Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
COMMUNICATIEWETENSCHAP
LES 1
1 INLEIDING
Inzicht in communicatie = nuttig voor sociologen – politieke wetenschappers – sociaal-economische
wetenschappen – communicatiewetenschappers, en anderen
- Sociologie: media bv. een socialisatiebron
o Schoonheidsidealen, gender/seksualiteit
- Politiek: media zijn 4e macht, beïnvloeden publieke opinie, polici moeten overtuigen
o Influencers, activisme, klimaatmarsen, BLM, fake news, …
- Communicatie is essentieel voor (social) profit organisaties
o Brand marketing, relatie tussen bedrijf en klant, reviews, influencer marketing
- Verantwoordelijkheid als mediaprofessionals + hoe als communicatieverantwoordelijke
omgaan met pers
o Rol journalisten, woordvoerders (zoals Sony video Bart de Pauw), woordvoerder
Tomorrowland doelgericht heeft kunnen communiceren over de brand
CommunicatieWETENSCHAP
- Belang van theorieën, modellen, concepten, empirisch onderzoek
o Kwantiteit: inhoudsanalyse – survey – experiment – meta-analyses
o Kwaliteit: inhoudsanalyses – diepte-interviews – focusgroepen hoe en waarom?
- Wetenschappelijke literatuur
o Artikels in academische journals, boeken
Social learning theory
= Theorie achter het gedrag
Communicatiewetenschap = relatief jonge wetenschap (na WOII)
4 invalshoeken
- Retoriek
o Aristoteles: inhoud en structuur, taalgebruik, persoonlijkheid, kenmerken publiek
o 3 intrinsieke middelen om publiek te overtuigen
Ethos (persoonlijkheid en waarden spreker)
Pathos (inspelen op de emoties van het publiek)
Logos (logica van de argumentatie)
- Propaganda en media-effecten
o Periode WOI-WOII
o Psychologie – sociologie – politieke wetenschappen
- Informatietheorie
o Hoe kan info elektronisch verstuurd worden?
o Bell Laboratories (basis communicatiemodellen)
- Groepsdynamica
o Lewin: leiderschap
o Maed: elkaar leren kennen
2 H1: BASISCONCEPTEN
1
,Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
2.1 W AT IS COMMUNICATIE?
Woordenboekdefinities:
Overdracht of uitwisseling van informatie
- Overdracht: klemtoon op zender
o Eenrichtingsverkeer
- Uitwisseling: gemeenschappelijk maken van ideeën
o Dynamisch proces (zonder start- of eindpunt)
o Beide partners zijn gelijkwaardig
Voorbeelden van wetenschappelijke definities
- Communication is a process whereby people assign meanings to stimuli in order to make sense of the world
(Trenholm, 1999)
o Je probeert de wereld te begrijpen aan de hand van communicatie
- Every communication act is viewed as a transmission of information, consisting of discriminative stimuli, from a source
to a recipient (T. Newcomb, 1966)
- Communication is “the transmission of information, ideas, emotions, skills, etc. by the use of symbols, words, pictures,
figures, graphs, etc. (B. Berelson & G. Steiner, 1966)
o Redelijk volledige definitie, maar waar is de ontvanger?
- Communication is the verbal interchange of thought or idea (J.B. Hoben, 1954)
- In the most general sense, we have communication wherever one system, a source, influences another, the
destination, by manipulation of alternative symbols, which can be transmitted over the channel connecting them.
