Samenvatting Samenleving, Feiten en
Problemen
Inhoud
Hoorcollege 1: Inleiding ............................................................................................................................ 5
1.1 Wat? .......................................................................................................................................... 5
1.2 Semantiek .................................................................................................................................. 5
1.3 Corona en de welvaartstaat ...................................................................................................... 6
1.4 De welvaartstaat gaat over welvaart en verdeling d.m.v.: ....................................................... 6
1.4.1 Armoede ............................................................................................................................ 7
1.4.2 Probleem van sociale exlusie: ........................................................................................... 7
1.4.3 Ongelijkheid neemt toe ..................................................................................................... 7
1.4.4 Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden .................................................. 9
1.4.5 Het geluksniveau stijgt niet meer met economische groei: .............................................. 9
1.4.6 Grenzen aan de groei: ....................................................................................................... 9
1.4.7 Met wie zijn we solidair? ................................................................................................. 10
1.5 Kenmerken van de welvaartsstaat (7):.................................................................................... 10
1.5.1 Hoge materiële welvaart en levensstandaard ................................................................ 10
1.5.2 Optreden vd overheid: effectieve waarborging van sociale grondrechten .................... 11
1.5.3 Subsidiariteit.................................................................................................................... 11
1.5.4 Parlementaire democratie .............................................................................................. 12
1.5.5 Welvaartstaat is nationaal en internationaal .................................................................. 12
1.5.6 Gelaagde welvaartsstaat ................................................................................................. 13
1.5.7 De welvaartsstaat verbindt vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid ................................ 13
1.6 De welvaarsstaat in beweging en bron van strijd ................................................................... 14
1.6.1 De grote spanningsvelden ............................................................................................... 14
1.6.2 Samenlevingsmodel is van onderuit, organisch gegroeid ............................................... 14
2 Hoorcollege 2: Historiek en evolutie van de welvaartsstaat........................................................... 15
2.1 Liberaal tijdvlak (1800-1880) : de oorsprong .......................................................................... 15
2.1.1 Technologie en globalisering ........................................................................................... 15
2.1.2 Arbeid wordt een “commodity”, een verhandelbaar goed ............................................ 16
2.2 Voorbereiding (1880-1940) ..................................................................................................... 16
2.2.1 1886: stakingsgolf en volksopstand ................................................................................ 16
2.2.2 Voorbereiding .................................................................................................................. 16
1
, 2.2.3 Veranderingen in de ideeën ............................................................................................ 19
2.3 Uitbouw (1950 -1970) ............................................................................................................. 20
2.3.1 Uitbouw ........................................................................................................................... 20
2.4 Crisis en heroriëntering (1970-…)............................................................................................ 22
3 Hoorcollege 3: Welvaart, economische groei en levensomstandigheden ...................................... 27
3.1 Economische groei .................................................................................................................. 27
3.1.1 Hoe meten we dat? ......................................................................................................... 27
3.1.2 De nationale rekening ..................................................................................................... 28
3.1.3 Economische groei, inflatie en koopkracht ..................................................................... 30
3.1.4 Ex-cursus: indexwijzigingen 2014 .................................................................................... 30
3.1.5 Economische groei en welvaart ...................................................................................... 31
3.1.6 Hoe meten we de economische groei ............................................................................. 32
3.2 Economische groei, vooruitgang en verdeling ........................................................................ 33
3.2.1 Is het BBP een goede graadmeter voor vooruitgang ...................................................... 33
3.2.2 Sociale indicatoren en vooruitgang ................................................................................. 34
3.2.3 Alternatieve meetinstrumenten van vooruitgang .......................................................... 34
3.3 Economische groei als doel en middel van de welvaartsstaat ................................................ 36
3.3.1 De welvaartsstaat in symbiose en contradictie met de markt........................................ 36
3.4 Levensstandaard en levenswijze: van macro naar micro ........................................................ 37
3.4.1 Groei en verandering in de levenswijze .......................................................................... 38
4 Hoorcollege 4: Demografie ............................................................................................................. 40
4.1 Inleiding ................................................................................................................................... 40
4.2 Begrippen ................................................................................................................................ 40
