ZIEKTEMECHANISMEN
INLEIDING
BASISBEGRIPPEN
§ Etiologie = oorzaak van ziekte
o Vb. beenbreuk door vallen van trap
o Vb. AMI door bepaalde oorzaak
§ Pathogenese: biologisch mechanisme hoe ziekte ontstaat
§ Pathofysiologie: functioneel (mechanisch, fysisch, biochemisch) effect van ziekte op organisme
§ Onderscheid is belangrijk!
o Wanneer je je wil richten op preventie, heb je kennis van de pathogenese nodig.
→ Je moet weten hoe een ziekte ontstaat om ze te kunnen voorkomen.
o Wanneer je een ziekte wil diagnosticeren en behandelen, is kennis van de
pathofysiologie noodzakelijk.
→ Je moet begrijpen wat er in het lichaam fout loopt om gericht te kunnen behandelen.
o Voorbeeld: COVID-19
§ De pathogenese van COVID-19 is de aerogene besmetting: het virus wordt via
druppeltjes ingeademd en bereikt zo de luchtwegen.
§ De pathofysiologie betreft de impact op het lichaam, bijvoorbeeld het
ontstaan van een pneumonie ten gevolge van covid, wat leidt tot problemen
met de oxygenatie. Het enige dat hielp bij die problemen waren cortisone. Deze
onderdrukt de immuunreactie, is eigenlijk nadelig maar omdat immuunreactie
TE hevig was, was dit levensreddend.
§ Ziekteleer of pathologie:
o Bestuderen van eigenschappen van ziekten
o Ook medsiche discipline = patholoog (anatome patholoog à doet lijkschouwingen) –
lichaamsvochten die bekomen zijn bij zieke pt te onderzoeken om zo een diagnose
te stellen , biopsies nemen
o Morfologische veranderingen (’anatoompathologie’)
WAT MAAKT DAT WE ZIEK WORDEN? – PATHOGENESE
§ Genetische afwijking
§ Trauma
§ Toxisch agens
§ Infectie: heeft als doel om iets op te ruimen, kan men doorgeven
§ Neoplasie
o Ook een soort genetische afwijkingen
§ Endocriene dysfunctie à stoornis in hormoonstelsel
§ Immunologische (afweer)reactie
§ Degeneratie, ouderdom
o Vanaf wanneer is iets een normale veroudering en wanneer is iets ziekte? – moeilijk
o Zowel bij het groeien als bij het ouder worden horen veranderingen
1
, § Psychogene stoornis (depressie, psychose,…) à moeilijk om onderzoek te doen
§ Iatrogene oorzaak
o oorzaak van ziekte door iets van handelen, interventie (bv nemen van medicatie), hoeft
geen fout te zijn, nevenwerkingen van chemo
HOE ZIEKTE VASTSTELLEN – PATHOFYSIOLOGIE
§ Bij ziekte zullen bepaalde dingen in het lichaam veranderen, maar door groei en ouderdom kan er
ook verandering plaatsvinden.
• Vb. als je mij niet goed hoort, kan dat door ziekte zijn of door verouderingen (80+)
WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE ZIEKTEN?
§ Afwijkingen van oxygenatie, ciculatie, stofwisseling, hemostase, bioregulatie,…
§ Erfelijke pathologie
§ Trauma & schade
§ Infectie
§ Kanker
§ Afweerstoornissen
HOE KUNNEN WE ZIEKTE VOORKOMEN EN GEZOND BLIJVEN?
§ Schade uit de omgeving beperken
§ Infectie, trauma, … vermijden
§ Geoznde levensstijl (voeding, beweging)
§ Omgaan met uitdagingen
HOE KUNNEN WE ZIEKTETEKENS BETER BEGRIJPEN OP BASIS VAN
ONTSTAANSMECHANISMEN?
§ Infectie – bv. dermatofytpse: tinea pedis (aka ‘ringworm’, ‘zwemmer’s eczeem’)
o Warmte, vochtigheid, afgesloten (Vb. door schoenen) à schimmelinfectie kan ontstaan
§ Ontstekingsreactie tgv infectie – bv. onychocryptose (ingegroeide teennagel)
o Reactie gebeurt ongecontroleerd, koste wat kost
§ Stuurt neutrofielen en macrofagen naar de plaats, gaan fagocyteren à op plaats
van infectie krijg je een zone dat weefsel afsterft à ettervorming (bestaat uit
veel neutrofielen en gedestrueerd weefsel)
§ Ontsteking – bv jichtarthritis (podagra)
o Pijnlijke grote teen, rood, gezwollen
o Door overmatig urinezuur krijgt men kristallen die neerslaan op gewricht à wordt gezien
als iets vreemd à je krijgt reactie van het immuunsysteem (sturen van WBC)
o Geen infectie, dus ontsteking kan zonder infectie onstaan (bv ookreumatoïde artritis)
§ Allergie – bv. eczeem of urticaria
o Reacties waarbij immuunsysteem overmatig reageert op iets dat eigenlijk niet abnormaal
is (Vb. leer, pollen)
2
,ZIEKTE VERSUS GEZONDHEID
WAT BETEKENT GEZONDHEID?
