energie-inname
Categoriale kenmerken
- metingen in groepen zonder getalsbetekenis
- in de epidemiologie vaak slechts twee groepen
- Geslacht, ziekte, sterfte
- Dan zijn de kenmerken dichotoom.
Beschrijving dichotome kenmerken
Proefpersoon heeft kenmerk WEL of NIET
- Uit meerdere proefpersonen valt percentage te berekenen (% is dus samenvatting
steekproef).
- Op die wijze is omvang ‘probleem’ goed te bepalen.
Bestaande en nieuwe gevallen:
Het vóórkomen van ziekte (of andere kenmerken) wordt op drie manieren
weergegeven:
Prevalentie De proportie bestaande gevallen van een ziekte
of aandoening
Cumulatieve incidentie De proportie nieuwe gevallen binnen een
gegeven periode
Incidentiedichtheid Het aantal nieuwe gevallen per persoonstijd
Hierover ook een kennisclip!
Prevalentie
Proportie mensen met een gegeven kenmerk
- aantal gevallen, gedeeld door de omvang populatie
- Mogelijke waarden tussen 0-1 (of 0-100%)
- Puntprevalentie: Voor momentopname (transversaal)
- Prevalentie kan ook voor deelpopulaties worden gebruikt.
Prevalentie als schatting
In een steekproef van 50 premasters, genomen op 1 september, rapporteerden er 9
verkoudheid.
- prevalentie: 9/50 = 0,18 of 18%
- betekenis: 18% van alle studenten was naar schatting op 1 september verkouden.
, Prevalentie over de tijd
Periodeprevalentie of lifetime prevelentie
- Welk deel van de bevolking heeft in een bepaalde periode, of gedurende het leven de
ziekte gehad.
- probleem: aan het begin van de periode kan de populatie anders zijn dan aan het einde
- in epidemiologisch onderzoek maken we onderscheid tussen cohorten en dynamische
populaties.
Cohort
Groep gelijktijdig gerekruteerd
- eens bij een cohort, altijd bij een cohort
- geen instroom
- je kunt een cohort in de tijd volgen (prospectief)
- voorbeeld: jullie zijn cohort, premaster is gestart in september 2023.
Dynamische populatie
In- en uitstroom wel mogelijk
- verloop betekent dat na een zekere tijd de steekproef een andere populatie zou kunnen
representeren.
- voorbeeld: studenten aan de VU
Relatie dynamische populatie en cohort
- in dynamische populatie participeren uiteindelijk meer deelnemers dan in de cohort
van dezelfde grootte.
- deelnemers dynamische populatie participeren gemiddeld korter dan die in de cohort.
Probleem prevalentie
De prevalente gevallen zijn een optelsom van nieuwe patiënten, patiënten die (nog) niet
zijn genezen en patiënten die (nog) niet zijn overleden
- voor onderzoek naar causale verbanden zijn vooral de nieuwe gevallen interessant.
- daarvoor is de geëigende frequentiemaat de incidentie.
BLOK 1: onderzoeksdesigns- en methoden.
8 september 2023
Wat is methodologie
Betreft het proces tussen een wetenschappelijke vraag en het antwoord daarop
Gaat NIET over:
o De inhoud van het onderzoek
o De details van het werkveld
Gaat WEL over:
o Hoe je onderzoek zó doet, dat je betrouwbare kennis genereert.
Betrouwbare kennis
Zomaar een website
Iedereen heeft een mening over gezondheid
Er bestaan talloze claims over gezondheid
Welke zijn aanvaardbaar?
Claims in twijfel trekken
We leven in een oerwoud van gezondheidsclaims
Wat is wetenschappelijk goed onderzocht
Welke maatschappelijke benadering maakt een claim acceptabel?
Hoe kun je een hypothese zelf onderbouwen met gegevens?
-> Dat is het vakgebied van de methodologie
Doelstelling methodologie
- Richt je onderzoek zo in, dat maar één interpretatie van de gegevens mogelijk is.
Toegepaste biostatistiek
- Onderzoek resulteert in gegevens (data)
- Wat vertellen die gegevens je?
o Objectieve beoordeling
Toegepaste biostatistiek
Variabiliteit bemoeilijkt objectiviteit
Mensen zijn allemaal verschillend
Meetmethode introduceert ook nog eens variatie
Je kunt niet iedereen meten
Vele factoren spelen tegelijkertijd en door elkaar heen een rol bij onderzoek naar
gezondheid.
Benodigd: methode om toch geldige uitspraken te doen.
Kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden
Kwantitatief
Gericht op bevestiging of ontkrachting van een onderzoekshypothese
Onderzoekvragen met een gesloten karakter
Statistiek is de scheidsrechter
,Voorbeeld
Is verstrekken gratis condooms effectief in de bestrijding van Hiv-infecties in Malawi?