(Osgood et al., 1957)
- Communication may be defined as “social interaction through messages” (Gerbner, 1967)
- Human communication has occurred when a human being responds to a symbol. (Cronkhite, 1976)
- Communicatie is een proces waardoor een zender bewustzijnsinhoud overdraagt of tracht over te dragen aan een of
meerdere ontvangers en dit door middel van een kanaal, signalen en tekens. (Fauconnier, 1973)
2.1.1 PROCESSCHOOL
- Processchool ziet communicatie als transmissie van boodschappen:
o Nadruk op hoe zender en ontvanger encoderen en decoderen, hoe kanalen en media
efficiënt en accuraat kunnen worden ingezet
o Communicatie is een (beïnvloedings)proces
o Verschil tussen output en input is een ‘fout’
o Basis: psychologie en sociologie
o “Acts of communication”
Communicatieve handelingen
2.1.2 BETEKENISCREATIESCHOOL
- Betekeniscreatieschool ziet communicatie als productie en uitwisseling van betekenissen
o Nadruk op hoe boodschappen of teksten interageren met mensen om zo
betekenissen tot stand te brengen
o Afwijkingen tussen Z&O niet noodzakelijk als ‘fout’
(Bv. berichten anders interpreteren)
o Richt zich primair op producten van communicatie
Krantenartikels, reclamespots, tv-programma’s, enz.
o Semiotiek (tekenleer)
o “Works of communication”
Kunstwerken, reclamespots, reality soaps, …)
2.2 BREEK- OF DISCUSSIEPUNTEN
2.2.1 INTENTIONALITEIT
2
,Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
- Teleologische opvatting = intentie bij zender én ontvanger
o Processchool
- Gedragsopvatting = intentie hoeft er niet te zijn
o “Niet communiceren is ook communiceren”
- Probleem: intentionaliteit vaak moeilijk vast te stellen
o Maar ook omgekeerd: bedoeld als onbedoeld vermomd
2.2.2 GESLAAGDHEID ALS CRITERIUM
- “Er was communicatie tussen ons’, “De zanger had communicatie met zijn publiek”, “Zij
praatten wel, maar communiceerden niet…”
- Fauconnier: GC = T + Ox + Ib + Ub
- Geslaagde Communicatie =
o Transmissie van de boodschap
o Die aankomt bij bedoelde Ontvanger X
o Die op de correcte manier geïnterpreteerd wordt
o En de juiste/bedoelde Uitwerking heeft
Voorbeeld
1. Transmissie (T) is van de boodschap, maar geen ontvangst (O);
2. Transmissie (T) en ontvangst (O) zijn, maar geen ontvangst door persoon x, maar
wel door persoon y;
3. Transmissie (T) en ontvangst door persoon x (Ox) zijn, maar geen interpretatie (I);
4. T, Ox en I zijn, maar geen juiste (bedoelde) interpretatie (Ib);
5. T, Ox, I en zelfs Ib zijn, maar de bedoelde uitwerking (Ub) blijft uit of er is een
verkeerde (niet bedoelde) uitwerking (Unb).
6. T + Ox + I + Ib + Ub = geslaagde communicatie
2.2.3 RICHTING VAN DE COMMUNICATIE
- Éénrichtings – of tweerichtingsverkeer?
