Aantekeningen Interventies bij gedrags- en opvoedingsproblemen
C1 – Ambulante zorg
Doelgroepen en verschijningsvormen
Bij ambulante zorg gaat het om de ondersteuning van een kind en/of opvoeder en/of gezin ter
preventie van of interventie bij lichte tot ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen. Hierbij wordt
gekeken naar de context en wat het kind en/of de opvoeder nodig heeft. Het is belangrijk dat het
kind zich goed kan ontwikkelen.
Ambulante zorg kent diverse verschijningsvormen:
- Voorlichting, advisering, training en therapie
- Individueel of groepsgewijs
- Vrijwillig of gedwongen
- In de thuissituatie of in gespecialiseerde setting
- Van licht tot intensief
De ondersteuning van de ouders is gericht op:
1. Het versterken van pedagogische competenties/ opvoedvaardigheden, zodat de draagkracht
toeneemt
2. De problemen bij het opvoeden en opgroeien tijdig signaleren en praktische hulp of morele en
sociale steun aanbieden
3. Het sociale netwerk rondom het kind en het gezin versterken en een positief ondersteunend
opvoedklimaat bevorderen
Opvoedingsondersteuning is het ondersteunen van ouders bij de opvoeding om een optimale
ontwikkeling van kinderen te bevorderen. Het richt zich op ouders vanaf de zwangerschapsperiode
tot het moment dat het kind 23 jaar is. Daarnaast omvat alle soorten ondersteuning van ouders met
een opvoedvraag of opvoedprobleem. Ouders worden begeleid in hun rol van opvoeder, waarbij de
ouder en het ouderschap de centrale elementen vormen.
Preventie
Preventie = Het voorkomen van het ontstaan van problemen. Ook wel het in goede banen leiden van
beginnende problematiek en het voorkomen dat problemen weer terugkeren. In het laatste geval
wordt een preventieve interventie ingezet om te voorkomen dat een jongere weer terugvalt in zijn of
haar problematiek en weer aanspraak moet maken op een jeugdhulptraject.
- Universele preventie > Richt zich op alle jeugdigen en hun opvoeders
o Een lesprogramma voor het aanleren van sociale, emotionele en morele kerncompetenties
(zoals nix18 of seksuele voorlichting)
+ Dit is relatief goedkoop
+ Je bent niet stigmatiserend bezig, omdat iedereen de doelgroep is
× Maar omdat ze zo breed zijn, is het onvoldoende gericht op de groepen die het juist nodig
hebben
- Selectieve preventie > Richt zich op groepen jeugdigen en opvoeders met een verhoogd risico op
problemen
o Een online groepscursus voor jongeren met een ouder die psychische of
verslavingsproblemen heeft.
+ Je grijpt in voordat er problemen ontstaan
× Er is wel gevaar voor stigmatisering; de aanwezigheid van risicofactoren zegt niet dat er een
probleem gaat ontstaan
- Geïndiceerde preventie > Richt zich op individuele jeugdigen en opvoeders met een verhoogd
risico op problemen en jeugdigen en opvoeders met een beginnend probleem (er zijn duidelijke
signalen). Het is bedoelt om problemen terug te dringen en in te dammen, zodat deze zich niet tot
een daadwerkelijke stoornis kunnen ontwikkelen
1
, o Een cognitief-gedragstherapeutische interventie voor kinderen en jongeren met een negatief
zelfbeeld
× Kostenintensief
↑ Hierbij zie je een toename van graad aan specificiteit van de preventieve maatregelen
Uit een enquête van RadarAdvies en Seinpost onder 107 wethouders en gemeentelijke directeuren
blijkt dat de meeste van hen geen zicht hebben op de huidige kosten van de jeugdzorg, en hoeveel
geld hun gemeente er straks voor krijgt. Maar iedereen realiseert zich dat kostenbesparingen nodig
zijn. 60% wil dan ook besparen via meer preventieve jeugdzorg, zodat minder kinderen afhankelijk
zijn van dure, specialistische zorg.
