Hoorcollege aantekeningen Romeins Recht

Romeins Recht HC
Uitwendige geschiedenis

Justinianus (527-565)
 Hij heeft het Romeinse recht gecodificeerd; in de 6e eeuw speelde zich dit af in
Constantinopel (Oost-Romeinse Rijk)
o Het Romeinse Rijk was namelijk al gevallen in 476 na Chr.
o De oom van Justianus was hier keizer en wilde van zijn neef een opvolger maken
 Hiervoor werd hij eerst consul en bleek hij geschikt te zijn voor de functie
 Hij wilde het Romeinse rijk herstellen door te veroveren en wilde de grootsheid van het
rijk herstellen door de wetgeving op te nemen -> arma legibusque
 De wetgeving werd vastgelegd door Triobianus (een jurist van Justinianus); Corpus Iuris
Civilis;
o Ius = het (juristen)recht
 Ius publice respondendi
 Augustus (27 v. Chr. -14 na Chr.) -> wilden de juristen in het
keizerskamp trekken door ze de bevoegdheid te geven om in het
openbaar recht te spreken / antwoorden te geven
 Commentaren op Ius civile
 Ad Sabinum -> Masurius Sabinus
 Juristenmeningen kregen een officiële status -> gezaghebbende
status
 Commentaren op Edict praetor
 Ad edictum
 Ius gentium -> het recht dat alle volkeren gemeen hadden omdat
ze in de ogen van de Romeinen heel voordehand liggend waren
 Edictum Perpetuum ±135;
 Door Hadrianus met behulp van Salvius Julianus
 Eind versie van het praetorisch edict
 Praetor had achter zich een album met alle rechtsregels, hij kon
om zich te laten verkiezen problemen aankaarten die hij zou
veranderen -> praetorisch edict
 Men ging naar de praetor (politicus) bij een juridisch geval, die stelde een
formulier op waarin het proces werd opgesteld. Pas als alles was
doorgesproken en akkoord was ging men met dat formulier naar de
(private) rechtbank
 Praetors waren geen juristen
 Prive rechters -> alles werd in de hand van de burgers gehouden,
iedereen kon dus een keer rechter zijn
 Lex citandi -> de citeerwet, dat is een optelregel en welke juridische
geschriften geraadpleegd mogen worden van;
 Papinianus -> gelijkspel
 Ulpianus
 Paulus
 Gaius -> Instituten ±160
 Modestinus
o Leges = keizers hadden het imperium om wetgeving te maken -> keizerlijke
recht / constituties
 Voorafgaande poging -> Theodosius II (402-450);
 Codex Theodosianus 438 -> constituties na ±300
 Hij zette onderwerpen bij elkaar en liet constituties buiten
behandeling en maakten van rescripten algemene regels

,  Als iets niet opzij gezet is bleven de eerdere codificaties
bestaan
 Codex (praktijkboek) Gregorianus -> constitsties 196-297
 Gezaghebbende verzamelingen niet van keizers
 Codex (praktijkboek) Hermegonenianus -> 291 -295
 Gezaghebbende verzamelingen niet van keizers
 Onderdelen;
 Edicta -> geschreven recht
 Rescripta -> brieven die werden teruggeschreven op verzoek
 Decreta -> bestuursrechtelijke maatregelen
 Mandata -> bestuursrechtelijke maatregelen
 Eerste Codex Justinianus 529
o Lex posterior derogat legi priori
o Alles wat er niet in stond was niet juridisch bindend
o Leges -> Codex
o Ius;
 Digesten (533); mega keizerlijke wet bestaande uit een verzameling van
juristengeschriften -> boven lex
 Verdeeld in 12 boeken per onderwerp (verwijzing naar 12
Tafelen)
 Eigenlijk per onderwerp één grote zin met allemaal komma’s
 Vervangen de Lex Citandi -> lex posterior-regel
 Bevat geen tegenstrijdigheden en geen lex posterior
 Codex Florentinus
 Instituten van Justinianus(533); leerboek gebaseerd op dat van Gaius ->
verheven tot keizerlijke wet en gaat dus boven de lex
 Codex repetitae praelectionis (534)
 Novellen

