H1. Perspectieven op leeftijdsproblematiek en uitgangspunten voor coaching
Hoe kijken we naar gezondheid en levensstijl en wat zijn de gevolgen voor coaching?
1.2 Uitgangspunten en stellingen
1.2.1 Stelling 1: Gezondheid hangt samen met persoonlijke competenties
Verschillende visies hierover:
Gezondheid als toeval Gezondheid als competentie
Ziekten overkomen je, je hebt er geen Je kunt invloed uitoefenen op het risico een
invloed op. bepaalde ziekte op te lopen.
Iemand is niet verantwoordelijk voor de Je bent medeverantwoordelijk.
preventie van ziekten en aandoeningen.
Gezond blijven of worden is niet te leren. Gezond blijven of worden is te leren.
Als diëtist van groep 1: persoon voldoende inlichten en informatie/ educatie geven zodat de
persoon begrijpt op welke manier hij/ zij door gezond te gaan leven toch ook het risico op
bepaalde aandoeningen kan beïnvloeden.
Gevolgen voor de coach:
Sommige mensen zijn er niet goed in, en hebben ‘les’ of ‘ondersteuning’ nodig om
de juiste informatie te hebben.
de vaardigheden aan te leren die ze nodig hebben om gedrag te veranderen.
eigen verantwoordelijkheid op te nemen.
1.2.2 Stelling 2: Gedrag is complex en nooit helemaal te voorspellen
Gedrag is complex. Het is wat we zien, wat we vanbuiten waarnemen, maar vanbinnen speelt
zich vanalles af.
Gevolgen voor de coach:
Luister naar het unieke verhaal van je cliënt (eigen behandelmethodiek afstemmen op de
specifieke vragen en noden van de cliënt).
Als het moeilijk loopt, heeft dat mogelijks meer hiermee te maken dan met de vaardigheden
van de coach (bv. een cliënt die leeft in een weinig stimulerende omgeving, iemand die er
alleen voor staat, iemand die het op emotioneel vlak moeilijk heeft, …).
1.2.3 Stelling 3: Gedrag wordt deels gestuurd door actuele bewuste overwegingen, maar veel vaker
door onbewuste of vroegere bewust genomen beslissingen ~ herhaling/patroon
Als we beslissen gezonder te gaan leven, kunnen we ons gedrag sturen aan de hand van een
aantal bewuste beslissingen die we nemen (bv. een andere weg nemen van school naar huis
zodat we niet voorbij de frituur passeren). Maar veel vaker wordt ons gedrag genomen door
onbewuste of vroegere bewust genomen beslissingen. Vaak zitten er dus herhalingen of
patronen in onze gedachten.
Gevolgen voor de coach:
Als mensen willen veranderen, moeten ze hun oude gewoontes, hun oude patronen en
automatische reacties veranderen (niet gemakkelijk).
Kost veel tijd, de boodschappen moeten vaak herhaald worden.
Afleren van oude patronen en aanleren van nieuwe patronen.
Bovendien ook hindernissen: stress en vermoeidheid (oude gewoontes steken gemakkelijk
terug de kop op).
1.2.4 Stelling 4: Gedrag is deels ingegeven door hardware (nature: persoonlijkheid, fysieke behoeften
en hersenen)
1
, Een deel van ons gedrag wordt gestuurd door zaken die we via genen of biologische
eigenschappen meekrijgen.
Gevolgen voor de coach:
Begrip opbrengen voor deze nature component en samen zoeken naar oplossingen.
Evolutionaire verklaring voor zuinig omspringen met energie (bij overgewicht): in
periodes van voedselschaarste moest ons lichaam zuinig omgaan met energie terwijl we
vandaag een groot aanbod aan voedsel hebben.
Hersenmechanismen: drijfveren en instincten
- Bv. beloningsgevoeligheid (reward sensivity): persoonlijkheidsfactor die aangeeft hoe
gevoelig iemand is voor bepaalde beloningen (voeding, geld, …) individuele
verschillen (aangeboren persoonlijkheidsfactor).
Coach: aanleren van zelfcontrole en zelfregulatie (leren om neen te zeggen tegen een
onmiddellijke beloning om zo een lange termijn doel te bereiken).
1.2.5 Stelling 5: Gedrag is deels aangeleerd (nurture) en contextafhankelijk
Biologische eigenschappen, aangeleerd gedrag en de context.
Aangeleerd gedrag:
Leerprocessen, sociaal leren, observationeel leren, inzichtelijk leren, …
In interactie met de context.
Attitudes, overtuigingen (hoe kijk je naar bepaalde zaken):
De rol van het lot (interne of externe locus of control: geloof je dat je zelf een aantal
zaken in de hand hebt en zo je pad kan beïnvloeden of geloof je dat alles je zomaar zal
overkomen?)