→ Preventie is belangrijk, doordat problemen van de ene generatie over kunnen gaan op de
andere generatie
De nieuwe Jeugdwet kent dan ook de volgende vijf uitgangspunten:
1. Preventie en uitgaan van eigen verantwoordelijkheid en eigen mogelijkheden van jeugdigen en
hun ouders, met inzet van hun sociale netwerk
2. De-medicaliseren, ontzorgen en normaliseren door onder meer het opvoedkundig klimaat te
versterken in gezinnen, wijken, scholen en in voorzieningen als kinderopvang en
peuterspeelzalen
3. Eerder de juiste hulp op maat te bieden om jeugdigen en gezinnen zo snel mogelijk, zo dichtbij
mogelijk en zo effectief mogelijk hulp te bieden met aandacht voor de (kosten)effectiviteit van
de geboden hulp
4. Integrale hulp aan gezinnen volgens het uitgangspunt één gezin, één plan, één regisseur
5. Meer ruimte voor professionals om de juiste hulp te bieden door vermindering van regeldruk
Werkt preventie?
Preventie kan effectief zijn in het verminderen van opvoed- en opgroeiproblemen. Echter is de
effectiviteit bepaald in Amerikaans onderzoek. Doordat de context meespeelt in de bepaling van de
effectiviteit kan er niet met zekerheid gezegd worden dat preventie effectief is in Nederland. Er is in
Nederland nog weinig onderzoek gedaan naar (kosten)effectiviteit en het aantal bewezen effectieve
jeugdinterventies gericht op preventie.
Daarnaast is effectiviteit sowieso lastig te bepalen; hoever kijk je naar effectiviteit en hoe kun je de
effectiviteit goed volgen als het aangrijpt op meerdere aspecten. Preventieve interventies hebben
namelijk regelmatig een domein overstijgend effect. Dit levert kostenbesparingen over meerdere
domeinen.
Er zijn aanwijzingen dat het investeren in preventie zowel kan lonen vanuit het perspectief van de
jeugdzorg en de samenleving als geheel (kosteneffectief). Vooral de preventie die gericht is op vroeg
ingrijpen.
Er zijn kleine effecten gevonden van preventieve interventies, maar doordat deze interventies vaak
weinig intensief en goedkoop zijn en een groot en langdurig bereik hebben, kan het juist interessant
zijn om hierin te investeren.
Wat zijn de werkzame principes van een preventieve aanpak?
Oorzaken voor een beperkte (kosten)effectiviteit zijn:
- Interventies bestaan uit losse projecten
- Interventies richten zich op een klein onderdeel van de leefwereld van de doelgroep
Effectiviteit vergroten:
- Welke doelgroep aanbieden
- Richten op meerdere risicofactoren (domeinoverstijgend)
- Goed samenwerken in het zorgveld
- Goed getrainde mensen (goed weten wat ze doen)
2
, Oftewel een doelgerichte, integrale, gecoördineerde en langdurige aanpak vergroot de impact van de
preventie. Een preventieve aanpak werkt het beste wanneer gebruik wordt gemaakt van een
combinatie van interventies die zich richten op meerdere risico- en beschermende factoren en
wanneer er sprake is van een sterke samenwerking tussen partijen in verschillende domeinen.
Bovendien vraagt een preventieve aanpak om de inzet van bewezen effectieve interventies en het
gebruik van data- en sturingsinformatie om de ontwikkeling van de doelgroep te monitoren.
Knelpunten bij preventie
Gezinnen van kinderen met de sterkste opstapeling (cumulatie) van risicofactoren lijken de minste
hulp te krijgen. Dit komt doordat ze de hulp niet zoeken, de hulp niet weten te vinden of doordat de
voor hen geschikte hulp niet wordt aangeboden. Het gevaar is dat jongeren die onmiddellijk een
zwaardere vorm van hulp nodig hebben, verblijven in preventieve zorg en dus een te licht aanbod
krijgen.
