Verbintenissenrecht: Boek 1
Prof. dr. Sophie Stijns
https://livestream.kuleuven.be/?pin=939016
cursusmateriaal:
- S. Stijns, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 1: vanaf 1 maart aan te kopen bij ACCO
(editie 2022) (de tekst van de Inleiding en Hoofdstuk 1 komen op Toledo in PDF)
- S. Stijns en I. Samoy, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 1bis: aan te kopen bij ACCO
(editie 2020)
- S. Stijns, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 2: aan te kopen bij ACCO (editie: 2020)
- Wetsvoorstel Boek 5 (zie toledo): geen leerstof!
1
,Inhoudsopgave
LES 1: KENNISMAKING EN INLEIDING................................................................................................................6
SITUERING IN DE OPLEIDING .................................................................................................................................6
ER IS EEN NIEUW BW IN DE MAAK! ........................................................................................................................6
AANPAK VAN DE OPSTELLERS VAN BOEK 5 ‘VERBINTENISSEN’: HERKENBAARHEID EN MODERNISERING .....................................7
OPZET EN GERICHTE AANPAK ................................................................................................................................7
Problemen can totstandkoming: ...............................................................................................................8
Is een belofte een verbintenis? ............................................................................................................................ 8
Stukken van mensen ........................................................................................................................................... 8
De ‘auto van Eva Braun’ verkocht ........................................................................................................................ 8
Problemen van uitvoering:........................................................................................................................9
Wat kan je doen als je aannemer niet meer opdaagt? .......................................................................................... 9
AstraZeneca’s ‘best efforts’ defense .................................................................................................................... 9
Essent overgenomen door Luminus ..................................................................................................................... 9
Kwijtschelding afspreken in een Handelshuur?..................................................................................................... 9
Stage die slecht afloopt (typische examenvraag) ................................................................................................ 10
Wie is aansprakelijk voor wat Jesse overkwam? ................................................................................................. 10
LEERINSTRUMENTEN ........................................................................................................................................ 12
STUDIEBEGELEIDING: EEN HEEL TEAM STAAT VOOR JE KLAAR ....................................................................................... 12
STUDIEBEGELEIDING: VOOR STUDENTEN FEB ......................................................................................................... 12
EVALUATIE ..................................................................................................................................................... 12
STUDIETIPS: ALTIJD, MAAR ZEKER IN TIJDEN VAN CORONA STUDEER JE DIT VAK ALS VOLGT: ................................................. 13
“CONTRACT” MET DE STUDENT ........................................................................................................................... 13
DE VERMOGENSRECHTELIJKE VERBINTENIS: INLEIDING..................................................................................14
A. DEFINITIE: DE “VERMOGENSRECHELIJKE VERBINTENIS” .......................................................................................... 14
B. KENMERKEN ............................................................................................................................................... 16
Een rechtsband tussen personen............................................................................................................. 16
Bronnen van verbintenissen .................................................................................................................... 17
Voorwerp ............................................................................................................................................... 20
Afdwingbaarheid.................................................................................................................................... 22
C. HET TOEKOMSTIG VERBINTENISSENRECHT: BOEK 5 ( NIEUWE) BW ........................................................................... 24
DEEL I: BRONNEN VAN VERBINTENISSEN ........................................................................................................26
TITEL I – VERBINTENISSEN UIT OVEREENKOMSTEN (OK) ............................................................................................ 26
Hoofdstuk 1: Begrip en soorten............................................................................................................... 26
Afdeling 1. Begrip overeenkomst (OK) = contract (co.)........................................................................................ 26
Afdeling 2. Soorten overeenkomsten ................................................................................................................. 28
1. Vermogensrechtelijke ok. (en andere ok.) ................................................................................................. 28
2. Soorten vermogensrechtelijke ok. ............................................................................................................. 28
A. Consensuele, zakelijke en plechtige overeenkomsten........................................................................... 28
B. Eenzijdige en wederkerige overeenkomsten ........................................................................................ 29
C. Overeenkomsten om niet en onder bezwarende titel ........................................................................... 30
D. Vergeldende en kanscontracten .......................................................................................................... 30
E. Overeenkomsten intuitu personae ....................................................................................................... 31
F. Benoemde, onbenoemde en gemengde overeenkomsten .................................................................... 31
G. Aflopende contracten, duurcontracten van bepaalde of onbepaalde duur en langdurige contracten..... 32
H. Hoofdcontracten en bijkomende contracten ........................................................................................ 32
I. Raamcontracten en voorovereenkomsten............................................................................................. 32
J. Onderhandelde contracten, toetredingscontracten en het gebruik van algemene voorwaarden ............ 33
K. Contracten met een consument (B2C).................................................................................................. 33
L. Contracten tussen ondernemingen (B2B) ............................................................................................. 34
Hoofdstuk 2: Basisbeginelen ................................................................................................................... 35
Afdeling 1. Historisch uitgangspunt: wilsautonomie ........................................................................................... 35
1. De contractvrijheid ................................................................................................................................... 36
2. De bindende kracht .................................................................................................................................. 37
3. Consensualisme........................................................................................................................................ 37
Afdeling 2. Wilsautonomie gecorrigeerd ............................................................................................................ 38
2
, 1. De contractvrijheid ................................................................................................................................... 38
A. Beperkingen aan de vrijheid om te contracteren wanneer men wil ....................................................... 38
