DEEL 1 HANDBOEK: UITGANGSPOSITIE EN THEORETISCHE ACHTERGROND ..................................11
HOOFDSTUK 1 - OVER COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE, OUDE WIJN ÉN NIEUWE ZAKKEN ....................................... 11
1. Cognitieve gedragstherapie: een historisch perspectief ....................................................... 11
1st Wave CBT ...................................................................................................................................11
2nd Wave CBT ..................................................................................................................................11
3rd Wave CBT...................................................................................................................................11
4th Wave CBT...................................................................................................................................12
2. Naar een geïntegreerde definitie van CGT ............................................................................ 12
Wat is gedragstherapie? ........................................................................................................................12
Nood aan handvaten Gedragstherapie: het leertheoretisch kader......................................................12
Basisaxioma ....................................................................................................................................12
Wat is gedrag? .................................................................................................................................12
Kenmerken van gedragstherapie: ..........................................................................................................13
1. Gedrag is het centrale aangrijpingspunt voor behandeling .......................................................13
2. Gedragstherapeuten zijn directief ...........................................................................................13
3. Gedragstherapie is doorgaans kortdurend ...............................................................................13
4. Gebaseerd op de leerpsychologie en de wetenschap (= evidence-based) ................................14
o Gedragstherapie is toegepaste leerpsychologie (~leermodel) ...........................................14
o Leermodel:......................................................................................................................14
o Gedragstherapie en psychopathologie .............................................................................14
o Sterke verankering in de wetenschap ...............................................................................15
CBT versus CGT ....................................................................................................................................16
3. Recente evoluties.............................................................................................................. 16
HOOFDSTUK 2 – SAMENWERKING EN THERAPEUTISCHE RELATIE ..................................................................... 17
1. Wat wordt er bedoeld met therapeutische relatie? ............................................................... 17
2. Het belang van de therapeutische relatie ............................................................................ 17
Belang van de therapeutische relatie ................................................................................................17
Interpersoonlijke dynamieken ..........................................................................................................18
o Basisassumptie ...............................................................................................................18
o Rogeriaans perspectief ....................................................................................................18
3. Hoe rekening houden met de therapeutische relatie ............................................................ 19
Wetenschappelijk onderbouwde elementen voor een goede therapeutische relatie ..........................19
Tabel ...............................................................................................................................................19
Interpersoonlijke dynamieken ..........................................................................................................20
o De roos van Leary ............................................................................................................20
o Interpersoonlijke dynamieken ..........................................................................................20
Belang van een goede casusconceptualisatie ..................................................................................20
Therapie aan te passen aan … ..........................................................................................................21
Begrijpen v/d motivatie tot veranderen ..............................................................................................21
De veranderingscirkel ......................................................................................................................22
Volgen versus sturen ........................................................................................................................23
Weerstand en ambivalentie..............................................................................................................23
Overdracht en tegenoverdracht ........................................................................................................24
Wat bij moeilijkheden in de therapeutische relatie? ..........................................................................24
Bevraging therapeutische relatie ......................................................................................................25
1
,DEEL 2 HANDBOEK: CASUSFORMULERING ...................................................................................26
HOOFDSTUK 4 – WAAROM HEBBEN WE CASUSCONCEPTUALISATIE NODIG? ....................................................... 26
1. Inleiding............................................................................................................................ 26
Figuur: Het kernproces .....................................................................................................................26
Het belang van casusconceptualisatie .............................................................................................26
o Wat? ...............................................................................................................................26
o Essentieel om..................................................................................................................26
2. Essentiële modellen van casusconceptualisatie ................................................................. 27
Voorbeelden van modellen ..............................................................................................................27
Gemeenschappelijke kenmerken v/d gedragstherapeutische modellen (3): .......................................28
Moeilijkheden in de match van het gedragstherapeutisch proces en de klinische realiteit: .................28
Centraal in de colleges .....................................................................................................................28
HOOFDSTUK 5: HET DYNAMISCHE DIAGNOSTISCHE PROCESMODEL................................................................. 30
FIGUUR: Dynamische diagnostische procesmodel ...........................................................................30
HOOFDSTUK 6: EXPLORATIE ................................................................................................................. 32
1. Inleiding............................................................................................................................ 32
Doel intakegesprek ..........................................................................................................................32
Wat bespreken in het 1ste contact?....................................................................................................32
2. De cliënt en zijn context ..................................................................................................... 33
o Wie is de cliënt? ..............................................................................................................33
