Samenvatting Linguïstiek
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS VAN DE HEDENDAAGSE LINGUISTIEK
1. Taalonderzoek in haar sociaal-politieke context (18e-21e eeuw)
CHRISTENDOM VERLICHTING
(religie) (denk-stroming)
‘hoogste goed’ God Rede (intellect),
natuurwetenschappelijk bewijs
Houding t.o.v. andere ‘intolerant’ ‘intolerant’
opvattingen
Geboorte Mens met zonden, streven naar Mens is onwetend, strevend
beter naar meer kennis
Oorsprong Oud testament Intellect EN deugd +
Nieuw testament verschillende vormen van
(alleen intellect is belangrijk) kennis
2. Taalonderzoek van Wallace tot Chomsky (19e-20e eeuw)
CHRISTENDOM VERLICHTING
(religie) (denk-stroming)
De maakbare mens Onveranderlijk Veranderlijk, maakbaar
Nature/Nurture Nature Nurture
Geboren met identiteit Geboren als tabula rasa
Alles ligt vast in genen Vrije wil, keuzemogelijkheid
Selectie Selectiedruk op individu Selectiedruk op sociaal gedrag
A. ALFRED RUSSEL WALLACE
• Tot 13j naar school
• Natuurhistoricus
• 1848: naar Amazonewoud (met H. Bates) om diersoorten te verzamelen
• 1854-1862: naar Indische Archipel, ontwikkelde eigen theorie over ontwikkeling van
soorten o.i.v. natuurlijke selectie
• 1858: stuurt essay naar Charles Darwin om deze aan Charles Lyell te geven
B. CHARLES DARWIN
• Autodidact
• 1850: 1ste publicatie; ‘on the origin of species’
• Evolutietheorie → intellectuele-status-strijd gewonnen
• Stellingen o.b.v. observaties
• Oorsprong van taal volgens Darwin:
- Taal komt voort uit liedjes
- Moreel besef
- Abstract denken
• Eind 19e eeuw: uitdoving Darwinisme
1
, C. HERBERT SPENCER
• ‘survival of the fittest’
• Basis van sociaal-darwinisme
• Eugenetica: voorplanting vd sterksten aanmoedigen en die vd minderwaardigen
beperken
D. GREGOR JOHANN MENDEL
• Stelling o.b.v. wetenschappelijke experimenten
• Mendeliaanse genetica → basis genetica (ontdekte patronen in erwtenplanten)
• Annexatie (aanhechting) genetica bij de evolutietheorie → ontstaan moderne
synthese → taal als harde wetenschap vs. taal als zachte wetenschap
E. MORRIS SWADESH (taal als harde wetenschap)
• Linguïst
• 1948: chronologie van talen vastleggen ahv verandering in de grammatica, syntaxis,
spelling, vocabularium
• Technici van de spraakcommunicatie
F. DAVID CRYSTAL (taal als zachte wetenschap)
• Klinische linguïstiek
• Taalhandicaps worden gediagnosticeerd en behandeld
• Systematische beschrijving en analyse van linguïstisch gedrag in de interactie tussen
patiënt en therapeut
• Classificeren en beoordelen van taalgedrag tegenover normatieve gegevens
• Formuleren en evalueren van therapeutische hypothesen
• Studie van afwijkend taalgedrag om theorieën te toetsen op hun geldigheid
G. NOAM CHOMSKY (zachte wetenschap wiskundig benaderd)
• Zegt dat mens geboren is met ingebouwd taalorgaan (= universele grammatica)
• Alle talen zijn dezelfde, met elk eigen dialect
• Verwierp Freud en Skinner
• Hypothese van cognitieve en neurale structuren
• 2002: wet van recursie (één zin, één gedachte binnen een andere te plaatsen in een
reeks die eindeloos kan zijn) → enige linguïstische element dat mens onderscheidt
van dier
3. Taalonderzoek: Chomsky versus Daniel L. Everett (20e-21e eeuw)
Daniel L. Everett:
o Steunde eerste Chomsky volledig
o Ontdekte tijdens zijn studies de stam Pirahã in amazone
➢ Taal Pirahã heeft geen recursie
➢ Unieke cultuur vormt de taal Pirahã, niet de universele grammatica
o Publicatie in Current Anthropology
➢ 8 maart 2007: waarheidsbrigade publiceert vernietigende weerlegging Everett
➢ 10 april 2007: The New Yorker: publicatie van reporter bevestigt Everett’s
bevindingen
➢ William Fitch naar stam om metingen uit te voeren
o Blijft geloven in evolutietheorie, maar ziet taal als los fenomeen (een cultureel gereedschap)
Chomsky:
o Neemt afscheid van zijn eigen idee van het bestaan van een ‘taalorgaan’
2
, 4. Kritische bedenkingen
i. Ontwikkelt taal zich uit een aangeboren dieptestructuur (Nature) of komt taal door
omgevingsvariabelen tot ontwikkeling (Nurture)?
