CRIMINOLOGIE VAN DE
STRAFRECHTSBEDELING
2021 – 2022
Professor Colman & Verhaeghe
0
, Hoofdstuk 1: inleiding & algemeen overzicht
1. CRIMINOLOGIE VAN DE STRAFRECHTSBEDELING: WAT?
Criminologie van de strafrechtsbedeling (CSRB) handelt over de strafrechtsketen an sich, wat
hier benoemd wordt als “SRB sensu stricto”.
[ Opsporing: politie
[ Vervolging: het parket
[ Straftoemeting: het openbaar ministerie, de rechter
[ Strafuitvoering: de gevangenis
De strafrechtsbedeling sensu lato daarentegen wordt gevormd door de vangnetten binnen
andere levensdomeinen waar het beleid gaat interveniëren
[ Basisprincipe: hoe meer je de SRB sensu lato uitbouwt, hoe minder je kans je hebt om
in de SRB sensu stricto terecht te komen
g Hoe meer je de vangnetten op andere levensdomeinen uitbouwt, hoe minder
je kans je hebt om in de effectieve strafrechtsbedeling, de delictketen terecht
te komen
g
In dit vak krijgen we meer inzicht in de keten van de strafrechtsbedeling van opsporing tot en
met strafuitvoering
[ Inzicht in de verschillende echelons en de actoren en functies die ermee gepaard gaan
[ Instroom (hoe kom je in de keten terecht?), doorstroom (hoe ga je verder in de
keten?) en uitstroom (hoe kom je eruit? In alle echelons is er uitstroom)
1
,2. HELIKOPTERPERSPECTIEF
1) Misdrijf – straf
2) De strafrechtsketen
a. De logica ervan: de echelons
b. Een trechter
3) Keuzes maken in de keten
a. Opsporing
b. Vervolging
c. Straftoemeting
d. Strafuitvoering
2.1. HOE DENKEN WE OVER MISDRIJF EN STRAF?
De slingerbeweging van het strafrecht:
Op het ene moment in de geschiedenis ligt de
nadruk op het misdrijf en op het andere moment
ligt de nadruk op de dader
= continue slingerbeweging
Verschillende tijdperken op basis van deze slinger:
1) Ancien Regime – tot aan de 18e eeuw
g Er is een willekeur met betrekking tot de straffen en hoe we omgingen met
daders, heel weinig regels
g Het recht op bestraffing was het alleenrecht van de koning en elke daad werd
gezien als een daad tegen de koning, de soeverein. Het herstel van de koning
was dan ook het belangrijkste doel
g Het belangrijkste was niet zozeer het feit dat er een dader moest zijn maar het
afdwingen van een bekentenis. De manier waarop men aan die bekentenins
kwam deed er niet toe DUS soms heel hardhandig afdwingen
g Voorbeeldstraffen stonden centraal zodat er geen criminaliteit zou worden gepleegd
g Ook een aantal geschriften die zeggen dat het beeld dat wij hebben van de
“vredige middeleeuwen” niet klopt
g Samengevat: voornamelijk een focus op vergelding en algemene preventie
(d.m.v. afschrikking)
2) Verlichting en klassiek strafrecht – 18e-19e eeuw
g Dit tijdperk wil komaf maken met de willekeur
g Er heerst een nieuw mensbeeld van de mens als rationeel wezen die keuzes
kan maken (pleeg ik het misdrijf of niet?). Er heerst een sociaal contract waarin
2
, de mens zegt “ik als burger ga een deel van mijn vrijheid opgeven in ruil voor
bescherming van de overheid”.
g Magna Charta van het strafrecht = 3 geldende principes
1. Legaliteit: het misdrijf en de straf erop staat in de wet
2. Proportionaliteit: straf staat in proportie tot de ernst van het misdrijf
3. Subsidiariteit: de staat mag enkel optreden als het echt nodig is en op
de best passende manier
g Er wordt gewerkt met vaste straffen, geen individualisering en de rechter heeft
dus geen vrijheid.