4.3 De twee grote demografische transities ................................................................................. 41
4.3.1 Eerste demografische transitie ....................................................................................... 41
4.3.2 De tweede grote demografische transitie ...................................................................... 43
4.4 De socio-demografische veranderingen ................................................................................. 48
4.5 De veroudering en toekomst van de welvaartsstaat .............................................................. 49
5 Hoorcollege 5: Werkgelegenheid en werkloosheid ........................................................................ 55
5.1 Begrippen ................................................................................................................................ 55
5.2 Arbeid en welvaartsstaat ........................................................................................................ 55
5.3 Veranderingen in de beroepsbevolking .................................................................................. 57
5.3.1 Salariëring van de beroepsbevolking .............................................................................. 57
5.3.2 Tertiarisering van de beroepsbevolking .......................................................................... 58
5.3.3 Polarisatie van de beroepsbevolking .............................................................................. 58
5.3.4 Scholarisatie van de beroepsbevolking ........................................................................... 60
5.3.5 Estatisering van de beroepsbevolking ............................................................................. 61
2
, 5.3.6 Feminisering van de beroepsbevolking ........................................................................... 61
5.3.7 Verkleuring van de beroepsbevolking ............................................................................. 62
5.4 Veranderingen in de arbeidsduur ........................................................................................... 63
5.5 Niet-arbeid .............................................................................................................................. 64
5.6 Werkloosheid .......................................................................................................................... 65
5.7 Actieve welvaartsstaat, armoede en werk .............................................................................. 67
5.8 De toekomst van arbeid .......................................................................................................... 69
6 Hoorcollege 6: De sociale organisatie van de welvaartsstaat ......................................................... 70
6.1.1 Sociale organisatie van de welvaartsstaat ...................................................................... 70
6.1.2 Besluitvorming in de welvaartsstaat ............................................................................... 70
6.2 Sociaal overleg: beginselen ..................................................................................................... 70
6.3 Sociaal overleg: actoren .......................................................................................................... 71
6.3.1 Intern/extern pluralisme ................................................................................................. 71
6.3.2 Verzuiling ......................................................................................................................... 71
6.4 Sociaal overleg: instrumenten van overleg ............................................................................. 73
6.4.1 Paritaire overleg .............................................................................................................. 73
6.5 Sociaal overleg: uitkomsten van het sociaal overleg .............................................................. 75
6.5.1 Evaluatie van het sociaal overleg .................................................................................... 75
6.6 Beheer ..................................................................................................................................... 76
6.7 Uitvoering ................................................................................................................................ 76
6.7.1 Subsidiariteit: social profit-sector ................................................................................... 76
6.7.2 Subsidiariteit: sociale innovatie....................................................................................... 77
7 H7: Instrumenten van sociaal beleid, (!) sociale zekerheid ............................................................ 78
7.1 Instrumenten van sociaal beleid ............................................................................................. 78
7.2 Sociale bescherming ................................................................................................................ 78
7.2.1 Sociale verzekering .......................................................................................................... 78
7.2.2 Sociale bijstand (- sterk dan sz) ....................................................................................... 82
7.2.3 Dienstverlening ............................................................................................................... 84
7.3 Generositeit en doelmatigheid ............................................................................................... 85
8 Les 8 H7: De inkomsten van de welvaartsstaat ............................................................................... 87
8.1 Begrippen ................................................................................................................................ 88
8.2 Inkomsten................................................................................................................................ 88
8.2.1 A. Inkomstenbelasting/personenbelasting ..................................................................... 94
8.2.2 B. Indirecte belastingen................................................................................................... 99
8.2.3 C. Sociale bijdragen ....................................................................................................... 100
8.2.4 D. Belasting op vermogen ............................................................................................. 101
8.3 Wijze van heffingen niet neutraal ......................................................................................... 103
3
, 8.3.1 Herverdeling .................................................................................................................. 103
8.3.2 Allocatieve functie ......................................................................................................... 104