Daarnaast zijn de algemene programma’s (universele preventie) onvoldoende voor jongeren met
internaliserend en externaliserend probleemgedrag en jongeren met acculturatieproblemen.
Bovendien is er de vraag of we alles altijd moeten wegpoetsen. Moeten we stigmatiserend zijn; men
is al snel niet meer normaal? Er wordt maar bepaald dat iemand met risicofactoren een bepaalde
preventieve interventie nodig heeft.
Samenhang en samenwerking tussen preventie en interventie
→ Curatief denken: Er is kennis en overzicht van problemen bij de groep aangemelde cliënten. Aan
de hand daarvan worden veronderstellingen gedaan over de wijze waarop en de mate waarin
problemen zich voordoen. Dit geeft kennis over de factoren die leiden tot het probleem
→ Preventief denken: Vanuit kennis over risicofactoren en risicogroepen wordt een inschatting
gemaakt van de aard en omvang van probleemdragers en hulpzoekenden. Er wordt gewerkt aan
het verminderen van risico’s en het ondersteunen van beschermende factoren. Het doel hierbij
is om erger te voorkomen door vroegtijdiger hulp te zoeken en vragen.
→ De preventiemedewerker is goed op de hoogte van achterliggende maatschappelijke
ontwikkelingen en de hulpverlener is op de hoogte van kenmerken in cliëntenbestanden. Hier
ligt het scharnier voor de samenwerking tussen beiden.
Behoefte aan opvoedingsondersteuning
Eén op de vijf ouders raadpleegt tenminste één keer per maand het internet, een tijdschrift,
brochure of televisieprogramma over het opvoeden.
15-20% van alle ouders heeft opvoedproblemen. Hiervan heeft 5% ernstige opvoedproblemen.
Ouders zijn ook maar mensen, ze doen maar wat. Ze moeten de opvoeding afstemmen op hun kind
en kijken wat voor hun kind werkt.
3
C1 – Ambulante zorg
Doelgroepen en verschijningsvormen
Bij ambulante zorg gaat het om de ondersteuning van een kind en/of opvoeder en/of gezin ter
preventie van of interventie bij lichte tot ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen. Hierbij wordt
gekeken naar de context en wat het kind en/of de opvoeder nodig heeft. Het is belangrijk dat het
kind zich goed kan ontwikkelen.
Ambulante zorg kent diverse verschijningsvormen:
- Voorlichting, advisering, training en therapie
- Individueel of groepsgewijs
- Vrijwillig of gedwongen
- In de thuissituatie of in gespecialiseerde setting
- Van licht tot intensief
De ondersteuning van de ouders is gericht op:
1. Het versterken van pedagogische competenties/ opvoedvaardigheden, zodat de draagkracht
toeneemt
2. De problemen bij het opvoeden en opgroeien tijdig signaleren en praktische hulp of morele en
sociale steun aanbieden
3. Het sociale netwerk rondom het kind en het gezin versterken en een positief ondersteunend
opvoedklimaat bevorderen
Opvoedingsondersteuning is het ondersteunen van ouders bij de opvoeding om een optimale
ontwikkeling van kinderen te bevorderen. Het richt zich op ouders vanaf de zwangerschapsperiode
tot het moment dat het kind 23 jaar is. Daarnaast omvat alle soorten ondersteuning van ouders met
een opvoedvraag of opvoedprobleem. Ouders worden begeleid in hun rol van opvoeder, waarbij de
ouder en het ouderschap de centrale elementen vormen.
Preventie
Preventie = Het voorkomen van het ontstaan van problemen. Ook wel het in goede banen leiden van
beginnende problematiek en het voorkomen dat problemen weer terugkeren. In het laatste geval
wordt een preventieve interventie ingezet om te voorkomen dat een jongere weer terugvalt in zijn of
haar problematiek en weer aanspraak moet maken op een jeugdhulptraject.
