CanMeds zorgverlener – oncologie
1. inleiding
1.1 wat is kanker?
⟹ kanker is een verzamelnaam waarbij 100 verschillende ziektes onder dezelfde
noemer worden samengebracht → gemeenschappelijke eigenschap = ongeremde
deling van lichaamscellen
1.2 kanker in cijfers
- Absolute cijfers: in 2019 kregen in ons land 71 651 mensen kanker, dat is
196 mensen/dag of 8 mensen/u
o Risicogroepen? Komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen, in 2017
waren er 38 572 mannen en 33 079 vrouwen die de diagnose kregen
o 1 op de 3 mannen krijgen kanker voor hun 75ste
o 1 op de 4 vrouwen krijgen kanker voor hun 75ste
o 1% van alle kanker komt voor bij kinderen en adolescenten
- Kanker als doodsoorzaak: aandeel overlijdens van kanker is hoger dan dat
door hart- en vaatziekten
o Heeft te maken met de vergrijzing en toename wereldbevolking
- Stichting kankerregister: elke nieuwe diagnose wordt genoteerd, hierdoor is
het mogelijk bepaalde risico’s op te sporen en de preventie ervan te
evalueren. Kwaliteit en aanbod van zorgverlening kan ook worden
geëvalueerd → is ook internationaal en zo is er een ruimere analyse ervan
- Trends: risico om te sterven aan kanker daalt jaar na jaar
2. ontstaan van kanker
2.1 risicofactoren
- Onvermijdelijke risicofactoren bv. leeftijd
- Risicofactoren gerelateerd aan individuele keuzes in levensstijl bv. roken
- Risicofactoren gerelateerd aan omgevingsfactoren bv. werken met asbest
- Factoren met een beschermend effect bv. lichaamsbeweging
2.2 preventie
⟹ Organiseren van bevolkingsonderzoek: georganiseerde screening waarbij
een bepaalde groep personen systematisch onderzocht wordt met het doel het
vroegtijdig detecteren van een aandoening = secundaire preventie
- Borstkanker bevolkingsonderzoek: is een 2jaarlijks mammografie voor alle
vrouwen tussen 50-69j
- Baarmoederhalskanker bevolkingsonderzoek: is een 3jaarlijks uitstrijkje
voor vrouwen tussen de 25-64j – enkel consultatie bij arts moet betaald
worden
- Darmkanker bevolkingsonderzoek: 2-jaarlijks stoelgangsstaal voor mannen
en vrouwen tussen de 50-74j
2.3 cel en tumorbiologie
2.3.1 celdeling en celcyclus
⟹ verloopt door een meerstappenproces
- de cellen ontsnappen geleidelijk aan de controlemechanismen waardoor de
cellen ongecontroleerd delen en groeien
1
, - ontwikkeling van een kankercel kan wel 5 tot 10 jaar lang duren
- celdeling en vernieuwing is nodig voor optimaal te kunnen functioneren zodat
beschadigde en verouderde cellen vervangen worden → normaal is de
balans tussen celdeling (mitose) en doding (apoptose), bij ziekte is dit
ontregeld → door toeval of externe factoren
- behandeling is afh. van elke tumor bv. tumoren die het vermogen tot apoptose
verloren zijn en dus niet meer afsterven
- de celcyclus wordt geregeld door cyclines (=eiwitten)
2.3.2 betrokkenheid van genen
- oncogenen: spelen een rol bij de celgroei en kunnen bijgevolg de groei van
een kankercel stimuleren
- tumorsuppressorgenen: remmen de groei van tumoren
- DNA-herstelgenen: herstellen fouten door mutaties of celdeling
- Telomerase: dit is een enzym dat instaat voor het delend vermogen van de
cellen, bij tumorcellen blijft de telomerase-activatie optreden waardoor ze
onbeperkt blijven delen
- Angiogenese: tumoren die zelf bloedvaten aanmaken
2.3.3 goedaardige vs. Kwaadaardige tumoren
⟹ niet alle tastbare zijn kwaadaardig, ook bloedkanker zoals leukemie bv. is
kwaadaardig
Benigne of goedaardige tumoren Maligne of kwaadaardige tumoren
Scherp en afgerond begrensd Onscherp en onregelmatig begrensd
Expansief Infiltrerend
Lage groeisnelheid Hoge groeisnelheid
Hoog gedifferentieerd Matig tot slecht gedifferentieerd
- Borderline tumoren: onderscheid tussen goed- en kwaadaardig is niet goed
te zien
- Metastasering: infiltrerende groei waarbij ze kunnen verspreiden via de
lymfebanen naar de lymfeklieren en via de bloedbaan naar andere organen
2.4 classificatie van tumoren
2.4.1 doel van classificatie
⟹ dit door de internationale richtlijnen en standaarden → voor de juiste
behandeling voor juiste type tumor met een correcte prognose ⟹ hierdoor kan
er ook vergelijkend wetenschappelijk onderzoek gebeuren waarbij tumoren van
zelfde type met elkaar vergeleken worden
2.4.2 onderverdeling in stadia
- Stadium 1: tumor aanwezig zonder doorgroei in de omliggende weefsels (dit
is het beste stadia)
- Stadium 2: tumor aanwezig met doorgroei in de omliggende weefsels dicht bij
de primaire tumor en met vrije lymfeklieren
- Stadium 3: stadium 2 + verspreiding naar de lymfeklieren uit de omgeving
- Stadium 4: stadium 3 + verspreiding in de rest van het lichaam
(metastasering)
2.4.3 TNM-classificatie
2
1. inleiding
1.1 wat is kanker?
