Samenvatting strafrecht
Les 1: Inleiding
Wat is het nu van strafrecht?
Strafrecht nodig om recidive te vermijden.
Om orde te handhaven tegen strafbare gedragingen
Uitspraken van politici over strafrecht (slide 11)
Wat is er kenmerkend aan? Dat ze vinden dat er zwaarder moet gestraft
worden, meer repressie, ...
We zien ook dat men tegen principe van scheiding der machten indruist.
Het is aan de RM om straffen uit te spreken. Niet aan politici die vaak UM
of WM vormen.
Zou het mogelijk zijn in onze rechtsorde om een straf als chemische
castratie in te voeren? We zijn gebonden door EVRM, we moeten de
mensenrechten naleven. In art. 3 EVRM: Verbod van onmenselijke en
onterende bestraffing. Dus zolang we nog een rechtsstaat zijn, kunnen
dergelijke straffen nooit worden ingevoerd.
Persberichten (slide 12) - welke actuele dingen?
Als men de kop leest van “geen straf” lijkt het alsof men is overgaan tot
vrijspraak. Soms legt men straffen op met gehele of gedeeltelijk uitstel, ...
Vaak ook onjuiste formuleringen, niet altijd correcte terminologie,
linksonder stond naam helemaal niet verdoken van de verdachte. Zeker
die van BV’s. Ook vaak te rap al iemand beschuldigen met “moordenaar”.
Strenge straffen voorstellen als DE oplossing zonder hierbij rekening te houden
met de werkelijke effecten of mensenrechten
We worden allemaal gevoed door allemaal kanalen met onjuiste
informatie, media, politiek ook justitie. Zo worden burgers
geconfronteerd met een informatiekloof.
Hoe minder accurate informatie we krijgen, hoe meer repressiever we
gaan oordelen.
Dus een voedingsbodem voor punitief populisme. Dat is een wereldwijd
fenomeen.
Dus strenge straffen als de oplossing voor criminaliteit, zonder dat men
hiermee rekening houdt met werkelijke effecten/ mensenrechten.
Punitief populisme <-> Evidence based vaststellingen
Punitief populisme = Strafbeleid gebaseerd op emoties, angst en politieke
winst, met roep om strengere straffen, zonder bewijs dat dit werkt.
Evidence-based vaststellingen = Beleid gebaseerd op onderzoek en feiten,
gericht op wat bewezen effectief is om criminaliteit en recidive te
verminderen.
Streng straffen heeft dus een contra-intuïtief effect.
Bij het zien van persberichten, krantenartikels, ...
Benader deze met een kritische geest
Veralgemeen nooit. Elke zaak is anders. Individualiseren is zeer belangrijk.
Iedereen geniet het vermoeden van onschuld, totdat het tegendeel is
bewezen.
Wat is het Belgisch strafrecht?
, Wij beschermen andere waarden dan andere landen
Bv. Aantasting van fysieke integriteit, eigendom, menselijk leven, VMU,
seksueel zelfbeschikkingsrecht, ... zijn allemaal belangrijke waarden voor
ons.
In Amerika => Er wordt manifest ingebroken in principe van scheiding der
machten. President die al op voorhand zegt welke straf er moet worden
uitgesproken. Ook dat doodstraf in bepaalde federale staat moet worden
ingevoerd. Want doodstraf zorgt voor een sterke afschrikking.
Actualiteit => Zaken die bij ons in België als niet normaal ervaren worden.
Wat is het actuele Belgisch strafrecht?
Evolutie van privaatrecht => Publiekrecht in strafrecht
Collectieve weerwraak: Bij schade of misdrijf neemt de hele clan wraak op
de andere clan. Er is geen onderscheid tussen dader en groep. Oog om oog,
tand om tand principe stond centraal.
Familiale solidariteit: De verantwoordelijkheid verschuift naar de familie
van de dader; zij moeten beschermen, onderhandelen of wraak nemen.
Zoengeld/ bloedgeld: In plaats van wraak kan men een conflict afkopen
door een vergoeding te betalen. Dit wordt steeds meer getarifeerd (welk
misdrijf = welke prijs).
Van zoengeld naar fredum/vredesgeld: Een deel van de vergoeding gaat
niet meer naar het slachtoffer, maar naar de vorst/overheid → Overheid
begint gezag te claimen.
Overheidsgezag groeit: Misdrijven worden niet langer louter privézaken
tussen families, maar zaken van de gemeenschap. Toch blijft het systeem
aanvankelijk gekenmerkt door willekeur, machtsmisbruik en vergelding in
plaats van rechtszekerheid.