- Universele preventie > Richt zich op alle jeugdigen en hun opvoeders
o Een lesprogramma voor het aanleren van sociale, emotionele en morele kerncompetenties
(zoals nix18 of seksuele voorlichting)
+ Dit is relatief goedkoop
+ Je bent niet stigmatiserend bezig, omdat iedereen de doelgroep is
× Maar omdat ze zo breed zijn, is het onvoldoende gericht op de groepen die het juist nodig
hebben
- Selectieve preventie > Richt zich op groepen jeugdigen en opvoeders met een verhoogd risico op
problemen
o Een online groepscursus voor jongeren met een ouder die psychische of
verslavingsproblemen heeft.
+ Je grijpt in voordat er problemen ontstaan
× Er is wel gevaar voor stigmatisering; de aanwezigheid van risicofactoren zegt niet dat er een
probleem gaat ontstaan
- Geïndiceerde preventie > Richt zich op individuele jeugdigen en opvoeders met een verhoogd
risico op problemen en jeugdigen en opvoeders met een beginnend probleem (er zijn duidelijke
signalen). Het is bedoelt om problemen terug te dringen en in te dammen, zodat deze zich niet tot
een daadwerkelijke stoornis kunnen ontwikkelen
1
, o Een cognitief-gedragstherapeutische interventie voor kinderen en jongeren met een negatief
zelfbeeld
× Kostenintensief
↑ Hierbij zie je een toename van graad aan specificiteit van de preventieve maatregelen
Uit een enquête van RadarAdvies en Seinpost onder 107 wethouders en gemeentelijke directeuren
blijkt dat de meeste van hen geen zicht hebben op de huidige kosten van de jeugdzorg, en hoeveel
geld hun gemeente er straks voor krijgt. Maar iedereen realiseert zich dat kostenbesparingen nodig
zijn. 60% wil dan ook besparen via meer preventieve jeugdzorg, zodat minder kinderen afhankelijk
zijn van dure, specialistische zorg.
→ Preventie is belangrijk, doordat problemen van de ene generatie over kunnen gaan op de
andere generatie
De nieuwe Jeugdwet kent dan ook de volgende vijf uitgangspunten:
1. Preventie en uitgaan van eigen verantwoordelijkheid en eigen mogelijkheden van jeugdigen en
hun ouders, met inzet van hun sociale netwerk
2. De-medicaliseren, ontzorgen en normaliseren door onder meer het opvoedkundig klimaat te
versterken in gezinnen, wijken, scholen en in voorzieningen als kinderopvang en
peuterspeelzalen
3. Eerder de juiste hulp op maat te bieden om jeugdigen en gezinnen zo snel mogelijk, zo dichtbij
mogelijk en zo effectief mogelijk hulp te bieden met aandacht voor de (kosten)effectiviteit van
de geboden hulp
4. Integrale hulp aan gezinnen volgens het uitgangspunt één gezin, één plan, één regisseur
5. Meer ruimte voor professionals om de juiste hulp te bieden door vermindering van regeldruk
Werkt preventie?
Preventie kan effectief zijn in het verminderen van opvoed- en opgroeiproblemen. Echter is de
effectiviteit bepaald in Amerikaans onderzoek. Doordat de context meespeelt in de bepaling van de
effectiviteit kan er niet met zekerheid gezegd worden dat preventie effectief is in Nederland. Er is in
Nederland nog weinig onderzoek gedaan naar (kosten)effectiviteit en het aantal bewezen effectieve
jeugdinterventies gericht op preventie.
Daarnaast is effectiviteit sowieso lastig te bepalen; hoever kijk je naar effectiviteit en hoe kun je de
effectiviteit goed volgen als het aangrijpt op meerdere aspecten. Preventieve interventies hebben
namelijk regelmatig een domein overstijgend effect. Dit levert kostenbesparingen over meerdere
domeinen.