§ Oudere enquête bij Vlamingen over in welke mate bepaalde aspecten zin geven aan hun
leven à gezondheid komt hierbij als belangrijkste aspect naar voren.
§ Gezondheid is de nieuwe religie
• Hoger doel
• Sacrale status
• Dwang?
• Mensen die zich niet aan de gezondheidsregels houden worden al snel als
‘ketters’ gezien.
• Bepaalde vrijheidsbeknotting, waardoor je bepaalde dingen niet meer gaat
mogen doen.
• Radicalisatie? kan als sekte gezien worden bij groepen die er te veel mee bezig zijn
§ Gezondheid is de nieuwe rage – ‘health marketing’, ‘healthusiasm’, …
Leven we wel gezond?
§ Maar 30% van de bevolking doet aan lichaamsbeweging
§ Wekelijks 1 of meerdere eenheden alcohol: 66-81%
§ 45% van de bevolking heeft een hoger BMI dan 25
§ 9% leeft gezond
§ 15% van de bevolking rookt
§ Heeft ook te maken met voorlichting
• Is verschillend in de verschillende regio’s
§ Heeft ook te maken met opleiding
• Niveau van scholing is een heel belangrijke parameter naar je gezondheid, maar ook
levensverwachting
§ Leven we nu dan niet gezonder dan vroeger?
• Toename van levensverwachting (47 in 1900 tot > 80 jaar heden)
• Tsunami van chronische ziekten en klachten
• 80% van 65+ lijdt aan minstens 1 chronische ziekte
• 50% van 65+ hebben 2 of meer chronische ziekten
• 70% sterven tgv chronische ziekte
• Als we kijken naa de gezondheidsinvesteting zien we dat er minder wordt uitgegeven aan
het voorkomen van zaken, we doen te weinig in het kader van preventie
3
,HOE OMSCHRIJVEN WE GEZONDHEID EN ZIEKTE?
BIOMEDISCHE BENADERING VAN GEZONDHEID
§ ziekte ó gezondheid
§ gezond: gedefinieerd als vrij van ziekte als normaal lichamelijk functioneren
• kan van het ene moment op het andere veranderen (bv. nu gezond en straks val je van de
trap = ziekte)
• gezondheid als “negatieve conditie” ziekte is objectief fenomeen
• oorzakelijk agens à typische symptomen à aanwijsbare diagnose
• onafhankelijk vastgesteld door artsen fysiologische dysfunctie
§ voordeel
• eenvoudig principe (zieke = gezonde persoon plus pathogeen)
• monocausale verklaringswijze van ziekte
• groot belang van de fysiologie en pathofysiologie
§ MAAR…
o niet altijd typische aanwijsbare oorzaak
§ multicausaal
§ klachten/afwijking niet uniform
§ indolent aanwezig, variabel verloop in tijd
o monopolie van artsen vs. rol van patiënt & paramedici ?
o fysiologische dysfunctie soms moeilijk te “meten”
o chronische ‘niet-te-genezen’ aandoeningen
VOORBEELD: Atherosclerose = arteriosclerose = atheromatose = slagaderverkalking
§ Hart- en vaatziekten zijn meest voorkomende aandoeningen,
§ Bovenste afbeelding rechts: hartinfarct thv de bloedvaten
§ Atherosclerose = proces waarbij je een opstapeling krijgt in de wand van de bloedvaten van
lipiden/vetten – verloopt heel traag à tot er iets acuut gebeurt
o Heb je enkel in de slagaders, niet in de aders
o In het geval van een hartinfarct levert die plots geen zuurstof en voedingsstoffen meer –
kan je een beetje ondergaan, je krijgt een kramp en kan zich herstellen (als dit langer dan
een halfuur duurt dan sterft de spier af à bij myocardinfarct)
o Proces kan tientallenjaren duren
o Kan door genetische factoren, maar ook levenswijze (roken!!!!, obesitas, veel dierlijke
vetten, hoge BD)
4
, § Eigenlijk spreken we van ziekte als er iets acuut gebeurt – is eigenlijk verkeerd
o Ziekte is al veel vroeger ontstaan à belang van preventie
§ Ziekte als objectief fenomeen
o Oorzakelijk agens? à typische symptomen? à aanwijsbare diagnose
o Multifactorieel à variabele presentatie à lang onopgemerkt
§ Onafhankelijk vastgesteld door artsen
o Typische afwijkingen enkel zo complicaties
o vroegtijdige interventie nuttiger
§ Fysiologische dysfunctie
o Inherent aan Westerse levenswijze
o komt bijna bij iedereen voor?
