Veronique De Nutte
Alle HC’s, OC’s, handboek articulatie,
handboek articulatie- en fonologische
stoornissen, bijlagen van canvas en de
cursus ESCGAT zijn hierin verwerkt
SPRAAK THERAPIE
ONTWIKKELING
2021-2022
1
,Inhoudsopgave
1 HC1: Algemene beschouwingen ..............................................................................12
1.1 Spraakklankstoornissen: een korte opfrissing .....................................................12
1.1.1 De normale ontwikkeling..............................................................................12
1.1.1.1 De fasen in spraakklankverwerving......................................................12
1.1.1.2 Fonologische ontwikkeling: fonologische processen .........................14
1.1.1.2.1 Verdwijnen van fonologische processen .........................................15
1.1.2 Definitie en classificatie van spraakklankstoornissen .................................16
1.1.2.1 Definitie van SKS .....................................................................................16
1.1.2.2 Classificatie van SKS ..............................................................................16
1.1.2.2.1 Huidige classificatie van SKS (Dodd, Waelkens) ..............................16
1.1.2.3 Voorgaande classificaties.....................................................................19
1.1.2.3.1 Voorgaande classificatie van spraakklankstoornissen op basis van
etiologie 19
1.1.2.3.2 Voorgaande classificatie van spraaklankstoornissen op basis van
linguïstische indeling ............................................................................................20
1.1.2.4 Huidige classificatie van Spraakklankstoornissen + voorgaande
terminologie .............................................................................................................20
1.1.3 Fenomenologie van spraakklankstoornissen ..............................................21
Huidige classificatie van spraakklankstoornissen (Dodd, Waelkens)......................21
1.1.3.1 Fonologische stoornissen: 3 types .........................................................21
1.1.3.1.1 Normale vs atypische processen ......................................................22
1.1.3.1.2 Inconsistente fonologische stoornissen: ............................................23
1.1.3.2 Andere niet-organische SKS (ANO-SKS) ...............................................23
1.1.3.2.1 Wat kenmerkt een ANO-SKS: Distorsies of OSDA?............................23
1.1.3.2.2 Wat kenmerkt een ANO-SKS: algemeen vs specifiek ......................24
1.1.3.3 Neurogene/motorische Spraakklankstoornissen (motor SSD) ............25
1.1.3.3.1 SOD ......................................................................................................25
1.1.3.3.1.1 Wat kenmerkt SOD: 3 kernsymptomen ......................................25
1.1.3.3.1.2 Watervalprincipe bij SOD ............................................................25
1.1.3.3.2 Cerebral Palsy (hersenverlamming → D-SKS - dysartrie)..................26
1.1.3.3.2.1 Classificatie – indeling ..................................................................27
1.1.3.3.2.2 Wat kenmerkt een D-SKS bij CP? (spraakkenmerken) .............28
1.1.3.4 Structurele SKS (S-SKS) ............................................................................29
1.1.3.4.1 Schisis ...................................................................................................29
1.1.3.4.2 Tongankylose ......................................................................................29
2
, 1.1.3.4.2.1 Tonankylose: spraakkenmerken ..................................................30
1.1.3.4.3 Malocclusies (= gebitsafwijkingen) ...................................................30
1.1.3.4.3.1 Malocclusies: spraakkenmerken .................................................31
1.1.3.4.3.2 Malocclusies: oorzaken ...............................................................31
1.1.3.4.4 Oromyofunctionele stoornissen .........................................................31
1.1.3.5 SKS samengaand met gehoorproblemen (A-SKS) ..............................32
1.1.3.5.1 Wat kenmerkt een A-SKS ....................................................................32
1.1.4 Assessment en differentiaaldiagnose .........................................................32
1.1.4.1 Anamnese ..............................................................................................33
1.1.4.2 Screening................................................................................................33
1.1.4.2.1 Algemene screening ..........................................................................33
1.1.4.2.2 Specifieke screening - spraakklankproductie algemeen ...............33
1.1.4.2.3 Specifieke screening - spraakklanken specifiek...............................34
1.1.4.2.4 Specifieke screening - Fonologische ontwikkeling ..........................34
1.1.4.2.5 Screening: beslissingsboom ...............................................................34
1.1.4.3 Diagnostische procedures en instrumenten ........................................36
1.1.4.3.1 Onderzoek SOD: 4 vuistregels ............................................................38
1.1.4.4 Interpretatie en besluitvorming.............................................................38
1.2 Historiek van spraaktherapie ..............................................................................39
1.3 Algemene uitgangspunten voor therapie bij SKS .............................................39