ii. Of ontwikkelt taal zich uit een combinatie van beiden?
iii. Kan de taal Pirahã bij verdere ontwikkeling en beïnvloeding van het Westen alsnog tot
recursie komen?
iv. En/en-verhaal ipv of/of-verhaal?
…
HOOFDSTUK 2: FONOLOGIE
Fonologie: studie van het klankensysteem van een taal – hoe en welke klanken en klankverschillen gebruikt
worden bij het vormen van woorden
fonetiek: feitelijke realisering van klanken – productie, transmissie en perceptie
1. Fonemen en allofonen
Foneem: klanken met een betekenisonderscheidende functie
Minimale paren: woorden die maar in één klanksegment van elkaar verschillen (bv. kat – mat,
paard – baard)
Allofoon: uitspraakvariant van een foneem die niet tot een betekenisverandering leidt
• Vrije allofonen: foneemvarianten kunnen in elke fonologische omgeving vrij verwisseld
worden (bv. tongpunt-r en huig-r)
• Combinatorische of positionele allofonen: fonologische omgeving bepaald de foneemvariant
(bv.
2. Distinctieve kenmerken
Distinctiviteit: centraal concept van de fonologie
Distinctieve kenmerken: op basis van welke kenmerken zijn fonemen van elkaar te onderscheiden?
• Articulatieplaats (bv. /p/ en /k/)
• Articulatiewijze (bv. /b/ en /m/)
• Stemhebbendheid (bv. /t/ en /d/)
3. Distributie, syllaben en syllabegrenzen
Distributie: posities waarin fonemen kunnen voorkomen (= taalafhankelijk)
• Nooit stemhebbende occlusieven/fricatieven woord-finaal (bv. /bεt/ (NL) /bεd/ (ENG))
• Nooit /h/ woord-finaal
• Nooit /ŋ/ woord-initiaal
• Nooit /r/ na diftong
• …
3
, Syllabe: reeks klankensegmenten bestaande uit:
- Minimaal één vocaal
- Voorafgegaan door max 3 consonanten en gevolgd door max 4 consonanten
!! fonotactische structuur (C,V)
!! Open syllaben (bv. ‘gie’ in ‘gieter’) gesloten syllaben (bv. ‘par’ in ‘parkeer’)
!! Clusters → combinaties van 2 of meer consonanten (bv. ‘tr’ in syllabe ‘troos’ van ‘matroos)
Sonoriteit: helderklinkend – de mate van akoestische energie/resonantie
> gerelateerd aan hoe ‘open’ een klank wordt gearticuleerd
→ De sonoriteit neemt toe voor de vocaal en af na de vocaal
Beschrijving van syllabestructuur:
- Nucleus: vocaal
- Onset: consonant(en) voor vocaal
- Coda: consonant(en) na vocaal
- Rhyme: nucleus + coda
Syllabegrenzen: segmenteren van woorden in syllaben
Maximalisatieprincipe: zoveel mogelijk consonanten bij de 2de syllabe rekenen volgens
distributieregels
1) Gieter → gie/ter CV/CVC
2) Matroos → ma/troos CV/CCVC
3) Parkeer → par/keer CVC/CVC
Ambisyllabisch: klanken waarbij syllabegrens middenin lijkt te vallen
1) Bakken → ba/ken of bak/ken?
2) Zingen → zi/ngen of zing/ngen?
4. Verschil klankgreep (syllabe) en lettergreep
KLANKGREEP/SYLLABE LETTERGREEP
Een groep klanken die bij het spreken een Elk deel waarin een geschreven woord
eenheid vormt, de klanken die worden verdeeld kan worden.
onderscheiden als een woord gescandeerd
wordt.
