1. Inleiding
1.1 Wat is verbintenissenrecht?
1.1.1 Plaats van het verbintenissenrecht in het BW en in het recht
De kern van het verbintenissenrecht wordt geregeld in het derde Boek van het Burgerlijk Wetboek, onder
Titel II. Contracten of verbintenissen uit overeenkomst in het algemeen, Titel IV. Verbintenissen buiten
overeenkomst en Titel Ivbis. Vergoeding van de schade door abnormalen veroorzaakt.
Deze drie titels worden het gemeen verbintenissenrecht genoemd. Zij zijn geschreve voor
vermogensrechtelijke verbintenissen, maar zij kunnen ook bij analogie op andere soorten worden
toegepast.
1.1.2 De vermogensrechtelijke verbintenis
Vermogensrechtelijke verbintenis = rechtsband tussen twee of meer personen, ontstaan krachtens een
wet ingevolge een eenzijde of meerzijdige rechtshandeling of ingevolge een andere menselijke gedraging,
op grond waarvan de ene jegens de andere – met name de schuldeiser jegens de schuldenaar – in geld
waarneembare en juridisch afdwingbare aanspraken kunnen doen gelden.
Of zie Voorontwerp artikel 5.1: een verbintenis is een rechtband op grond waarvan een schuldeiser van een
schuldenaar in rechte de uitvoering van een prestatie mag eisen en indien nodig, gebruik mag maken van
de middelen van tenuitvoerlegging.
• Dit is anders dan de voorgaande definitie. Hier wordt specifiek de tenuitvoerlegging
bijgeschreven om te benadrukken dat het niet altijd via de rechter moet gebeuren. Er is ook
een mogelijkheid tot buitengerechtelijke remedies.
Zoals al eerder gesteld is een vermogensrechtelijke verbintenis een rechtsband tussen SE en SN. Het heeft
altijd te maken met een actieve en een passieve zijde, dus een verbintenis gaat over schuld en
schuldvorderingen. Een verbintenis gaat één kant uit, en een contract of een overeenkomst kan wederkerig
zijn.
SN SA
Koopcontract
SN SA
SA SN
SN SA
Bij een koopcontract zijn beide partijen SE en tegelijkertijd ook SN, maar van een andere verbintenis. Op de
verkoper rust de leveringsverbintenis, op de koper de betalingsverbintenis. De verbintenissen uit
synallagmatische contracten zijn wederzijds maar ook samenhangend, in die zijn dat de ene verbintenis
wordt aangegaan om de andere.
1.1.2.1 Analyse van de kenmerken.
Een verbintenis is hetzelfde als een contract. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen het
vorderingsrecht en een zakelijk recht. Een zakelijk recht situeert zich binnen het zakenrecht. Er zijn maar
een bepaald aantal zakelijke rechten en deze staan omschreven in het BW. Er zijn een aantal wettelijk
geregelde verbintenissen, maar in principe kan over alles gecontracteerd worden.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 1
, GEEN Verbintenis/vorderingsrecht Zakelijk recht
EXAMENVRAAG
Intern bekeken • Rechtsverhouding tussen minstens • Rechtsverhouding tussen één of
twee personen. meerdere personen en een zaak.
• Aanspraak op een bepaalde • Zeggenschap over de zaak.
gedraging
Extern bekeken • Het bestaan ervan kan als een • Gelden erga omnes.
rechtsfeit aan derden worden • Numerus clausus
tegengeworpen.
Maar: de interne gevolgen (de
aanspraken) werken alleen inter
partes.
• Geen numerus-clausus
1.1.2.2 Bronnen van verbintenissen
Artikel 1370 BW somt drie bronnen van verbintenissen op: de overeenkomst, de onrechtmatige daad en de
quasicontracten. De rechtspraak heeft uitzonderlijk een obligatoire werking toegekend aan bepaalde
handelingen en gedragingen die nochtans niet uitdrukkelijk door de wet zijn erkend als bron van
verbintenissen.
Rechtshandelingen zijn menselijke handelingen die erop gericht zijn rechtshandelingen te doen ontstaan.
o Meerzijdige rechtshandeling – wilsuiting gaat uit van minstens twee personen.
Vb. overeenkomst of typecontract.