DEFINITIE VOLGENS WHO
§ Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the
absence of disease or infirmity”
§ The enjoyment of the highest attainable standard of health is one of the fundamental rights of
every human being without distinction of race, religion, political belief, economic or social
condition.”
Hollistische benadering van gezondheid volgens WHO
§ humane benadering tt medische
§ gezondheid als breed begrip gezondheid als voorwaarde voor optimaal functioneren
§ gezondheid als mensenrecht
§ gobale visie
§ streefdoelen en aanknopingspunten
Krtitiek op WHO definitie
“Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the absence of
disease or infirmity”
§ 'well-being' of ‘welbevinden’
o = welvaart?
o = welzijn?
§ Volgens definitie zijn volgende personen ongezond
o Vrouw van 29 jaar klaagt sedert meerdere weken van: vermoeidheid, nausea en braken,
nycturie, pollakisurie, pyrosis, stemmingswisselingen, slecht slapen, hoofdpijn, lage
rugpijn à zwanger
o Syndroom van Down à zijn niet ongezond omdat ze een chronische aandoening
hebben
o Paraplegie
§ ‘Complete …’ = te ruim en utopisch ? ideaalbeeld
§ Statische definitie ←→ gezondheid is relatief begrip: wat is norm, criterium om gezonden en
‘ongezonden’ te onderscheiden ?
§ Gezondheid is een variabel gegeven welbevinden is een subjectieve toestand
5
,ONZE HUIDIGE VISIE OP GEZONDHEID
§ Individuele eigenschap om lichamelijk, geestelijk en sociaal, naar eigen vermogen en
beleven, adequaat te functioneren in samenleving
§ mede door eigen inspanning en naar welbevinden kunnen behouden & ontwikkelen van de,
gezien de levensfase, noodzakelijke lichamelijke, psychische en sociale functies
§ consensus
§ consensus
o fysieke, psychische en sociale omstandigheden (hollistisch)
o zowel objectief als subjectief (beleving)
o veronderstelt eigen actieve inbreng (evenwicht)
o maximaal haalbare gezondheid op basis van eigen capaciteit rekening houdend met
levensloop
o continuüm
§ individuele perceptie van levenskwaliteit
DEFINITIE VAN ZIEKTE
§ FR: ‘maladie’ (male habitus)
§ ENG: ‘dis-ease’, ‘dis-order’, maar ook ‘condition’
§ Ziekte, aandoening, dysfunctie, ‘een pathologie’, een kwaal (schadelijke afwijking van organisme)
§ Ziekte ≠ afwezigheid van gezondheid
§ Verstoring van "normale" vitale functioneren van het gehele individu, aantasting van het
aanpassingsvermogen
§ Je hebt een ziekte maar je bent het niet?
WAT IS ZIEKTEBEELD, ZIEK ZIJN, ZIEKTEGEDRAG EN ZIEKTEROL?
Gevolgen van ziekte
§ Symptomen
o = ziekteklachten en/of ziektetekens
§ Medische of klinisch ziektebeeld
o = klinische symptomatologie typerend voor bepaalde ziekte
§ Ziektebegrip/concept
o = opvattingen & denkbeelden over ziekte en ziek-zijn
o Soms beïnvloed door culturele inzichten
§ Classificatie disabiliteit
o Gebrek of stoornis (“uitval”)
o Beperking in activiteit (ADL, mentaal/cognitief)
o Handicap of participatieprobleem of participatierestrictie (verlies sociale/affectieve
vaardigheden)
§ Revalidatie
6
,Beroerte (CVA) door ‘hersenthrombose’ (thrombose van arteria cerebri)
In de slagaders van de hersenen kan er een verstopping ontstaan à kan tot een zuurstoftekort en
afsterven van de hersencellen leiden bij het volledig afsluiten van de slagader. Kan ook tijdelijk zijn (TIA =
transiënt ischemisch accident), hoe langer het duurt, hoe meer gevolgen er zijn. CVA = cerebrovasculair
accident. Dat is de stoornis. Daar heb je gevolgen van:
§ Unilaterale uitval: hemiparese hemiparalyse
§ Dysfasie (spraakstoornissen), afasie (bij linkszijdig CVA )
§ Afname gezichtsveld
§ Hoofdpijn
§ Moeilijk slikken
§ Daling bewustzijn
§ Verwardheid
§ Verminderde cognitie
Leidt tot participatieresctrictie, of handicap, door beperking in activiteiten kan je niet meer normaal
functioneren. Bijvoorbeeld; geen boodschappen meer doen. Een deel van de interventies die dat
beïnvloeden zijn revalidatie. Zo kan je rehebabiliteerd worden.