Kentering in 18de eeuw
=Men wil in de strijd tegen willekeur, steeds meer inzetten op de wetgeving.
Franse filosofen (Verlichting): Leggen de basis voor een rationeel,
humaan strafrecht. Nadruk op rede, gelijkheid, rechtszekerheid en afwijzing
van willekeur en wrede straffen.
Beccaria (Cesare Beccaria):
Pleitte voor legaliteit (“geen straf zonder wet”), evenredige straffen,
afschaffing van foltering en doodstraf, en straffen die gericht zijn op
preventie, niet op wraak.
Von Feuerbach:
Ontwikkelde de psychologische dwangtheorie: De dreiging van een
wettelijk bepaalde straf moet misdrijven voorkomen.
Grote voorstander van nulla poena sine lege en een strikt gestructureerd,
wettelijk strafrecht.
De 18e eeuw markeert de overgang naar een modern strafrecht
gebaseerd op wet, rationaliteit, proportionaliteit en preventie.
Strafwetboek 1867 (Sw.1967)
Historische context => Voor 1867 gold in België de Code Napoléon, zelfs
onder het Nederlands bewind.
Het Strafwetboek van 1867 werd vooral opgesteld door Haus (UGent) en
Nypels (ULiège).
, Karakter => Het Wetboek is in essentie een quasi-replicatie van de Code
Napoléon en weerspiegelt de klassieke leer.
Kernideeën van de klassieke school:
Schuldbegrip centraal: Men gaat uit van een vrije wil: Elke persoon kan
kiezen tussen goed en kwaad. Vergelding en afschrikking stonden centraal
Doel van de straf: Vooral vergelding, daarnaast intimidatie en
algemene/speciale preventie.
Problemen van het huidige Wetboek (anno 21e eeuw):
Door talloze wijzigingen, aanvullingen en uitzonderingen is het een
onleesbaar kluwen geworden.
Veel rechtsfiguren (bv. correctionalisering) hebben geen duidelijke
wettelijke basis.
Straffen zijn artificieel door onevenwichten tussen misdrijven en
strafmaten.
Archaïsch taalgebruik en weinig aansluiting met modern criminologisch en
wetenschappelijk onderzoek.
=> Daarom is er al jaren nood aan een grondige hervorming van het Belgische
strafrecht.
Eindelijk een nieuw wetboek!
Commissie tot hervorming van het strafrecht:
Na decennialange discussies werd eindelijk een volledig nieuw wetboek
opgesteld.
Vierde hervormingspoging sinds 1979 => Eerdere pogingen: Châtel &
D’Haenens, Legros, Holsters -> Allemaal mislukt.
Publicatie => Gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 8 april 2024.
Inwerkingtreding => Het nieuwe strafwetboek treedt in werking twee jaar
na publicatie, dus op 8 april 2026.
Tussenperiode (2024–2026):
Reparatiewetgeving: Fouten en lacunes corrigeren.
Harmonisatiewetgeving: Nieuwe definities en strafniveaus afstemmen.
Nieuwe wetgeving moet aangepast worden aan de nieuwe structuur.
Nog niet klaar => We wachten nog op het nieuwe Strafuitvoeringswetboek,
zodat ook de uitvoering van straffen coherent wordt hervormd.
Een eigentijds nieuw Strafwetboek
Accuraat => Het wetboek moet precies en duidelijk zijn zodat burgers en
rechters exact weten wat strafbaar is en welke straf daarop staat =>
Garantie voor rechtszekerheid.
Aan alle rechtsfiguren moet een wettelijke grondslag worden gegeven.
Coherent => De regels moeten logisch en consistent opgebouwd zijn zodat
ze vlot toepasbaar zijn op concrete situaties, zonder tegenstrijdigheden.
Eenvoudig => Omdat iedereen geacht wordt de strafwet te kennen, moet
het wetboek helder, begrijpelijk en toegankelijk zijn voor zowel juristen als
burgers.
De pijlers van de hervorming
, Subsidiariteit van het strafrecht => Strafrecht wordt pas gebruikt
wanneer geen andere, minder ingrijpende middelen volstaan. Strafrecht is
een ultimum remedium.
Duidelijke visie op de doelstellingen van de straf => Straf moet
rationeel onderbouwd worden en bijdragen aan preventie, herstel,
bescherming van de samenlevingen re-integratie, niet louter vergelding.
Vergelding: Idee dat dader gestraft moet worden omdat hij schuld heeft &
omdat de gepleegde fout “een straf verdient”. Straf dient om moreel
evenwicht te herstellen, los van nut of effect.