Artikel 1134 BW bevestigt de obligatoire kracht van een overeenkomst.
o Eenzijdige rechtshandeling – wilsuiting van slechts één persoon. Het HvC heeft geoordeeld dat
een verbintenis kan ontstaan uit een eenzijdige rechtshandeling (Voorontwerp art. 5.4)
Hebben de bronnen een open karakter? M.a.w. kan de rechtspraak andere bronnen van verbintenissen
toelaten door obligatoire gevolgen te verbinden aan andere rechtshandelingen of gedragingen dan deze
beschreven in de wet.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 2
, Vb. Cass. 20 juni 1988:
De lastgever kan verbonden zijn op grond van een schijnbare lastgeving, niet alleen wanneer hij die
schijn op een foutieve wijze heeft gewekt, maar ook bij ontstentenis van enige fout die hem ten
laste kan worden gelegd als het geloof van de derde in de omvang van de machten van de
lasthebber terecht is.
• Deze situatie deed zich voornamelijk voor in het kader van de vertrouwensleer. Bij lastgeving
hebben we een LH en een LG. De LG geeft een last aan de LH om in zijn naam en voor zijn
rekening een overeenkomst te sluiten met een derde. De lasthebber gaat binnen het mandaat
dat hij kreeg van de LG een rechtshandeling stellen.
• Schijnbare lastgeving? Vb. KBC heeft de agent een mandaat gegegeven om een
verzekeringsovereenkomst te sluiten met klanten maar geen leningen. Toch sluit de agent een
leningsovereenkomst met de klant. De LH treedt dan buiten zijn mandaat en de lening komt
dus niet rechtsgeldig tot stand. Als de kant het idee had dat de agent binnen zijn mandaat
handelde, wekte hij de schijn op dat hij in naam en voor rekening van KBC een
leningsovereenkomst mocht sluiten. De schijn is toerekenbaar aan de LG en zo kan er toch een
geldige verbintenis ontstaan. Dat is de basis van een schijnlastgeving.
Er is een aanvaarding van de vertrouwensleer, ook al staat dat nergens in de wet en hoort het nergens
onder een andere bron van verbintenissen, en is geen algemeen aanvaarde bron binnen het
verbintenissenrecht.
1.1.2.3 Voorwerp van de verbintenis
Een vermogensrechtelijke verbintenis heeft in geld waarneembare aanspraken tot voorwerp. Vanuit het
standpunt van de SN, is het voorwerp dat waartoe hij zich verbindt.
1.1.2.3.1 Verbintenissen tot doen, niet doen of geven (art. 1136 tot 1145 BW)
Het voorwerp kan bestaan in een verplichting om iets te doen, iets niet te doen of iets te geven. In het
laatste geval gaat het steeds om een overdracht van het eigendomsrecht of van een ander zakelijk recht op
een roerend of onroerend goed.
Het onderscheid vervaagt omdat de verbintenis tot het geven van een genuszaak in eerste instantie een
verbintenis is om iets te doen.
Het onderscheid tussen genus- en species zaken is wel nog relevent op het vlak van eigendomsovergang en
de risico-overdracht.
Vb. genuszaak – flesje cola, een boek = soortzaken en deze zijn inwisselbaar.
Vb. specieszaak – schilderij = geen ander exemplaar vinden, het is uniek.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 3
, De basisregel in het Belgisch recht over eigendomsoverdracht is consensualisme. De overeenkomst komt
tot stand bij consensus en de genuszaak moet altijd eerst geïndividualiseerd worden. Een specieszaak (vanaf
dat er consensus is) bestaat de koopovereenkomst en dan gaat het eigendom ook onmiddellijk over. Vanaf
dat moment gaat ook het risico over op de andere partij. Het is een wilsaanvullende regel en men kan dus
afwijken hiervan en andere regels bedingen.
1.1.2.3.2 Resultaats- en inspanningsverbintenissen
Resultaatsverbintenis = verbintenis waarbij de SN zich ertoe verbindt om een bepaald resultaat te bereiken.
Wanneer het resultaat niet bereikt wordt, dan is er een tekortkoming.
Vb. SE van een SN (advocaat) die voor een bepaalde datum een hoger beroep moet indienen.
Inspanningsverbintenis = verbintenis waarbij de SN zich ertoe verbindt om een bepaalde inspanning te
leveren. De SN doet zijn best, maar hoeft geen specifiek resultaat te bereiken. Dit is belangrijk voor de
bewijslast. De bewijslast ligt moeilijker, want er moet aangetoond worden dan iemand niet voldoende zijn
best deed.
Vb. pleiten van een zaak door een advocaat. Hij verbindt zich niet tot het winnen van de zaak.
Bij twijfelgevallen zal de rechtbank kijken naar het aleatoir karakter van het gewenste resultaat. Kan men
er rederlijkerwijs vanuit gaan dat er een bepaald resultaat bereikt ging worden?