o Hoe ziet het cliëntsysteem er uit? ....................................................................................33
o Algemeen functioneren v/d cliënt .....................................................................................33
o Hulpverleningsgeschiedenis ............................................................................................33
o Positieve aspecten/krachtbronnen ..................................................................................33
3. Inventarisatie van klachten en problemen ........................................................................... 35
o Exploratie van de aanmeldingsklacht ...............................................................................35
o Ruimere klachten- of probleeminventarisatie ...................................................................36
4. De hulpvraag ..................................................................................................................... 38
Waarom meldt de cliënt zich net op dit moment aan? .......................................................................38
Belang v/h helder krijgen v/d hulpvraag .............................................................................................38
Valkuilen..........................................................................................................................................38
Mandaat ..........................................................................................................................................39
Opgelet! ..........................................................................................................................................39
5. Acuut gevaar of dreiging ..................................................................................................... 40
6. Ontwikkelingsgeschiedenis v/d cliënt en de klachten ........................................................... 40
Leergeschiedenis v/d cliënt ..............................................................................................................40
Tijdslijn ............................................................................................................................................40
HOOFDSTUK 7: TAXATIE....................................................................................................................... 42
1. Inleiding............................................................................................................................ 42
FIGUUR: Het dynamische diagnostische procesmodel .....................................................................42
Werken in versnellingen.................................................................................................................42
2. Essentiële factoren binnen de taxatie ................................................................................. 43
2.1. Urgentie ......................................................................................................................................43
o Escalatie of crisis ............................................................................................................43
o Escalerende psychische of psychosociale klachten .........................................................43
o Tijdsgerelateerde factoren ...............................................................................................43
o Samenvattend .................................................................................................................44
2.2. Complexiteit ...............................................................................................................................44
Rekening houden met complexiteit ..................................................................................................44
Tabel urgentie - complexiteit ............................................................................................................45
2.3. Chroniciteit .................................................................................................................................45
2.4. Eerdere ervaringen met therapie en therapieresistentie................................................................46
2
, 3. Selectie v/h eerste te behandelen probleem ....................................................................... 46
o Relevante criteria om in overweging te nemen ..................................................................46
o Volgorde behandeldoelen ................................................................................................47
4. Globaal procesmodel ........................................................................................................ 48
Wat? ................................................................................................................................................48
Brede visie .......................................................................................................................................48
FIGUUR: Het globaal procesmodel ...................................................................................................49
Elementen v/h globaal procesmodel ................................................................................................49
Drie vicieuze cirkels .........................................................................................................................50
HOOFDSTUK 8: ANALYSE: DE ONDERKENNENDE DIAGNOSTIEK ....................................................................... 53
FIGUUR: Het dynamische diagnostische procesmodel .....................................................................53
1. Inleiding............................................................................................................................ 53
o Analyse op 2 niveaus .......................................................................................................53
o Operationaliseren van onderzoeksvragen & hypothesen ...................................................54
o Manieren om aan onderkennende diagnostiek te doen .....................................................54
2. Semigestructureerde interviews en vragenlijsten ................................................................. 54
Wat? ................................................................................................................................................54
Hoe?................................................................................................................................................55
o Zelfrapportagevragenlijsten .............................................................................................55
o Gestructureerde klinische interviews ...............................................................................60
3. Gepersonaliseerde huiswerkopdrachten en observaties ...................................................... 61
Gepersonaliseerde registratieopdrachten.........................................................................................61
o Wat? ...............................................................................................................................61
o Voordelen .......................................................................................................................61
o Complexiteit ...................................................................................................................62
o 5G-schema’s ...................................................................................................................63
o Aandachtspunten bij het meegeven van huiswerkopdrachten: .........................................63
o Aandachtspunten bij het verwerken van huiswerkopdrachten ..........................................64
o Valkuilen bij huiswerkopdrachten ....................................................................................64
Observaties .....................................................................................................................................65
Topografische analyse......................................................................................................................65
o Wat? ...............................................................................................................................65