B. Beperkingen aan de vrijheid om de inhoud te bepalen ......................................................................... 39
C. Beperkingen aan de vrijheid om te contracteren met wie men wil ........................................................ 40
2. De bindende kracht .................................................................................................................................. 40
A. Vertrouwensleer: dubbele rol .............................................................................................................. 40
B. Correctie door de objectieve goede trouw ........................................................................................... 41
3. Het consensualisme versus het formalisme ............................................................................................... 42
Afdeling 3. De centrale rol van de rechter .......................................................................................................... 43
1. Interpretatie van het contract (interpretatieregels) ................................................................................... 43
A. Definitie .............................................................................................................................................. 43
1. Uitgangspunt: art. 1156 oud BW ..................................................................................................... 44
2. Concrete invulling van art. 1156 oud BW:........................................................................................ 44
3. Wat bij aanhoudende twijfel ? ........................................................................................................ 44
4. Bijzondere bescherming voor zwakkere partijen.............................................................................. 44
5. Rol voor goede trouw? (niet kennen) .............................................................................................. 44
2. Aanvulling van de OK (=gedragsregel) ....................................................................................................... 45
A. Definitie .............................................................................................................................................. 45
B. Grondslag............................................................................................................................................ 45
3. Matiging van de uitoefening van contractuele rechten (=gedragsregel)...................................................... 46
A. Definitie .............................................................................................................................................. 46
B. Grondslag............................................................................................................................................ 47
C. Uitleg over de link met verbod op rechtsmisbruik................................................................................. 47
D. Sancties op misbruik ........................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 3: Totstandkoming van de OK ................................................................................................ 49
Afdeling 1. De totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten .......................................................... 50
1. Wilsovereenstemming .............................................................................................................................. 50
A. Begrip en kenmerken .......................................................................................................................... 50
B. Belangrijkste problemen ...................................................................................................................... 50
1. Wilsgebreken (=WG)....................................................................................................................... 50
2. Afwezigheid van toestemming ........................................................................................................ 51
C. Wilsgebreken ...................................................................................................................................... 51
1. Dwaling .......................................................................................................................................... 51
2. Bedrog ........................................................................................................................................... 53
3. Geweld (art. 1112 e.v. - zelfstudie) .................................................................................................. 54
4. Benadeling ..................................................................................................................................... 55
5. Gekwalificeerde benadeling = misbruik van omstandigheden .......................................................... 55
2. Handelingsbekwaamheid: geen leerstof, maar vuistregels onthouden: ...................................................... 57
3. Het voorwerp ........................................................................................................................................... 57
A. Begrip ................................................................................................................................................. 57
B. Geldigheidsvoorwaarden ..................................................................................................................... 57
1. moet bestaan of kunnen bestaan (art. 1130 oud BW) ...................................................................... 57
2. moet in de handel zijn (art. 1128 oud BW)....................................................................................... 57
3. moet bepaald/bepaalbaar zijn (art. 1129 oud BW) .......................................................................... 58
4. moet geoorloofd zijn (art. 1129 oud BW) ........................................................................................ 59
C. Gevolgen............................................................................................................................................. 59
D. Verval wegens wegvallen van het VW .................................................................................................. 59
4. De oorzaak (O.)......................................................................................................................................... 60
A. Begrip ................................................................................................................................................. 60
1) Objectieve invulling (interne oorzaak) ............................................................................................. 61
2) Subjectieve invulling (externe oorzaak) ........................................................................................... 61
Van dualistische naar monistische invulling......................................................................................... 61
B. Drie problemen rond de OZ ................................................................................................................. 61
1) Afwezigheid van O. bij het sluiten van de OK (art. 1131 oud BW) ..................................................... 61
2) Verdwijnen van de O. tijdens de uitvoering van de OK (geen leerstof).............................................. 62
3) Ongeoorloofde oorzaak (art. 1133 oud BW) !!!................................................................................ 62
C. Uitzondering: de abstracte verbintenis................................................................................................. 63
Afdeling 2. De totstandkoming dynamisch bekeken............................................................................................ 66
1. Precontractuele fase: sleutelmomenten (zelfstudie: dit + enkele voorbeelde = voldoende) ........................ 66
2. Belangrijk nr. 163 (zie ook nr. 42): hoe verloopt instemming met AV? (zelfstudie) ...................................... 67
3. Contracteren met vertegenwoordiging ..................................................................................................... 67
A. Begrip ................................................................................................................................................. 67
B. Voorwaarden ...................................................................................................................................... 67
3
, C. Gevolgen............................................................................................................................................. 68