IMPACT VAN ZIEKTE OP FUNCTIONEREN
§ (Twaddle 1968)
o Disease = ziekte
§ objectiveerbare ziekte
§ de aandoening (het ziektebeeld)
o Illness = ziek-zijn
§ subjectieve ziektegevoel het ziek zijn
o Sickness = ziektegedrag
§ sociale “ziekte” rol het ziektegedrag
§ Ziek zijn wil niet per se zeggen dat iemand niet meer
normaal kan functioneren.
§ Sommige mensen, ookal zijn ze niet ziek, vertonen toch
ziektegedrag.
§ Ernstige ziekte of ‘serious health condition
o = Ziekte, letsel of (fysisch / mentale) aandoening met
§ Nood tot opname (in-patient care)
§ Nood tot behandeling en
• Periode van incapaciteit van > 3dagen of
• Frequente visites bij hulpverlener of
• Episodische incapaciteit
7
,WAT VERSTAAN WE ONDER ZIEKTE-ROL?
§ Stigmatiserend
§ Ziek zijn ook socioculturele ervaring
§ 4 kenmerken (Parsons)
o Tijdelijk ontslagen van sociale plichten
o Niet verantwoordelijk gesteld
o Verplicht om technisch competente hulp te zoeken
o Tijdelijke en onwerselijke toestand
§ Ziekteverzuim of ziek aan het werk?
§ Gaat niet op voor chronische ziekte
§ Geen reciprociteit
MEDICALISERING
§ Ivan Illich 1974 – “onteigening van de gezondheid” à gezondheidszorg mensen besteelt van
zelfredzaamheid en van het herstellend vermogen van het lichaam
§ Iatrogene schade
§ Ovematige bemoeienis van de geneeskunde ? ADD, ADHD? Autisme?
o ADHD, ADD,… à in welke mate is het de persoonlijkheid van het kind en in welke mate is
het echt een ziekte
o Burn-out à wanneer is het een burn out, wanneer is het een pathologie?
o Men ziet het als een afwijking van ‘de norm’, het is niet de bedoeling dat alles wat je
meemaakt in je leven als ziekte benoemt
§ Definiëren van normale levensprocessen in termen van ziekte en gezondheid
o maatschappelijke problemen worden geïndividualiseerd
o alles wat anders is wordt tot ziekte verklaard
o alles is ‘maakbaar’ en ‘kan’ met medische expertise geregeld worden
o financiële prikkels in zorgsector
§ Menselijk gedrag uit medisch standpunt bekeken wordt gezien als ‘pathologisch gedrag’
o ziek niet door ‘ongezond’ leven maar ziek door streven naar ideale gezondheid
§ => overdiagnose
o dunne grens tusssen iets verbeteren en iets “verzieken”
o ‘too much medicine’: OVERAL gezondheid experten & advies
o ‘the worried well = we voelen ons goed maar toch twijfelen aan gezondheid
§ Medicalisering gepaard met farmacologisering “for every pill an ill”
HOE VERLOOPT EEN ZIEKTEPROCES?
ETIOLOGIE à ZIEKTE
• Genetische afwijking trauma
• Toxisch agens infectie neoplasie
• Endocriene dysfunctie
• Immunologische (afweer)reactie
• Degeneratie, ouderdom
• Psychogene stoornis
• Iatrogene oorzaak = schade veroorzaakt door medisch handelen
• Idiopathisch
8
,Vb. Iatrogene oorzaak
Bij trombolyse wordt een bloedklonter opgelost om de
doorbloeding te herstellen zoals bijvoorbeeld bij hartinfarct.
Echter, doordat dit proces de bloedstolling in het hele lichaam
verstoort, ontstaat er een verhoogd risico op bloedingen,
zoals een hersenbloeding of een bloeding elders in het
lichaam.
Op een CT-scan is een cerebrale bloeding zichtbaar als een
wit gebied. In zo’n geval mag er geen trombolyse worden
toegediend, omdat dit het bloeden nog verder zou verergeren.
De pathogenese beschrijft hoe de etiologie (de oorzaak van de ziekte) leidt tot het ontstaan van de ziekte.
De pathofysiologie legt uit hoe die ziekte veranderingen
veroorzaakt in het lichaam — met andere woorden, de
impact van de ziekte op de normale lichaamsfuncties.
Op basis van deze kennis kan men de symptomatologie
(de klinische tekenen en symptomen) beter begrijpen.De
ziektetekens kunnen zichtbaar zijn via beeldvorming
(zoals een CT- of MRI-scan), via functionele
veranderingen, of via afwijkingen in het bloedonderzoek.
Deze elementen samen helpen de zorgverlener om tot een diagnose te komen.
§ Symptomatologie
§ Ziektetekens
§ Pathologie
o afwijkingen op beeldvorming
o functionele stoornis
o biochemische veranderingen Diagnose
o weefselbiopsie
o …
Pathognomische ziektetekens
Soms heb je pathognomische ziektetekens, dat zijn zodanig specifieke symptomen dat als een patiënt het
heeft, het bijna alleen maar bij 1 bepaalde ziekte past.