1.3.1 Bepalen nood aan opstart therapie ...........................................................39
1.3.2 Fasen in therapie ..........................................................................................40
1.3.3 Algemene principes/uitgangspunten tijdens therapie: ............................41
1.3.4 Bepalen prioriteiten ......................................................................................43
1.4 Bijlagen .................................................................................................................44
1.4.1 Bijlage 1: Onderzoeksbatterij SOD ...............................................................44
1.4.2 Bijlage 2: SOD: vuistregels voor diagnostiek en therapie...........................54
2 HC2: therapie bij fonologische stoornissen ...............................................................69
2.1 Inleiding ................................................................................................................69
2.2 Doelen ..................................................................................................................69
2.2.1 Doelen: samengevat....................................................................................70
2.2.2 Doelen: met welke processen starten? ......................................................70
2.3 Cycles approach (Hodson & Paden) ................................................................71
2.3.1 Cycles approach: doelgroep ......................................................................71
2.3.2 Cycles approach: fundamentele elementen ............................................72
2.3.3 Cycles approach: 5 uitgangspunten ..........................................................72
3
, 2.3.4 Cycles approach: werken in cycli ...............................................................73
2.3.5 Cycles approach: afronden therapie.........................................................75
2.3.6 Cycles approach: verschillen met eerdere therapieën (fonetisch
georiënteerd) ..............................................................................................................75
2.3.7 Cycles approach: opbouw therapiesessie.................................................76
2.3.8 Cycles approach: werkt het? ......................................................................78
2.3.9 Voorbeeld .....................................................................................................79
2.4 Metaphon.............................................................................................................80
2.4.1 Metaphon: doelgroep .................................................................................81
2.4.2 Metaphon: fundamentele elementen/principes.......................................81
2.4.3 Metaphon: uitgangspunten.........................................................................81
2.4.4 Metaphon: te zetten stappen door het kind..............................................82
2.4.5 Metaphon: meta dus… ................................................................................82
2.4.6 Metaphon: aan welke fonologische processen werken?.........................82
2.4.7 Metaphon: 2 fases ........................................................................................83
2.4.7.1 Fase 1: fonologisch bewustzijn ..............................................................83
2.4.7.1.1 Fase 1: niveau 1 - conceptniveau.....................................................83
2.4.7.1.2 Fase 1: niveau 2 - klankniveau ...........................................................83
2.4.7.1.3 Fase 1: niveau 3 - foneemniveau ......................................................84
2.4.7.1.4 Fase 1: niveau 4 - woordniveau ........................................................84
2.4.7.1.4.1 Welke type minimale paren wordt gebruikt in metaphon? .....84
2.4.7.2 Fase 2: ontwikkelen van het communicatieve bewustzijn .................85
2.4.7.2.1 Fase 2: niveau 1 - woordniveau ........................................................85
2.4.7.2.2 Fase 2: niveau 2 - zinsniveau ..............................................................85
2.4.8 Metaphon: afronden therapie ....................................................................85
2.4.9 Metaphon: werkt het?..................................................................................86
2.4.10 Metahpon: besluit .........................................................................................86
2.5 Fonolog .................................................................................................................86
2.5.1 Fonolog: onderdelen per proces ................................................................86
2.6 Trainen fonologisch bewustzijn (FBZ) ..................................................................88
3 OC 1: Fonologisch georiënteerde therapie .............................................................90
3.1 Spraakklankstoornissen ........................................................................................90
3.2 Fonologische procesbenaderingen ...................................................................91
3.2.1 Cycles approach: cyclusmethode Hodson & Paden ...............................91
3.2.1.1 Kenmerken .............................................................................................92
3.2.1.2 Therapieplan ..........................................................................................93
