Preventie Hoorcollege 1
Preventie - voorkomen van (verergeren van) gezondheidsproblemen, ziekten en sterfte. Met
hiermee bevorderen van gezondheid en kwaliteit van leven. Gezond zijn is lichamelijk in
orde, niet ziek, gezond en wel. Een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal
welbevinden, niet alleen om het ontbreken van ziekte en het gebrek hiervan.
Indelingen van preventie
Doelgroep
- Universeel, totale bevolking of grote groepen
- Selectief, gericht op groep met hoog risico (jonge kinderen, ouderen, rokers,
drinkers, zwangeren)
- Geïndiceerde, op individuen die nog niet gediagnosticeerd zijn met een ziekte, maar
wel al beginnende klachten/symptomen hebben (dragers van de ziekte maar nog niet
zichtbaar)
- Zorggerelateerd, gericht op individuen met ziekte (patiënt met astma)
Fase van ziekte
- Primair, gericht op voorkomen van specifiek probleem/aandoening
- Secundair, identificeren van mensen met een voorstadium of vroeg stadium van
ziekte, screeningen etc.
- Tertiair, het beheersen van aandoening/ziekte om verergering te voorkomen en
kwaliteit van leven te vergroten
1
,Type maatregelen
- Gezondheidsbevordering, bevorderen en in stand houden van een gezonde leefstijl
en van een gezonde sociale en fysieke omgeving (leefstijlcampagnes)
- Gezondheidsbescherming, beschermen van de bevolking tegen blootstelling aan
risicofactoren (NIX18, niet roken binnen, dit zijn wetten, waterzuivering)
- (specifieke) ziektepreventie, maatregelen gericht op het voorkomen van specifieke
ziekten of op de vroege signalering daarvan (screening, vaccinaties, vaak middels
wet en regelgeving)
Waarom preventie?
- Doelgroep: gezond voelende mensen
- Effecten bestaan uit voorkomen van ziektes/bevorderen van gezondheid (investeren
in gezondheid)
- Effecten pas in de toekomst
- Daarom is het moeilijk om te financieren, het is moeilijk aan te komen wat je hebt
kunnen verhelpen.
- Moeilijk bewijzen effect van preventie
Preventie successen 20e eeuw
- Levert een belangrijke bijdrage aan verbetering van volksgezondheid
- NU gericht op welvaartsziekten (diabetes, overgewicht etc)
- Vroeger in strijd tegen armoede (infectieziekten, kindersterfte, voedingsdeficiënties,
slechte arbeidsomstandigheden)
- Wetenschap en technologie (vaccinatie en screening)
Nationaal preventie akkoord
Nederland, ministeries, gemeenten, bedrijven en een groot aantal maatschappelijke
organisaties die werken samen voor preventieve maatregelen. Het breder aanpakken van
problematiek en de preventie hiervan.
Focus:
- Rookvrije generatie in 2040
- Maatregelen tegen overgewicht en obesitas
- Maatregelen tegen problematisch alcoholgebruik
Bereiken door:
- Wet en regelgeving (vb. rookverbod binnen)
- Programma’s die het gezondheidsbeleid stimuleren (vb. schijf van vijf)
Preventie = multidisciplinair. Je kan nooit met een discipline uit de voeten, je moet
samenwerken om een preventieve maatregel te bewerkstelligen.
Bij kinderobesitas: kinderen, ouders, gezin, school staf, zorgverleners, bedrijven, industrie,
en beleidsmakers. Spelen allemaal een rol in de preventie.
2
,Preventie Hoorcollege 2
Gezondheid, gedrag en determinanten
Determinantenonderzoek
- Exploratief → kwalitatief onderzoek
- Hypothese toetsend → kwantitatief onderzoek
Literatuuronderzoek (exploratief)
Determinanten van een bepaald gedrag aangetoond uit onderzoek in andere doelgroep of
setting.
Kwalitatief onderzoek (exploratief)
Het in kaart brengen van het perspectief van de doelgroep op de oorzaken (determinanten)
van gedrag. Door middel van interview, focusgroep, concept mapping, participatief
onderzoek etc.
Concept mapping → het genereren en structureren van ideeën, bijvoorbeeld mogelijke
determinanten van gedrag. Door de doelgroep gesproken taal te gebruiken, dit op
individueel niveau en op groepsniveau te bekijken. Er is ruimte voor verschillende
perspectieven van verschillende personen.
Participatief onderzoek
Perspectief van de doelgroep, onderzoek doen met de doelgroep, de doelgroep bepaald de
methode/techniek en het onderwerp. Het is kennisgericht en actiegericht.
Observationeel onderzoek (kwantitatief)
Cross sectioneel - gedrag kan tot determinant leiden maar determinant kan ook tot gedrag
leiden.