Resultaatsverwachtingen (geloof je als je je menu aanpast dat je dan gezonder zal zijn?)
en doeltreffendheidsverwachtingen (geloof je dat je er zal in slagen om je doel te
bereiken?) ~ ELC en self efficacy
Gevolgen voor de coach:
Aandacht besteden aan self efficacy of doeltreffenheidsverwachtingen door stapsgewijs
tewerk te gaan met realistische doelen en daar veel positieve bekrachtiging op te geven (lage
doeltreffendheidsverwachtingen gaan vaak gepaard met het opgeven van de behandeling).
Heb aandacht voor een stimulerende omgeving: PO-fit of niet? (Fitten de persoon en de
omgeving met elkaar of niet? Leeft de cliënt in een stimulerende omgeving of niet?)
1.2.6 Stelling 6: Gedrag is contextafhankelijk
PO-fit versus geen PO-fit.
Gevolgen voor de coach:
Veranderen is niet enkel de verantwoordelijkheid van de individuele cliënt (vooral bij
kinderen en tieners moet het gezin betrokken worden).
Heb aandacht voor een stimulerende omgeving.
1.2.7 Stelling 7: Stress heeft een grote invloed op ons gedrag
2
, Gevolgen voor de coach:
Heb aandacht voor stress vanuit 3 perspectieven:
Stress door afleren en aanleren (doorbreken van oude patronen en aanleren van nieuw
gedrag vraag veel van de cliënt).
Stressbronnen = barrière voor gedragsverandering (bv. bij een scheiding is de kans op
hervallen in oude gewoontes heel groot): zorg eerst dat de persoon terug op evenwicht
is voordat er nieuwe stappen genomen worden.
Stress kan een reden zijn om ongezonde routines te veranderen soms moet je
‘faseren’: eerst zoeken naar oplossingen en de leefstijlverandering even op een laag
pitje.
1.2.8 Stelling 8: Gedragsverandering verloopt in fasen
Hoe komen tot gedragsverandering?
Vooral uitleg geven over wat ze anders kunnen aanpakken? Hangt ervan af in welke
Overtuigen en overhalen om hun gedrag te veranderen? fase mensen zitten qua
Waarschuwen voor wat er gaat gebeuren als ze niet veranderen?
motivatie om hun
Samen nadenken over hoe ze hun gedrag kunnen veranderen?
gedrag te veranderen.
Doorverwijzen?
One solution for all?
Mens en gedragsverandering = complex geen quick fix!
Bereidheid tot verandering? Mogelijkheid/vaardigheden tot verandering? Kennis over het
thema? Steun in omgeving? Hulpbronnen?
Modellen voor gedragsverandering (H 8.3 P 168)
Stages of change model (Prochaska en Diclemente): 6 stadia, gedragsverandering hangt af
van in welke fase iemand zit.
1. Voorbeschouwing (precontemplatie): de cliënt heeft (nog) geen intentie om te
veranderen. Vaak is de potentiële (mogelijke) cliënt zich niet bewust van een probleem
of ontkent hij dat hij een probleem heeft. In veel gevallen ervaart de omgeving van de
cliënt het probleem wel. Pogingen van een hulpverlener om een cliënt zich bewust te
laten worden van het probleem en een verandering in gang te zetten stuiten op
weerstand.
2. Overpeinzing (contemplatie): de cliënt is zich bewust van het probleem en overweegt
wat het kan opleveren als hij zijn gedrag verandert. De motivatie om iets te gaan doen is
aanwezig, maar hij onderneemt nog geen actie.
3. Besluitvorming (voorbereiding): de cliënt neemt pas een besluit op het moment dat hij
zich bewust is van het probleem, dit ook als probleem erkent en voldoende vertrouwen
heeft in zijn mogelijkheden om te veranderen. In dit stadium maakt de cliënt een plan
waarmee hij zijn gedrag kan veranderen.
4. Actie: de cliënt onderneemt actie om zijn gedrag te veranderen. De eigenlijke
behandeling, gericht op verandering, vindt in dit stadium plaats.
5. Onderhoud (consolidatie): dit stadium is het moment waarop de cliënt probeert om het
nieuwe gedrag in zijn dagelijks leven te integreren. Alleen op die manier is hij in staat om
de bereikte verandering vast te houden en niet terug te vallen.
6. Terugval: meestal is een cliënt niet in staat om het bereikte resultaat volledig te
handhaven en krijgt hij een terugval. Terugval komt voor. Een cliënt hoeft niet elke keer
dat hij terugvalt, helemaal opnieuw te beginnen. Een cliënt leert van zijn eerdere
pogingen tot gedragsverandering en maakt hiervan gebruik bij een hernieuwde poging.