,Procesrecht
Romeins procesrecht
 Executoriale titel; het doel van het proces was om zo’n titel te verkrijgen -> een vonnis
waarin de rechter de wederpartij veroordeelde om een prestatie te verrichten waar de
eiser recht op heeft
o Kan ten uitvoer worden gelegd zodat de eiser krijgt waar hij recht op heeft
o Ten tijde van de Wet van de 12 Tafelen geschiedde de ten uitvoerlegging op de
persoon van de veroordeelde -> het ging erom dat de veroordeelde vrijwillig aan
de veroordeling voldeed
 Men gebruikte bijv. drieging of gevangenhouding zodat hij kon worden
vrijgekocht
 Werd hij niet vrijgekocht dan werd de persoon niet meer als persoon
gezien maar kon hij als slaaf worden verkocht -> de opbrengst was voor
de eiser
 3 procesvormen;
o Legis actio-proces; proces dat mondeling geschiedde waarbij partijen de
plechtige mondelingen formules op de juiste manier uitspraken -> religie had
grote invloed
 Ligare (binden); de goden waren tevreden als je bijv. offers bracht en de
priesters letten er dan ook op dat je op de juiste manier sprak anders
verloor je het proces
 Je procedeerde bij twee instanties ->
 Toestemming van praetor om een proces te mogen voeren
 Liet het geschil door partijen vastleggen in een akte
 Rechter die een privé persoon was
o Proces per formulam; schriftelijk proces d.m.v. een akte hierdoor was deze vorm
ook geschikt voor niet Romeinen
 In de tijd van Keizer Augustus afgeschaft (17 v. Chr.)
 In iure -> praetor; het ius was de plaats waar de praetor zijn taak
uitvoerde, hij had daar op het tribunaal een stoel
 Vaardigt een edict uit en geeft een advies aan de partijen over de
acties van hun proces
 Wijst een rechter aan uit de lijst van belastingbetalende
(censuslijst) -> vaak Romeinen van hoge afkomst
 Elk jaar nieuwe praetor dus elk jaar nieuwe edicten met acties die
hij dat jaar wilde verlenen
 In iudicio -> iudex privatus; een privé persoon moet beslissen in een
geschil en gij oordeelt alleen over de feiten en de praetor gaat over het
recht
o Cognito extraordinaria; als je procedeerde kwam je bij een ambtelijke rechter die
er verstand van had
 Rechtsbijstand in het Formulaproces;
o In iure; jurist bij de hand die verstand had van het recht, dit waren iuris
consulten (juridisch technisch)
 Consult over het recht = een advies over het recht
 Hoe gebeurde dit geven van consulten;
 Romeinen die tijd hadden voor het recht -> welgestelde patriciërs
 Een praetor had cliënten onder zich -> die rekenden erop dat hij
hen zou helpen zowel fysiek als in geldhulp en juridisch advies
 De cliënten moesten hiertegenover wel een sociale plicht
vervullen af en toe -> bijv. stemmen op hun juridische consult
voor bijv. consult

,  Iuris consulten hebben er mede voor gezorgd dat er een romeins recht is
ontstaan met daarin een aantal begrippen uitgelegd -> de adviezen
werden namelijk schriftelijk vastgelegd
o In iudicio; het gaat er nu om dat de rechter overtuigt wordt en tot een redelijk
antwoord kan komen -> voor de rechter staat iemand te praten die vooral op het
gemoed moet ingaan (goed kunnen spreken en inspelen)
 Redenaar / orator; iemand die de welsprekendheid had bestudeerd (de
retorica) hij wist hoe je een overtuigend betoog hield
 In iure proces;
o Wet van de Twaalf tafelen -> si in ius vocat, ito; als de een de ander in rechte
dagvaart, dan moet de ander meegaan
 Praetor had het imperium -> hij kon indefensus verklaren
 Hij kon een zaak zelf doen als hij vond dat een gedaagde zich niet
op de juiste wijze / helemaal niet verdedigde (machtsmiddel)
o Persoonlijke actie; een actie tegen een andere rechtspersoon omdat er tussen
hen een specifieke rechtsbetrekking bestaat -> bijv. een ovk of onrechtmatige
daad
 Die bepaalde persoon kan je dan aanspreken op zijn acties
 Het volledige vermogen van degene die indefensus was kon verbeurd
worden verklaard
o Zakelijke actie; acties waarbij iemand zich rechthebbende acht tot een bepaalde
zaak waarvan hij wordt onthouden door een ander
 Instellen tegen iedereen die de rechthebbende stoort in zijn betrekking
tot de zaak
 Was iemand indefensus dan kon de zaak worden toegewezen aan de eiser
o Confessus pro iudicato habetur; de gedaagde erkent voor de praetor dat de eis
tegen hem klopt -> hij wordt bekend gehouden voor iemand die is veroordeeld
o Formula -> het geschil werd hierin geformuleerd door de praetor + de partijen;
 Benoeming van de rechter
 Instructie aan de rechter
 Klopt het wat de eiser zegt -> anders gedaagde vrijspreken
 Wat moet de rechter doen als de eiser gelijk heeft
 Omnia iudicia pecuniaria sunt -> betaling tot geld
 Restitutieclausule; gaf de rechter de mogelijkheid om af te zien van de
betaling tot geld mits de gedaagde de zaak afstond aan de eiser
 De vaststelling van de waarde van de geldsom was helemaal vrij
-> de eiser kon dan een bedrag noemen wat hij denkt dat iets
waard is en de rechter kan dus de geldsom hoger laten uitvallen
o Exceptio; wat kon de gedaagde stellen tegenover de acties van de eiser ->
verweermiddel
 Je ontkent de eis niet maar er staat wat tegenover
 Execptio doli; elk handelen dat in strijd was met de redelijkheid
en billijkheid
 Voorbeelden exceptio doli;
 Bedrog bij sluiten ovk
 Nakoming in strijd met R&B
 Tegenprestatie niet verricht
 Stipulatio; een overeenkomst die mondeling tot stand kwam waarbij
partijen plechtige mondelinge formules moest gebruiken -> eenzijdige
belofte in rechte afdwingbaar maken
 Eiser is zelf zijn belofte nog niet nagekomen -> dan kan de
veroordeling doorgaan maar kan gedaagde zich beroepen op de
exceptio dat het onredelijk is