o Hoe? ...............................................................................................................................65
o Doel ................................................................................................................................65
o Schakels .........................................................................................................................65
o SRS-keten .......................................................................................................................66
o Gesprekstechnische aangelegenheid ..............................................................................66
4. Blended mogelijkheden ..................................................................................................... 68
HOOFSTUK 9: ANALYSE: DE VERKLARENDE DIAGNOSTIEK .............................................................................. 69
1. Inleiding............................................................................................................................ 69
Essentie...........................................................................................................................................69
Gedrag begrijpen .............................................................................................................................69
Basiswet ..........................................................................................................................................69
Adaptief/maladaptief gedrag ............................................................................................................69
Gedrag ............................................................................................................................................70
2 basale leerprocessen: ...................................................................................................................70
2. Theoretische basis van klassieke conditionering ................................................................. 71
2.1. Verschillende vormen van klassieke conditionering .....................................................................71
Appetitieve conditionering ...............................................................................................................71
Aversieve conditionering ..................................................................................................................73
2.2. Wat wordt er geleerd tijdens klassieke conditionering? ................................................................74
2.3. Drie paden naar het aanleren van een verband ............................................................................74
Directe ervaring ...............................................................................................................................74
3
, Modelling of observationeel leren .....................................................................................................75
Informatie ........................................................................................................................................75
2.4. Belangrijke begrippen..................................................................................................................76
Acquisitie ........................................................................................................................................76
Extinctie ..........................................................................................................................................76
Inhibitorische conditionering ...........................................................................................................77
Summatie ........................................................................................................................................77
Differentiatie....................................................................................................................................78
Generalisatie ...................................................................................................................................78
Hogere-ordeconditionering ..............................................................................................................79
De rol van context ............................................................................................................................80
Contiguïteit en contingentie .............................................................................................................81
3. Betekenisanalyse: de klinische toepassing van klassieke conditionering ............................... 82
3.1. CS ..............................................................................................................................................83
3.2. UCS/UCR ....................................................................................................................................84
Wat? ................................................................................................................................................84
Dreiging ...........................................................................................................................................84
Cognitieve model van Beck ..............................................................................................................85
o Wat? ...............................................................................................................................85
o Automatische gedachten.................................................................................................85
o Intermediaire assumpties ................................................................................................85
o Kernschema’s .................................................................................................................85
Een andere visie: Young: basisnoden van het kind .............................................................................86
o Basisnoden .....................................................................................................................86
o UNMET BASIC CORE NEEDS: ...........................................................................................86
o Leergeschiedenis: ...........................................................................................................87
3.3. Het verband tussen CS & UCS/UCR .............................................................................................87
o Sequentieel verband .......................................................................................................87
o Referentieel verband .......................................................................................................87
o Relevant voor behandelplan ............................................................................................88
o Opgelet ...........................................................................................................................88
3.4. CR: respondent gedrag ................................................................................................................89
4. De theoretische basis van operante conditionering ............................................................. 92
4.1. Enkele begrippen om mee te starten ............................................................................................92
Wat is operante conditionering? .......................................................................................................92
Twee centrale leerwetten .................................................................................................................92
Thorndike & Skinner .........................................................................................................................93
De leerwet: formele omschrijving van operante conditionering .........................................................93
o Tabel ...............................................................................................................................93
o Consequenten ................................................................................................................94
o De operante leerprincipes ...............................................................................................94
o Tabel: De 6 procedures van operante conditionering ........................................................94