§ Bv. "bull's eye" rash bij ziekte van Lyme = specifieke kringen
o Griepachtig ziektebeeld
§ Malaise
§ Koorts
§ Keelpijn
§ Spierpijn
§ Hoofdpijn
o Halfzijdige gezichtsverlamming
o Hartritmestoornissen
o Gewrichtsontsteking
§ Bv. "wolfsmasker" bij Lupus auto-immuunaandoening = typische rash als vlinder over gezicht
§ Bv. "ring van Kayser-Fleischer" of een bruine ring rond de iris bij ziekte van Wilson (= koper
opstapelingziekte)
9
, Syndroom (Vb. hyperthyroïdie) (valt onder symptomatologie)
Syndroom = een verzameling van symptomen en
verschijnselen die vaak samen voorkomen en
wijzen op een bepaalde ziekte of een verhoogd
risico daarop.
In het geval van de schildklier: hyperthyroïdie =
overmatige werking van de schildklier. Het naar
voren komen van de oogbol door zwelling
bindweefsel achter het oog = pathognomisch
ziekteteken van dit syndroom. Het lijkt alsof de
persoon voortdurend zijn wenkbrauwen optrekt.
ETIOLOGIE à ZIEKTE à DOOD OF GENEZING
§ Natuurlijk verloop: oorzaak – incubatie/latentie periode – ziekte
o Vb. verkoudheid heeft een gelimiteerd verloop, men heeft 5 – 6 dagen klachten en daarna
is dit voorbij.
o
§ Incubatieperiode bij infectieziekten omdat men dan ook bv besmettelijk is
vooraleer je eigenlijk ziek bent
§ In de latentie fase kan er een prodromale fase zijn. Prodromen zijn ziektetekens
die niet typisch zijn aan die ziekte, vaak algemene klachten maar die er aan
vooraf gaan. Vb. algemene malaise, lichte T° stijging, keelpijn
§ Prognose = resultaat van de ziekte met dan ook de termijn waarin dit optreedt.
o Beperking in levenskwaliteit
o Deterioratie vs genezing
§ Restitutio ad integrim of met sekwellen (herstel naar integrale oorsprongelijke
situati)
§ Blijvende of partiële remissie à je ziet niks meer van de ziekte maar relaps is
altijd mogelijk (Vb. na een tumor, hopen dat remissie aanhoudt)
§ Relaps of recurrentie
§ Evolutie naar chronische (progresseive) aandoening
§ Blijvende stoornis
o Dood
§ Behandeling van ziekte
o De convalescentieperiode is de herstelperiode na ziekte of
tijdens behandeling.
o ‘Primum non nocere’
o Aard
§ "evidence-based"
§ empirisch
§ experimenteel
§ alternatief (complementair)
10
INLEIDING
BASISBEGRIPPEN
§ Etiologie = oorzaak van ziekte
o Vb. beenbreuk door vallen van trap
o Vb. AMI door bepaalde oorzaak
§ Pathogenese: biologisch mechanisme hoe ziekte ontstaat
§ Pathofysiologie: functioneel (mechanisch, fysisch, biochemisch) effect van ziekte op organisme
§ Onderscheid is belangrijk!
o Wanneer je je wil richten op preventie, heb je kennis van de pathogenese nodig.
→ Je moet weten hoe een ziekte ontstaat om ze te kunnen voorkomen.
o Wanneer je een ziekte wil diagnosticeren en behandelen, is kennis van de
pathofysiologie noodzakelijk.
→ Je moet begrijpen wat er in het lichaam fout loopt om gericht te kunnen behandelen.
o Voorbeeld: COVID-19
§ De pathogenese van COVID-19 is de aerogene besmetting: het virus wordt via
druppeltjes ingeademd en bereikt zo de luchtwegen.
§ De pathofysiologie betreft de impact op het lichaam, bijvoorbeeld het
ontstaan van een pneumonie ten gevolge van covid, wat leidt tot problemen
met de oxygenatie. Het enige dat hielp bij die problemen waren cortisone. Deze
onderdrukt de immuunreactie, is eigenlijk nadelig maar omdat immuunreactie
TE hevig was, was dit levensreddend.