De rechter = la bouche de la loi
De schuld staat centraal
De slinger zit volledig aan de kant van de DAAD
g Samengevat: Voornamelijk focus op vergelding (maar i.f.v. het sociaal
contract), algemene preventie (afschrikking), bijzondere preventie
(gevangenisstraf)
3) Positivisme – 2de helft 19e eeuw
g Nieuw mensbeeld: de mens heeft geen vrije keuze en is gedetermineerd en
voorbestemd om een misdrijf te plegen (« mensbeeld van de verlichting)
Focus volledig op de DADER en de sociale gevaarlijkheid van de mens
Als hij er niet aan kan doet dat hij een misdrijf begaat, dan ben je
weinig met vaste straffen
g Magna Charta op de helling
Proportionaliteit stelt niets meer voor want de daad stelt niets meer voor
g Geen straffen meer maar sancties
g Samengevat: geen vergelding meer maar focus op bijzondere preventie en
resocialisatie (d.m.v. de sanctie)
Vergelding enn straffen stellen niets meer voor want hoe iemand
straffen die er niet aan kan doen dat hij een misdrijf pleegt?
DUS geen straffen maar sanctie, resocialiseren en bijzonder preventie:
ervoor zorgen dat die ene person niet hervalt
4) Sociaal verweer – 2de helft 19e eeuw
g Hangt samen met het positivisme
g De maatschappij beschermen (‘verweren’)
g De mens heeft een ‘zekere vrijheid’ en rationaliteit maar niet iedereen
g °Het eclecticisme van Prins = een tweesporenbeleid
Je hebt enerzijds het klassieke strafrecht dat van toepassing is op de
mensen die in zekere mate rationeel kunnen denken en een vrijje
keuze hebben (= de “normale delinquenten”). Deze moeten we
straffen.
Anderzijds heb je andere delinquenten waarop het klassieke strafrecht
niet van toepassing is omdat ze geen rationele keuze konden maken
m.b.t. het misdrijf zoals “geestesgestoorden en jeugdigen”. Tegen deze
mensen moeten we maatregelen treffen ter bescherming van de
maatschappij.
g Slinger bevindt zich tussen daad en dader
3
STRAFRECHTSBEDELING
2021 – 2022
Professor Colman & Verhaeghe
0
, Hoofdstuk 1: inleiding & algemeen overzicht
1. CRIMINOLOGIE VAN DE STRAFRECHTSBEDELING: WAT?
Criminologie van de strafrechtsbedeling (CSRB) handelt over de strafrechtsketen an sich, wat
hier benoemd wordt als “SRB sensu stricto”.
[ Opsporing: politie
[ Vervolging: het parket
[ Straftoemeting: het openbaar ministerie, de rechter
[ Strafuitvoering: de gevangenis
De strafrechtsbedeling sensu lato daarentegen wordt gevormd door de vangnetten binnen
andere levensdomeinen waar het beleid gaat interveniëren
[ Basisprincipe: hoe meer je de SRB sensu lato uitbouwt, hoe minder je kans je hebt om
in de SRB sensu stricto terecht te komen
g Hoe meer je de vangnetten op andere levensdomeinen uitbouwt, hoe minder
je kans je hebt om in de effectieve strafrechtsbedeling, de delictketen terecht
te komen
g
In dit vak krijgen we meer inzicht in de keten van de strafrechtsbedeling van opsporing tot en
met strafuitvoering
[ Inzicht in de verschillende echelons en de actoren en functies die ermee gepaard gaan
[ Instroom (hoe kom je in de keten terecht?), doorstroom (hoe ga je verder in de
keten?) en uitstroom (hoe kom je eruit? In alle echelons is er uitstroom)
