Samenvatting psychodiagnostiek
1. Inleiding tot de psychodiagnostiek
1.1 Omschrijving & belang van psychodiagnostiek
Waarom doen we aan psychodiagnostiek?
1.1.1 Alledaags impliciet diagnosticeren
= toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
• Iedereen doet het, elke dag & vooral bij afwijking v/e verwacht patroon
Vb. man die alleen zit op een trein praat hard bellen met bluetooth?, psychotische man?
Vb. Tijdschriften & magazines als entertainment (flair test)
Vb. Media, televisie & documentaires: extremer (on)gewenst gedrag (temptation island)
• Probleem: ‘ongewapende oordeel’/impliciet diagnosticeren
→ Foutenbronnen = tekorten & vertekeningen
=> zonder systematiek beslissingen nemen → fouten adviezen aan cliënt geven
Onderzoek naar foutenbronnen:
a) Hoe gaan mensen om met kansen & waarschijnlijkheden?
Vb. 1: Welk type woorden zijn het meest frequent in het Engels?
a. woorden die beginnen met een 'r' of
b. woorden die 1 'r' als derde letter hebben?
Meeste vinden (a) waarschijnlijker dan (b)
Vb. 2: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte.
Op welk terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“
Meeste denken dat het om een hoogleraar Chinese literatuur gaat.
Mensen zijn slecht in het schatten, afwegen & herzien van kansen
b) Wat is de oorzaak foutbronnen?
• HEURISTIEK (vuistregel)
= (vuist)regel om sneller tot de oplossing v/e probleem te komen (vaak impliciet/onbewust)
o Informele, intuïtieve & speculatieve oplossingsstrategieën
o algoritmen= werken altijd & overal
o Heuristieken= specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties &
garanderen niet altijd oplossing
o Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
• Vaak oorzaak v foutenbron (Types heuristiek)
o Beschikbaarheidsheuristiek | vb. 1
= makkelijk uit het geheugen op te halen
vb. emotioneel geladen, vaker voorkomen (vliegtuig crash in de krant)
o Representativiteitsheuristiek | vb. 2
= vergelijking met typische voorbeelden, prototypes/stereotypen
Hoe statistische redeneren mensen?
1
, Uitkomst: (85%) A > C > B
→ Verklaring T & K: representativiteitsheuristiek
Beschrijving voldoet niet aan die v/e hardrocker (B) meer aan dat v/e hardrockende accountant (C)
→ Statistische fout: in strijd met P (accountant & hardrocker) ≤ P (hardrocker)
C is het minst waarschijnlijk je moet aan beide kenmerken voldoen
• Andere statistische fouten
Vb. Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden
Vb. Lijst v 19 “beroemde” mannen & 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken dat er
meer mannen dan vrouwen op de lijst staan
• Verklaring T & K: beschikbaarheidsheuristiek
- Hoe gemakkelijker voorbeelden v/e fenomeen te binnen schieten, des te frequenter is dat
fenomeen
c) Wat is de impact op de kwaliteit van de psychodiagnostiek?
- Impact heuristieken: Wat is er aan de hand? Wat zou je adviseren?
o Casus Jolanta: Werkzoekend – Geen Nederlands – Sociaal
representativiteitsheuristiek: poetshulp? => maar ingenieurs job
o Casus Dounia: Werkverlies – Lusteloos – Negatieve gedachten
representativiteitsheuristiek: Depressie? => maar drankverslaving over hoofd zien
o Casus Rik: Concentratiemoeilijkheden − Moeilijk stil zitten − Impulsief − Snel boos
representativiteitsheuristiek: ADHD? => maar andere hypothesen vergeten bv. scheiding
- Extra aandachtspunt: confirmation bias
= info opzoeken die eigen opvatting ondersteunt, minder voor info die er tegen in gaat
1.1.2 Impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek: mogelijke foutenbronnen
• Vaak geen systematische & consistente werkwijze
• Informatie zoeken die idee bevestigt (confirmation bias)
• Te vlug adviezen formuleren
• Gebrekkige betrouwbaarheid & validiteit v/d onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
• Voor de hand liggende diagnosen & interventies over het hoofd zien
• Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen v/d cliënt
• Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria
hanteren (= verhoging v/d subjectiviteit)
2
, • Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd (duidelijk maken) & daardoor onvoldoende
duidelijk voor collega’s en cliënten
• Eigen persoon als foutenbron
• Onvoldoende samenwerking met cliënt & zijn omgeving
• Teveel vakjargon in de communicatie
Impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek
Fouten & vertekeningen mogelijk in elke fase v/d psychodiagnostische besluitvorming
→ Invloed foutenbronnen: verminderd door gebruik v/e duidelijk (psychodiagnostisch) procesmodel
1.1.3 Expliciet diagnosticeren als oplossing | expliciete psychodiagnostiek
• Wetenschappelijk verantwoorde vormgeving v/h proces
• Valide & betrouwbare producten (instrumenten /methodieken)
= prescriptief (op voorhand) kader/model = PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL
a) Basis van het PSD procesmodel
= Empirische cyclus
basis: hypothesetoetsend denkend
3
, Empirische cyclus: toepassing casussen + zie slides voor vb. statistiek
b) Wat betekent EXPLICIETE PSYCHODIAGNOSTIEK in de praktijk?