Artikel 1134 BW is een belangrijk principe. Het gaat over de afdwingbaarheid van een verbintenis. Als de
verbintenis is aangegaan in overeenstemming met de wet, dan kan er niet van worden afgeweken. Het
heeft kracht van wet en moet worden nageleef.
“Alle overeenkomsten die wettig zijn aangegaan, strekken degenen die deze hebben aangegaan,
tot wet. Zij kunnen niet herroepen worden dan met hun wederzijdse toestemming of op de gronden
door de wet erkend. Zij moeten te goeder trouw worden ten uitvoer gebracht.”
1.1.2.3.3 Afdwingbaarheid van de verbintenis
Dit betekent wanneer er een SN zijn verbintenis niet vrijwillig naleeft – vrijwillige uitvoering zou nochtans
de regel moeten zijn – de SE hem hiertoe in rechte kan dwingen. Een geldige verbintenis zal dus zo nodig
door de rechtsorde gesactioneerd worden. (zie hierboven artikel 1134 BW)
De verbintenis tot het geven van een species eenvoudig afgedwongen worden door een revindicatie van de
zaak, vermits de schuldeiser sinds de wilsovereenstemming eigenaar is geworden (art. 1514 Ger. W.).
Revindicatie = recht van de eigenaar van een roerende of van een onroerende zaak om die van
eenieder die deze zaak zonder recht onder zich heeft op te eisen.
Er is een verbod om fysieke dwang uit te oefenen. Er zijn wel mogelijkheden zoals de onrechtstreekse
uitvoering in natura (art. 1143 – 1144 BW). M.a.w. mag men niemand dwingen om een handeling te laten
uitvoeren. De uitvoering in natura onder verbeurte van een dwangsom komt vooral voor bij verbintenissen
intuiti personae in hoofde van de SN.
Vb. Een horecabedrijf huurt een machine van een koffiebedrijf, maar dit bedrijf betaalt niet goed en
is genoodzaakt om de machine terug te geven, maar deze kan hiertoe niet gedwongen woden. Wat
wel kan is een dwangsom vorderen, na betekenis van het vonnis. De rechtbank zal altijd een mildere
dwangsom uitspreken dan werd gevraagd. Er is ook een maximum geplakt op de dwangsom.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 4
1.1 Wat is verbintenissenrecht?
1.1.1 Plaats van het verbintenissenrecht in het BW en in het recht
De kern van het verbintenissenrecht wordt geregeld in het derde Boek van het Burgerlijk Wetboek, onder
Titel II. Contracten of verbintenissen uit overeenkomst in het algemeen, Titel IV. Verbintenissen buiten
overeenkomst en Titel Ivbis. Vergoeding van de schade door abnormalen veroorzaakt.
Deze drie titels worden het gemeen verbintenissenrecht genoemd. Zij zijn geschreve voor
vermogensrechtelijke verbintenissen, maar zij kunnen ook bij analogie op andere soorten worden
toegepast.
1.1.2 De vermogensrechtelijke verbintenis
Vermogensrechtelijke verbintenis = rechtsband tussen twee of meer personen, ontstaan krachtens een
wet ingevolge een eenzijde of meerzijdige rechtshandeling of ingevolge een andere menselijke gedraging,
op grond waarvan de ene jegens de andere – met name de schuldeiser jegens de schuldenaar – in geld
waarneembare en juridisch afdwingbare aanspraken kunnen doen gelden.
Of zie Voorontwerp artikel 5.1: een verbintenis is een rechtband op grond waarvan een schuldeiser van een
schuldenaar in rechte de uitvoering van een prestatie mag eisen en indien nodig, gebruik mag maken van
de middelen van tenuitvoerlegging.
• Dit is anders dan de voorgaande definitie. Hier wordt specifiek de tenuitvoerlegging
bijgeschreven om te benadrukken dat het niet altijd via de rechter moet gebeuren. Er is ook
een mogelijkheid tot buitengerechtelijke remedies.
Zoals al eerder gesteld is een vermogensrechtelijke verbintenis een rechtsband tussen SE en SN. Het heeft
altijd te maken met een actieve en een passieve zijde, dus een verbintenis gaat over schuld en
schuldvorderingen. Een verbintenis gaat één kant uit, en een contract of een overeenkomst kan wederkerig
zijn.
SN SA
Koopcontract
SN SA
SA SN
SN SA
Bij een koopcontract zijn beide partijen SE en tegelijkertijd ook SN, maar van een andere verbintenis. Op de
verkoper rust de leveringsverbintenis, op de koper de betalingsverbintenis. De verbintenissen uit
synallagmatische contracten zijn wederzijds maar ook samenhangend, in die zijn dat de ene verbintenis
wordt aangegaan om de andere.