1
,2. HELIKOPTERPERSPECTIEF
1) Misdrijf – straf
2) De strafrechtsketen
a. De logica ervan: de echelons
b. Een trechter
3) Keuzes maken in de keten
a. Opsporing
b. Vervolging
c. Straftoemeting
d. Strafuitvoering
2.1. HOE DENKEN WE OVER MISDRIJF EN STRAF?
De slingerbeweging van het strafrecht:
Op het ene moment in de geschiedenis ligt de
nadruk op het misdrijf en op het andere moment
ligt de nadruk op de dader
= continue slingerbeweging
Verschillende tijdperken op basis van deze slinger:
1) Ancien Regime – tot aan de 18e eeuw
g Er is een willekeur met betrekking tot de straffen en hoe we omgingen met
daders, heel weinig regels
g Het recht op bestraffing was het alleenrecht van de koning en elke daad werd
gezien als een daad tegen de koning, de soeverein. Het herstel van de koning
was dan ook het belangrijkste doel
g Het belangrijkste was niet zozeer het feit dat er een dader moest zijn maar het
afdwingen van een bekentenis. De manier waarop men aan die bekentenins
kwam deed er niet toe DUS soms heel hardhandig afdwingen
g Voorbeeldstraffen stonden centraal zodat er geen criminaliteit zou worden gepleegd
g Ook een aantal geschriften die zeggen dat het beeld dat wij hebben van de
“vredige middeleeuwen” niet klopt
g Samengevat: voornamelijk een focus op vergelding en algemene preventie
(d.m.v. afschrikking)
2) Verlichting en klassiek strafrecht – 18e-19e eeuw
g Dit tijdperk wil komaf maken met de willekeur
g Er heerst een nieuw mensbeeld van de mens als rationeel wezen die keuzes
kan maken (pleeg ik het misdrijf of niet?). Er heerst een sociaal contract waarin
2
, de mens zegt “ik als burger ga een deel van mijn vrijheid opgeven in ruil voor
bescherming van de overheid”.
g Magna Charta van het strafrecht = 3 geldende principes
1. Legaliteit: het misdrijf en de straf erop staat in de wet
2. Proportionaliteit: straf staat in proportie tot de ernst van het misdrijf
3. Subsidiariteit: de staat mag enkel optreden als het echt nodig is en op
de best passende manier
g Er wordt gewerkt met vaste straffen, geen individualisering en de rechter heeft
dus geen vrijheid.
De rechter = la bouche de la loi
De schuld staat centraal
De slinger zit volledig aan de kant van de DAAD
g Samengevat: Voornamelijk focus op vergelding (maar i.f.v. het sociaal
contract), algemene preventie (afschrikking), bijzondere preventie
(gevangenisstraf)
3) Positivisme – 2de helft 19e eeuw
g Nieuw mensbeeld: de mens heeft geen vrije keuze en is gedetermineerd en
voorbestemd om een misdrijf te plegen (« mensbeeld van de verlichting)
Focus volledig op de DADER en de sociale gevaarlijkheid van de mens
Als hij er niet aan kan doet dat hij een misdrijf begaat, dan ben je
weinig met vaste straffen
g Magna Charta op de helling
Proportionaliteit stelt niets meer voor want de daad stelt niets meer voor
g Geen straffen meer maar sancties
g Samengevat: geen vergelding meer maar focus op bijzondere preventie en
resocialisatie (d.m.v. de sanctie)
Vergelding enn straffen stellen niets meer voor want hoe iemand
straffen die er niet aan kan doen dat hij een misdrijf pleegt?
DUS geen straffen maar sanctie, resocialiseren en bijzonder preventie:
ervoor zorgen dat die ene person niet hervalt
4) Sociaal verweer – 2de helft 19e eeuw
g Hangt samen met het positivisme
g De maatschappij beschermen (‘verweren’)
g De mens heeft een ‘zekere vrijheid’ en rationaliteit maar niet iedereen
g °Het eclecticisme van Prins = een tweesporenbeleid
Je hebt enerzijds het klassieke strafrecht dat van toepassing is op de
mensen die in zekere mate rationeel kunnen denken en een vrijje
keuze hebben (= de “normale delinquenten”). Deze moeten we
straffen.
Anderzijds heb je andere delinquenten waarop het klassieke strafrecht
niet van toepassing is omdat ze geen rationele keuze konden maken
m.b.t. het misdrijf zoals “geestesgestoorden en jeugdigen”. Tegen deze
mensen moeten we maatregelen treffen ter bescherming van de
maatschappij.
g Slinger bevindt zich tussen daad en dader
3