Prospectief - determinant leidt tot gedrag
Interventie ontwikkeling
3
, De volgende stap in het proces is een interventie ontwikkelen die moet werken voor de
doelgroep. Dit wordt gedaan door het selecteren van een theoretisch passend model. Dit
model moet worden vertaald naar de praktische techniek.
Kennisclips Hoorcollege 2
1. Determinanten van gezondheid
Determinanten zijn factoren die gezondheid/gezondheidsgedrag beïnvloeden, ‘voorspellers’.
Het kan een risicofactor zijn maar ook een beschermende factor. Determinanten en
correlate, gaan over hetzelfde.
- Longitudinaal onderzoek - determinant
- Cross sectioneel onderzoek - correlate
Determinanten kunnen worden ingedeeld in niveau 1 en
niveau 2.
Niveau 1 is risicofactoren en gedragsoorzaken. Bij niveau
2 determinanten van gedrag.
Hoe ontstaat gedrag?
Klassieke conditionering
Gedrag is aangeleerd door de koppeling van een ongeconditioneerde stimulus met een
geconditioneerde respons. Hond → kwijlen voor eten. Hond → hoort belletje krijgt eten.
Hond → hoort belletje gaat kwijlen.
Operante conditionering
Effect van het gedrag zorgt ervoor of het gedrag versterkt of verzwakt wordt. Wanneer je
aan een hendel trekt en je krijgt snoepjes, ga je vaker aan de hendel trekken. Maar als je
aan de hendel trekt en je krijgt iets naars, ga je niet meer of minder aan de hendel trekken.
Observationeel leren
Je leert door het gedrag van anderen te observeren. Je moeder brand haar hand aan een
hete pan, daardoor ga je dat snel ook niet doen.
Gedrag
Gedrag ontstaat als reactie op een stimulus. Hierbij is een beloning belangrijk: beloond
(zien) worden. Gedrag kan onbewust/automatisch (gewoontes) of
gecontroleerd/weloverwogen. Wanneer determinanten veranderen, zullen er
gedragsveranderingen ontstaan. Determinanten zijn de stimuli waarom gedrag ontstaat.
Identificeren van determinanten
- Welk gedrag wil je veranderen?
- Determinanten van het gewenste gedrag of het ongewenste gedrag?
- Wiens gedrag wil je veranderen, individu of groep (overheid bvb)?
- Is er bewustzijn van dit ongezonde gedrag?
Indeling van determinanten
4
Preventie - voorkomen van (verergeren van) gezondheidsproblemen, ziekten en sterfte. Met
hiermee bevorderen van gezondheid en kwaliteit van leven. Gezond zijn is lichamelijk in
orde, niet ziek, gezond en wel. Een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal
welbevinden, niet alleen om het ontbreken van ziekte en het gebrek hiervan.
Indelingen van preventie
Doelgroep
- Universeel, totale bevolking of grote groepen
- Selectief, gericht op groep met hoog risico (jonge kinderen, ouderen, rokers,
drinkers, zwangeren)
- Geïndiceerde, op individuen die nog niet gediagnosticeerd zijn met een ziekte, maar
wel al beginnende klachten/symptomen hebben (dragers van de ziekte maar nog niet
zichtbaar)
- Zorggerelateerd, gericht op individuen met ziekte (patiënt met astma)
Fase van ziekte
- Primair, gericht op voorkomen van specifiek probleem/aandoening
- Secundair, identificeren van mensen met een voorstadium of vroeg stadium van
ziekte, screeningen etc.
- Tertiair, het beheersen van aandoening/ziekte om verergering te voorkomen en
kwaliteit van leven te vergroten
1
,Type maatregelen
- Gezondheidsbevordering, bevorderen en in stand houden van een gezonde leefstijl
en van een gezonde sociale en fysieke omgeving (leefstijlcampagnes)
- Gezondheidsbescherming, beschermen van de bevolking tegen blootstelling aan
risicofactoren (NIX18, niet roken binnen, dit zijn wetten, waterzuivering)
- (specifieke) ziektepreventie, maatregelen gericht op het voorkomen van specifieke
ziekten of op de vroege signalering daarvan (screening, vaccinaties, vaak middels
wet en regelgeving)
Waarom preventie?
- Doelgroep: gezond voelende mensen
- Effecten bestaan uit voorkomen van ziektes/bevorderen van gezondheid (investeren
in gezondheid)
- Effecten pas in de toekomst
- Daarom is het moeilijk om te financieren, het is moeilijk aan te komen wat je hebt
kunnen verhelpen.
