Sociaalwetenschappelijke kader 1: Pedagogisch en psychologisch
denken 2022-2023
Leerdoelen:
- Je kunt de verschillende stromingen uit de geschiedenis van de pedagogiek noemen met een korte
beschrijving van hun kenmerken
- Je hebt kennis van belangrijkste “denkers over opvoeding”. Vanaf de zeventiende tot en met de
eenentwintigste eeuw.
- Je hebt kennis van de belangrijkste opvoedingsidealen van de geschiedenis en de hedendaagse
pedagogiek en kan deze onderscheiden en plaatsen in een historische tijdlijn.
- Je kan verbanden leggen tussen geschiedenis van de pedagogiek en hedendaagse pedagogische
ideeën en praktijk.
- Je hebt kennis van de kinderrechten als referentiekader voor de pedagogiek.
Y. Altunay
,Inhoudsopgave
College 1: Pedagogisch denken...................................................................................................................... 3
HC 1: Begrippenlijst SWK 1A................................................................................................................................5
College 2: Pedagogisch denken...................................................................................................................... 6
HC 2: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................13
College 3: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 15
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................15
HC 2 en 3: Begrippenlijst SWK 1A.......................................................................................................................21
HC 3: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................22
College 4: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 23
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................23
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................26
HC 4: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................30
College 5: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 32
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................33
HC 5 Begrippenlijst SWK 1A...............................................................................................................................36
College 6: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 37
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................37
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................41
HC 6 Begrippenlijst SWK 1A...............................................................................................................................45
,College 1: Pedagogisch denken
Leerdoelen hoorcollege 1:
- Je hebt kennis van het begrip Pedagogiek
- Je kent de kenmerken van een kind volgens Langeveld
- Je kan uitleggen wat voor soort werkveld Pedagogiek is
- Wat de rol van cultuur is binnen Pedagogiek
- Je kunt aangeven wat de vier basisdimensies en drie doelen van opvoeden zijn.
Van oorsprong
Het woord pedagogiek is afgeleid van Paidagogos
= kinderbegeleider
In het oude Griekenland was Paidagogos een slaaf die kinderen (eerst jongens, later ook
meisjes naar school bracht)
Pedagogiek stam daarvan af
Wat is pedagogiek en/of wat doet een pedagoog?
Paidagoogia betekent letterlijk kinderleiding. Dus het leiden van het kind (op weg naar...?)
Wat is pedagogiek?
Pedagogiek is een praktijk-wetenschap. Het gaat over het handelen. En daarbij zullen drie
vragen altijd centraal zijn:
1. Hoe kan opvoeding het best omschreven worden
2. Hoe kan zij het best bestudeerd worden in de wetenschap
3. Welke rol vervult zij in de opvoedingspraktijk
Pedagogiek als Rizoom
- Een wortel die horizontaal groeit
- Een netwerk zonder begin of einde
- Pedagogiek verandert door de tijd
- Een historisch gegroeide discipline
- Veelvormigheid
De moderne Pedagogiek (hoofdstuk 1 Smeyers et al, 2016)
De moderne Pedagogiek berust op twee principes
1. Het principe van het kunnen leren
2. Het kind is een vrij en handelend subject.
Paradox: opvoedeling uitnodigen tot wat hij/zij nog niet kan en aanspreken als iemand die
hij/zij nog niet is. Hiermee wordt zelfverantwoordelijke zelfbepaling gestimuleerd.
Heel belangrijk zelfstandig handelen te stimuleren
Contrafactische anticipatie: vooruitlopen op wat nog niet feitelijk het geval is.
Martinus Langeveld (1905-1989)
‘Het kind begrijpen, zoals het is.’
Dat is volgens Langeveld (1905-1989) de opdracht van de pedagogiek.
Twee kenmerken: 1. kind is onafhankelijk van volwassenen 2. Kind wil zelfstandig zijn.
Normatieve Pedagogiek:
- Pedagogiek die waarde bepalend en richtinggevend is.