D. Schijnvertegenwoordiging (schijnmandaat).......................................................................................... 68
Afdeling 3. De sanctionering in de precontractuele fase ..................................................................................... 69
1. De nietigheidsleer..................................................................................................................................... 69
A. De aard van de nietigheid .................................................................................................................... 69
1. Sanctie in fase van totstandkoming ................................................................................................. 69
2. Retroactief ongedaan maken .......................................................................................................... 69
3. Gerechtelijk karakter ...................................................................................................................... 69
4. Absolute en relatieve Nh................................................................................................................. 70
B. Modulering van radicale nietigheid ...................................................................................................... 70
2. De precontractuele aansprakelijkheid (zelf lezen, want al eerder gezien) ................................................... 71
Hoofdstuk 4: Uitwerking van de overeenkomst tussen partijen................................................................ 73
Afdeling 1. Contractuele sancties en co. aansprakelijkheid (= Co. Ah.)................................................................. 73
1. Nakoming en niet nakoming ..................................................................................................................... 73
Tot wat is een SA gehouden? ................................................................................................................... 73
2. De toerekenbare niet-nakoming (=Co. Ah.)................................................................................................ 75
A. Ah. voor persoonlijke fout van SA. ....................................................................................................... 76
B. Ah. voor fouten van hulppersonen van SA. (zeer belangrijk, komt altijd voor op het examen!) .............. 76
C. Ah. voor zaken gebruikt bij de uitvoering ............................................................................................. 77
D. Remedies of sancties voor de SE .......................................................................................................... 77
3. De niet-toerekenbare niet-nakoming ........................................................................................................ 77
A. Vreemde oorzaak of overmacht ........................................................................................................... 77
1. Begrip en 2. toepassingsvoorwaarden ............................................................................................. 78
3. Gevolgen van vreemde oorzaak ...................................................................................................... 79
B. Imprevisieleer ..................................................................................................................................... 79
1. Begripsomschrijving........................................................................................................................ 80
2. Verwerping van de leer................................................................................................................... 80
3. Alternatieven voor imprevisie? ....................................................................................................... 81
4. Contractuele afwijkingen: bevrijdings- en exoneratiebedingen .................................................................. 81
1. Begrip: ................................................................................................................................................ 81
2. Aanvaarding ........................................................................................................................................ 82
3. Interpretatie........................................................................................................................................ 82
4. Geoorloofdheid ................................................................................................................................... 82
Afdeling 2. Ingebrekestelling (=Ing.) ................................................................................................................... 84
Afdeling 3. Algemene remedies ......................................................................................................................... 85
1. De uitvoering in natura ............................................................................................................................. 85
A. Definitie en voorrangsregel ................................................................................................................. 85
B. Uitvoering in natura door de SA ........................................................................................................... 85
C. Uitvoering in natura door een derde .................................................................................................... 85
Cass. 18 juni 2020: erkenning buitengerechtelijke vervanging (vergelijkbaar met art. 5.85, derde lid
NBW) ................................................................................................................................................. 86
D. Uitvoering in natura tegen de overheid: geen leerstof (nrs.247-248) .................................................... 86
2. De uitvoering bij equivalent ...................................................................................................................... 86
A. Principe en omvang .................................................................................................................................. 86
B. Schadevergoeding bij de laattijdige betaling van geldsommen................................................................... 86
3. De schadebedingen .................................................................................................................................. 86
A. Begrip en functie ................................................................................................................................. 86
B. Kwalificatie.......................................................................................................................................... 87
C. Geoorloofdheid en matiging van overdreven schadebedingen.............................................................. 87
D. Controle op rechtsmisbruik ................................................................................................................. 88
Afdeling 4. Bijkomende remedies in wederkerige contracten.............................................................................. 89
1. Het keuzerecht: art. 1184, lid 2 oud BW .................................................................................................... 89
2. De ontbinding van het contract ................................................................................................................. 89
A. Drie ontbindingsregimes in huidig recht ............................................................................................... 89
B. De gerechtelijke ontbinding: rol van de rechter ................................................................................... 90
a. Klassieke opvatting ......................................................................................................................... 90
b. Moderne opvatting......................................................................................................................... 90
C. De buitengerechttelijke ontbinding krachtens UOB .............................................................................. 90
a. Begrip ............................................................................................................................................ 90
b. Kwalificatie..................................................................................................................................... 91
c. Gevolgen van deze kenmerken:....................................................................................................... 91
d. Interpretatie & kwalificatie ............................................................................................................. 91
