GEZINSONDERSTEUNING
merel botte
, OVER VROEGER EN NU…:
OVER MAATSCHAPPELIJKE
VERANDERINGEN,
OPVOEDINGSONZEKERHEID EN DE
BEHOEFTE AAN
OPVOEDINGSONDERSTEUNING
1
,HOOFDSTUK 1: LEGITIMERING VAN OO
1 HISTORSISCHE CONTEXT
1.1 VROEGER
Vier brede periodes die hebben gezorgd voor de verschuivende perspectieven op gezin en opvoeding
→ volgen elkaar strikt op maar voegen nieuwe elementen toe aan wat bestond
1.1.1 De liberale nachtwakerstaat
Begin 19de eeuw: moralistische periode
→ morele en religieuze beweegredenen om in te grijpen in gezinnen die van de normale norm afweken
Geïndustrialiseerde samenleving waarbij het patriarchale, burgerlijke kostenwinnersgezin de norm was
Feminisering van opvoedingstaken en verheerlijking van de moederrol
Massale kindersterfte door de levensomstandigheden werd gedecontextualiseerd
Moeders werden geculpabiliseerd
Filantropie (vrijwilligerswerk/liefdadigheid): focus op moeder-kindzorg vb. melkkeuken, bewaarscholen…
GEDECONTEXTUALISEERD
= geen rekening houden met de context vb. slechte leefomstandigheden, uitbuiting, loon…
GECULPABILISEERD
= beschuldigd
vb. moeders werden beschuldigd dat ze hun opvoedkundige taken verwaarloosde waardoor er kindersterfte was
1.1.2 Gerationaliseerde overheidsinmenging
Tweede helft 19de eeuw: opkomst eugenetica en statistiek als legitimering voor preventie (= kwantitatief onderzoek)
Kinderwetten (1901) werden ingevoerd → aanleiding voor groeiende institutionalisering en pedagogisering
− Duidelijke preventieve inmenging van overheid in private domein
Door verbod op kinderarbeid + invoering van leerplicht → kinderen beschouwd als kapitaal/de toekomst
Toekomst van maatschappij zou bepaald worden door manier waarop kinderen opgevoed werden opgevoed
→ Hierdoor werden ouders niet alleen verantwoordelijk voor welzijn kind, maar ook voor maatschappij
1.1.3 Sociaal-democratische welvaartstaat
Naoorlogse welvaartstaat (jaren ’60): wederopbouw economisch leven + uitbouw sociale zekerheid
Men ging van welvaart naar welzijn (= kijken naar het individuele): overgang van sociale welvaartstaat naar
verzorgingsstaat
Toenemende professionalisering en institutionalisering van overheidsingrijpen = verzorgingsstaat en interventiestaat
Hippies ’60: detraditionalisering en morele vrijheid (vb. anticonceptie)
Geloof in maakbaarheid van het gezin
→ zorgde voor grotere vrijheid maar ook hogere verantwoordelijkheid + herculpabilisering van de ouders
Kerngezin beleef tot na WOII het dominante beeld maar er werd een evolutie vastgesteld in samenstelling van gezin
1.1.4 De opkomst van het neo liberalisme
1980: economische crisis
→ evolutie van verzorgingsstaat naar sociale investeringsstaat
Zorgde voor een activerend discours en sterke nadruk op preventie als legimentering
→ terugslag naar nachtwakerstaat met aandacht voor arbeidsmarkt + sociale orde
21ste eeuw: responsabilisering van ouders
“Ouders vormen om hun kinderen succesvol op te voeden” “Geloof in maakbaarheid
1.2 EN NU
Elementen die voortdurend terugkeren:
Ouders (voornamelijk moeders) worden gezien als uniek/centrale opvoedingsverantwoordelijken
Individualisering van sociale problemen en de samenhangende pedagogisering/normalisering van deze opvoeders
aanwezig te zijn
2
, Vandaag?:
Heel veel aandacht aan OO (= opvoedingsondersteuning)
→ Decreet Opvoedingsondersteuning (2007)
2 AANDACHT VOOR OPVOEDINGSONZEKERHEID
2.1 TENDENSEN
1. verdwijning of verdunning van informele sociale netwerken
Vb. vroeger woonden families dichter bij elkaar of meerdere generaties in één huis
2. detraditionalisering
Vb. Nieuwe gezinsvormen en uiteenlopende opvattingen leidt tot grotere keuzevrijheid en zorgt voor meer onzekerheid
en minder houvast bij ouders, er zijn geen vaste waarden en normen meer
→ Van bevelhuishouding (= vader aan hoofd) naar onderhandelingshuishouding (= inspraak van ouders en kinderen)
3. groeiend bewustzijn van ouders bij hun opvoedingstaak (= gemoderniseerd ouderschap)
Vb. door anticonceptie is ouderschap bewuste keuze, opkomst van (ontwikkelings)psychologie, IMH (= eerste twee
levensjaren, 1001 dagen)
4. door evolutie worden taboes doorbroken waardoor ouders naar buiten durven treden met hun opvoedingsvragen en
onzekerheden
Invloeden van vanuit de tijdgeest:
- Druk om als ouder te professionaliseren
- Abnormaal verhoogd risicobesef en vertaling naar preventie
2.2 OPVOEDINGSONZEKERHEID, EEN PROBLEEM?
Kritiek: opvoedingsonzekerheid is een constructie van deskundigen
→ zo kunnen ze hun ze hun interventies in private domein legimenteren
Onderzoek: ouders zien opvoedingsondersteuning niet als probleem maar iets dat van alle tijden is
≠ symptoom van onbekwaamheid maar wel intentie om een zo goed mogelijke opvoeding te verzekeren
MAAR: ouders verdienen steun bij hun opvoedingstaak
→ opvoeding is een socialisatieproces tussen ouders en kinderen en de context van het gezin
Historisch: ondersteuning vertaald als compensatie voor opvoedingstekorten
Actueel: Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IRVK)
! OO is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen private en publieke terrein !
→ belang: optimaliseren context en socialisatiemilieu
3 HET SPANNINGSVELD TUSSEN OPVOEDINGSONDERSTEUNING EN PREVENTIE
2 argumenten voor legitimering OO:
1. OO als antwoord op vragen en noden van ouders: empowerment
→ structurele inbedding in maatschappelijke dienstverlening (basisrecht voor elke ouder)
2. OO ter preventie van gedragsproblemen bij kinderen en jongeren: preventie (merendeel ziet het als preventie)
→ stijgende instroom in bijzondere Jeugdzorg zorgde voor Decreet opvoedingsondersteuning (2007) om dit
terugtedringen (= preventie)
OPVOEDINGONDERSTEUNING
= koepelbegrip/verzamelnaam voor allerlei vormen van ondersteuning bij opvoeden
Werkveld opvoedingsondersteuning kan ingedeeld worden in twee grote groepen:
1. Empowerment: initiatieven die in eerste instantie gericht zijn op het versterken van opvoedingcompetenties en het
zelfwaardegevoel van de ouders (opvoedingsvragen + behoeften ouders zelf)
2. Preventie: initiatieven met als doel preventie van gedragsproblemen van kinderen en zijn gericht op opvoedings-en
omgevingsfactoren waarvan is aangetoond dat ze een invloed kunnen uitoefenen op gedrag van een kind
→ indeling zorgt voor spanningsveld in werkveld
3
merel botte
, OVER VROEGER EN NU…:
OVER MAATSCHAPPELIJKE
VERANDERINGEN,
OPVOEDINGSONZEKERHEID EN DE
BEHOEFTE AAN
OPVOEDINGSONDERSTEUNING
1
,HOOFDSTUK 1: LEGITIMERING VAN OO
1 HISTORSISCHE CONTEXT
1.1 VROEGER
Vier brede periodes die hebben gezorgd voor de verschuivende perspectieven op gezin en opvoeding
→ volgen elkaar strikt op maar voegen nieuwe elementen toe aan wat bestond
1.1.1 De liberale nachtwakerstaat
Begin 19de eeuw: moralistische periode
→ morele en religieuze beweegredenen om in te grijpen in gezinnen die van de normale norm afweken
Geïndustrialiseerde samenleving waarbij het patriarchale, burgerlijke kostenwinnersgezin de norm was
Feminisering van opvoedingstaken en verheerlijking van de moederrol
Massale kindersterfte door de levensomstandigheden werd gedecontextualiseerd
Moeders werden geculpabiliseerd
Filantropie (vrijwilligerswerk/liefdadigheid): focus op moeder-kindzorg vb. melkkeuken, bewaarscholen…
GEDECONTEXTUALISEERD
= geen rekening houden met de context vb. slechte leefomstandigheden, uitbuiting, loon…
GECULPABILISEERD
= beschuldigd
vb. moeders werden beschuldigd dat ze hun opvoedkundige taken verwaarloosde waardoor er kindersterfte was
1.1.2 Gerationaliseerde overheidsinmenging
Tweede helft 19de eeuw: opkomst eugenetica en statistiek als legitimering voor preventie (= kwantitatief onderzoek)
Kinderwetten (1901) werden ingevoerd → aanleiding voor groeiende institutionalisering en pedagogisering
− Duidelijke preventieve inmenging van overheid in private domein
Door verbod op kinderarbeid + invoering van leerplicht → kinderen beschouwd als kapitaal/de toekomst
Toekomst van maatschappij zou bepaald worden door manier waarop kinderen opgevoed werden opgevoed
→ Hierdoor werden ouders niet alleen verantwoordelijk voor welzijn kind, maar ook voor maatschappij
1.1.3 Sociaal-democratische welvaartstaat
Naoorlogse welvaartstaat (jaren ’60): wederopbouw economisch leven + uitbouw sociale zekerheid
Men ging van welvaart naar welzijn (= kijken naar het individuele): overgang van sociale welvaartstaat naar
verzorgingsstaat