o Tabel: 3 bestraffende scenario’s versus 3 bekrachtigende scenario’s ................................95
4.2. Bekrachtiging ..............................................................................................................................96
o +S+ .................................................................................................................................96
o –S- ..................................................................................................................................97
o °SNEG OF °S- .....................................................................................................................98
4.3. Bestraffing ..................................................................................................................................99
o +S- ..................................................................................................................................99
o -S+ ................................................................................................................................ 100
o °S+ ................................................................................................................................ 101
4.4. De rol van context: discriminatief leren ...................................................................................... 103
Wat?................................................................................................................................................... 103
Bijkomende principes van operante conditionering ............................................................................. 104
4
, Contiguïteit en contingentie ........................................................................................................... 104
Primaire en secundaire bekrachtigers............................................................................................. 104
Veralgemeende secundaire bekrachtigers ...................................................................................... 105
Sociale bekrachtigers .................................................................................................................... 105
Selecteren van bekrachtigers ......................................................................................................... 106
Extrinsieke versus intrinsieke bekrachtiging .................................................................................... 106
The motivation continuum (Deci & Ryan): ....................................................................................... 107
o Gecontroleerde motivatie .............................................................................................. 107
o Autonome motivatie ...................................................................................................... 107
Schema’s van bekrachtiging ................................................................................................................ 108
o Continu ......................................................................................................................... 108
o Onderbroken/partieel .................................................................................................... 108
o Tabel: Bekrachtigingsschema’s ...................................................................................... 108
5. De functieanalyse de klinische toepassing van operante conditionering ............................. 109
Leerwet ......................................................................................................................................... 109
5.1. Selectie van operant copinggedrag: adaptief versus maladaptief gedrag .................................... 109
5.2. Persoonsgerichte analyse van relevante consequenties ............................................................. 110
Wat? .............................................................................................................................................. 110
Positief verwachte gevolgen versus reële negatieve gevolgen .......................................................... 111
Korte versus langetermijngevolgen ................................................................................................. 113
Leergeschiedenis en culturele/maatschappelijke context van de cliënt........................................... 114
Rekening houdend met het zelfbeeld van de cliënt.......................................................................... 115
Zelfondermijnend gedrag ............................................................................................................... 116
6. Het kernproces: de integratie van de betekenis- en operante analyse ................................. 118
Wat? .............................................................................................................................................. 118
Theoretische achtergrond .............................................................................................................. 118
HOOFDSTUK 10 – INTERVENTIE: HET BEHANDELPLAN EN DE IMPLEMENTATIE VAN INTERVENTIES ............................ 122
1. Het opstellen van een behandelplan ................................................................................ 122
Belang v/h kernproces.................................................................................................................... 122
1.1. Doelen formuleren .................................................................................................................... 123
Behandeldoelen formuleren........................................................................................................... 123
SMART formuleren van doelen........................................................................................................ 124
1.2. Interventies koppelen aan doelen .............................................................................................. 125
o Op elk niveau van het kernproces .................................................................................. 125
o Selectie van interventies op basis van ............................................................................ 125
2. Interventies implementeren ............................................................................................. 127
2.1. Psycho-educatie ....................................................................................................................... 127
2.2. Implementatie .......................................................................................................................... 127
2.3. Transfer naar de persoonlijke situatie van de cliënt .................................................................... 127
2.4. Structuur aanhouden over de behandelsessies heen ................................................................. 128
3. Overzicht (basis) interventies in de (cognitieve) gedragstherapie (figuur) ............................. 128
5
,DEEL 3 HANDBOEK: BEHANDELPLAN EN INTERVENTIES .............................................................. 129
HOOFDSTUK 12 – INTERVENTIES OP BASIS VAN DE BETEKENISANALYSE ........................................................... 129
1. CS & CR .......................................................................................................................... 129
1.1. Interventies ten aanzien van de CS: stimuluscontrole en stimulusdifferentiatie .......................... 129
Stimuluscontrole ........................................................................................................................... 129
o Wat? ............................................................................................................................. 129
o Zinvol? .......................................................................................................................... 130
o Vermijding? ................................................................................................................... 130
Stimuluscontrole bij gewoontegedrag ............................................................................................ 130
Stimulusdifferentiatie .................................................................................................................... 130
Metingen als interventie ................................................................................................................. 131