e. Geoorloofdheid .............................................................................................................................. 91
4
, f. Beroep op het UOB ......................................................................................................................... 91
g. Controle door de rechter ................................................................................................................ 92
D. De buitengerechtelijke ontbinding op (loutere) kennisgeving (“in uitzonderlijke omstandigheden” = niet
meer vereist sinds Cass. 23/5/2019) ........................................................................................................ 92
a. Begrip ............................................................................................................................................ 92
b. Aanvaarding? Ja, Cass. 23/5/2019 ................................................................................................... 92
c. Toepassingsvoorwaarden: vroeger (niet kennen!)............................................................................ 93
d. Toepassingsvoorwaarden: volgens Cass. ......................................................................................... 93
e. Mogelijke grondslag zolang Boek 5 niet geldt? ................................................................................ 93
f. Controle door de rechter ................................................................................................................. 93
E. (De gevolgen van de ontbinding) .......................................................................................................... 94
3. De schorsing van het contract (= zelfstudie) .............................................................................................. 94
Hoofdstuk 5: Uitwerking van de overeenkomst jegens derden ................................................................. 95
Afdeling 1. Begrippen en beginselen .................................................................................................................. 96
1. Twee basisbeginselen: relativiteit en tegenwerpelijkheid van contracten à verankerd in NBW.................. 96
2. Interne en externe gevolgen: onderscheid ................................................................................................ 96
A. Interne gevolgen ................................................................................................................................. 96
B. Externe gevolgen................................................................................................................................. 97
3. Partijen en derden.................................................................................................................................... 97
A. Wie geen partij is, is derde .................................................................................................................. 97
B. Wie is partij? ....................................................................................................................................... 97
C. Wie is derde? ...................................................................................................................................... 99
Afdeling 2. Derdenwerking van de externe gevolgen ........................................................................................ 100
1. Voorwaarden voor derdenwerking.......................................................................................................... 100
2. Draag van de derdenwerking .................................................................................................................. 100
3. Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk ............................................................................................ 101
4. Uitzondering: de actio pauliana .............................................................................................................. 102
A. Voorwaarden .................................................................................................................................... 103
B. Sanctionering .................................................................................................................................... 103
5. Uitzondering: veinzing of simulatie (geen leerstof!)................................................................................. 104
Afdeling 3. De relativiteit van de interne gevolgen ........................................................................................... 105
1. Geen derdenbinding ............................................................................................................................... 105
A. Verbod op derden-binding................................................................................................................. 105
A. Verbod op derden-binding................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
B. Onrechtstreekse vormen van derden-binding..................................................................................... 105
a. Sterkmaking ................................................................................................................................. 105
b. Kettingbeding............................................................................................................................... 106
c. Contracttoetreding ....................................................................................................................... 106
2. Wél derdenbegunstiging ......................................................................................................................... 107
A. Derdenbedingen ............................................................................................................................... 107
a. Begrip .......................................................................................................................................... 107
b. Geldigheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 108
c. Gevolgen ...................................................................................................................................... 108
B. De rechtstreekse vordering (RV) ........................................................................................................ 108
a. Begrip .......................................................................................................................................... 108
b. Geldigheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 109
c. Gevolgen ...................................................................................................................................... 109
5
, LES 1: Kennismaking en Inleiding
Situering in de opleiding
Verbintenissenrecht
= gemeen recht (binnen het privaatrecht)
= privaatrecht (relaties tussen burgers onderling) versus publiek recht (relaties tussen burgers en
overheden en tussen overheden onderling)
à ook vele raakvlakken bv.:
- O’heidsAh. valt onder regels van 1382 ev.
- O’heidscontracten vallen onder gemeen recht of hebben eigen specifieke regels, maar gemene
recht is hier aanvullend
- vertrouwensleer zowel privaat als publiek,
- mensenrechten werken vooral tussen overheden en burgers, maar ook in contractuele
verhoudingen
= gaat over schulden en schuldvorderingen/rechtsbanden en hoe ze ontstaan
= begrippen en beginselen zijn de fundamenten voor later op te trekken gebouw (bv. voor GBO,
verzekeringsrecht, economisch en vennootschapsrecht, arbeidsrecht, …).
= ook verdieping in mastervakken: Contract Law, AhR., Verbintenissenrecht in de onderneming,
Consumentenrecht.
- Artt. 1101-1386bis oud BW (van 1804 tot 2019): over de Vermogensrechtelijke verbintenis
à Verbintenissenrecht is Vermogensrecht
à net als zakenrecht, GBO, ondernemingsrecht, arbeidsrecht, verzekeringsrecht, …
(gaat over het vermogen van een natuurlijke persoon of een rechtspersoon)
- = gemeen recht: overeenkomstig van toepassing op andere Verb.
- = geen zuiver “burgerlijk recht” want:
o Raakvlakken met publiekrecht
o Verwevenheid met brede economisch recht (ondernemingsrecht (handelsrecht),
consumentenrecht, insolventierecht)
Er is een nieuw BW in de maak!
Oud BW
- is verouderd; inhoudelijk onvolledig; onoverzichtelijk
- biedt niet meer het beeld van het geldend recht dat enkel in de RS (= rechtspraak) en Rleer (=
rechtsleer) te vinden
è rechtszekerheid komt in het gedrang: geldend recht is niet meer ‘toegankelijk’ en niet meer
‘voorspelbaar’.
è Er is uiteenlopende rechtspraak!
(Nieuw) BW is ingevoerd bij wet van 13 april 2019
- Boek 8 ‘Bewijs’ + Boek 3 ‘Goederen’: zijn al in werking getreden!