• Explicieter werken met (gevalideerde) theorieën
• Bewust rekenschap geven v/d keuze van bepaalde theorie
• Praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
• Duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
• Onderzoek doen naar de waarde v theorieën & de effecten v interventies
[blauw kaders] =
Conclusie & nieuwe hypothese
• Resultaten (durven) uitwisselen met collega’s (e.g. supervisie-intervisie)
CONCLUSIE: waarom doen we aan psychodiagnostiek?
Alledaags impliciet diagnosticeren ≠ Expliciete diagnosticeren door wetenschappelijk opgeleide
psychodiagnostici
= schatten afwegen & herzien v kansen obv psychodiagnostisch procesmodel (empirische cyclus)
→ wrm belangrijk? Op maat v/d cliënt adviezen & behandeling
1.2 Geschiedenis van de psychodiagnostiek
1.2.1. Van focus op tests …. | context
Historische voorlopers
= (Psycho)diagnostiek vóór psychologie als wetenschap
Ratrace • Ratrace (afvallingskoers)= groot aanbod deelnemers a.d.h.v. selectieprocedures blijft
2200 v. Chr. – nu een kleine groep over die geselecteerd worden
Vb. Top ambtenaren voor Chinese keizer selecteren via vorderingstoets
Getrapt examensysteem: kandidaten bewijzen op ≠ gebieden bv. wetgeving, lezen,
schrijven, boogschieten…
4
1. Inleiding tot de psychodiagnostiek
1.1 Omschrijving & belang van psychodiagnostiek
Waarom doen we aan psychodiagnostiek?
1.1.1 Alledaags impliciet diagnosticeren
= toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
• Iedereen doet het, elke dag & vooral bij afwijking v/e verwacht patroon
Vb. man die alleen zit op een trein praat hard bellen met bluetooth?, psychotische man?
Vb. Tijdschriften & magazines als entertainment (flair test)
Vb. Media, televisie & documentaires: extremer (on)gewenst gedrag (temptation island)
• Probleem: ‘ongewapende oordeel’/impliciet diagnosticeren
→ Foutenbronnen = tekorten & vertekeningen
=> zonder systematiek beslissingen nemen → fouten adviezen aan cliënt geven
Onderzoek naar foutenbronnen:
a) Hoe gaan mensen om met kansen & waarschijnlijkheden?
Vb. 1: Welk type woorden zijn het meest frequent in het Engels?
a. woorden die beginnen met een 'r' of
b. woorden die 1 'r' als derde letter hebben?
Meeste vinden (a) waarschijnlijker dan (b)
Vb. 2: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte.
Op welk terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“
Meeste denken dat het om een hoogleraar Chinese literatuur gaat.
Mensen zijn slecht in het schatten, afwegen & herzien van kansen
b) Wat is de oorzaak foutbronnen?
• HEURISTIEK (vuistregel)
= (vuist)regel om sneller tot de oplossing v/e probleem te komen (vaak impliciet/onbewust)
o Informele, intuïtieve & speculatieve oplossingsstrategieën
o algoritmen= werken altijd & overal
o Heuristieken= specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties &
garanderen niet altijd oplossing
o Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn
• Vaak oorzaak v foutenbron (Types heuristiek)
o Beschikbaarheidsheuristiek | vb. 1
= makkelijk uit het geheugen op te halen
vb. emotioneel geladen, vaker voorkomen (vliegtuig crash in de krant)
o Representativiteitsheuristiek | vb. 2
= vergelijking met typische voorbeelden, prototypes/stereotypen
Hoe statistische redeneren mensen?