o 2 doelen (Korrelboom & ten broeke, 2004): ..................................................................... 131
o Registratie opdrachten .................................................................................................. 131
o Bezinning ...................................................................................................................... 131
o Effect van registratie op klachten ................................................................................... 132
Psycho-educatie ............................................................................................................................ 132
o Wat? ............................................................................................................................. 132
o Mensentaal ................................................................................................................... 132
o Toegankelijk maken ....................................................................................................... 133
1.2. Interventies op het niveau v/d CR ............................................................................................... 133
Relaxatie ....................................................................................................................................... 134
Activatierespons versus relaxatierespons ....................................................................................... 134
Relaxatie: doel ............................................................................................................................... 135
Relaxatie: 4 basiselementen .......................................................................................................... 135
Vormen van relaxatie...................................................................................................................... 135
o Buikademhaling ............................................................................................................ 135
o Progressieve relaxatie .................................................................................................... 135
o Autogene relaxatie ......................................................................................................... 136
Keuze ............................................................................................................................................ 136
De evidentie? ................................................................................................................................. 136
Hartcoherentietraining ................................................................................................................... 137
o Wat? ............................................................................................................................. 137
o De technologie .............................................................................................................. 138
En verder ....................................................................................................................................... 138
2. UCS/UCR........................................................................................................................ 139
FIGUUR: Het kernproces ................................................................................................................ 139
Doel? ............................................................................................................................................. 139
2.1. Deel 1: Theoretische achtergrond .............................................................................................. 140
Cognitieve psychologie .................................................................................................................. 140
o De mens is een informatieverwerkend wezen ................................................................. 140
o Centrale aanname ......................................................................................................... 140
o Gedachten versus gevoelens ......................................................................................... 140
o Doel van cognitieve therapie .......................................................................................... 141
o Gedachten zijn af te leiden uit een cognitief schema: ..................................................... 141
o Relatie tussen cognitieve schema’s en psychopathologie ............................................... 141
Verschillende lagen in cognities ..................................................................................................... 142
o Kerngedachten/schema’s: ............................................................................................. 142
o Intermediaire assumpties .............................................................................................. 142
o Automatische gedachten............................................................................................... 142
Cognitief model van depressie ....................................................................................................... 143
Cognitieve therapie: basisaanname ............................................................................................... 144
o Basisaanname van cognitieve therapie .......................................................................... 144
o Hot & cold cognitions .................................................................................................... 145
6
, Cognitieve therapie: retrieval competition (Brewin, 2006) ............................................................... 145
2.2. Deel 2: Denkfouten ................................................................................................................... 146
Rigiditeit & extreme kenmerken ...................................................................................................... 146
Soorten denkfouten ....................................................................................................................... 146
o Alles of niets denken/zwart-wit denken .......................................................................... 146
o Catastrofaal denken, catastroferen ................................................................................ 146
o Selectieve waarneming ................................................................................................. 146
o Negatief denken: ........................................................................................................... 147
o Emotioneel redeneren: .................................................................................................. 147
o Gedachten lezen: .......................................................................................................... 147
o Moeten/niet mogen ....................................................................................................... 147
o De neiging tot zelfveroordeling: ...................................................................................... 147
2.3. Deel 3: Uitdagen van automatische gedachten, assumpties en kerngedachten .......................... 148
Automatische gedachten .................................................................................................................... 148
Wat? .............................................................................................................................................. 148
Evaluatie automatische gedachten ................................................................................................ 148
Het opsporen van Automatische gedachten ........................................................................................ 149
Wat? .............................................................................................................................................. 149
Hoe?.............................................................................................................................................. 149
Neerwaartse pijltechniek ............................................................................................................... 151
Evalueren van automatische gedachten, assumpties en kernschema’s ............................................... 152