Er zijn aanwijzingen dat het investeren in preventie zowel kan lonen vanuit het perspectief van de
jeugdzorg en de samenleving als geheel (kosteneffectief). Vooral de preventie die gericht is op vroeg
ingrijpen.
Er zijn kleine effecten gevonden van preventieve interventies, maar doordat deze interventies vaak
weinig intensief en goedkoop zijn en een groot en langdurig bereik hebben, kan het juist interessant
zijn om hierin te investeren.
Wat zijn de werkzame principes van een preventieve aanpak?
Oorzaken voor een beperkte (kosten)effectiviteit zijn:
- Interventies bestaan uit losse projecten
- Interventies richten zich op een klein onderdeel van de leefwereld van de doelgroep
Effectiviteit vergroten:
- Welke doelgroep aanbieden
- Richten op meerdere risicofactoren (domeinoverstijgend)
- Goed samenwerken in het zorgveld
- Goed getrainde mensen (goed weten wat ze doen)
2
, Oftewel een doelgerichte, integrale, gecoördineerde en langdurige aanpak vergroot de impact van de
preventie. Een preventieve aanpak werkt het beste wanneer gebruik wordt gemaakt van een
combinatie van interventies die zich richten op meerdere risico- en beschermende factoren en
wanneer er sprake is van een sterke samenwerking tussen partijen in verschillende domeinen.
Bovendien vraagt een preventieve aanpak om de inzet van bewezen effectieve interventies en het
gebruik van data- en sturingsinformatie om de ontwikkeling van de doelgroep te monitoren.
Knelpunten bij preventie
Gezinnen van kinderen met de sterkste opstapeling (cumulatie) van risicofactoren lijken de minste
hulp te krijgen. Dit komt doordat ze de hulp niet zoeken, de hulp niet weten te vinden of doordat de
voor hen geschikte hulp niet wordt aangeboden. Het gevaar is dat jongeren die onmiddellijk een
zwaardere vorm van hulp nodig hebben, verblijven in preventieve zorg en dus een te licht aanbod
krijgen.
Daarnaast zijn de algemene programma’s (universele preventie) onvoldoende voor jongeren met
internaliserend en externaliserend probleemgedrag en jongeren met acculturatieproblemen.
Bovendien is er de vraag of we alles altijd moeten wegpoetsen. Moeten we stigmatiserend zijn; men
is al snel niet meer normaal? Er wordt maar bepaald dat iemand met risicofactoren een bepaalde
preventieve interventie nodig heeft.
Samenhang en samenwerking tussen preventie en interventie
→ Curatief denken: Er is kennis en overzicht van problemen bij de groep aangemelde cliënten. Aan
de hand daarvan worden veronderstellingen gedaan over de wijze waarop en de mate waarin
problemen zich voordoen. Dit geeft kennis over de factoren die leiden tot het probleem
→ Preventief denken: Vanuit kennis over risicofactoren en risicogroepen wordt een inschatting
gemaakt van de aard en omvang van probleemdragers en hulpzoekenden. Er wordt gewerkt aan
het verminderen van risico’s en het ondersteunen van beschermende factoren. Het doel hierbij
is om erger te voorkomen door vroegtijdiger hulp te zoeken en vragen.
→ De preventiemedewerker is goed op de hoogte van achterliggende maatschappelijke
ontwikkelingen en de hulpverlener is op de hoogte van kenmerken in cliëntenbestanden. Hier
ligt het scharnier voor de samenwerking tussen beiden.
Behoefte aan opvoedingsondersteuning
Eén op de vijf ouders raadpleegt tenminste één keer per maand het internet, een tijdschrift,
brochure of televisieprogramma over het opvoeden.
15-20% van alle ouders heeft opvoedproblemen. Hiervan heeft 5% ernstige opvoedproblemen.
Ouders zijn ook maar mensen, ze doen maar wat. Ze moeten de opvoeding afstemmen op hun kind
en kijken wat voor hun kind werkt.
3
