Verhalen vertellen en vragen stellen
Hoofdstuk 4: Verhalen vertellen en vragen stellen in de praktijk
De volgende twee didactische ingrepen vormen de basis van didactiek van (ontwikkelingsgericht)
levensbeschouwelijk leren:
1. Nieuwe perspectieven bieden op het onderwerp, door een bron aan te reiken die iets
toevoegt aan de dialoog (bijvoorbeeld een filmpje, prentenboeken, voorwerpen, etc.)
(= verhalen vertellen)
2. In opdrachten en in een gesprek goede vragen te stellen, die betekenisgeving over een
onderwerp, zowel individueel als in dialoog met andere leerlingen mogelijk maken.
(= vragen stellen)
4.1 Geïntegreerd levensbeschouwelijk leren
Je kunt globaal drie manieren onderscheiden waarop je in de praktijk dit kennisgebied een plek kunt
geven in je onderwijs:
1. Door vanuit één van de andere basisschoolvakken een verbinding te maken.
2. Door aan te haken bij de actualiteit in de klas en in de wereld.
3. Door er aparte lessen aan te wijden.
4.1.1 Aansluiten bij een ander basisschoolvak
Tijdens het lesgeven ben je in principe al bezig met verhalen vertellen en stel je de leerlingen vragen.
Om levensbeschouwelijk leren mogelijk te maken, kun je makkelijk voortborduren op wat je in feite
al doet. Hiervoor zijn drie stappen:
1. Verbreden (bijvoorbeeld: van de Beeldenstorm naar de belevingswereld van de leerlingen).
Jij kunt het verbreden naar de leefwereld van de leerlingen door duidelijk te maken dat het
niet gaat om het kapot maken van beelden, maar om de onderliggende vraag, zoals: ‘Wil je
god, of dat waar je in gelooft of wat je belangrijk vindt, afbeelden? Of ‘wat zou het nadeel
ervan / bezwaar ertegen kunnen zijn?’
2. Verrijken door nieuw verhaal te vertellen.
Om te verrijken zou je een verhaal kunnen inbrengen dat een ander licht werpt op het
onderwerp. Je maakt hiermee een verbinding tussen de gebeurtenissen, de leefwereld van
de kinderen hier en nu, en de levensbeschouwelijke vraag die onder deze gebeurtenissen
verborgen ligt.
3. Verdiepen door het levensbeschouwelijk te onderzoeken.
Nadat je een verhaal hebt verteld, zou je met de leerlingen kunnen onderzoeken in hoeverre
hun ideeën over het afbeelden van je ‘idool’ veranderd zijn. Je zou bijvoorbeeld een gestelde
vraag in een iets aangepast variant kunnen stellen (zoals: ‘Wat vind jij van dat bezwaar: waar
kun je je wel in vinden en waar niet in? Waarom?’
Om de cirkel rond te maken zou je weer terug kunnen gaan naar waar je begon, en samen kunnen
bespreken hoe de leerlingen nu aankijken tegen de Beeldenstorm.
, 4.1.2 Aansluiten bij de actualiteit in de klas
1. Verbreden (van alleen over Sharon naar alle leerlingen, door het abstract te benaderen).
Je laat door de vragen die je stelt zien dat het niet gaat om de vorm van die keuze
(bijvoorbeeld in een mooie jurk communie doen), maar de inhoud ervan.
- Wat betekent zo’n communie?
- Wat laat je zien, wat druk je uit als je communie doet?
Om de verbinding te maken met voor de andere kinderen herkenbare thema’s of vragen:
- Wie herinnert zich ook een belangrijk moment dat hij ergens bij ging horen?
Zo laat je de kinderen verbinden met het verhaal van Sharon.
2. Verrijken door nieuw verhaal te vertellen.
Hiermee plaats je levensvragen en – thema’s in een ruimer perspectief. Je brengt nieuwe
kennis in door hier een nieuw verhaal over te vertellen of informatie te geven. Die kennis is
voor de leerlingen betekenisvol, omdat ze al nagedacht hebben over de onderliggende Vraag
waar dit nieuwe verhaal een antwoord op geeft. Je kan bijvoorbeeld een verhaal zoals de Bar
Mitswa in het Jodendom kunnen vertellen.
3. Verdiepen door levensbeschouwelijk te onderzoeken.
Je zou dit onderwerp nog verder kunnen verdiepen door het samen ‘levensbeschouwelijk te
onderzoeken’.
- Door te kijken welke nieuwe vragen het Verhaal dat je verteld hebt heeft opgeroepen bij de
kinderen.
- Door levensbeschouwelijke vragen te bespreken rond het thema ‘waar hoor ik bij?’
4.1.3 Levensbeschouwelijk leren over alledaagse onderwerpen
De essentie bij de hiervoor genoemde voorbeelden is steeds:
- Als leerkracht de levensbeschouwelijke thema’s en Vragen ontdekken.
- Door vragen te stellen aan je leerlingen deze levensbeschouwelijke dimensie van een
onderwerp inbrengen in het gesprek.
- Het gesprek verbreden, verrijken en verdiepen door het stellen van vragen en vertellen van
verhalen.
Levensbeschouwelijk leren hoeft echter niet per se altijd te gaan over onderwerpen die je direct met
Levensbeschouwing associeert. Als de ontwikkeling van persoonlijke levensbeschouwing met een
kleine letter centraal staat, dan gaat het vaak juist om alledaagse onderwerpen en vragen van
kinderen (bijvoorbeeld: ‘Wat is echte vriendschap?’). Ook bij dit soort spontane alledaagse
onderwerpen is de vuistregel ‘verbreden, verrijken en verdiepen’.