- Wetsvoorstel van 24 februari 2021 tot invoeging in BW van Boek 5 ‘Verbintenissen’
à “Wetsvoorstel Boek 5” (zie document Toledo)
- Wetsvoorstel van 24 februari 2021 tot invoeging in BW van Boek 1 ‘Algemene Bepalingen’
è Leerboek 2022 bespreekt het geldend recht + vooruitblik op Boek 5 (via de tekst zelf of de voetnoten
+ via blauw kader achteraan elk hoofdstuk met de highlights)
6
Prof. dr. Sophie Stijns
https://livestream.kuleuven.be/?pin=939016
cursusmateriaal:
- S. Stijns, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 1: vanaf 1 maart aan te kopen bij ACCO
(editie 2022) (de tekst van de Inleiding en Hoofdstuk 1 komen op Toledo in PDF)
- S. Stijns en I. Samoy, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 1bis: aan te kopen bij ACCO
(editie 2020)
- S. Stijns, Leerboek Verbintenissenrecht, Boek 2: aan te kopen bij ACCO (editie: 2020)
- Wetsvoorstel Boek 5 (zie toledo): geen leerstof!
1
,Inhoudsopgave
LES 1: KENNISMAKING EN INLEIDING................................................................................................................6
SITUERING IN DE OPLEIDING .................................................................................................................................6
ER IS EEN NIEUW BW IN DE MAAK! ........................................................................................................................6
AANPAK VAN DE OPSTELLERS VAN BOEK 5 ‘VERBINTENISSEN’: HERKENBAARHEID EN MODERNISERING .....................................7
OPZET EN GERICHTE AANPAK ................................................................................................................................7
Problemen can totstandkoming: ...............................................................................................................8
Is een belofte een verbintenis? ............................................................................................................................ 8
Stukken van mensen ........................................................................................................................................... 8
De ‘auto van Eva Braun’ verkocht ........................................................................................................................ 8
Problemen van uitvoering:........................................................................................................................9
Wat kan je doen als je aannemer niet meer opdaagt? .......................................................................................... 9
AstraZeneca’s ‘best efforts’ defense .................................................................................................................... 9
Essent overgenomen door Luminus ..................................................................................................................... 9
Kwijtschelding afspreken in een Handelshuur?..................................................................................................... 9
Stage die slecht afloopt (typische examenvraag) ................................................................................................ 10
Wie is aansprakelijk voor wat Jesse overkwam? ................................................................................................. 10
LEERINSTRUMENTEN ........................................................................................................................................ 12
STUDIEBEGELEIDING: EEN HEEL TEAM STAAT VOOR JE KLAAR ....................................................................................... 12
STUDIEBEGELEIDING: VOOR STUDENTEN FEB ......................................................................................................... 12
EVALUATIE ..................................................................................................................................................... 12
STUDIETIPS: ALTIJD, MAAR ZEKER IN TIJDEN VAN CORONA STUDEER JE DIT VAK ALS VOLGT: ................................................. 13
“CONTRACT” MET DE STUDENT ........................................................................................................................... 13
DE VERMOGENSRECHTELIJKE VERBINTENIS: INLEIDING..................................................................................14
A. DEFINITIE: DE “VERMOGENSRECHELIJKE VERBINTENIS” .......................................................................................... 14
B. KENMERKEN ............................................................................................................................................... 16
Een rechtsband tussen personen............................................................................................................. 16
Bronnen van verbintenissen .................................................................................................................... 17
Voorwerp ............................................................................................................................................... 20
Afdwingbaarheid.................................................................................................................................... 22
C. HET TOEKOMSTIG VERBINTENISSENRECHT: BOEK 5 ( NIEUWE) BW ........................................................................... 24
DEEL I: BRONNEN VAN VERBINTENISSEN ........................................................................................................26
TITEL I – VERBINTENISSEN UIT OVEREENKOMSTEN (OK) ............................................................................................ 26
Hoofdstuk 1: Begrip en soorten............................................................................................................... 26
Afdeling 1. Begrip overeenkomst (OK) = contract (co.)........................................................................................ 26
Afdeling 2. Soorten overeenkomsten ................................................................................................................. 28
1. Vermogensrechtelijke ok. (en andere ok.) ................................................................................................. 28
2. Soorten vermogensrechtelijke ok. ............................................................................................................. 28
A. Consensuele, zakelijke en plechtige overeenkomsten........................................................................... 28
B. Eenzijdige en wederkerige overeenkomsten ........................................................................................ 29
C. Overeenkomsten om niet en onder bezwarende titel ........................................................................... 30
D. Vergeldende en kanscontracten .......................................................................................................... 30
E. Overeenkomsten intuitu personae ....................................................................................................... 31
F. Benoemde, onbenoemde en gemengde overeenkomsten .................................................................... 31
G. Aflopende contracten, duurcontracten van bepaalde of onbepaalde duur en langdurige contracten..... 32
H. Hoofdcontracten en bijkomende contracten ........................................................................................ 32
I. Raamcontracten en voorovereenkomsten............................................................................................. 32
J. Onderhandelde contracten, toetredingscontracten en het gebruik van algemene voorwaarden ............ 33
K. Contracten met een consument (B2C).................................................................................................. 33
L. Contracten tussen ondernemingen (B2B) ............................................................................................. 34
Hoofdstuk 2: Basisbeginelen ................................................................................................................... 35
Afdeling 1. Historisch uitgangspunt: wilsautonomie ........................................................................................... 35
1. De contractvrijheid ................................................................................................................................... 36
2. De bindende kracht .................................................................................................................................. 37
3. Consensualisme........................................................................................................................................ 37
Afdeling 2. Wilsautonomie gecorrigeerd ............................................................................................................ 38
2