- Feedback: nieuw proces
3
, Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
- ICT: verschuivende visies (bv. algoritmes)
2.2.4 OBSERVATIENIVEAU
- Communicatie: algemeen of enkel ‘menselijke’ communicatie
- Niveaus:
o Intrapersoonlijk
Communicatie met uzelf, denken in je hoofd, piekeren
o Interpersoonlijk
Tussen andere mensen, één op één
o Communicatie in (kleine) groepen
Volleybalteam, jeugdbeweging, groepswerk, …
o Organisatiecommunicatie
Hiërarchie met een baas, HR-afdeling, …
o Massacommunicatie
Kranten die hun nieuws brengen, radio, TV, …
- Technologische evoluties
o Vb.: communicatie met AI (chatbots)
2.3 ELEMENTEN VAN HET CO MMUNICATIEPROCES
2.3.1 BRON/ZENDER
- Onderscheid: bron = communicator/ zender = medium
- Geen onderscheid: zender = communicator
- Zender encodeert en stuurt door
- Macht van zender
4
COMMUNICATIEWETENSCHAP
LES 1
1 INLEIDING
Inzicht in communicatie = nuttig voor sociologen – politieke wetenschappers – sociaal-economische
wetenschappen – communicatiewetenschappers, en anderen
- Sociologie: media bv. een socialisatiebron
o Schoonheidsidealen, gender/seksualiteit
- Politiek: media zijn 4e macht, beïnvloeden publieke opinie, polici moeten overtuigen
o Influencers, activisme, klimaatmarsen, BLM, fake news, …
- Communicatie is essentieel voor (social) profit organisaties
o Brand marketing, relatie tussen bedrijf en klant, reviews, influencer marketing
- Verantwoordelijkheid als mediaprofessionals + hoe als communicatieverantwoordelijke
omgaan met pers
o Rol journalisten, woordvoerders (zoals Sony video Bart de Pauw), woordvoerder
Tomorrowland doelgericht heeft kunnen communiceren over de brand
CommunicatieWETENSCHAP
- Belang van theorieën, modellen, concepten, empirisch onderzoek
o Kwantiteit: inhoudsanalyse – survey – experiment – meta-analyses
o Kwaliteit: inhoudsanalyses – diepte-interviews – focusgroepen hoe en waarom?
- Wetenschappelijke literatuur
o Artikels in academische journals, boeken
Social learning theory
= Theorie achter het gedrag
Communicatiewetenschap = relatief jonge wetenschap (na WOII)
4 invalshoeken
- Retoriek
o Aristoteles: inhoud en structuur, taalgebruik, persoonlijkheid, kenmerken publiek
o 3 intrinsieke middelen om publiek te overtuigen
Ethos (persoonlijkheid en waarden spreker)
Pathos (inspelen op de emoties van het publiek)
Logos (logica van de argumentatie)
- Propaganda en media-effecten
o Periode WOI-WOII
o Psychologie – sociologie – politieke wetenschappen
- Informatietheorie
o Hoe kan info elektronisch verstuurd worden?
o Bell Laboratories (basis communicatiemodellen)
- Groepsdynamica
o Lewin: leiderschap
o Maed: elkaar leren kennen
2 H1: BASISCONCEPTEN
1
,Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
2.1 W AT IS COMMUNICATIE?
Woordenboekdefinities:
Overdracht of uitwisseling van informatie
- Overdracht: klemtoon op zender
o Eenrichtingsverkeer
- Uitwisseling: gemeenschappelijk maken van ideeën
o Dynamisch proces (zonder start- of eindpunt)
o Beide partners zijn gelijkwaardig
Voorbeelden van wetenschappelijke definities
- Communication is a process whereby people assign meanings to stimuli in order to make sense of the world
(Trenholm, 1999)
o Je probeert de wereld te begrijpen aan de hand van communicatie
- Every communication act is viewed as a transmission of information, consisting of discriminative stimuli, from a source
to a recipient (T. Newcomb, 1966)
- Communication is “the transmission of information, ideas, emotions, skills, etc. by the use of symbols, words, pictures,
figures, graphs, etc. (B. Berelson & G. Steiner, 1966)
o Redelijk volledige definitie, maar waar is de ontvanger?
- Communication is the verbal interchange of thought or idea (J.B. Hoben, 1954)
- In the most general sense, we have communication wherever one system, a source, influences another, the
destination, by manipulation of alternative symbols, which can be transmitted over the channel connecting them.