Hoofdstuk 4: Verhalen vertellen en vragen stellen in de praktijk
De volgende twee didactische ingrepen vormen de basis van didactiek van (ontwikkelingsgericht)
levensbeschouwelijk leren:
1. Nieuwe perspectieven bieden op het onderwerp, door een bron aan te reiken die iets
toevoegt aan de dialoog (bijvoorbeeld een filmpje, prentenboeken, voorwerpen, etc.)
(= verhalen vertellen)
2. In opdrachten en in een gesprek goede vragen te stellen, die betekenisgeving over een
onderwerp, zowel individueel als in dialoog met andere leerlingen mogelijk maken.
(= vragen stellen)
4.1 Geïntegreerd levensbeschouwelijk leren
Je kunt globaal drie manieren onderscheiden waarop je in de praktijk dit kennisgebied een plek kunt
geven in je onderwijs:
1. Door vanuit één van de andere basisschoolvakken een verbinding te maken.
2. Door aan te haken bij de actualiteit in de klas en in de wereld.
3. Door er aparte lessen aan te wijden.
4.1.1 Aansluiten bij een ander basisschoolvak
Tijdens het lesgeven ben je in principe al bezig met verhalen vertellen en stel je de leerlingen vragen.
Om levensbeschouwelijk leren mogelijk te maken, kun je makkelijk voortborduren op wat je in feite
al doet. Hiervoor zijn drie stappen:
1. Verbreden (bijvoorbeeld: van de Beeldenstorm naar de belevingswereld van de leerlingen).
Jij kunt het verbreden naar de leefwereld van de leerlingen door duidelijk te maken dat het
niet gaat om het kapot maken van beelden, maar om de onderliggende vraag, zoals: ‘Wil je
god, of dat waar je in gelooft of wat je belangrijk vindt, afbeelden? Of ‘wat zou het nadeel
ervan / bezwaar ertegen kunnen zijn?’
2. Verrijken door nieuw verhaal te vertellen.
Om te verrijken zou je een verhaal kunnen inbrengen dat een ander licht werpt op het
onderwerp. Je maakt hiermee een verbinding tussen de gebeurtenissen, de leefwereld van
de kinderen hier en nu, en de levensbeschouwelijke vraag die onder deze gebeurtenissen
verborgen ligt.
3. Verdiepen door het levensbeschouwelijk te onderzoeken.
Nadat je een verhaal hebt verteld, zou je met de leerlingen kunnen onderzoeken in hoeverre
hun ideeën over het afbeelden van je ‘idool’ veranderd zijn. Je zou bijvoorbeeld een gestelde
vraag in een iets aangepast variant kunnen stellen (zoals: ‘Wat vind jij van dat bezwaar: waar
kun je je wel in vinden en waar niet in? Waarom?’
Om de cirkel rond te maken zou je weer terug kunnen gaan naar waar je begon, en samen kunnen
bespreken hoe de leerlingen nu aankijken tegen de Beeldenstorm.
, 4.1.2 Aansluiten bij de actualiteit in de klas
1. Verbreden (van alleen over Sharon naar alle leerlingen, door het abstract te benaderen).
Je laat door de vragen die je stelt zien dat het niet gaat om de vorm van die keuze
(bijvoorbeeld in een mooie jurk communie doen), maar de inhoud ervan.
- Wat betekent zo’n communie?
- Wat laat je zien, wat druk je uit als je communie doet?
Om de verbinding te maken met voor de andere kinderen herkenbare thema’s of vragen:
- Wie herinnert zich ook een belangrijk moment dat hij ergens bij ging horen?
Zo laat je de kinderen verbinden met het verhaal van Sharon.
2. Verrijken door nieuw verhaal te vertellen.
Hiermee plaats je levensvragen en – thema’s in een ruimer perspectief. Je brengt nieuwe
kennis in door hier een nieuw verhaal over te vertellen of informatie te geven. Die kennis is
voor de leerlingen betekenisvol, omdat ze al nagedacht hebben over de onderliggende Vraag
waar dit nieuwe verhaal een antwoord op geeft. Je kan bijvoorbeeld een verhaal zoals de Bar
Mitswa in het Jodendom kunnen vertellen.
3. Verdiepen door levensbeschouwelijk te onderzoeken.
Je zou dit onderwerp nog verder kunnen verdiepen door het samen ‘levensbeschouwelijk te
onderzoeken’.
- Door te kijken welke nieuwe vragen het Verhaal dat je verteld hebt heeft opgeroepen bij de
kinderen.
- Door levensbeschouwelijke vragen te bespreken rond het thema ‘waar hoor ik bij?’
4.1.3 Levensbeschouwelijk leren over alledaagse onderwerpen
De essentie bij de hiervoor genoemde voorbeelden is steeds:
- Als leerkracht de levensbeschouwelijke thema’s en Vragen ontdekken.
- Door vragen te stellen aan je leerlingen deze levensbeschouwelijke dimensie van een
onderwerp inbrengen in het gesprek.
- Het gesprek verbreden, verrijken en verdiepen door het stellen van vragen en vertellen van
verhalen.
Levensbeschouwelijk leren hoeft echter niet per se altijd te gaan over onderwerpen die je direct met
Levensbeschouwing associeert. Als de ontwikkeling van persoonlijke levensbeschouwing met een
kleine letter centraal staat, dan gaat het vaak juist om alledaagse onderwerpen en vragen van
kinderen (bijvoorbeeld: ‘Wat is echte vriendschap?’). Ook bij dit soort spontane alledaagse
onderwerpen is de vuistregel ‘verbreden, verrijken en verdiepen’.