Auditieve eenheid spellingsovereenkomst
4
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS VAN DE HEDENDAAGSE LINGUISTIEK
1. Taalonderzoek in haar sociaal-politieke context (18e-21e eeuw)
CHRISTENDOM VERLICHTING
(religie) (denk-stroming)
‘hoogste goed’ God Rede (intellect),
natuurwetenschappelijk bewijs
Houding t.o.v. andere ‘intolerant’ ‘intolerant’
opvattingen
Geboorte Mens met zonden, streven naar Mens is onwetend, strevend
beter naar meer kennis
Oorsprong Oud testament Intellect EN deugd +
Nieuw testament verschillende vormen van
(alleen intellect is belangrijk) kennis
2. Taalonderzoek van Wallace tot Chomsky (19e-20e eeuw)
CHRISTENDOM VERLICHTING
(religie) (denk-stroming)
De maakbare mens Onveranderlijk Veranderlijk, maakbaar
Nature/Nurture Nature Nurture
Geboren met identiteit Geboren als tabula rasa
Alles ligt vast in genen Vrije wil, keuzemogelijkheid
Selectie Selectiedruk op individu Selectiedruk op sociaal gedrag
A. ALFRED RUSSEL WALLACE
• Tot 13j naar school
• Natuurhistoricus
• 1848: naar Amazonewoud (met H. Bates) om diersoorten te verzamelen
• 1854-1862: naar Indische Archipel, ontwikkelde eigen theorie over ontwikkeling van
soorten o.i.v. natuurlijke selectie
• 1858: stuurt essay naar Charles Darwin om deze aan Charles Lyell te geven
B. CHARLES DARWIN
• Autodidact
• 1850: 1ste publicatie; ‘on the origin of species’
• Evolutietheorie → intellectuele-status-strijd gewonnen
• Stellingen o.b.v. observaties
• Oorsprong van taal volgens Darwin:
- Taal komt voort uit liedjes
- Moreel besef
- Abstract denken
• Eind 19e eeuw: uitdoving Darwinisme
1
, C. HERBERT SPENCER
• ‘survival of the fittest’
• Basis van sociaal-darwinisme
• Eugenetica: voorplanting vd sterksten aanmoedigen en die vd minderwaardigen
beperken
D. GREGOR JOHANN MENDEL
• Stelling o.b.v. wetenschappelijke experimenten
• Mendeliaanse genetica → basis genetica (ontdekte patronen in erwtenplanten)
• Annexatie (aanhechting) genetica bij de evolutietheorie → ontstaan moderne
synthese → taal als harde wetenschap vs. taal als zachte wetenschap
E. MORRIS SWADESH (taal als harde wetenschap)
• Linguïst
• 1948: chronologie van talen vastleggen ahv verandering in de grammatica, syntaxis,
spelling, vocabularium
• Technici van de spraakcommunicatie
F. DAVID CRYSTAL (taal als zachte wetenschap)
• Klinische linguïstiek
• Taalhandicaps worden gediagnosticeerd en behandeld
• Systematische beschrijving en analyse van linguïstisch gedrag in de interactie tussen
patiënt en therapeut
• Classificeren en beoordelen van taalgedrag tegenover normatieve gegevens
• Formuleren en evalueren van therapeutische hypothesen
• Studie van afwijkend taalgedrag om theorieën te toetsen op hun geldigheid
G. NOAM CHOMSKY (zachte wetenschap wiskundig benaderd)
• Zegt dat mens geboren is met ingebouwd taalorgaan (= universele grammatica)
• Alle talen zijn dezelfde, met elk eigen dialect
• Verwierp Freud en Skinner
• Hypothese van cognitieve en neurale structuren
• 2002: wet van recursie (één zin, één gedachte binnen een andere te plaatsen in een
reeks die eindeloos kan zijn) → enige linguïstische element dat mens onderscheidt
van dier
3. Taalonderzoek: Chomsky versus Daniel L. Everett (20e-21e eeuw)
Daniel L. Everett:
o Steunde eerste Chomsky volledig
o Ontdekte tijdens zijn studies de stam Pirahã in amazone
➢ Taal Pirahã heeft geen recursie
➢ Unieke cultuur vormt de taal Pirahã, niet de universele grammatica
o Publicatie in Current Anthropology
➢ 8 maart 2007: waarheidsbrigade publiceert vernietigende weerlegging Everett
➢ 10 april 2007: The New Yorker: publicatie van reporter bevestigt Everett’s
bevindingen
➢ William Fitch naar stam om metingen uit te voeren
o Blijft geloven in evolutietheorie, maar ziet taal als los fenomeen (een cultureel gereedschap)
Chomsky:
o Neemt afscheid van zijn eigen idee van het bestaan van een ‘taalorgaan’
2
, 4. Kritische bedenkingen
i. Ontwikkelt taal zich uit een aangeboren dieptestructuur (Nature) of komt taal door
omgevingsvariabelen tot ontwikkeling (Nurture)?