, - Voorbeeld: niet lijfelijk straffen tijdens de opvoeding, want belemmert veiligheid van
kind
- Voorbeeld: burgerschapsvorming moet een plek hebben in het Onderwijs: want
kinderen moeten opgevoed worden tot democratische burgers.
- Langeveld was voorstander van normatieve Pedagogiek; mens is Animal Educandum,
een dier dat opgevoed moet worden, om mens te worden; moet je opgevoed worden.
Doel van Pedagogiek:
Animal Educandum; wezen dat opgevoed moet worden
Doel van Pedagogiek volgens Langeveld:
- Zelfverantwoordelijke zelfbepaling (oftewel mondigheid)
Wat is mondigheid?
- Mondigheid is het vermogen om gebruik te maken van je verstand zonder leiding van
een ander.
De cultuur:
De mens is van nature een cultuurwezen
“Als cultuur wordt gezien als het belangrijkste verschil tussen dieren en mensen, zijn ook
opvoeding, vorming en onderwijs specifiek menselijke aangelenheden.”
(P. 26 Smeyrs et al, 2016.)
Joint attention (Tomasello): Het belang van gedeelde aandacht.
- Van groot belang naar culturele overdracht
- Kinderen gaan kijken naar waar volwassenen naar kijken
- Door gedeelde aandacht/ sociale interactie wordt er geleerd en cultuur overgedragen.
- Bij kinderen met autisme is er minder sprake van joint attention.
De opvoeding
“Opvoeding is alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan.
In deze omgang biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht,
grenzen, instructie, ondersteuning en controle. Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing
komen en over het nodige zelfvertrouwen en de nodige zelfstandigheid en zelfredzaamheid
beschikken om richting te geven aan zijn verdere leven.” (P, 7; Becker, 2021).
Vier basisdimensies van opvoeding (zelf bestuderen)
- Ondersteuning bieden
- Instructie geven
- Grenzen stellen
- Controle uitoefenen
Opvoedingsdoelen:
De drie Z’s:
1. Zelfstandigheid (individu)
2. Zelfredzaamheid (samenleving)
3. Zelfvertrouwen (toekomst
denken 2022-2023
Leerdoelen:
- Je kunt de verschillende stromingen uit de geschiedenis van de pedagogiek noemen met een korte
beschrijving van hun kenmerken
- Je hebt kennis van belangrijkste “denkers over opvoeding”. Vanaf de zeventiende tot en met de
eenentwintigste eeuw.
- Je hebt kennis van de belangrijkste opvoedingsidealen van de geschiedenis en de hedendaagse
pedagogiek en kan deze onderscheiden en plaatsen in een historische tijdlijn.
- Je kan verbanden leggen tussen geschiedenis van de pedagogiek en hedendaagse pedagogische
ideeën en praktijk.
- Je hebt kennis van de kinderrechten als referentiekader voor de pedagogiek.
Y. Altunay
,Inhoudsopgave
College 1: Pedagogisch denken...................................................................................................................... 3
HC 1: Begrippenlijst SWK 1A................................................................................................................................5
College 2: Pedagogisch denken...................................................................................................................... 6
HC 2: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................13
College 3: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 15
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................15
HC 2 en 3: Begrippenlijst SWK 1A.......................................................................................................................21
HC 3: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................22
College 4: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 23
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................23
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................26
HC 4: Begrippenlijst SWK 1A..............................................................................................................................30
College 5: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 32
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................33
HC 5 Begrippenlijst SWK 1A...............................................................................................................................36
College 6: Pedagogisch denken..................................................................................................................... 37
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................37
Wooclap oefenvragen:.......................................................................................................................................41
HC 6 Begrippenlijst SWK 1A...............................................................................................................................45
,College 1: Pedagogisch denken
Leerdoelen hoorcollege 1:
- Je hebt kennis van het begrip Pedagogiek
- Je kent de kenmerken van een kind volgens Langeveld
- Je kan uitleggen wat voor soort werkveld Pedagogiek is
- Wat de rol van cultuur is binnen Pedagogiek
- Je kunt aangeven wat de vier basisdimensies en drie doelen van opvoeden zijn.