8.3.3 Doelmatige inning ......................................................................................................... 104
8.3.4 Begroting & staatsschuld............................................................................................... 105
9 Les H9 Armoede, ongelijkheid en herverdeling ............................................................................ 108
9.1 Begrippen en meting ............................................................................................................. 108
9.1.1 Inkomensverdeling-en ongelijkheid heeft nood aan 4 vragen...................................... 108
9.1.2 Herverdeling .................................................................................................................. 111
9.1.3 Wat is armoede? ........................................................................................................... 112
9.2 Uitkomsten en evoluties ....................................................................................................... 114
9.3 Waarom is de armoede niet gedaald? .................................................................................. 122
10 Les 10: Het armoedevraagstuk en de tragiek van de welvaartsstaat. COVID-19 als changemaker
? 130
10.1 Het armoedevraagstuk in de welvaartstaat .......................................................................... 130
10.2 De naoorlogse onderbouw van de welvaartsstaat ............................................................... 132
10.2.1 Les trentes glorieuses .................................................................................................... 133
10.3 “Les trentes piteuses” : de onderliggende transformaties ................................................... 133
10.3.1 Werk .............................................................................................................................. 133
10.3.2 Lonen: groeiende achterstand lage lonen..................................................................... 134
10.3.3 Sociale zekerheid : Blijvend hoge afhankelijkheidsgraad .............................................. 135
10.4 De tragiek van de actieve welvaartstaat ............................................................................... 136
10.4.1 Nieuwe banen kosten geld : publieke uitgaven nieuwe sociale risico’s, België............ 138
10.4.2 Nieuwe banen kosten geld : lastenverlagingen in procent van de arbeidskosten vóór
arbeidslastenverlagingen .............................................................................................................. 138
10.4.3 Overheidsuitgaven beschermen minder tegen armoede : evolutie van het verschil
tussen marktinkomen en beschikbaar inkomen ........................................................................... 138
10.4.4 Sociale zekerheid : concentratie van risico’s => quid verzekeringstechniek................. 138
10.4.5 Hoe verder het sociaal contract vernieuwen? .............................................................. 139
10.5 Covid- 19 changemaker? ....................................................................................................... 140
10.5.1 COVID-19, accelerator, waarom corona opportuniteit is om nieuw sociaal contract te
maken 140
10.5.2 COVID-19, midden in nieuwe transformaties ............................................................... 141
4
Problemen
Inhoud
Hoorcollege 1: Inleiding ............................................................................................................................ 5
1.1 Wat? .......................................................................................................................................... 5
1.2 Semantiek .................................................................................................................................. 5
1.3 Corona en de welvaartstaat ...................................................................................................... 6
1.4 De welvaartstaat gaat over welvaart en verdeling d.m.v.: ....................................................... 6
1.4.1 Armoede ............................................................................................................................ 7
1.4.2 Probleem van sociale exlusie: ........................................................................................... 7
1.4.3 Ongelijkheid neemt toe ..................................................................................................... 7
1.4.4 Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden .................................................. 9
1.4.5 Het geluksniveau stijgt niet meer met economische groei: .............................................. 9
1.4.6 Grenzen aan de groei: ....................................................................................................... 9
1.4.7 Met wie zijn we solidair? ................................................................................................. 10
1.5 Kenmerken van de welvaartsstaat (7):.................................................................................... 10
1.5.1 Hoge materiële welvaart en levensstandaard ................................................................ 10
1.5.2 Optreden vd overheid: effectieve waarborging van sociale grondrechten .................... 11
1.5.3 Subsidiariteit.................................................................................................................... 11
1.5.4 Parlementaire democratie .............................................................................................. 12
1.5.5 Welvaartstaat is nationaal en internationaal .................................................................. 12
1.5.6 Gelaagde welvaartsstaat ................................................................................................. 13
1.5.7 De welvaartsstaat verbindt vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid ................................ 13
1.6 De welvaarsstaat in beweging en bron van strijd ................................................................... 14
1.6.1 De grote spanningsvelden ............................................................................................... 14
1.6.2 Samenlevingsmodel is van onderuit, organisch gegroeid ............................................... 14
2 Hoorcollege 2: Historiek en evolutie van de welvaartsstaat........................................................... 15
2.1 Liberaal tijdvlak (1800-1880) : de oorsprong .......................................................................... 15
2.1.1 Technologie en globalisering ........................................................................................... 15
2.1.2 Arbeid wordt een “commodity”, een verhandelbaar goed ............................................ 16