(Osgood et al., 1957)
- Communication may be defined as “social interaction through messages” (Gerbner, 1967)
- Human communication has occurred when a human being responds to a symbol. (Cronkhite, 1976)
- Communicatie is een proces waardoor een zender bewustzijnsinhoud overdraagt of tracht over te dragen aan een of
meerdere ontvangers en dit door middel van een kanaal, signalen en tekens. (Fauconnier, 1973)
2.1.1 PROCESSCHOOL
- Processchool ziet communicatie als transmissie van boodschappen:
o Nadruk op hoe zender en ontvanger encoderen en decoderen, hoe kanalen en media
efficiënt en accuraat kunnen worden ingezet
o Communicatie is een (beïnvloedings)proces
o Verschil tussen output en input is een ‘fout’
o Basis: psychologie en sociologie
o “Acts of communication”
Communicatieve handelingen
2.1.2 BETEKENISCREATIESCHOOL
- Betekeniscreatieschool ziet communicatie als productie en uitwisseling van betekenissen
o Nadruk op hoe boodschappen of teksten interageren met mensen om zo
betekenissen tot stand te brengen
o Afwijkingen tussen Z&O niet noodzakelijk als ‘fout’
(Bv. berichten anders interpreteren)
o Richt zich primair op producten van communicatie
Krantenartikels, reclamespots, tv-programma’s, enz.
o Semiotiek (tekenleer)
o “Works of communication”
Kunstwerken, reclamespots, reality soaps, …)
2.2 BREEK- OF DISCUSSIEPUNTEN
2.2.1 INTENTIONALITEIT
2
,Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
- Teleologische opvatting = intentie bij zender én ontvanger
o Processchool
- Gedragsopvatting = intentie hoeft er niet te zijn
o “Niet communiceren is ook communiceren”
- Probleem: intentionaliteit vaak moeilijk vast te stellen
o Maar ook omgekeerd: bedoeld als onbedoeld vermomd
2.2.2 GESLAAGDHEID ALS CRITERIUM
- “Er was communicatie tussen ons’, “De zanger had communicatie met zijn publiek”, “Zij
praatten wel, maar communiceerden niet…”
- Fauconnier: GC = T + Ox + Ib + Ub
- Geslaagde Communicatie =
o Transmissie van de boodschap
o Die aankomt bij bedoelde Ontvanger X
o Die op de correcte manier geïnterpreteerd wordt
o En de juiste/bedoelde Uitwerking heeft
Voorbeeld
1. Transmissie (T) is van de boodschap, maar geen ontvangst (O);
2. Transmissie (T) en ontvangst (O) zijn, maar geen ontvangst door persoon x, maar
wel door persoon y;
3. Transmissie (T) en ontvangst door persoon x (Ox) zijn, maar geen interpretatie (I);
4. T, Ox en I zijn, maar geen juiste (bedoelde) interpretatie (Ib);
5. T, Ox, I en zelfs Ib zijn, maar de bedoelde uitwerking (Ub) blijft uit of er is een
verkeerde (niet bedoelde) uitwerking (Unb).
6. T + Ox + I + Ib + Ub = geslaagde communicatie
2.2.3 RICHTING VAN DE COMMUNICATIE
- Éénrichtings – of tweerichtingsverkeer?
- Feedback: nieuw proces
3
, Samenvatting Communicatiewetenschap 2025-2026
- ICT: verschuivende visies (bv. algoritmes)
2.2.4 OBSERVATIENIVEAU
- Communicatie: algemeen of enkel ‘menselijke’ communicatie
- Niveaus:
o Intrapersoonlijk
Communicatie met uzelf, denken in je hoofd, piekeren
o Interpersoonlijk
Tussen andere mensen, één op één
o Communicatie in (kleine) groepen
Volleybalteam, jeugdbeweging, groepswerk, …
o Organisatiecommunicatie
Hiërarchie met een baas, HR-afdeling, …
o Massacommunicatie
Kranten die hun nieuws brengen, radio, TV, …
- Technologische evoluties
o Vb.: communicatie met AI (chatbots)
2.3 ELEMENTEN VAN HET CO MMUNICATIEPROCES
2.3.1 BRON/ZENDER
- Onderscheid: bron = communicator/ zender = medium
- Geen onderscheid: zender = communicator
- Zender encodeert en stuurt door
- Macht van zender
4