⟹ kanker is een verzamelnaam waarbij 100 verschillende ziektes onder dezelfde
noemer worden samengebracht → gemeenschappelijke eigenschap = ongeremde
deling van lichaamscellen
1.2 kanker in cijfers
- Absolute cijfers: in 2019 kregen in ons land 71 651 mensen kanker, dat is
196 mensen/dag of 8 mensen/u
o Risicogroepen? Komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen, in 2017
waren er 38 572 mannen en 33 079 vrouwen die de diagnose kregen
o 1 op de 3 mannen krijgen kanker voor hun 75ste
o 1 op de 4 vrouwen krijgen kanker voor hun 75ste
o 1% van alle kanker komt voor bij kinderen en adolescenten
- Kanker als doodsoorzaak: aandeel overlijdens van kanker is hoger dan dat
door hart- en vaatziekten
o Heeft te maken met de vergrijzing en toename wereldbevolking
- Stichting kankerregister: elke nieuwe diagnose wordt genoteerd, hierdoor is
het mogelijk bepaalde risico’s op te sporen en de preventie ervan te
evalueren. Kwaliteit en aanbod van zorgverlening kan ook worden
geëvalueerd → is ook internationaal en zo is er een ruimere analyse ervan
- Trends: risico om te sterven aan kanker daalt jaar na jaar
2. ontstaan van kanker
2.1 risicofactoren
- Onvermijdelijke risicofactoren bv. leeftijd
- Risicofactoren gerelateerd aan individuele keuzes in levensstijl bv. roken
- Risicofactoren gerelateerd aan omgevingsfactoren bv. werken met asbest
- Factoren met een beschermend effect bv. lichaamsbeweging
2.2 preventie
⟹ Organiseren van bevolkingsonderzoek: georganiseerde screening waarbij
een bepaalde groep personen systematisch onderzocht wordt met het doel het
vroegtijdig detecteren van een aandoening = secundaire preventie
- Borstkanker bevolkingsonderzoek: is een 2jaarlijks mammografie voor alle
vrouwen tussen 50-69j
- Baarmoederhalskanker bevolkingsonderzoek: is een 3jaarlijks uitstrijkje
voor vrouwen tussen de 25-64j – enkel consultatie bij arts moet betaald
worden
- Darmkanker bevolkingsonderzoek: 2-jaarlijks stoelgangsstaal voor mannen
en vrouwen tussen de 50-74j
2.3 cel en tumorbiologie
2.3.1 celdeling en celcyclus
⟹ verloopt door een meerstappenproces
- de cellen ontsnappen geleidelijk aan de controlemechanismen waardoor de
cellen ongecontroleerd delen en groeien
1
, - ontwikkeling van een kankercel kan wel 5 tot 10 jaar lang duren
- celdeling en vernieuwing is nodig voor optimaal te kunnen functioneren zodat
beschadigde en verouderde cellen vervangen worden → normaal is de
balans tussen celdeling (mitose) en doding (apoptose), bij ziekte is dit
ontregeld → door toeval of externe factoren
- behandeling is afh. van elke tumor bv. tumoren die het vermogen tot apoptose
verloren zijn en dus niet meer afsterven
- de celcyclus wordt geregeld door cyclines (=eiwitten)
2.3.2 betrokkenheid van genen
- oncogenen: spelen een rol bij de celgroei en kunnen bijgevolg de groei van
een kankercel stimuleren
- tumorsuppressorgenen: remmen de groei van tumoren
- DNA-herstelgenen: herstellen fouten door mutaties of celdeling
- Telomerase: dit is een enzym dat instaat voor het delend vermogen van de
cellen, bij tumorcellen blijft de telomerase-activatie optreden waardoor ze
onbeperkt blijven delen
- Angiogenese: tumoren die zelf bloedvaten aanmaken
2.3.3 goedaardige vs. Kwaadaardige tumoren
⟹ niet alle tastbare zijn kwaadaardig, ook bloedkanker zoals leukemie bv. is
kwaadaardig
Benigne of goedaardige tumoren Maligne of kwaadaardige tumoren
Scherp en afgerond begrensd Onscherp en onregelmatig begrensd
Expansief Infiltrerend
Lage groeisnelheid Hoge groeisnelheid
Hoog gedifferentieerd Matig tot slecht gedifferentieerd
- Borderline tumoren: onderscheid tussen goed- en kwaadaardig is niet goed
te zien
- Metastasering: infiltrerende groei waarbij ze kunnen verspreiden via de
lymfebanen naar de lymfeklieren en via de bloedbaan naar andere organen
2.4 classificatie van tumoren
2.4.1 doel van classificatie
⟹ dit door de internationale richtlijnen en standaarden → voor de juiste
behandeling voor juiste type tumor met een correcte prognose ⟹ hierdoor kan
er ook vergelijkend wetenschappelijk onderzoek gebeuren waarbij tumoren van
zelfde type met elkaar vergeleken worden
2.4.2 onderverdeling in stadia
- Stadium 1: tumor aanwezig zonder doorgroei in de omliggende weefsels (dit
is het beste stadia)
- Stadium 2: tumor aanwezig met doorgroei in de omliggende weefsels dicht bij
de primaire tumor en met vrije lymfeklieren
- Stadium 3: stadium 2 + verspreiding naar de lymfeklieren uit de omgeving
- Stadium 4: stadium 3 + verspreiding in de rest van het lichaam
(metastasering)
2.4.3 TNM-classificatie
2