De attitude: socratische dialoog ..................................................................................................... 152
Colombo-techniek ......................................................................................................................... 152
Bewijzen voor en tegen ................................................................................................................... 152
Advocaat van de duivel .................................................................................................................. 153
Meten met 2 maten ........................................................................................................................ 153
Informatie opzoeken, navragen ...................................................................................................... 153
Kansberekening ............................................................................................................................. 154
Taartpunttechniek .......................................................................................................................... 155
Kosten/baten-analyse .................................................................................................................... 155
Meer geavanceerde technieken: ......................................................................................................... 156
Rechtbanktechniek ........................................................................................................................ 156
Meerdimensionaal evalueren ......................................................................................................... 157
2.4. Deel 4: Schema’s als handvat voor UCS/UCR-thema’s – Introductie in schematherapie.............. 158
Schemagerichte benadering Jeffrey Young (1996) ................................................................................ 158
Vroege onaangepaste schema’s ..................................................................................................... 158
FIGUUR: temperament x disfunctionele ervaringen ........................................................................ 158
Basale behoeften ........................................................................................................................... 159
UNMET BASIC CORE NEEDS .......................................................................................................... 159
o 7 basale behoeften ........................................................................................................ 159
o Manieren van niet vervullen van behoeften v/e kind ........................................................ 159
5 schemadomeinen – 16 schema’s ..................................................................................................... 160
Tabel ............................................................................................................................................. 160
Onverbondenheid en afwijzing ....................................................................................................... 161
o Verlating & instabiliteit ................................................................................................... 161
o Wantrouwen & misbruik ................................................................................................ 161
o Emotionele verwaarlozing/deprivatie ............................................................................. 162
o Minderwaardigjheid & schaamte.................................................................................... 162
o Sociaal isolement/vervreemding .................................................................................... 163
Verzwakte autonomie en prestaties ................................................................................................ 163
o Afhankelijkheid/onbekwaamheid ................................................................................... 163
o Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar .............................................................................. 164
o Verstrengeling/kluwen ................................................................................................... 164
o Mislukking ..................................................................................................................... 164
7
, Verzwakte grenzen ......................................................................................................................... 165
o Rechten toe-eigenen/entitlement .................................................................................. 165
o Gebrek aan zelfbeheersing/discipline ............................................................................ 165
Gerichtheid op de ander ................................................................................................................ 166
o Onderwerping ............................................................................................................... 166
o Zelfopoffering ................................................................................................................ 166
Overmatige waakzaamheid en inhibitie .......................................................................................... 167
o Emotionele geremdheid/inhibitie ................................................................................... 167
o Meedogenloze normen/overdreven kritisch .................................................................... 167
o Bestraffende houding .................................................................................................... 167
Identificeren van schema’s ................................................................................................................. 168
Young Schema Questionnaire (YSQ; 16 schema’s) .......................................................................... 168
Patiëntenvoorlichting: psycho-educatie ......................................................................................... 168
Schema’s oproepen in therapie ...................................................................................................... 168
o Verbeeldingsoefeningen ................................................................................................ 168
o Actuele verontrustende gebeurtenissen ......................................................................... 168
o Vroege herinneringen..................................................................................................... 168
o Therapeutische relatie ................................................................................................... 168
o Boeken en films ............................................................................................................. 169
o Huiswerk ....................................................................................................................... 169
Copingstijlen en schemamodi............................................................................................................. 170
Copingstijlen ................................................................................................................................. 170
Copingstijlen uitgeschreven per schema ........................................................................................ 171
Het modusmodel ........................................................................................................................... 171
o 3 verschillende groepen disfunctionele schemamodi ..................................................... 171
o Functionele modi .......................................................................................................... 171
Uitgewerkt voorbeeld ..................................................................................................................... 173
Link met het kernproces ................................................................................................................. 174
Schema modi inventory (SMI) ......................................................................................................... 174
In therapie ..................................................................................................................................... 175
o Hoe aanpakken? ........................................................................................................... 175