, 1. De contractvrijheid ................................................................................................................................... 38
A. Beperkingen aan de vrijheid om te contracteren wanneer men wil ....................................................... 38
B. Beperkingen aan de vrijheid om de inhoud te bepalen ......................................................................... 39
C. Beperkingen aan de vrijheid om te contracteren met wie men wil ........................................................ 40
2. De bindende kracht .................................................................................................................................. 40
A. Vertrouwensleer: dubbele rol .............................................................................................................. 40
B. Correctie door de objectieve goede trouw ........................................................................................... 41
3. Het consensualisme versus het formalisme ............................................................................................... 42
Afdeling 3. De centrale rol van de rechter .......................................................................................................... 43
1. Interpretatie van het contract (interpretatieregels) ................................................................................... 43
A. Definitie .............................................................................................................................................. 43
1. Uitgangspunt: art. 1156 oud BW ..................................................................................................... 44
2. Concrete invulling van art. 1156 oud BW:........................................................................................ 44
3. Wat bij aanhoudende twijfel ? ........................................................................................................ 44
4. Bijzondere bescherming voor zwakkere partijen.............................................................................. 44
5. Rol voor goede trouw? (niet kennen) .............................................................................................. 44
2. Aanvulling van de OK (=gedragsregel) ....................................................................................................... 45
A. Definitie .............................................................................................................................................. 45
B. Grondslag............................................................................................................................................ 45
3. Matiging van de uitoefening van contractuele rechten (=gedragsregel)...................................................... 46
A. Definitie .............................................................................................................................................. 46
B. Grondslag............................................................................................................................................ 47
C. Uitleg over de link met verbod op rechtsmisbruik................................................................................. 47
D. Sancties op misbruik ........................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 3: Totstandkoming van de OK ................................................................................................ 49
Afdeling 1. De totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten .......................................................... 50
1. Wilsovereenstemming .............................................................................................................................. 50
A. Begrip en kenmerken .......................................................................................................................... 50
B. Belangrijkste problemen ...................................................................................................................... 50
1. Wilsgebreken (=WG)....................................................................................................................... 50
2. Afwezigheid van toestemming ........................................................................................................ 51
C. Wilsgebreken ...................................................................................................................................... 51
1. Dwaling .......................................................................................................................................... 51
2. Bedrog ........................................................................................................................................... 53
3. Geweld (art. 1112 e.v. - zelfstudie) .................................................................................................. 54
4. Benadeling ..................................................................................................................................... 55
5. Gekwalificeerde benadeling = misbruik van omstandigheden .......................................................... 55
2. Handelingsbekwaamheid: geen leerstof, maar vuistregels onthouden: ...................................................... 57
3. Het voorwerp ........................................................................................................................................... 57
A. Begrip ................................................................................................................................................. 57
B. Geldigheidsvoorwaarden ..................................................................................................................... 57
1. moet bestaan of kunnen bestaan (art. 1130 oud BW) ...................................................................... 57
2. moet in de handel zijn (art. 1128 oud BW)....................................................................................... 57
3. moet bepaald/bepaalbaar zijn (art. 1129 oud BW) .......................................................................... 58
4. moet geoorloofd zijn (art. 1129 oud BW) ........................................................................................ 59
C. Gevolgen............................................................................................................................................. 59
D. Verval wegens wegvallen van het VW .................................................................................................. 59
4. De oorzaak (O.)......................................................................................................................................... 60
A. Begrip ................................................................................................................................................. 60
1) Objectieve invulling (interne oorzaak) ............................................................................................. 61
2) Subjectieve invulling (externe oorzaak) ........................................................................................... 61
Van dualistische naar monistische invulling......................................................................................... 61
B. Drie problemen rond de OZ ................................................................................................................. 61
1) Afwezigheid van O. bij het sluiten van de OK (art. 1131 oud BW) ..................................................... 61
2) Verdwijnen van de O. tijdens de uitvoering van de OK (geen leerstof).............................................. 62
3) Ongeoorloofde oorzaak (art. 1133 oud BW) !!!................................................................................ 62
C. Uitzondering: de abstracte verbintenis................................................................................................. 63
Afdeling 2. De totstandkoming dynamisch bekeken............................................................................................ 66
1. Precontractuele fase: sleutelmomenten (zelfstudie: dit + enkele voorbeelde = voldoende) ........................ 66
2. Belangrijk nr. 163 (zie ook nr. 42): hoe verloopt instemming met AV? (zelfstudie) ...................................... 67
3. Contracteren met vertegenwoordiging ..................................................................................................... 67
A. Begrip ................................................................................................................................................. 67
B. Voorwaarden ...................................................................................................................................... 67
3
, C. Gevolgen............................................................................................................................................. 68