2.2 Voorbereiding (1880-1940) ..................................................................................................... 16
2.2.1 1886: stakingsgolf en volksopstand ................................................................................ 16
2.2.2 Voorbereiding .................................................................................................................. 16
1
, 2.2.3 Veranderingen in de ideeën ............................................................................................ 19
2.3 Uitbouw (1950 -1970) ............................................................................................................. 20
2.3.1 Uitbouw ........................................................................................................................... 20
2.4 Crisis en heroriëntering (1970-…)............................................................................................ 22
3 Hoorcollege 3: Welvaart, economische groei en levensomstandigheden ...................................... 27
3.1 Economische groei .................................................................................................................. 27
3.1.1 Hoe meten we dat? ......................................................................................................... 27
3.1.2 De nationale rekening ..................................................................................................... 28
3.1.3 Economische groei, inflatie en koopkracht ..................................................................... 30
3.1.4 Ex-cursus: indexwijzigingen 2014 .................................................................................... 30
3.1.5 Economische groei en welvaart ...................................................................................... 31
3.1.6 Hoe meten we de economische groei ............................................................................. 32
3.2 Economische groei, vooruitgang en verdeling ........................................................................ 33
3.2.1 Is het BBP een goede graadmeter voor vooruitgang ...................................................... 33
3.2.2 Sociale indicatoren en vooruitgang ................................................................................. 34
3.2.3 Alternatieve meetinstrumenten van vooruitgang .......................................................... 34
3.3 Economische groei als doel en middel van de welvaartsstaat ................................................ 36
3.3.1 De welvaartsstaat in symbiose en contradictie met de markt........................................ 36
3.4 Levensstandaard en levenswijze: van macro naar micro ........................................................ 37
3.4.1 Groei en verandering in de levenswijze .......................................................................... 38
4 Hoorcollege 4: Demografie ............................................................................................................. 40
4.1 Inleiding ................................................................................................................................... 40
4.2 Begrippen ................................................................................................................................ 40
4.3 De twee grote demografische transities ................................................................................. 41
4.3.1 Eerste demografische transitie ....................................................................................... 41
4.3.2 De tweede grote demografische transitie ...................................................................... 43
4.4 De socio-demografische veranderingen ................................................................................. 48
4.5 De veroudering en toekomst van de welvaartsstaat .............................................................. 49
5 Hoorcollege 5: Werkgelegenheid en werkloosheid ........................................................................ 55
5.1 Begrippen ................................................................................................................................ 55
5.2 Arbeid en welvaartsstaat ........................................................................................................ 55
5.3 Veranderingen in de beroepsbevolking .................................................................................. 57
5.3.1 Salariëring van de beroepsbevolking .............................................................................. 57
5.3.2 Tertiarisering van de beroepsbevolking .......................................................................... 58
5.3.3 Polarisatie van de beroepsbevolking .............................................................................. 58
5.3.4 Scholarisatie van de beroepsbevolking ........................................................................... 60
5.3.5 Estatisering van de beroepsbevolking ............................................................................. 61
2
, 5.3.6 Feminisering van de beroepsbevolking ........................................................................... 61
5.3.7 Verkleuring van de beroepsbevolking ............................................................................. 62
5.4 Veranderingen in de arbeidsduur ........................................................................................... 63
5.5 Niet-arbeid .............................................................................................................................. 64
5.6 Werkloosheid .......................................................................................................................... 65
5.7 Actieve welvaartsstaat, armoede en werk .............................................................................. 67
5.8 De toekomst van arbeid .......................................................................................................... 69
6 Hoorcollege 6: De sociale organisatie van de welvaartsstaat ......................................................... 70
6.1.1 Sociale organisatie van de welvaartsstaat ...................................................................... 70
6.1.2 Besluitvorming in de welvaartsstaat ............................................................................... 70
6.2 Sociaal overleg: beginselen ..................................................................................................... 70
6.3 Sociaal overleg: actoren .......................................................................................................... 71
6.3.1 Intern/extern pluralisme ................................................................................................. 71