§ Ziekteleer of pathologie:
o Bestuderen van eigenschappen van ziekten
o Ook medsiche discipline = patholoog (anatome patholoog à doet lijkschouwingen) –
lichaamsvochten die bekomen zijn bij zieke pt te onderzoeken om zo een diagnose
te stellen , biopsies nemen
o Morfologische veranderingen (’anatoompathologie’)
WAT MAAKT DAT WE ZIEK WORDEN? – PATHOGENESE
§ Genetische afwijking
§ Trauma
§ Toxisch agens
§ Infectie: heeft als doel om iets op te ruimen, kan men doorgeven
§ Neoplasie
o Ook een soort genetische afwijkingen
§ Endocriene dysfunctie à stoornis in hormoonstelsel
§ Immunologische (afweer)reactie
§ Degeneratie, ouderdom
o Vanaf wanneer is iets een normale veroudering en wanneer is iets ziekte? – moeilijk
o Zowel bij het groeien als bij het ouder worden horen veranderingen
1
, § Psychogene stoornis (depressie, psychose,…) à moeilijk om onderzoek te doen
§ Iatrogene oorzaak
o oorzaak van ziekte door iets van handelen, interventie (bv nemen van medicatie), hoeft
geen fout te zijn, nevenwerkingen van chemo
HOE ZIEKTE VASTSTELLEN – PATHOFYSIOLOGIE
§ Bij ziekte zullen bepaalde dingen in het lichaam veranderen, maar door groei en ouderdom kan er
ook verandering plaatsvinden.
• Vb. als je mij niet goed hoort, kan dat door ziekte zijn of door verouderingen (80+)
WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE ZIEKTEN?
§ Afwijkingen van oxygenatie, ciculatie, stofwisseling, hemostase, bioregulatie,…
§ Erfelijke pathologie
§ Trauma & schade
§ Infectie
§ Kanker
§ Afweerstoornissen
HOE KUNNEN WE ZIEKTE VOORKOMEN EN GEZOND BLIJVEN?
§ Schade uit de omgeving beperken
§ Infectie, trauma, … vermijden
§ Geoznde levensstijl (voeding, beweging)
§ Omgaan met uitdagingen
HOE KUNNEN WE ZIEKTETEKENS BETER BEGRIJPEN OP BASIS VAN
ONTSTAANSMECHANISMEN?
§ Infectie – bv. dermatofytpse: tinea pedis (aka ‘ringworm’, ‘zwemmer’s eczeem’)
o Warmte, vochtigheid, afgesloten (Vb. door schoenen) à schimmelinfectie kan ontstaan
§ Ontstekingsreactie tgv infectie – bv. onychocryptose (ingegroeide teennagel)
o Reactie gebeurt ongecontroleerd, koste wat kost
§ Stuurt neutrofielen en macrofagen naar de plaats, gaan fagocyteren à op plaats
van infectie krijg je een zone dat weefsel afsterft à ettervorming (bestaat uit
veel neutrofielen en gedestrueerd weefsel)
§ Ontsteking – bv jichtarthritis (podagra)
o Pijnlijke grote teen, rood, gezwollen
o Door overmatig urinezuur krijgt men kristallen die neerslaan op gewricht à wordt gezien
als iets vreemd à je krijgt reactie van het immuunsysteem (sturen van WBC)
o Geen infectie, dus ontsteking kan zonder infectie onstaan (bv ookreumatoïde artritis)
§ Allergie – bv. eczeem of urticaria
o Reacties waarbij immuunsysteem overmatig reageert op iets dat eigenlijk niet abnormaal
is (Vb. leer, pollen)
2
,ZIEKTE VERSUS GEZONDHEID
WAT BETEKENT GEZONDHEID?
§ Oudere enquête bij Vlamingen over in welke mate bepaalde aspecten zin geven aan hun
leven à gezondheid komt hierbij als belangrijkste aspect naar voren.
§ Gezondheid is de nieuwe religie
• Hoger doel
• Sacrale status
• Dwang?
• Mensen die zich niet aan de gezondheidsregels houden worden al snel als
‘ketters’ gezien.
• Bepaalde vrijheidsbeknotting, waardoor je bepaalde dingen niet meer gaat
mogen doen.
• Radicalisatie? kan als sekte gezien worden bij groepen die er te veel mee bezig zijn
§ Gezondheid is de nieuwe rage – ‘health marketing’, ‘healthusiasm’, …
Leven we wel gezond?
§ Maar 30% van de bevolking doet aan lichaamsbeweging
§ Wekelijks 1 of meerdere eenheden alcohol: 66-81%
§ 45% van de bevolking heeft een hoger BMI dan 25
§ 9% leeft gezond
§ 15% van de bevolking rookt
§ Heeft ook te maken met voorlichting
• Is verschillend in de verschillende regio’s
§ Heeft ook te maken met opleiding
• Niveau van scholing is een heel belangrijke parameter naar je gezondheid, maar ook
levensverwachting
§ Leven we nu dan niet gezonder dan vroeger?
• Toename van levensverwachting (47 in 1900 tot > 80 jaar heden)
• Tsunami van chronische ziekten en klachten
• 80% van 65+ lijdt aan minstens 1 chronische ziekte
• 50% van 65+ hebben 2 of meer chronische ziekten
• 70% sterven tgv chronische ziekte
• Als we kijken naa de gezondheidsinvesteting zien we dat er minder wordt uitgegeven aan
het voorkomen van zaken, we doen te weinig in het kader van preventie
3
,HOE OMSCHRIJVEN WE GEZONDHEID EN ZIEKTE?