ii. Of ontwikkelt taal zich uit een combinatie van beiden?
iii. Kan de taal Pirahã bij verdere ontwikkeling en beïnvloeding van het Westen alsnog tot
recursie komen?
iv. En/en-verhaal ipv of/of-verhaal?
…
HOOFDSTUK 2: FONOLOGIE
Fonologie: studie van het klankensysteem van een taal – hoe en welke klanken en klankverschillen gebruikt
worden bij het vormen van woorden
fonetiek: feitelijke realisering van klanken – productie, transmissie en perceptie
1. Fonemen en allofonen
Foneem: klanken met een betekenisonderscheidende functie
Minimale paren: woorden die maar in één klanksegment van elkaar verschillen (bv. kat – mat,
paard – baard)
Allofoon: uitspraakvariant van een foneem die niet tot een betekenisverandering leidt
• Vrije allofonen: foneemvarianten kunnen in elke fonologische omgeving vrij verwisseld
worden (bv. tongpunt-r en huig-r)
• Combinatorische of positionele allofonen: fonologische omgeving bepaald de foneemvariant
(bv.
2. Distinctieve kenmerken
Distinctiviteit: centraal concept van de fonologie
Distinctieve kenmerken: op basis van welke kenmerken zijn fonemen van elkaar te onderscheiden?
• Articulatieplaats (bv. /p/ en /k/)
• Articulatiewijze (bv. /b/ en /m/)
• Stemhebbendheid (bv. /t/ en /d/)
3. Distributie, syllaben en syllabegrenzen
Distributie: posities waarin fonemen kunnen voorkomen (= taalafhankelijk)
• Nooit stemhebbende occlusieven/fricatieven woord-finaal (bv. /bεt/ (NL) /bεd/ (ENG))
• Nooit /h/ woord-finaal
• Nooit /ŋ/ woord-initiaal
• Nooit /r/ na diftong
• …
3
, Syllabe: reeks klankensegmenten bestaande uit:
- Minimaal één vocaal
- Voorafgegaan door max 3 consonanten en gevolgd door max 4 consonanten
!! fonotactische structuur (C,V)
!! Open syllaben (bv. ‘gie’ in ‘gieter’) gesloten syllaben (bv. ‘par’ in ‘parkeer’)
!! Clusters → combinaties van 2 of meer consonanten (bv. ‘tr’ in syllabe ‘troos’ van ‘matroos)
Sonoriteit: helderklinkend – de mate van akoestische energie/resonantie
> gerelateerd aan hoe ‘open’ een klank wordt gearticuleerd
→ De sonoriteit neemt toe voor de vocaal en af na de vocaal
Beschrijving van syllabestructuur:
- Nucleus: vocaal
- Onset: consonant(en) voor vocaal
- Coda: consonant(en) na vocaal
- Rhyme: nucleus + coda
Syllabegrenzen: segmenteren van woorden in syllaben
Maximalisatieprincipe: zoveel mogelijk consonanten bij de 2de syllabe rekenen volgens
distributieregels
1) Gieter → gie/ter CV/CVC
2) Matroos → ma/troos CV/CCVC
3) Parkeer → par/keer CVC/CVC
Ambisyllabisch: klanken waarbij syllabegrens middenin lijkt te vallen
1) Bakken → ba/ken of bak/ken?
2) Zingen → zi/ngen of zing/ngen?
4. Verschil klankgreep (syllabe) en lettergreep
KLANKGREEP/SYLLABE LETTERGREEP
Een groep klanken die bij het spreken een Elk deel waarin een geschreven woord
eenheid vormt, de klanken die worden verdeeld kan worden.
onderscheiden als een woord gescandeerd
wordt.
Auditieve eenheid spellingsovereenkomst
4