Gevangenisstraf als ultimum remedium => De vrijheidsstraf is de meest
ingrijpende reactie en moet enkel worden opgelegd wanneer andere straffen
onvoldoende zijn.
Gelijkwaardige straffen + proportionaliteit en individualisering =>
Straffen worden onderling meer in evenwicht gebracht, afgestemd op de
ernst van de feiten én op de persoonlijke situatie van de dader.
Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus => Invoering van
duidelijke strafniveaus die zorgen voor meer structuur, voorspelbaarheid en
coherentie in de straftoemeting.
Nieuwe vormen van bestraffing => Modernere, alternatieve sancties die
beter inspelen op rehabilitatie, herstel, maatschappelijke impact en
recidivevermindering.
Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie
=> Eén centrale en gespecialiseerde rechterlijke instantie die de uitvoering
van straffen controleert en beslist over modaliteiten zoals vrijheden,
elektronisch toezicht, enz.
Politieke besluitvorming
=De hervorming bevat keuzes die vooral politiek geïnspireerd zijn in plaats van
strikt criminologisch onderbouwd:
Verhoging van bepaalde strafmaten => Sommige straffen worden
opgetrokken, vaak om maatschappelijk ongenoegen te beantwoorden.
Behoud van bepaalde misdrijven ondanks twijfel aan nut of noodzaak
=> Sommige feiten blijven strafbaar om symbolische of politieke redenen,
niet altijd op basis van empirische noodzaak.
<-> Taxatie-instrument strafwaardigheid: De wetgever maakt een
politieke inschatting van welke gedragingen meer of minder ernstig zijn en
verdeelt die in strafniveaus.
Nieuwe strafbaarstellingen => Sommige nieuwe misdrijven worden
ingevoerd om in te spelen op maatschappelijke gevoeligheden (bv. digitale
criminaliteit, integriteitsrisico’s).
Strenge recidiveregeling => Recidive wordt harder aangepakt, vaak
vanuit een publieke veiligheidsreflex.
TBS (terbeschikkingstelling) => Blijft een politiek gevoelig instrument om
“gevaarlijke daders” langdurig onder toezicht te houden.
Definitie en kenmerken van het Belgisch strafrecht?
Begripsbepaling strafrecht
Niet gemakkelijk
Les 1: Inleiding
Wat is het nu van strafrecht?
Strafrecht nodig om recidive te vermijden.
Om orde te handhaven tegen strafbare gedragingen
Uitspraken van politici over strafrecht (slide 11)
Wat is er kenmerkend aan? Dat ze vinden dat er zwaarder moet gestraft
worden, meer repressie, ...
We zien ook dat men tegen principe van scheiding der machten indruist.
Het is aan de RM om straffen uit te spreken. Niet aan politici die vaak UM
of WM vormen.
Zou het mogelijk zijn in onze rechtsorde om een straf als chemische
castratie in te voeren? We zijn gebonden door EVRM, we moeten de
mensenrechten naleven. In art. 3 EVRM: Verbod van onmenselijke en
onterende bestraffing. Dus zolang we nog een rechtsstaat zijn, kunnen
dergelijke straffen nooit worden ingevoerd.
Persberichten (slide 12) - welke actuele dingen?
Als men de kop leest van “geen straf” lijkt het alsof men is overgaan tot
vrijspraak. Soms legt men straffen op met gehele of gedeeltelijk uitstel, ...
Vaak ook onjuiste formuleringen, niet altijd correcte terminologie,
linksonder stond naam helemaal niet verdoken van de verdachte. Zeker
die van BV’s. Ook vaak te rap al iemand beschuldigen met “moordenaar”.
Strenge straffen voorstellen als DE oplossing zonder hierbij rekening te houden
met de werkelijke effecten of mensenrechten
We worden allemaal gevoed door allemaal kanalen met onjuiste
informatie, media, politiek ook justitie. Zo worden burgers
geconfronteerd met een informatiekloof.
Hoe minder accurate informatie we krijgen, hoe meer repressiever we
gaan oordelen.
Dus een voedingsbodem voor punitief populisme. Dat is een wereldwijd
fenomeen.
Dus strenge straffen als de oplossing voor criminaliteit, zonder dat men
hiermee rekening houdt met werkelijke effecten/ mensenrechten.
Punitief populisme <-> Evidence based vaststellingen
Punitief populisme = Strafbeleid gebaseerd op emoties, angst en politieke
winst, met roep om strengere straffen, zonder bewijs dat dit werkt.