1
, Uitkomst: (85%) A > C > B
→ Verklaring T & K: representativiteitsheuristiek
Beschrijving voldoet niet aan die v/e hardrocker (B) meer aan dat v/e hardrockende accountant (C)
→ Statistische fout: in strijd met P (accountant & hardrocker) ≤ P (hardrocker)
C is het minst waarschijnlijk je moet aan beide kenmerken voldoen
• Andere statistische fouten
Vb. Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden
Vb. Lijst v 19 “beroemde” mannen & 20 “gewone” vrouwen: meeste mensen denken dat er
meer mannen dan vrouwen op de lijst staan
• Verklaring T & K: beschikbaarheidsheuristiek
- Hoe gemakkelijker voorbeelden v/e fenomeen te binnen schieten, des te frequenter is dat
fenomeen
c) Wat is de impact op de kwaliteit van de psychodiagnostiek?
- Impact heuristieken: Wat is er aan de hand? Wat zou je adviseren?
o Casus Jolanta: Werkzoekend – Geen Nederlands – Sociaal
representativiteitsheuristiek: poetshulp? => maar ingenieurs job
o Casus Dounia: Werkverlies – Lusteloos – Negatieve gedachten
representativiteitsheuristiek: Depressie? => maar drankverslaving over hoofd zien
o Casus Rik: Concentratiemoeilijkheden − Moeilijk stil zitten − Impulsief − Snel boos
representativiteitsheuristiek: ADHD? => maar andere hypothesen vergeten bv. scheiding
- Extra aandachtspunt: confirmation bias
= info opzoeken die eigen opvatting ondersteunt, minder voor info die er tegen in gaat
1.1.2 Impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek: mogelijke foutenbronnen
• Vaak geen systematische & consistente werkwijze
• Informatie zoeken die idee bevestigt (confirmation bias)
• Te vlug adviezen formuleren
• Gebrekkige betrouwbaarheid & validiteit v/d onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
• Voor de hand liggende diagnosen & interventies over het hoofd zien
• Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen v/d cliënt
• Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria
hanteren (= verhoging v/d subjectiviteit)
2
, • Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd (duidelijk maken) & daardoor onvoldoende
duidelijk voor collega’s en cliënten
• Eigen persoon als foutenbron
• Onvoldoende samenwerking met cliënt & zijn omgeving
• Teveel vakjargon in de communicatie
Impliciet diagnosticeren in psychodiagnostiek
Fouten & vertekeningen mogelijk in elke fase v/d psychodiagnostische besluitvorming
→ Invloed foutenbronnen: verminderd door gebruik v/e duidelijk (psychodiagnostisch) procesmodel
1.1.3 Expliciet diagnosticeren als oplossing | expliciete psychodiagnostiek
• Wetenschappelijk verantwoorde vormgeving v/h proces
• Valide & betrouwbare producten (instrumenten /methodieken)
= prescriptief (op voorhand) kader/model = PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL
a) Basis van het PSD procesmodel
= Empirische cyclus
basis: hypothesetoetsend denkend
3
, Empirische cyclus: toepassing casussen + zie slides voor vb. statistiek
b) Wat betekent EXPLICIETE PSYCHODIAGNOSTIEK in de praktijk?
• Explicieter werken met (gevalideerde) theorieën
• Bewust rekenschap geven v/d keuze van bepaalde theorie
• Praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
• Duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
• Onderzoek doen naar de waarde v theorieën & de effecten v interventies
[blauw kaders] =
Conclusie & nieuwe hypothese
• Resultaten (durven) uitwisselen met collega’s (e.g. supervisie-intervisie)
CONCLUSIE: waarom doen we aan psychodiagnostiek?
Alledaags impliciet diagnosticeren ≠ Expliciete diagnosticeren door wetenschappelijk opgeleide
psychodiagnostici
= schatten afwegen & herzien v kansen obv psychodiagnostisch procesmodel (empirische cyclus)
→ wrm belangrijk? Op maat v/d cliënt adviezen & behandeling
1.2 Geschiedenis van de psychodiagnostiek
1.2.1. Van focus op tests …. | context
Historische voorlopers
= (Psycho)diagnostiek vóór psychologie als wetenschap
Ratrace • Ratrace (afvallingskoers)= groot aanbod deelnemers a.d.h.v. selectieprocedures blijft
2200 v. Chr. – nu een kleine groep over die geselecteerd worden
Vb. Top ambtenaren voor Chinese keizer selecteren via vorderingstoets
Getrapt examensysteem: kandidaten bewijzen op ≠ gebieden bv. wetgeving, lezen,
schrijven, boogschieten…
4