D. Schijnvertegenwoordiging (schijnmandaat).......................................................................................... 68
Afdeling 3. De sanctionering in de precontractuele fase ..................................................................................... 69
1. De nietigheidsleer..................................................................................................................................... 69
A. De aard van de nietigheid .................................................................................................................... 69
1. Sanctie in fase van totstandkoming ................................................................................................. 69
2. Retroactief ongedaan maken .......................................................................................................... 69
3. Gerechtelijk karakter ...................................................................................................................... 69
4. Absolute en relatieve Nh................................................................................................................. 70
B. Modulering van radicale nietigheid ...................................................................................................... 70
2. De precontractuele aansprakelijkheid (zelf lezen, want al eerder gezien) ................................................... 71
Hoofdstuk 4: Uitwerking van de overeenkomst tussen partijen................................................................ 73
Afdeling 1. Contractuele sancties en co. aansprakelijkheid (= Co. Ah.)................................................................. 73
1. Nakoming en niet nakoming ..................................................................................................................... 73
Tot wat is een SA gehouden? ................................................................................................................... 73
2. De toerekenbare niet-nakoming (=Co. Ah.)................................................................................................ 75
A. Ah. voor persoonlijke fout van SA. ....................................................................................................... 76
B. Ah. voor fouten van hulppersonen van SA. (zeer belangrijk, komt altijd voor op het examen!) .............. 76
C. Ah. voor zaken gebruikt bij de uitvoering ............................................................................................. 77
D. Remedies of sancties voor de SE .......................................................................................................... 77
3. De niet-toerekenbare niet-nakoming ........................................................................................................ 77
A. Vreemde oorzaak of overmacht ........................................................................................................... 77
1. Begrip en 2. toepassingsvoorwaarden ............................................................................................. 78
3. Gevolgen van vreemde oorzaak ...................................................................................................... 79
B. Imprevisieleer ..................................................................................................................................... 79
1. Begripsomschrijving........................................................................................................................ 80
2. Verwerping van de leer................................................................................................................... 80
3. Alternatieven voor imprevisie? ....................................................................................................... 81
4. Contractuele afwijkingen: bevrijdings- en exoneratiebedingen .................................................................. 81
1. Begrip: ................................................................................................................................................ 81
2. Aanvaarding ........................................................................................................................................ 82
3. Interpretatie........................................................................................................................................ 82
4. Geoorloofdheid ................................................................................................................................... 82
Afdeling 2. Ingebrekestelling (=Ing.) ................................................................................................................... 84
Afdeling 3. Algemene remedies ......................................................................................................................... 85
1. De uitvoering in natura ............................................................................................................................. 85
A. Definitie en voorrangsregel ................................................................................................................. 85
B. Uitvoering in natura door de SA ........................................................................................................... 85
C. Uitvoering in natura door een derde .................................................................................................... 85
Cass. 18 juni 2020: erkenning buitengerechtelijke vervanging (vergelijkbaar met art. 5.85, derde lid
NBW) ................................................................................................................................................. 86
D. Uitvoering in natura tegen de overheid: geen leerstof (nrs.247-248) .................................................... 86
2. De uitvoering bij equivalent ...................................................................................................................... 86
A. Principe en omvang .................................................................................................................................. 86
B. Schadevergoeding bij de laattijdige betaling van geldsommen................................................................... 86
3. De schadebedingen .................................................................................................................................. 86
A. Begrip en functie ................................................................................................................................. 86
B. Kwalificatie.......................................................................................................................................... 87
C. Geoorloofdheid en matiging van overdreven schadebedingen.............................................................. 87
D. Controle op rechtsmisbruik ................................................................................................................. 88
Afdeling 4. Bijkomende remedies in wederkerige contracten.............................................................................. 89
1. Het keuzerecht: art. 1184, lid 2 oud BW .................................................................................................... 89
2. De ontbinding van het contract ................................................................................................................. 89
A. Drie ontbindingsregimes in huidig recht ............................................................................................... 89
B. De gerechtelijke ontbinding: rol van de rechter ................................................................................... 90
a. Klassieke opvatting ......................................................................................................................... 90
b. Moderne opvatting......................................................................................................................... 90
C. De buitengerechttelijke ontbinding krachtens UOB .............................................................................. 90
a. Begrip ............................................................................................................................................ 90
b. Kwalificatie..................................................................................................................................... 91
c. Gevolgen van deze kenmerken:....................................................................................................... 91
d. Interpretatie & kwalificatie ............................................................................................................. 91
e. Geoorloofdheid .............................................................................................................................. 91