6.3.2 Verzuiling ......................................................................................................................... 71
6.4 Sociaal overleg: instrumenten van overleg ............................................................................. 73
6.4.1 Paritaire overleg .............................................................................................................. 73
6.5 Sociaal overleg: uitkomsten van het sociaal overleg .............................................................. 75
6.5.1 Evaluatie van het sociaal overleg .................................................................................... 75
6.6 Beheer ..................................................................................................................................... 76
6.7 Uitvoering ................................................................................................................................ 76
6.7.1 Subsidiariteit: social profit-sector ................................................................................... 76
6.7.2 Subsidiariteit: sociale innovatie....................................................................................... 77
7 H7: Instrumenten van sociaal beleid, (!) sociale zekerheid ............................................................ 78
7.1 Instrumenten van sociaal beleid ............................................................................................. 78
7.2 Sociale bescherming ................................................................................................................ 78
7.2.1 Sociale verzekering .......................................................................................................... 78
7.2.2 Sociale bijstand (- sterk dan sz) ....................................................................................... 82
7.2.3 Dienstverlening ............................................................................................................... 84
7.3 Generositeit en doelmatigheid ............................................................................................... 85
8 Les 8 H7: De inkomsten van de welvaartsstaat ............................................................................... 87
8.1 Begrippen ................................................................................................................................ 88
8.2 Inkomsten................................................................................................................................ 88
8.2.1 A. Inkomstenbelasting/personenbelasting ..................................................................... 94
8.2.2 B. Indirecte belastingen................................................................................................... 99
8.2.3 C. Sociale bijdragen ....................................................................................................... 100
8.2.4 D. Belasting op vermogen ............................................................................................. 101
8.3 Wijze van heffingen niet neutraal ......................................................................................... 103
3
, 8.3.1 Herverdeling .................................................................................................................. 103
8.3.2 Allocatieve functie ......................................................................................................... 104
8.3.3 Doelmatige inning ......................................................................................................... 104
8.3.4 Begroting & staatsschuld............................................................................................... 105
9 Les H9 Armoede, ongelijkheid en herverdeling ............................................................................ 108
9.1 Begrippen en meting ............................................................................................................. 108
9.1.1 Inkomensverdeling-en ongelijkheid heeft nood aan 4 vragen...................................... 108
9.1.2 Herverdeling .................................................................................................................. 111
9.1.3 Wat is armoede? ........................................................................................................... 112
9.2 Uitkomsten en evoluties ....................................................................................................... 114
9.3 Waarom is de armoede niet gedaald? .................................................................................. 122
10 Les 10: Het armoedevraagstuk en de tragiek van de welvaartsstaat. COVID-19 als changemaker
? 130
10.1 Het armoedevraagstuk in de welvaartstaat .......................................................................... 130
10.2 De naoorlogse onderbouw van de welvaartsstaat ............................................................... 132
10.2.1 Les trentes glorieuses .................................................................................................... 133
10.3 “Les trentes piteuses” : de onderliggende transformaties ................................................... 133
10.3.1 Werk .............................................................................................................................. 133
10.3.2 Lonen: groeiende achterstand lage lonen..................................................................... 134
10.3.3 Sociale zekerheid : Blijvend hoge afhankelijkheidsgraad .............................................. 135
10.4 De tragiek van de actieve welvaartstaat ............................................................................... 136
10.4.1 Nieuwe banen kosten geld : publieke uitgaven nieuwe sociale risico’s, België............ 138
10.4.2 Nieuwe banen kosten geld : lastenverlagingen in procent van de arbeidskosten vóór
arbeidslastenverlagingen .............................................................................................................. 138
10.4.3 Overheidsuitgaven beschermen minder tegen armoede : evolutie van het verschil
tussen marktinkomen en beschikbaar inkomen ........................................................................... 138
10.4.4 Sociale zekerheid : concentratie van risico’s => quid verzekeringstechniek................. 138
10.4.5 Hoe verder het sociaal contract vernieuwen? .............................................................. 139
10.5 Covid- 19 changemaker? ....................................................................................................... 140
10.5.1 COVID-19, accelerator, waarom corona opportuniteit is om nieuw sociaal contract te
maken 140
10.5.2 COVID-19, midden in nieuwe transformaties ............................................................... 141
4