3
Hoe kijken we naar gezondheid en levensstijl en wat zijn de gevolgen voor coaching?
1.2 Uitgangspunten en stellingen
1.2.1 Stelling 1: Gezondheid hangt samen met persoonlijke competenties
Verschillende visies hierover:
Gezondheid als toeval Gezondheid als competentie
Ziekten overkomen je, je hebt er geen Je kunt invloed uitoefenen op het risico een
invloed op. bepaalde ziekte op te lopen.
Iemand is niet verantwoordelijk voor de Je bent medeverantwoordelijk.
preventie van ziekten en aandoeningen.
Gezond blijven of worden is niet te leren. Gezond blijven of worden is te leren.
Als diëtist van groep 1: persoon voldoende inlichten en informatie/ educatie geven zodat de
persoon begrijpt op welke manier hij/ zij door gezond te gaan leven toch ook het risico op
bepaalde aandoeningen kan beïnvloeden.
Gevolgen voor de coach:
Sommige mensen zijn er niet goed in, en hebben ‘les’ of ‘ondersteuning’ nodig om
de juiste informatie te hebben.
de vaardigheden aan te leren die ze nodig hebben om gedrag te veranderen.
eigen verantwoordelijkheid op te nemen.
1.2.2 Stelling 2: Gedrag is complex en nooit helemaal te voorspellen
Gedrag is complex. Het is wat we zien, wat we vanbuiten waarnemen, maar vanbinnen speelt
zich vanalles af.
Gevolgen voor de coach:
Luister naar het unieke verhaal van je cliënt (eigen behandelmethodiek afstemmen op de
specifieke vragen en noden van de cliënt).
Als het moeilijk loopt, heeft dat mogelijks meer hiermee te maken dan met de vaardigheden
van de coach (bv. een cliënt die leeft in een weinig stimulerende omgeving, iemand die er
alleen voor staat, iemand die het op emotioneel vlak moeilijk heeft, …).
1.2.3 Stelling 3: Gedrag wordt deels gestuurd door actuele bewuste overwegingen, maar veel vaker
door onbewuste of vroegere bewust genomen beslissingen ~ herhaling/patroon
Als we beslissen gezonder te gaan leven, kunnen we ons gedrag sturen aan de hand van een
aantal bewuste beslissingen die we nemen (bv. een andere weg nemen van school naar huis
zodat we niet voorbij de frituur passeren). Maar veel vaker wordt ons gedrag genomen door
onbewuste of vroegere bewust genomen beslissingen. Vaak zitten er dus herhalingen of
patronen in onze gedachten.
Gevolgen voor de coach:
Als mensen willen veranderen, moeten ze hun oude gewoontes, hun oude patronen en
automatische reacties veranderen (niet gemakkelijk).
Kost veel tijd, de boodschappen moeten vaak herhaald worden.
Afleren van oude patronen en aanleren van nieuwe patronen.
Bovendien ook hindernissen: stress en vermoeidheid (oude gewoontes steken gemakkelijk
terug de kop op).
1.2.4 Stelling 4: Gedrag is deels ingegeven door hardware (nature: persoonlijkheid, fysieke behoeften
en hersenen)
1
, Een deel van ons gedrag wordt gestuurd door zaken die we via genen of biologische
eigenschappen meekrijgen.
Gevolgen voor de coach:
Begrip opbrengen voor deze nature component en samen zoeken naar oplossingen.
Evolutionaire verklaring voor zuinig omspringen met energie (bij overgewicht): in
periodes van voedselschaarste moest ons lichaam zuinig omgaan met energie terwijl we
vandaag een groot aanbod aan voedsel hebben.
Hersenmechanismen: drijfveren en instincten
- Bv. beloningsgevoeligheid (reward sensivity): persoonlijkheidsfactor die aangeeft hoe
gevoelig iemand is voor bepaalde beloningen (voeding, geld, …) individuele
verschillen (aangeboren persoonlijkheidsfactor).
Coach: aanleren van zelfcontrole en zelfregulatie (leren om neen te zeggen tegen een
onmiddellijke beloning om zo een lange termijn doel te bereiken).
1.2.5 Stelling 5: Gedrag is deels aangeleerd (nurture) en contextafhankelijk
Biologische eigenschappen, aangeleerd gedrag en de context.
Aangeleerd gedrag:
Leerprocessen, sociaal leren, observationeel leren, inzichtelijk leren, …
In interactie met de context.
Attitudes, overtuigingen (hoe kijk je naar bepaalde zaken):
De rol van het lot (interne of externe locus of control: geloof je dat je zelf een aantal
zaken in de hand hebt en zo je pad kan beïnvloeden of geloof je dat alles je zomaar zal
overkomen?)