o Cognitieve technieken ................................................................................................... 175
o Experiëntiële technieken ............................................................................................... 176
o Interpersoonlijke technieken ......................................................................................... 176
o Gedragstechnieken ....................................................................................................... 176
o Protocol ‘lichtere’ persoonlijkheidsstoornissen .............................................................. 176
o Protocol BPS ................................................................................................................. 176
3. Exposure ........................................................................................................................ 177
3.1. Theoretische achtergrond ......................................................................................................... 177
(1) EXPOSURE = Habituatie (?)........................................................................................................ 177
(2) EXPOSURE = Extinctie (?) .......................................................................................................... 178
(3) EXPOSURE = verandering van betekenisverlening: cognitieve visie (?) ......................................... 178
(4) EXPOSURE = Inhibitoir leren ...................................................................................................... 180
Wat? .............................................................................................................................................. 180
Maximaliseren van inhibitoir leren .................................................................................................. 181
1) Disconfirmeren van verwachtingen .................................................................................. 181
2) Deepened extinction (Rescorla, 2006) .............................................................................. 182
3) Occasionele bekrachtiging van extinctie .......................................................................... 183
4) Wegnemen van veiligheidssignalen/gedragingen .............................................................. 183
5) Variabiliteit ...................................................................................................................... 184
6) Retrieval cues.................................................................................................................. 184
7) Multipele contexten ......................................................................................................... 184
8) Affectlabeling .................................................................................................................. 185
Uitdagingen voor het inhibitorisch leermodel .................................................................................. 185
8
, 3.2. Klinische toepassing ................................................................................................................. 185
Voorbereidingswerk exposure: ....................................................................................................... 185
Tijdens exposure ............................................................................................................................ 186
3.3. Vormen van exposure ................................................................................................................ 187
Contraconditionering ..................................................................................................................... 187
Systematische Desensitisatie ........................................................................................................ 188
Exposure ....................................................................................................................................... 188
In vivo versus in vitro ...................................................................................................................... 188
IN VIRTUAL REALITY ....................................................................................................................... 189
(Cue-)exposure met responspreventie............................................................................................ 189
Graduele exposure versus flooding ................................................................................................. 189
Oefenen, oefenen, oefenen… ......................................................................................................... 190
Sequentieel versus referentieel ...................................................................................................... 190
3.4. Evidentie ................................................................................................................................... 190
HOOFDSTUK 13: INTERVENTIES O.B.V. DE FUNCTIEANALYSE ........................................................................ 191
1. Inleiding.......................................................................................................................... 191
Figuur (leidraad) ............................................................................................................................. 191
Operante technieken ..................................................................................................................... 191
Afname ongewenst gedrag: in functie van functieanalyse ............................................................... 192
2. Toename gewenst gedrag (aanleren adaptief gedrag): bekrachtiging ................................... 193
2.1. Bekrachtiging ............................................................................................................................ 193
Welk gedrag ga je bekrachtigen? ..................................................................................................... 193
Soorten bekrachtigers .................................................................................................................... 193
Waarde van de bekrachtiger ........................................................................................................... 194
Bekrachtigingsschema’s ................................................................................................................ 194
Shaping versus chaining................................................................................................................. 195
o Shaping: ketens van gedragsunits .................................................................................. 195
o Chaining: combineren van bestaand gedrag in complexere ketens van gedrag ................ 195
Modelling....................................................................................................................................... 195
2.2. Vaardigheidstrainingen: sociale vaardigheden en emotieregulatie .............................................. 195
2.3. Gedragsactivatie ....................................................................................................................... 195
3. Afname ongewenst gedrag (reduceren maladaptief gedrag): bestraffing .............................. 195
3.1. Extinctie.................................................................................................................................... 195
3.2. Bestraffing ................................................................................................................................ 196
o Positieve bestraffing: ..................................................................................................... 196
o Negatieve bestraffing: .................................................................................................... 196
Overcorrectie................................................................................................................................. 196
Voor- en nadelen van bestraffing .................................................................................................... 196
Hoe goed te straffen? ..................................................................................................................... 196
Habit reversal ................................................................................................................................ 197