Evidence-based vaststellingen = Beleid gebaseerd op onderzoek en feiten,
gericht op wat bewezen effectief is om criminaliteit en recidive te
verminderen.
Streng straffen heeft dus een contra-intuïtief effect.
Bij het zien van persberichten, krantenartikels, ...
Benader deze met een kritische geest
Veralgemeen nooit. Elke zaak is anders. Individualiseren is zeer belangrijk.
Iedereen geniet het vermoeden van onschuld, totdat het tegendeel is
bewezen.
Wat is het Belgisch strafrecht?
, Wij beschermen andere waarden dan andere landen
Bv. Aantasting van fysieke integriteit, eigendom, menselijk leven, VMU,
seksueel zelfbeschikkingsrecht, ... zijn allemaal belangrijke waarden voor
ons.
In Amerika => Er wordt manifest ingebroken in principe van scheiding der
machten. President die al op voorhand zegt welke straf er moet worden
uitgesproken. Ook dat doodstraf in bepaalde federale staat moet worden
ingevoerd. Want doodstraf zorgt voor een sterke afschrikking.
Actualiteit => Zaken die bij ons in België als niet normaal ervaren worden.
Wat is het actuele Belgisch strafrecht?
Evolutie van privaatrecht => Publiekrecht in strafrecht
Collectieve weerwraak: Bij schade of misdrijf neemt de hele clan wraak op
de andere clan. Er is geen onderscheid tussen dader en groep. Oog om oog,
tand om tand principe stond centraal.
Familiale solidariteit: De verantwoordelijkheid verschuift naar de familie
van de dader; zij moeten beschermen, onderhandelen of wraak nemen.
Zoengeld/ bloedgeld: In plaats van wraak kan men een conflict afkopen
door een vergoeding te betalen. Dit wordt steeds meer getarifeerd (welk
misdrijf = welke prijs).
Van zoengeld naar fredum/vredesgeld: Een deel van de vergoeding gaat
niet meer naar het slachtoffer, maar naar de vorst/overheid → Overheid
begint gezag te claimen.
Overheidsgezag groeit: Misdrijven worden niet langer louter privézaken
tussen families, maar zaken van de gemeenschap. Toch blijft het systeem
aanvankelijk gekenmerkt door willekeur, machtsmisbruik en vergelding in
plaats van rechtszekerheid.
Kentering in 18de eeuw
=Men wil in de strijd tegen willekeur, steeds meer inzetten op de wetgeving.
Franse filosofen (Verlichting): Leggen de basis voor een rationeel,
humaan strafrecht. Nadruk op rede, gelijkheid, rechtszekerheid en afwijzing
van willekeur en wrede straffen.
Beccaria (Cesare Beccaria):
Pleitte voor legaliteit (“geen straf zonder wet”), evenredige straffen,
afschaffing van foltering en doodstraf, en straffen die gericht zijn op
preventie, niet op wraak.
Von Feuerbach:
Ontwikkelde de psychologische dwangtheorie: De dreiging van een
wettelijk bepaalde straf moet misdrijven voorkomen.
Grote voorstander van nulla poena sine lege en een strikt gestructureerd,
wettelijk strafrecht.
De 18e eeuw markeert de overgang naar een modern strafrecht
gebaseerd op wet, rationaliteit, proportionaliteit en preventie.
Strafwetboek 1867 (Sw.1967)
Historische context => Voor 1867 gold in België de Code Napoléon, zelfs
onder het Nederlands bewind.
Het Strafwetboek van 1867 werd vooral opgesteld door Haus (UGent) en
Nypels (ULiège).
, Karakter => Het Wetboek is in essentie een quasi-replicatie van de Code
Napoléon en weerspiegelt de klassieke leer.
Kernideeën van de klassieke school:
Schuldbegrip centraal: Men gaat uit van een vrije wil: Elke persoon kan
kiezen tussen goed en kwaad. Vergelding en afschrikking stonden centraal
Doel van de straf: Vooral vergelding, daarnaast intimidatie en
algemene/speciale preventie.
Problemen van het huidige Wetboek (anno 21e eeuw):
Door talloze wijzigingen, aanvullingen en uitzonderingen is het een
onleesbaar kluwen geworden.
Veel rechtsfiguren (bv. correctionalisering) hebben geen duidelijke
wettelijke basis.
Straffen zijn artificieel door onevenwichten tussen misdrijven en
strafmaten.
Archaïsch taalgebruik en weinig aansluiting met modern criminologisch en
wetenschappelijk onderzoek.
=> Daarom is er al jaren nood aan een grondige hervorming van het Belgische
strafrecht.