Toenemende professionalisering en institutionalisering van overheidsingrijpen = verzorgingsstaat en interventiestaat
Hippies ’60: detraditionalisering en morele vrijheid (vb. anticonceptie)
Geloof in maakbaarheid van het gezin
→ zorgde voor grotere vrijheid maar ook hogere verantwoordelijkheid + herculpabilisering van de ouders
Kerngezin beleef tot na WOII het dominante beeld maar er werd een evolutie vastgesteld in samenstelling van gezin
1.1.4 De opkomst van het neo liberalisme
1980: economische crisis
→ evolutie van verzorgingsstaat naar sociale investeringsstaat
Zorgde voor een activerend discours en sterke nadruk op preventie als legimentering
→ terugslag naar nachtwakerstaat met aandacht voor arbeidsmarkt + sociale orde
21ste eeuw: responsabilisering van ouders
“Ouders vormen om hun kinderen succesvol op te voeden” “Geloof in maakbaarheid
1.2 EN NU
Elementen die voortdurend terugkeren:
Ouders (voornamelijk moeders) worden gezien als uniek/centrale opvoedingsverantwoordelijken
Individualisering van sociale problemen en de samenhangende pedagogisering/normalisering van deze opvoeders
aanwezig te zijn
2
, Vandaag?:
Heel veel aandacht aan OO (= opvoedingsondersteuning)
→ Decreet Opvoedingsondersteuning (2007)
2 AANDACHT VOOR OPVOEDINGSONZEKERHEID
2.1 TENDENSEN
1. verdwijning of verdunning van informele sociale netwerken
Vb. vroeger woonden families dichter bij elkaar of meerdere generaties in één huis
2. detraditionalisering
Vb. Nieuwe gezinsvormen en uiteenlopende opvattingen leidt tot grotere keuzevrijheid en zorgt voor meer onzekerheid
en minder houvast bij ouders, er zijn geen vaste waarden en normen meer
→ Van bevelhuishouding (= vader aan hoofd) naar onderhandelingshuishouding (= inspraak van ouders en kinderen)
3. groeiend bewustzijn van ouders bij hun opvoedingstaak (= gemoderniseerd ouderschap)
Vb. door anticonceptie is ouderschap bewuste keuze, opkomst van (ontwikkelings)psychologie, IMH (= eerste twee
levensjaren, 1001 dagen)
4. door evolutie worden taboes doorbroken waardoor ouders naar buiten durven treden met hun opvoedingsvragen en
onzekerheden
Invloeden van vanuit de tijdgeest:
- Druk om als ouder te professionaliseren
- Abnormaal verhoogd risicobesef en vertaling naar preventie
2.2 OPVOEDINGSONZEKERHEID, EEN PROBLEEM?
Kritiek: opvoedingsonzekerheid is een constructie van deskundigen
→ zo kunnen ze hun ze hun interventies in private domein legimenteren
Onderzoek: ouders zien opvoedingsondersteuning niet als probleem maar iets dat van alle tijden is
≠ symptoom van onbekwaamheid maar wel intentie om een zo goed mogelijke opvoeding te verzekeren
MAAR: ouders verdienen steun bij hun opvoedingstaak
→ opvoeding is een socialisatieproces tussen ouders en kinderen en de context van het gezin
Historisch: ondersteuning vertaald als compensatie voor opvoedingstekorten
Actueel: Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IRVK)
! OO is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen private en publieke terrein !
→ belang: optimaliseren context en socialisatiemilieu
3 HET SPANNINGSVELD TUSSEN OPVOEDINGSONDERSTEUNING EN PREVENTIE
2 argumenten voor legitimering OO:
1. OO als antwoord op vragen en noden van ouders: empowerment
→ structurele inbedding in maatschappelijke dienstverlening (basisrecht voor elke ouder)
2. OO ter preventie van gedragsproblemen bij kinderen en jongeren: preventie (merendeel ziet het als preventie)
→ stijgende instroom in bijzondere Jeugdzorg zorgde voor Decreet opvoedingsondersteuning (2007) om dit
terugtedringen (= preventie)
OPVOEDINGONDERSTEUNING
= koepelbegrip/verzamelnaam voor allerlei vormen van ondersteuning bij opvoeden
Werkveld opvoedingsondersteuning kan ingedeeld worden in twee grote groepen:
1. Empowerment: initiatieven die in eerste instantie gericht zijn op het versterken van opvoedingcompetenties en het
zelfwaardegevoel van de ouders (opvoedingsvragen + behoeften ouders zelf)
2. Preventie: initiatieven met als doel preventie van gedragsproblemen van kinderen en zijn gericht op opvoedings-en
omgevingsfactoren waarvan is aangetoond dat ze een invloed kunnen uitoefenen op gedrag van een kind
→ indeling zorgt voor spanningsveld in werkveld
3