4
Alle HC’s, OC’s, handboek articulatie,
handboek articulatie- en fonologische
stoornissen, bijlagen van canvas en de
cursus ESCGAT zijn hierin verwerkt
SPRAAK THERAPIE
ONTWIKKELING
2021-2022
1
,Inhoudsopgave
1 HC1: Algemene beschouwingen ..............................................................................12
1.1 Spraakklankstoornissen: een korte opfrissing .....................................................12
1.1.1 De normale ontwikkeling..............................................................................12
1.1.1.1 De fasen in spraakklankverwerving......................................................12
1.1.1.2 Fonologische ontwikkeling: fonologische processen .........................14
1.1.1.2.1 Verdwijnen van fonologische processen .........................................15
1.1.2 Definitie en classificatie van spraakklankstoornissen .................................16
1.1.2.1 Definitie van SKS .....................................................................................16
1.1.2.2 Classificatie van SKS ..............................................................................16
1.1.2.2.1 Huidige classificatie van SKS (Dodd, Waelkens) ..............................16
1.1.2.3 Voorgaande classificaties.....................................................................19
1.1.2.3.1 Voorgaande classificatie van spraakklankstoornissen op basis van
etiologie 19
1.1.2.3.2 Voorgaande classificatie van spraaklankstoornissen op basis van
linguïstische indeling ............................................................................................20
1.1.2.4 Huidige classificatie van Spraakklankstoornissen + voorgaande
terminologie .............................................................................................................20
1.1.3 Fenomenologie van spraakklankstoornissen ..............................................21
Huidige classificatie van spraakklankstoornissen (Dodd, Waelkens)......................21
1.1.3.1 Fonologische stoornissen: 3 types .........................................................21
1.1.3.1.1 Normale vs atypische processen ......................................................22
1.1.3.1.2 Inconsistente fonologische stoornissen: ............................................23
1.1.3.2 Andere niet-organische SKS (ANO-SKS) ...............................................23
1.1.3.2.1 Wat kenmerkt een ANO-SKS: Distorsies of OSDA?............................23
1.1.3.2.2 Wat kenmerkt een ANO-SKS: algemeen vs specifiek ......................24
1.1.3.3 Neurogene/motorische Spraakklankstoornissen (motor SSD) ............25
1.1.3.3.1 SOD ......................................................................................................25
1.1.3.3.1.1 Wat kenmerkt SOD: 3 kernsymptomen ......................................25
1.1.3.3.1.2 Watervalprincipe bij SOD ............................................................25
1.1.3.3.2 Cerebral Palsy (hersenverlamming → D-SKS - dysartrie)..................26
1.1.3.3.2.1 Classificatie – indeling ..................................................................27
1.1.3.3.2.2 Wat kenmerkt een D-SKS bij CP? (spraakkenmerken) .............28
1.1.3.4 Structurele SKS (S-SKS) ............................................................................29
1.1.3.4.1 Schisis ...................................................................................................29
1.1.3.4.2 Tongankylose ......................................................................................29
2
, 1.1.3.4.2.1 Tonankylose: spraakkenmerken ..................................................30
1.1.3.4.3 Malocclusies (= gebitsafwijkingen) ...................................................30
1.1.3.4.3.1 Malocclusies: spraakkenmerken .................................................31
1.1.3.4.3.2 Malocclusies: oorzaken ...............................................................31
1.1.3.4.4 Oromyofunctionele stoornissen .........................................................31
1.1.3.5 SKS samengaand met gehoorproblemen (A-SKS) ..............................32
1.1.3.5.1 Wat kenmerkt een A-SKS ....................................................................32
1.1.4 Assessment en differentiaaldiagnose .........................................................32
1.1.4.1 Anamnese ..............................................................................................33
1.1.4.2 Screening................................................................................................33
1.1.4.2.1 Algemene screening ..........................................................................33
1.1.4.2.2 Specifieke screening - spraakklankproductie algemeen ...............33
1.1.4.2.3 Specifieke screening - spraakklanken specifiek...............................34
1.1.4.2.4 Specifieke screening - Fonologische ontwikkeling ..........................34
1.1.4.2.5 Screening: beslissingsboom ...............................................................34
1.1.4.3 Diagnostische procedures en instrumenten ........................................36
1.1.4.3.1 Onderzoek SOD: 4 vuistregels ............................................................38
1.1.4.4 Interpretatie en besluitvorming.............................................................38
1.2 Historiek van spraaktherapie ..............................................................................39
1.3 Algemene uitgangspunten voor therapie bij SKS .............................................39