3.3. Piekertraining ............................................................................................................................ 197
3.4. Zelfcontroletechnieken ............................................................................................................. 197
4. Gedragsactivatie ............................................................................................................. 198
Bij depressie .................................................................................................................................. 198
Activatie ........................................................................................................................................ 199
Registratieformulier ....................................................................................................................... 200
5. Vaardigheidstraining ........................................................................................................ 201
Aanleren gewenst gedrag ............................................................................................................... 201
o Coping vaardigheden ..................................................................................................... 201
o Algemene vaardigheden ................................................................................................ 201
Emotieregulerende vaardigheden: CR of R? .................................................................................... 201
o Wat? ............................................................................................................................. 201
o Transdiagnostisch concept: ........................................................................................... 201
Emotionele respons ....................................................................................................................... 201
9
, o Belang van subjectieve factoren: ................................................................................... 201
o Coping: ......................................................................................................................... 201
Emotieregulatiestrategieën (Aldao, NolenHoeksema & Schweizer, 2010) ........................................ 202
Nuancering .................................................................................................................................... 202
Modale model van emoties (Gross, 2007) ....................................................................................... 203
Procesmodel van emotieregulatie (Gross & Thompson, 2007) ......................................................... 203
EXTRA HOOFDSTUK: ACT ................................................................................................................... 204
1. Inleiding.......................................................................................................................... 204
2. Situering ACT binnen de contextuele gedragswetenschappen ............................................ 205
Functioneel contextualisme ........................................................................................................... 205
What’s the function? ...................................................................................................................... 205
Gedrag in context ........................................................................................................................... 206
3. De magie van taal: relational frame theory ........................................................................ 207
Taal als gedrag ............................................................................................................................... 207
Relational framing.......................................................................................................................... 208
Relational responding .................................................................................................................... 208
Functional coherence .................................................................................................................... 209
Het zelf binnen RFT ........................................................................................................................ 210
o Zelf-als-inhoud .............................................................................................................. 210
o Zelf-als-proces .............................................................................................................. 210
o Zelf-als-proces (2) ......................................................................................................... 211
o Zelf-als-proces (3) ......................................................................................................... 211
o Zelf-als-perspectief (1) .................................................................................................. 211
o Zelf-als-perspectief (2) .................................................................................................. 212
o Zelf-als-perspectief (3) .................................................................................................. 212
Kracht van taal ............................................................................................................................... 213
Valkuilen van taal ........................................................................................................................... 213
4. Gevolgen voor therapie .................................................................................................... 214
Metaforen en experiëntiële oefeningen ........................................................................................... 214
≠ CGT & ACT .................................................................................................................................. 215
Waarden als richtinggevers ............................................................................................................ 215
Acceptance & commitment ........................................................................................................... 215
Defusie als tool .............................................................................................................................. 217
Mindfullness als tool ...................................................................................................................... 218
Compassie als tool ........................................................................................................................ 219
Last but not least → Actie! ............................................................................................................. 220
5. ACT = Transdiagnostisch model ........................................................................................ 221
ACT-model..................................................................................................................................... 221
DNA-model: .................................................................................................................................. 222
DEEL 4: VOORBEREIDING EXAMEN EN CASUSSEN ...................................................................... 223
VOORBEREIDING EXAMEN .................................................................................................................. 223
Belangrijke kaders.......................................................................................................................... 223
Voorbereiding examen ................................................................................................................... 227
EXAMENCASUS 1 ............................................................................................................................. 228
EXAMENCASUS 2 ............................................................................................................................. 232
EXAMENCASUS 3 ............................................................................................................................. 234
CASUS YASMIN ............................................................................................................................... 236
CASUS MARC ................................................................................................................................. 263
10