BIOMEDISCHE BENADERING VAN GEZONDHEID
§ ziekte ó gezondheid
§ gezond: gedefinieerd als vrij van ziekte als normaal lichamelijk functioneren
• kan van het ene moment op het andere veranderen (bv. nu gezond en straks val je van de
trap = ziekte)
• gezondheid als “negatieve conditie” ziekte is objectief fenomeen
• oorzakelijk agens à typische symptomen à aanwijsbare diagnose
• onafhankelijk vastgesteld door artsen fysiologische dysfunctie
§ voordeel
• eenvoudig principe (zieke = gezonde persoon plus pathogeen)
• monocausale verklaringswijze van ziekte
• groot belang van de fysiologie en pathofysiologie
§ MAAR…
o niet altijd typische aanwijsbare oorzaak
§ multicausaal
§ klachten/afwijking niet uniform
§ indolent aanwezig, variabel verloop in tijd
o monopolie van artsen vs. rol van patiënt & paramedici ?
o fysiologische dysfunctie soms moeilijk te “meten”
o chronische ‘niet-te-genezen’ aandoeningen
VOORBEELD: Atherosclerose = arteriosclerose = atheromatose = slagaderverkalking
§ Hart- en vaatziekten zijn meest voorkomende aandoeningen,
§ Bovenste afbeelding rechts: hartinfarct thv de bloedvaten
§ Atherosclerose = proces waarbij je een opstapeling krijgt in de wand van de bloedvaten van
lipiden/vetten – verloopt heel traag à tot er iets acuut gebeurt
o Heb je enkel in de slagaders, niet in de aders
o In het geval van een hartinfarct levert die plots geen zuurstof en voedingsstoffen meer –
kan je een beetje ondergaan, je krijgt een kramp en kan zich herstellen (als dit langer dan
een halfuur duurt dan sterft de spier af à bij myocardinfarct)
o Proces kan tientallenjaren duren
o Kan door genetische factoren, maar ook levenswijze (roken!!!!, obesitas, veel dierlijke
vetten, hoge BD)
4
, § Eigenlijk spreken we van ziekte als er iets acuut gebeurt – is eigenlijk verkeerd
o Ziekte is al veel vroeger ontstaan à belang van preventie
§ Ziekte als objectief fenomeen
o Oorzakelijk agens? à typische symptomen? à aanwijsbare diagnose
o Multifactorieel à variabele presentatie à lang onopgemerkt
§ Onafhankelijk vastgesteld door artsen
o Typische afwijkingen enkel zo complicaties
o vroegtijdige interventie nuttiger
§ Fysiologische dysfunctie
o Inherent aan Westerse levenswijze
o komt bijna bij iedereen voor?
DEFINITIE VOLGENS WHO
§ Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the
absence of disease or infirmity”
§ The enjoyment of the highest attainable standard of health is one of the fundamental rights of
every human being without distinction of race, religion, political belief, economic or social
condition.”
Hollistische benadering van gezondheid volgens WHO
§ humane benadering tt medische
§ gezondheid als breed begrip gezondheid als voorwaarde voor optimaal functioneren
§ gezondheid als mensenrecht
§ gobale visie
§ streefdoelen en aanknopingspunten
Krtitiek op WHO definitie
“Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the absence of
disease or infirmity”
§ 'well-being' of ‘welbevinden’
o = welvaart?
o = welzijn?
§ Volgens definitie zijn volgende personen ongezond
o Vrouw van 29 jaar klaagt sedert meerdere weken van: vermoeidheid, nausea en braken,
nycturie, pollakisurie, pyrosis, stemmingswisselingen, slecht slapen, hoofdpijn, lage
rugpijn à zwanger
o Syndroom van Down à zijn niet ongezond omdat ze een chronische aandoening
hebben
o Paraplegie
§ ‘Complete …’ = te ruim en utopisch ? ideaalbeeld
§ Statische definitie ←→ gezondheid is relatief begrip: wat is norm, criterium om gezonden en
‘ongezonden’ te onderscheiden ?
§ Gezondheid is een variabel gegeven welbevinden is een subjectieve toestand
5
,ONZE HUIDIGE VISIE OP GEZONDHEID
§ Individuele eigenschap om lichamelijk, geestelijk en sociaal, naar eigen vermogen en
beleven, adequaat te functioneren in samenleving
§ mede door eigen inspanning en naar welbevinden kunnen behouden & ontwikkelen van de,
gezien de levensfase, noodzakelijke lichamelijke, psychische en sociale functies
§ consensus
§ consensus
o fysieke, psychische en sociale omstandigheden (hollistisch)
o zowel objectief als subjectief (beleving)
o veronderstelt eigen actieve inbreng (evenwicht)
o maximaal haalbare gezondheid op basis van eigen capaciteit rekening houdend met
levensloop
o continuüm
§ individuele perceptie van levenskwaliteit
DEFINITIE VAN ZIEKTE
§ FR: ‘maladie’ (male habitus)
§ ENG: ‘dis-ease’, ‘dis-order’, maar ook ‘condition’
§ Ziekte, aandoening, dysfunctie, ‘een pathologie’, een kwaal (schadelijke afwijking van organisme)
§ Ziekte ≠ afwezigheid van gezondheid
§ Verstoring van "normale" vitale functioneren van het gehele individu, aantasting van het
aanpassingsvermogen
§ Je hebt een ziekte maar je bent het niet?