Resultaatsverwachtingen (geloof je als je je menu aanpast dat je dan gezonder zal zijn?)
en doeltreffendheidsverwachtingen (geloof je dat je er zal in slagen om je doel te
bereiken?) ~ ELC en self efficacy
Gevolgen voor de coach:
Aandacht besteden aan self efficacy of doeltreffenheidsverwachtingen door stapsgewijs
tewerk te gaan met realistische doelen en daar veel positieve bekrachtiging op te geven (lage
doeltreffendheidsverwachtingen gaan vaak gepaard met het opgeven van de behandeling).
Heb aandacht voor een stimulerende omgeving: PO-fit of niet? (Fitten de persoon en de
omgeving met elkaar of niet? Leeft de cliënt in een stimulerende omgeving of niet?)
1.2.6 Stelling 6: Gedrag is contextafhankelijk
PO-fit versus geen PO-fit.
Gevolgen voor de coach:
Veranderen is niet enkel de verantwoordelijkheid van de individuele cliënt (vooral bij
kinderen en tieners moet het gezin betrokken worden).
Heb aandacht voor een stimulerende omgeving.
1.2.7 Stelling 7: Stress heeft een grote invloed op ons gedrag
2
, Gevolgen voor de coach:
Heb aandacht voor stress vanuit 3 perspectieven:
Stress door afleren en aanleren (doorbreken van oude patronen en aanleren van nieuw
gedrag vraag veel van de cliënt).
Stressbronnen = barrière voor gedragsverandering (bv. bij een scheiding is de kans op
hervallen in oude gewoontes heel groot): zorg eerst dat de persoon terug op evenwicht
is voordat er nieuwe stappen genomen worden.
Stress kan een reden zijn om ongezonde routines te veranderen soms moet je
‘faseren’: eerst zoeken naar oplossingen en de leefstijlverandering even op een laag
pitje.
1.2.8 Stelling 8: Gedragsverandering verloopt in fasen
Hoe komen tot gedragsverandering?
Vooral uitleg geven over wat ze anders kunnen aanpakken? Hangt ervan af in welke
Overtuigen en overhalen om hun gedrag te veranderen? fase mensen zitten qua
Waarschuwen voor wat er gaat gebeuren als ze niet veranderen?
motivatie om hun
Samen nadenken over hoe ze hun gedrag kunnen veranderen?
gedrag te veranderen.
Doorverwijzen?
One solution for all?
Mens en gedragsverandering = complex geen quick fix!
Bereidheid tot verandering? Mogelijkheid/vaardigheden tot verandering? Kennis over het
thema? Steun in omgeving? Hulpbronnen?
Modellen voor gedragsverandering (H 8.3 P 168)
Stages of change model (Prochaska en Diclemente): 6 stadia, gedragsverandering hangt af
van in welke fase iemand zit.
1. Voorbeschouwing (precontemplatie): de cliënt heeft (nog) geen intentie om te
veranderen. Vaak is de potentiële (mogelijke) cliënt zich niet bewust van een probleem
of ontkent hij dat hij een probleem heeft. In veel gevallen ervaart de omgeving van de
cliënt het probleem wel. Pogingen van een hulpverlener om een cliënt zich bewust te
laten worden van het probleem en een verandering in gang te zetten stuiten op
weerstand.
2. Overpeinzing (contemplatie): de cliënt is zich bewust van het probleem en overweegt
wat het kan opleveren als hij zijn gedrag verandert. De motivatie om iets te gaan doen is
aanwezig, maar hij onderneemt nog geen actie.
3. Besluitvorming (voorbereiding): de cliënt neemt pas een besluit op het moment dat hij
zich bewust is van het probleem, dit ook als probleem erkent en voldoende vertrouwen
heeft in zijn mogelijkheden om te veranderen. In dit stadium maakt de cliënt een plan
waarmee hij zijn gedrag kan veranderen.
4. Actie: de cliënt onderneemt actie om zijn gedrag te veranderen. De eigenlijke
behandeling, gericht op verandering, vindt in dit stadium plaats.
5. Onderhoud (consolidatie): dit stadium is het moment waarop de cliënt probeert om het
nieuwe gedrag in zijn dagelijks leven te integreren. Alleen op die manier is hij in staat om
de bereikte verandering vast te houden en niet terug te vallen.
6. Terugval: meestal is een cliënt niet in staat om het bereikte resultaat volledig te
handhaven en krijgt hij een terugval. Terugval komt voor. Een cliënt hoeft niet elke keer
dat hij terugvalt, helemaal opnieuw te beginnen. Een cliënt leert van zijn eerdere
pogingen tot gedragsverandering en maakt hiervan gebruik bij een hernieuwde poging.
3