1.1.2.1 Analyse van de kenmerken.
Een verbintenis is hetzelfde als een contract. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen het
vorderingsrecht en een zakelijk recht. Een zakelijk recht situeert zich binnen het zakenrecht. Er zijn maar
een bepaald aantal zakelijke rechten en deze staan omschreven in het BW. Er zijn een aantal wettelijk
geregelde verbintenissen, maar in principe kan over alles gecontracteerd worden.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 1
, GEEN Verbintenis/vorderingsrecht Zakelijk recht
EXAMENVRAAG
Intern bekeken • Rechtsverhouding tussen minstens • Rechtsverhouding tussen één of
twee personen. meerdere personen en een zaak.
• Aanspraak op een bepaalde • Zeggenschap over de zaak.
gedraging
Extern bekeken • Het bestaan ervan kan als een • Gelden erga omnes.
rechtsfeit aan derden worden • Numerus clausus
tegengeworpen.
Maar: de interne gevolgen (de
aanspraken) werken alleen inter
partes.
• Geen numerus-clausus
1.1.2.2 Bronnen van verbintenissen
Artikel 1370 BW somt drie bronnen van verbintenissen op: de overeenkomst, de onrechtmatige daad en de
quasicontracten. De rechtspraak heeft uitzonderlijk een obligatoire werking toegekend aan bepaalde
handelingen en gedragingen die nochtans niet uitdrukkelijk door de wet zijn erkend als bron van
verbintenissen.
Rechtshandelingen zijn menselijke handelingen die erop gericht zijn rechtshandelingen te doen ontstaan.
o Meerzijdige rechtshandeling – wilsuiting gaat uit van minstens twee personen.
Vb. overeenkomst of typecontract.
Artikel 1134 BW bevestigt de obligatoire kracht van een overeenkomst.
o Eenzijdige rechtshandeling – wilsuiting van slechts één persoon. Het HvC heeft geoordeeld dat
een verbintenis kan ontstaan uit een eenzijdige rechtshandeling (Voorontwerp art. 5.4)
Hebben de bronnen een open karakter? M.a.w. kan de rechtspraak andere bronnen van verbintenissen
toelaten door obligatoire gevolgen te verbinden aan andere rechtshandelingen of gedragingen dan deze
beschreven in de wet.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 2
, Vb. Cass. 20 juni 1988:
De lastgever kan verbonden zijn op grond van een schijnbare lastgeving, niet alleen wanneer hij die
schijn op een foutieve wijze heeft gewekt, maar ook bij ontstentenis van enige fout die hem ten
laste kan worden gelegd als het geloof van de derde in de omvang van de machten van de
lasthebber terecht is.
• Deze situatie deed zich voornamelijk voor in het kader van de vertrouwensleer. Bij lastgeving
hebben we een LH en een LG. De LG geeft een last aan de LH om in zijn naam en voor zijn
rekening een overeenkomst te sluiten met een derde. De lasthebber gaat binnen het mandaat
dat hij kreeg van de LG een rechtshandeling stellen.
• Schijnbare lastgeving? Vb. KBC heeft de agent een mandaat gegegeven om een
verzekeringsovereenkomst te sluiten met klanten maar geen leningen. Toch sluit de agent een
leningsovereenkomst met de klant. De LH treedt dan buiten zijn mandaat en de lening komt
dus niet rechtsgeldig tot stand. Als de kant het idee had dat de agent binnen zijn mandaat
handelde, wekte hij de schijn op dat hij in naam en voor rekening van KBC een
leningsovereenkomst mocht sluiten. De schijn is toerekenbaar aan de LG en zo kan er toch een
geldige verbintenis ontstaan. Dat is de basis van een schijnlastgeving.
Er is een aanvaarding van de vertrouwensleer, ook al staat dat nergens in de wet en hoort het nergens
onder een andere bron van verbintenissen, en is geen algemeen aanvaarde bron binnen het
verbintenissenrecht.
1.1.2.3 Voorwerp van de verbintenis
Een vermogensrechtelijke verbintenis heeft in geld waarneembare aanspraken tot voorwerp. Vanuit het
standpunt van de SN, is het voorwerp dat waartoe hij zich verbindt.