4
, f. Beroep op het UOB ......................................................................................................................... 91
g. Controle door de rechter ................................................................................................................ 92
D. De buitengerechtelijke ontbinding op (loutere) kennisgeving (“in uitzonderlijke omstandigheden” = niet
meer vereist sinds Cass. 23/5/2019) ........................................................................................................ 92
a. Begrip ............................................................................................................................................ 92
b. Aanvaarding? Ja, Cass. 23/5/2019 ................................................................................................... 92
c. Toepassingsvoorwaarden: vroeger (niet kennen!)............................................................................ 93
d. Toepassingsvoorwaarden: volgens Cass. ......................................................................................... 93
e. Mogelijke grondslag zolang Boek 5 niet geldt? ................................................................................ 93
f. Controle door de rechter ................................................................................................................. 93
E. (De gevolgen van de ontbinding) .......................................................................................................... 94
3. De schorsing van het contract (= zelfstudie) .............................................................................................. 94
Hoofdstuk 5: Uitwerking van de overeenkomst jegens derden ................................................................. 95
Afdeling 1. Begrippen en beginselen .................................................................................................................. 96
1. Twee basisbeginselen: relativiteit en tegenwerpelijkheid van contracten à verankerd in NBW.................. 96
2. Interne en externe gevolgen: onderscheid ................................................................................................ 96
A. Interne gevolgen ................................................................................................................................. 96
B. Externe gevolgen................................................................................................................................. 97
3. Partijen en derden.................................................................................................................................... 97
A. Wie geen partij is, is derde .................................................................................................................. 97
B. Wie is partij? ....................................................................................................................................... 97
C. Wie is derde? ...................................................................................................................................... 99
Afdeling 2. Derdenwerking van de externe gevolgen ........................................................................................ 100
1. Voorwaarden voor derdenwerking.......................................................................................................... 100
2. Draag van de derdenwerking .................................................................................................................. 100
3. Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk ............................................................................................ 101
4. Uitzondering: de actio pauliana .............................................................................................................. 102
A. Voorwaarden .................................................................................................................................... 103
B. Sanctionering .................................................................................................................................... 103
5. Uitzondering: veinzing of simulatie (geen leerstof!)................................................................................. 104
Afdeling 3. De relativiteit van de interne gevolgen ........................................................................................... 105
1. Geen derdenbinding ............................................................................................................................... 105
A. Verbod op derden-binding................................................................................................................. 105
A. Verbod op derden-binding................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
B. Onrechtstreekse vormen van derden-binding..................................................................................... 105
a. Sterkmaking ................................................................................................................................. 105
b. Kettingbeding............................................................................................................................... 106
c. Contracttoetreding ....................................................................................................................... 106
2. Wél derdenbegunstiging ......................................................................................................................... 107
A. Derdenbedingen ............................................................................................................................... 107
a. Begrip .......................................................................................................................................... 107
b. Geldigheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 108
c. Gevolgen ...................................................................................................................................... 108
B. De rechtstreekse vordering (RV) ........................................................................................................ 108
a. Begrip .......................................................................................................................................... 108
b. Geldigheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 109
c. Gevolgen ...................................................................................................................................... 109
5
, LES 1: Kennismaking en Inleiding
Situering in de opleiding
Verbintenissenrecht
= gemeen recht (binnen het privaatrecht)
= privaatrecht (relaties tussen burgers onderling) versus publiek recht (relaties tussen burgers en
overheden en tussen overheden onderling)
à ook vele raakvlakken bv.:
- O’heidsAh. valt onder regels van 1382 ev.
- O’heidscontracten vallen onder gemeen recht of hebben eigen specifieke regels, maar gemene
recht is hier aanvullend
- vertrouwensleer zowel privaat als publiek,
- mensenrechten werken vooral tussen overheden en burgers, maar ook in contractuele
verhoudingen
= gaat over schulden en schuldvorderingen/rechtsbanden en hoe ze ontstaan
= begrippen en beginselen zijn de fundamenten voor later op te trekken gebouw (bv. voor GBO,
verzekeringsrecht, economisch en vennootschapsrecht, arbeidsrecht, …).
= ook verdieping in mastervakken: Contract Law, AhR., Verbintenissenrecht in de onderneming,
Consumentenrecht.
- Artt. 1101-1386bis oud BW (van 1804 tot 2019): over de Vermogensrechtelijke verbintenis
à Verbintenissenrecht is Vermogensrecht
à net als zakenrecht, GBO, ondernemingsrecht, arbeidsrecht, verzekeringsrecht, …
(gaat over het vermogen van een natuurlijke persoon of een rechtspersoon)
- = gemeen recht: overeenkomstig van toepassing op andere Verb.
- = geen zuiver “burgerlijk recht” want:
o Raakvlakken met publiekrecht
o Verwevenheid met brede economisch recht (ondernemingsrecht (handelsrecht),
consumentenrecht, insolventierecht)
Er is een nieuw BW in de maak!
Oud BW
- is verouderd; inhoudelijk onvolledig; onoverzichtelijk
- biedt niet meer het beeld van het geldend recht dat enkel in de RS (= rechtspraak) en Rleer (=
rechtsleer) te vinden
è rechtszekerheid komt in het gedrang: geldend recht is niet meer ‘toegankelijk’ en niet meer
‘voorspelbaar’.
è Er is uiteenlopende rechtspraak!
(Nieuw) BW is ingevoerd bij wet van 13 april 2019
- Boek 8 ‘Bewijs’ + Boek 3 ‘Goederen’: zijn al in werking getreden!
- Wetsvoorstel van 24 februari 2021 tot invoeging in BW van Boek 5 ‘Verbintenissen’
à “Wetsvoorstel Boek 5” (zie document Toledo)
- Wetsvoorstel van 24 februari 2021 tot invoeging in BW van Boek 1 ‘Algemene Bepalingen’
è Leerboek 2022 bespreekt het geldend recht + vooruitblik op Boek 5 (via de tekst zelf of de voetnoten
+ via blauw kader achteraan elk hoofdstuk met de highlights)
6