Van oorsprong
Het woord pedagogiek is afgeleid van Paidagogos
= kinderbegeleider
In het oude Griekenland was Paidagogos een slaaf die kinderen (eerst jongens, later ook
meisjes naar school bracht)
Pedagogiek stam daarvan af
Wat is pedagogiek en/of wat doet een pedagoog?
Paidagoogia betekent letterlijk kinderleiding. Dus het leiden van het kind (op weg naar...?)
Wat is pedagogiek?
Pedagogiek is een praktijk-wetenschap. Het gaat over het handelen. En daarbij zullen drie
vragen altijd centraal zijn:
1. Hoe kan opvoeding het best omschreven worden
2. Hoe kan zij het best bestudeerd worden in de wetenschap
3. Welke rol vervult zij in de opvoedingspraktijk
Pedagogiek als Rizoom
- Een wortel die horizontaal groeit
- Een netwerk zonder begin of einde
- Pedagogiek verandert door de tijd
- Een historisch gegroeide discipline
- Veelvormigheid
De moderne Pedagogiek (hoofdstuk 1 Smeyers et al, 2016)
De moderne Pedagogiek berust op twee principes
1. Het principe van het kunnen leren
2. Het kind is een vrij en handelend subject.
Paradox: opvoedeling uitnodigen tot wat hij/zij nog niet kan en aanspreken als iemand die
hij/zij nog niet is. Hiermee wordt zelfverantwoordelijke zelfbepaling gestimuleerd.
Heel belangrijk zelfstandig handelen te stimuleren
Contrafactische anticipatie: vooruitlopen op wat nog niet feitelijk het geval is.
Martinus Langeveld (1905-1989)
‘Het kind begrijpen, zoals het is.’
Dat is volgens Langeveld (1905-1989) de opdracht van de pedagogiek.
Twee kenmerken: 1. kind is onafhankelijk van volwassenen 2. Kind wil zelfstandig zijn.
Normatieve Pedagogiek:
- Pedagogiek die waarde bepalend en richtinggevend is.
, - Voorbeeld: niet lijfelijk straffen tijdens de opvoeding, want belemmert veiligheid van
kind
- Voorbeeld: burgerschapsvorming moet een plek hebben in het Onderwijs: want
kinderen moeten opgevoed worden tot democratische burgers.
- Langeveld was voorstander van normatieve Pedagogiek; mens is Animal Educandum,
een dier dat opgevoed moet worden, om mens te worden; moet je opgevoed worden.
Doel van Pedagogiek:
Animal Educandum; wezen dat opgevoed moet worden
Doel van Pedagogiek volgens Langeveld:
- Zelfverantwoordelijke zelfbepaling (oftewel mondigheid)
Wat is mondigheid?
- Mondigheid is het vermogen om gebruik te maken van je verstand zonder leiding van
een ander.
De cultuur:
De mens is van nature een cultuurwezen
“Als cultuur wordt gezien als het belangrijkste verschil tussen dieren en mensen, zijn ook
opvoeding, vorming en onderwijs specifiek menselijke aangelenheden.”
(P. 26 Smeyrs et al, 2016.)
Joint attention (Tomasello): Het belang van gedeelde aandacht.
- Van groot belang naar culturele overdracht
- Kinderen gaan kijken naar waar volwassenen naar kijken
- Door gedeelde aandacht/ sociale interactie wordt er geleerd en cultuur overgedragen.
- Bij kinderen met autisme is er minder sprake van joint attention.
De opvoeding
“Opvoeding is alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan.
In deze omgang biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht,
grenzen, instructie, ondersteuning en controle. Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing
komen en over het nodige zelfvertrouwen en de nodige zelfstandigheid en zelfredzaamheid
beschikken om richting te geven aan zijn verdere leven.” (P, 7; Becker, 2021).
Vier basisdimensies van opvoeding (zelf bestuderen)
- Ondersteuning bieden
- Instructie geven
- Grenzen stellen
- Controle uitoefenen
Opvoedingsdoelen:
De drie Z’s:
1. Zelfstandigheid (individu)
2. Zelfredzaamheid (samenleving)
3. Zelfvertrouwen (toekomst