1.1.2.3.1 Verbintenissen tot doen, niet doen of geven (art. 1136 tot 1145 BW)
Het voorwerp kan bestaan in een verplichting om iets te doen, iets niet te doen of iets te geven. In het
laatste geval gaat het steeds om een overdracht van het eigendomsrecht of van een ander zakelijk recht op
een roerend of onroerend goed.
Het onderscheid vervaagt omdat de verbintenis tot het geven van een genuszaak in eerste instantie een
verbintenis is om iets te doen.
Het onderscheid tussen genus- en species zaken is wel nog relevent op het vlak van eigendomsovergang en
de risico-overdracht.
Vb. genuszaak – flesje cola, een boek = soortzaken en deze zijn inwisselbaar.
Vb. specieszaak – schilderij = geen ander exemplaar vinden, het is uniek.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 3
, De basisregel in het Belgisch recht over eigendomsoverdracht is consensualisme. De overeenkomst komt
tot stand bij consensus en de genuszaak moet altijd eerst geïndividualiseerd worden. Een specieszaak (vanaf
dat er consensus is) bestaat de koopovereenkomst en dan gaat het eigendom ook onmiddellijk over. Vanaf
dat moment gaat ook het risico over op de andere partij. Het is een wilsaanvullende regel en men kan dus
afwijken hiervan en andere regels bedingen.
1.1.2.3.2 Resultaats- en inspanningsverbintenissen
Resultaatsverbintenis = verbintenis waarbij de SN zich ertoe verbindt om een bepaald resultaat te bereiken.
Wanneer het resultaat niet bereikt wordt, dan is er een tekortkoming.
Vb. SE van een SN (advocaat) die voor een bepaalde datum een hoger beroep moet indienen.
Inspanningsverbintenis = verbintenis waarbij de SN zich ertoe verbindt om een bepaalde inspanning te
leveren. De SN doet zijn best, maar hoeft geen specifiek resultaat te bereiken. Dit is belangrijk voor de
bewijslast. De bewijslast ligt moeilijker, want er moet aangetoond worden dan iemand niet voldoende zijn
best deed.
Vb. pleiten van een zaak door een advocaat. Hij verbindt zich niet tot het winnen van de zaak.
Bij twijfelgevallen zal de rechtbank kijken naar het aleatoir karakter van het gewenste resultaat. Kan men
er rederlijkerwijs vanuit gaan dat er een bepaald resultaat bereikt ging worden?
Artikel 1134 BW is een belangrijk principe. Het gaat over de afdwingbaarheid van een verbintenis. Als de
verbintenis is aangegaan in overeenstemming met de wet, dan kan er niet van worden afgeweken. Het
heeft kracht van wet en moet worden nageleef.
“Alle overeenkomsten die wettig zijn aangegaan, strekken degenen die deze hebben aangegaan,
tot wet. Zij kunnen niet herroepen worden dan met hun wederzijdse toestemming of op de gronden
door de wet erkend. Zij moeten te goeder trouw worden ten uitvoer gebracht.”
1.1.2.3.3 Afdwingbaarheid van de verbintenis
Dit betekent wanneer er een SN zijn verbintenis niet vrijwillig naleeft – vrijwillige uitvoering zou nochtans
de regel moeten zijn – de SE hem hiertoe in rechte kan dwingen. Een geldige verbintenis zal dus zo nodig
door de rechtsorde gesactioneerd worden. (zie hierboven artikel 1134 BW)
De verbintenis tot het geven van een species eenvoudig afgedwongen worden door een revindicatie van de
zaak, vermits de schuldeiser sinds de wilsovereenstemming eigenaar is geworden (art. 1514 Ger. W.).
Revindicatie = recht van de eigenaar van een roerende of van een onroerende zaak om die van
eenieder die deze zaak zonder recht onder zich heeft op te eisen.
Er is een verbod om fysieke dwang uit te oefenen. Er zijn wel mogelijkheden zoals de onrechtstreekse
uitvoering in natura (art. 1143 – 1144 BW). M.a.w. mag men niemand dwingen om een handeling te laten
uitvoeren. De uitvoering in natura onder verbeurte van een dwangsom komt vooral voor bij verbintenissen
intuiti personae in hoofde van de SN.
Vb. Een horecabedrijf huurt een machine van een koffiebedrijf, maar dit bedrijf betaalt niet goed en
is genoodzaakt om de machine terug te geven, maar deze kan hiertoe niet gedwongen woden. Wat
wel kan is een dwangsom vorderen, na betekenis van het vonnis. De rechtbank zal altijd een mildere
dwangsom uitspreken dan werd gevraagd. Er is ook een maximum geplakt op de dwangsom.
Sara Boelen Verbintenissenrecht 4