Eindelijk een nieuw wetboek!
Commissie tot hervorming van het strafrecht:
Na decennialange discussies werd eindelijk een volledig nieuw wetboek
opgesteld.
Vierde hervormingspoging sinds 1979 => Eerdere pogingen: Châtel &
D’Haenens, Legros, Holsters -> Allemaal mislukt.
Publicatie => Gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 8 april 2024.
Inwerkingtreding => Het nieuwe strafwetboek treedt in werking twee jaar
na publicatie, dus op 8 april 2026.
Tussenperiode (2024–2026):
Reparatiewetgeving: Fouten en lacunes corrigeren.
Harmonisatiewetgeving: Nieuwe definities en strafniveaus afstemmen.
Nieuwe wetgeving moet aangepast worden aan de nieuwe structuur.
Nog niet klaar => We wachten nog op het nieuwe Strafuitvoeringswetboek,
zodat ook de uitvoering van straffen coherent wordt hervormd.
Een eigentijds nieuw Strafwetboek
Accuraat => Het wetboek moet precies en duidelijk zijn zodat burgers en
rechters exact weten wat strafbaar is en welke straf daarop staat =>
Garantie voor rechtszekerheid.
Aan alle rechtsfiguren moet een wettelijke grondslag worden gegeven.
Coherent => De regels moeten logisch en consistent opgebouwd zijn zodat
ze vlot toepasbaar zijn op concrete situaties, zonder tegenstrijdigheden.
Eenvoudig => Omdat iedereen geacht wordt de strafwet te kennen, moet
het wetboek helder, begrijpelijk en toegankelijk zijn voor zowel juristen als
burgers.
De pijlers van de hervorming
, Subsidiariteit van het strafrecht => Strafrecht wordt pas gebruikt
wanneer geen andere, minder ingrijpende middelen volstaan. Strafrecht is
een ultimum remedium.
Duidelijke visie op de doelstellingen van de straf => Straf moet
rationeel onderbouwd worden en bijdragen aan preventie, herstel,
bescherming van de samenlevingen re-integratie, niet louter vergelding.
Vergelding: Idee dat dader gestraft moet worden omdat hij schuld heeft &
omdat de gepleegde fout “een straf verdient”. Straf dient om moreel
evenwicht te herstellen, los van nut of effect.
Gevangenisstraf als ultimum remedium => De vrijheidsstraf is de meest
ingrijpende reactie en moet enkel worden opgelegd wanneer andere straffen
onvoldoende zijn.
Gelijkwaardige straffen + proportionaliteit en individualisering =>
Straffen worden onderling meer in evenwicht gebracht, afgestemd op de
ernst van de feiten én op de persoonlijke situatie van de dader.
Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus => Invoering van
duidelijke strafniveaus die zorgen voor meer structuur, voorspelbaarheid en
coherentie in de straftoemeting.
Nieuwe vormen van bestraffing => Modernere, alternatieve sancties die
beter inspelen op rehabilitatie, herstel, maatschappelijke impact en
recidivevermindering.
Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie
=> Eén centrale en gespecialiseerde rechterlijke instantie die de uitvoering
van straffen controleert en beslist over modaliteiten zoals vrijheden,
elektronisch toezicht, enz.
Politieke besluitvorming
=De hervorming bevat keuzes die vooral politiek geïnspireerd zijn in plaats van
strikt criminologisch onderbouwd:
Verhoging van bepaalde strafmaten => Sommige straffen worden
opgetrokken, vaak om maatschappelijk ongenoegen te beantwoorden.
Behoud van bepaalde misdrijven ondanks twijfel aan nut of noodzaak
=> Sommige feiten blijven strafbaar om symbolische of politieke redenen,
niet altijd op basis van empirische noodzaak.
<-> Taxatie-instrument strafwaardigheid: De wetgever maakt een
politieke inschatting van welke gedragingen meer of minder ernstig zijn en
verdeelt die in strafniveaus.
Nieuwe strafbaarstellingen => Sommige nieuwe misdrijven worden
ingevoerd om in te spelen op maatschappelijke gevoeligheden (bv. digitale
criminaliteit, integriteitsrisico’s).
Strenge recidiveregeling => Recidive wordt harder aangepakt, vaak
vanuit een publieke veiligheidsreflex.
TBS (terbeschikkingstelling) => Blijft een politiek gevoelig instrument om
“gevaarlijke daders” langdurig onder toezicht te houden.
Definitie en kenmerken van het Belgisch strafrecht?
Begripsbepaling strafrecht
Niet gemakkelijk