1.3.1 Bepalen nood aan opstart therapie ...........................................................39
1.3.2 Fasen in therapie ..........................................................................................40
1.3.3 Algemene principes/uitgangspunten tijdens therapie: ............................41
1.3.4 Bepalen prioriteiten ......................................................................................43
1.4 Bijlagen .................................................................................................................44
1.4.1 Bijlage 1: Onderzoeksbatterij SOD ...............................................................44
1.4.2 Bijlage 2: SOD: vuistregels voor diagnostiek en therapie...........................54
2 HC2: therapie bij fonologische stoornissen ...............................................................69
2.1 Inleiding ................................................................................................................69
2.2 Doelen ..................................................................................................................69
2.2.1 Doelen: samengevat....................................................................................70
2.2.2 Doelen: met welke processen starten? ......................................................70
2.3 Cycles approach (Hodson & Paden) ................................................................71
2.3.1 Cycles approach: doelgroep ......................................................................71
2.3.2 Cycles approach: fundamentele elementen ............................................72
2.3.3 Cycles approach: 5 uitgangspunten ..........................................................72
3
, 2.3.4 Cycles approach: werken in cycli ...............................................................73
2.3.5 Cycles approach: afronden therapie.........................................................75
2.3.6 Cycles approach: verschillen met eerdere therapieën (fonetisch
georiënteerd) ..............................................................................................................75
2.3.7 Cycles approach: opbouw therapiesessie.................................................76
2.3.8 Cycles approach: werkt het? ......................................................................78
2.3.9 Voorbeeld .....................................................................................................79
2.4 Metaphon.............................................................................................................80
2.4.1 Metaphon: doelgroep .................................................................................81
2.4.2 Metaphon: fundamentele elementen/principes.......................................81
2.4.3 Metaphon: uitgangspunten.........................................................................81
2.4.4 Metaphon: te zetten stappen door het kind..............................................82
2.4.5 Metaphon: meta dus… ................................................................................82
2.4.6 Metaphon: aan welke fonologische processen werken?.........................82
2.4.7 Metaphon: 2 fases ........................................................................................83
2.4.7.1 Fase 1: fonologisch bewustzijn ..............................................................83
2.4.7.1.1 Fase 1: niveau 1 - conceptniveau.....................................................83
2.4.7.1.2 Fase 1: niveau 2 - klankniveau ...........................................................83
2.4.7.1.3 Fase 1: niveau 3 - foneemniveau ......................................................84
2.4.7.1.4 Fase 1: niveau 4 - woordniveau ........................................................84
2.4.7.1.4.1 Welke type minimale paren wordt gebruikt in metaphon? .....84
2.4.7.2 Fase 2: ontwikkelen van het communicatieve bewustzijn .................85
2.4.7.2.1 Fase 2: niveau 1 - woordniveau ........................................................85
2.4.7.2.2 Fase 2: niveau 2 - zinsniveau ..............................................................85
2.4.8 Metaphon: afronden therapie ....................................................................85
2.4.9 Metaphon: werkt het?..................................................................................86
2.4.10 Metahpon: besluit .........................................................................................86
2.5 Fonolog .................................................................................................................86
2.5.1 Fonolog: onderdelen per proces ................................................................86
2.6 Trainen fonologisch bewustzijn (FBZ) ..................................................................88
3 OC 1: Fonologisch georiënteerde therapie .............................................................90
3.1 Spraakklankstoornissen ........................................................................................90
3.2 Fonologische procesbenaderingen ...................................................................91
3.2.1 Cycles approach: cyclusmethode Hodson & Paden ...............................91
3.2.1.1 Kenmerken .............................................................................................92
3.2.1.2 Therapieplan ..........................................................................................93
4