Implementeer deze interventie op sommige plekken
Bepaal nieuwe gevallen over een gegeven periode
Doe hetzelfde op plekken zonder interventie
Analyseer eventueel verschil
Manier van meten:
Metingen levert getal op, (of wordt via protocol omgezet in getal), rol
onderzoeken minimaal
Kwalitatief
Vaak gericht op waarom en hoe van menselijk gedrag
Onderzoeksvragen met een open karakter.
Manier van meten:
Kwalitatief: interviews, focusgroepen, observaties, onderzoeker deel van
metingen
Voorbeeld
Wat zijn voor jonge mannen uit Malawi redenen om in te gaan op een aanbod van gratis
condooms?
Benaderen doelgroep
Interviews of focusgroepsgesprekken
Ruimte voor onverwachte informatie
Analyse van wat allemaal het revenu passeert.
Overeenkomsten tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek:
Benadering systematisch
Volgorde: onderzoeksvraag – gegevensverzameling – analyse – rapportage.
Kwantitatief onderzoek
Epidemiologie: wetenschap die zich bezighoudt met onderzoek naar gezondheid en ziekte
bij mensen
EPI= bij / in
- Demos= bevolking
- Beschrijvende en verklarende epidemiologie
De populatie
Onderzoek vindt plaats aan een steekproef van proefpersonen die model staan voor een
populatie
De vertaalt uitkomsten in de steekproef naar de populatie, daar hoort een mate van
onzekerheid bij (komt later).
Voorbeeld: je onderzoekt hoe vaak HIV voorkomt in Zuid-Afrika door een steekproef van 8000
mensen met Zuid-Afrikaanse nationaliteit te bemonsteren.
De populatie wordt ook wel doelpopulatie genoemd
De steekproef wordt ook onderzoekspopulatie genoemd
,Steekproef wordt in onderzoek altijd beschreven.
- Geeft beeld van de doelpopulatie
- Laat zien naar wie resultaten generaliseerbaar zijn.
Hoe beschrijf je een steekproef?
Het soort meting dat je verricht is van belang.
Kwantitatieve kenmerken - ook wel numeriek, continue
- metingen hebben een (af te ronden) getalswaarde
- lengte, BMI, bloeddruk, energie-inname
Categoriale kenmerken
- metingen in groepen zonder getalsbetekenis
- in de epidemiologie vaak slechts twee groepen
- Geslacht, ziekte, sterfte
- Dan zijn de kenmerken dichotoom.
Beschrijving dichotome kenmerken
Proefpersoon heeft kenmerk WEL of NIET
- Uit meerdere proefpersonen valt percentage te berekenen (% is dus samenvatting
steekproef).
- Op die wijze is omvang ‘probleem’ goed te bepalen.
Bestaande en nieuwe gevallen:
Het vóórkomen van ziekte (of andere kenmerken) wordt op drie manieren
weergegeven:
Prevalentie De proportie bestaande gevallen van een ziekte
of aandoening
Cumulatieve incidentie De proportie nieuwe gevallen binnen een
gegeven periode
Incidentiedichtheid Het aantal nieuwe gevallen per persoonstijd
Hierover ook een kennisclip!
Prevalentie
Proportie mensen met een gegeven kenmerk
- aantal gevallen, gedeeld door de omvang populatie
- Mogelijke waarden tussen 0-1 (of 0-100%)
- Puntprevalentie: Voor momentopname (transversaal)
- Prevalentie kan ook voor deelpopulaties worden gebruikt.
Prevalentie als schatting
In een steekproef van 50 premasters, genomen op 1 september, rapporteerden er 9
verkoudheid.
- prevalentie: 9/50 = 0,18 of 18%
- betekenis: 18% van alle studenten was naar schatting op 1 september verkouden.
, Prevalentie over de tijd
Periodeprevalentie of lifetime prevelentie
- Welk deel van de bevolking heeft in een bepaalde periode, of gedurende het leven de
ziekte gehad.
- probleem: aan het begin van de periode kan de populatie anders zijn dan aan het einde
- in epidemiologisch onderzoek maken we onderscheid tussen cohorten en dynamische
populaties.
Cohort
Groep gelijktijdig gerekruteerd
- eens bij een cohort, altijd bij een cohort
- geen instroom
- je kunt een cohort in de tijd volgen (prospectief)
- voorbeeld: jullie zijn cohort, premaster is gestart in september 2023.
Dynamische populatie
In- en uitstroom wel mogelijk
- verloop betekent dat na een zekere tijd de steekproef een andere populatie zou kunnen
representeren.
- voorbeeld: studenten aan de VU
Relatie dynamische populatie en cohort
- in dynamische populatie participeren uiteindelijk meer deelnemers dan in de cohort
van dezelfde grootte.
- deelnemers dynamische populatie participeren gemiddeld korter dan die in de cohort.
Probleem prevalentie
De prevalente gevallen zijn een optelsom van nieuwe patiënten, patiënten die (nog) niet
zijn genezen en patiënten die (nog) niet zijn overleden
- voor onderzoek naar causale verbanden zijn vooral de nieuwe gevallen interessant.
- daarvoor is de geëigende frequentiemaat de incidentie.