- Moeilijk bewijzen effect van preventie
Preventie successen 20e eeuw
- Levert een belangrijke bijdrage aan verbetering van volksgezondheid
- NU gericht op welvaartsziekten (diabetes, overgewicht etc)
- Vroeger in strijd tegen armoede (infectieziekten, kindersterfte, voedingsdeficiënties,
slechte arbeidsomstandigheden)
- Wetenschap en technologie (vaccinatie en screening)
Nationaal preventie akkoord
Nederland, ministeries, gemeenten, bedrijven en een groot aantal maatschappelijke
organisaties die werken samen voor preventieve maatregelen. Het breder aanpakken van
problematiek en de preventie hiervan.
Focus:
- Rookvrije generatie in 2040
- Maatregelen tegen overgewicht en obesitas
- Maatregelen tegen problematisch alcoholgebruik
Bereiken door:
- Wet en regelgeving (vb. rookverbod binnen)
- Programma’s die het gezondheidsbeleid stimuleren (vb. schijf van vijf)
Preventie = multidisciplinair. Je kan nooit met een discipline uit de voeten, je moet
samenwerken om een preventieve maatregel te bewerkstelligen.
Bij kinderobesitas: kinderen, ouders, gezin, school staf, zorgverleners, bedrijven, industrie,
en beleidsmakers. Spelen allemaal een rol in de preventie.
2
,Preventie Hoorcollege 2
Gezondheid, gedrag en determinanten
Determinantenonderzoek
- Exploratief → kwalitatief onderzoek
- Hypothese toetsend → kwantitatief onderzoek
Literatuuronderzoek (exploratief)
Determinanten van een bepaald gedrag aangetoond uit onderzoek in andere doelgroep of
setting.
Kwalitatief onderzoek (exploratief)
Het in kaart brengen van het perspectief van de doelgroep op de oorzaken (determinanten)
van gedrag. Door middel van interview, focusgroep, concept mapping, participatief
onderzoek etc.
Concept mapping → het genereren en structureren van ideeën, bijvoorbeeld mogelijke
determinanten van gedrag. Door de doelgroep gesproken taal te gebruiken, dit op
individueel niveau en op groepsniveau te bekijken. Er is ruimte voor verschillende
perspectieven van verschillende personen.
Participatief onderzoek
Perspectief van de doelgroep, onderzoek doen met de doelgroep, de doelgroep bepaald de
methode/techniek en het onderwerp. Het is kennisgericht en actiegericht.
Observationeel onderzoek (kwantitatief)
Cross sectioneel - gedrag kan tot determinant leiden maar determinant kan ook tot gedrag
leiden.
Prospectief - determinant leidt tot gedrag
Interventie ontwikkeling
3
, De volgende stap in het proces is een interventie ontwikkelen die moet werken voor de
doelgroep. Dit wordt gedaan door het selecteren van een theoretisch passend model. Dit
model moet worden vertaald naar de praktische techniek.
Kennisclips Hoorcollege 2
1. Determinanten van gezondheid
Determinanten zijn factoren die gezondheid/gezondheidsgedrag beïnvloeden, ‘voorspellers’.
Het kan een risicofactor zijn maar ook een beschermende factor. Determinanten en
correlate, gaan over hetzelfde.
- Longitudinaal onderzoek - determinant
- Cross sectioneel onderzoek - correlate
Determinanten kunnen worden ingedeeld in niveau 1 en
niveau 2.
Niveau 1 is risicofactoren en gedragsoorzaken. Bij niveau
2 determinanten van gedrag.
Hoe ontstaat gedrag?
Klassieke conditionering
Gedrag is aangeleerd door de koppeling van een ongeconditioneerde stimulus met een
geconditioneerde respons. Hond → kwijlen voor eten. Hond → hoort belletje krijgt eten.
Hond → hoort belletje gaat kwijlen.
Operante conditionering
Effect van het gedrag zorgt ervoor of het gedrag versterkt of verzwakt wordt. Wanneer je
aan een hendel trekt en je krijgt snoepjes, ga je vaker aan de hendel trekken. Maar als je
aan de hendel trekt en je krijgt iets naars, ga je niet meer of minder aan de hendel trekken.
Observationeel leren
Je leert door het gedrag van anderen te observeren. Je moeder brand haar hand aan een
hete pan, daardoor ga je dat snel ook niet doen.
Gedrag
Gedrag ontstaat als reactie op een stimulus. Hierbij is een beloning belangrijk: beloond
(zien) worden. Gedrag kan onbewust/automatisch (gewoontes) of
gecontroleerd/weloverwogen. Wanneer determinanten veranderen, zullen er
gedragsveranderingen ontstaan. Determinanten zijn de stimuli waarom gedrag ontstaat.
Identificeren van determinanten
- Welk gedrag wil je veranderen?
- Determinanten van het gewenste gedrag of het ongewenste gedrag?
- Wiens gedrag wil je veranderen, individu of groep (overheid bvb)?
- Is er bewustzijn van dit ongezonde gedrag?
Indeling van determinanten
4