WAT IS ZIEKTEBEELD, ZIEK ZIJN, ZIEKTEGEDRAG EN ZIEKTEROL?
Gevolgen van ziekte
§ Symptomen
o = ziekteklachten en/of ziektetekens
§ Medische of klinisch ziektebeeld
o = klinische symptomatologie typerend voor bepaalde ziekte
§ Ziektebegrip/concept
o = opvattingen & denkbeelden over ziekte en ziek-zijn
o Soms beïnvloed door culturele inzichten
§ Classificatie disabiliteit
o Gebrek of stoornis (“uitval”)
o Beperking in activiteit (ADL, mentaal/cognitief)
o Handicap of participatieprobleem of participatierestrictie (verlies sociale/affectieve
vaardigheden)
§ Revalidatie
6
,Beroerte (CVA) door ‘hersenthrombose’ (thrombose van arteria cerebri)
In de slagaders van de hersenen kan er een verstopping ontstaan à kan tot een zuurstoftekort en
afsterven van de hersencellen leiden bij het volledig afsluiten van de slagader. Kan ook tijdelijk zijn (TIA =
transiënt ischemisch accident), hoe langer het duurt, hoe meer gevolgen er zijn. CVA = cerebrovasculair
accident. Dat is de stoornis. Daar heb je gevolgen van:
§ Unilaterale uitval: hemiparese hemiparalyse
§ Dysfasie (spraakstoornissen), afasie (bij linkszijdig CVA )
§ Afname gezichtsveld
§ Hoofdpijn
§ Moeilijk slikken
§ Daling bewustzijn
§ Verwardheid
§ Verminderde cognitie
Leidt tot participatieresctrictie, of handicap, door beperking in activiteiten kan je niet meer normaal
functioneren. Bijvoorbeeld; geen boodschappen meer doen. Een deel van de interventies die dat
beïnvloeden zijn revalidatie. Zo kan je rehebabiliteerd worden.
IMPACT VAN ZIEKTE OP FUNCTIONEREN
§ (Twaddle 1968)
o Disease = ziekte
§ objectiveerbare ziekte
§ de aandoening (het ziektebeeld)
o Illness = ziek-zijn
§ subjectieve ziektegevoel het ziek zijn
o Sickness = ziektegedrag
§ sociale “ziekte” rol het ziektegedrag
§ Ziek zijn wil niet per se zeggen dat iemand niet meer
normaal kan functioneren.
§ Sommige mensen, ookal zijn ze niet ziek, vertonen toch
ziektegedrag.
§ Ernstige ziekte of ‘serious health condition
o = Ziekte, letsel of (fysisch / mentale) aandoening met
§ Nood tot opname (in-patient care)
§ Nood tot behandeling en
• Periode van incapaciteit van > 3dagen of
• Frequente visites bij hulpverlener of
• Episodische incapaciteit
7
,WAT VERSTAAN WE ONDER ZIEKTE-ROL?
§ Stigmatiserend
§ Ziek zijn ook socioculturele ervaring
§ 4 kenmerken (Parsons)
o Tijdelijk ontslagen van sociale plichten
o Niet verantwoordelijk gesteld
o Verplicht om technisch competente hulp te zoeken
o Tijdelijke en onwerselijke toestand
§ Ziekteverzuim of ziek aan het werk?
§ Gaat niet op voor chronische ziekte
§ Geen reciprociteit
MEDICALISERING
§ Ivan Illich 1974 – “onteigening van de gezondheid” à gezondheidszorg mensen besteelt van
zelfredzaamheid en van het herstellend vermogen van het lichaam
§ Iatrogene schade
§ Ovematige bemoeienis van de geneeskunde ? ADD, ADHD? Autisme?
o ADHD, ADD,… à in welke mate is het de persoonlijkheid van het kind en in welke mate is
het echt een ziekte
o Burn-out à wanneer is het een burn out, wanneer is het een pathologie?
o Men ziet het als een afwijking van ‘de norm’, het is niet de bedoeling dat alles wat je
meemaakt in je leven als ziekte benoemt
§ Definiëren van normale levensprocessen in termen van ziekte en gezondheid
o maatschappelijke problemen worden geïndividualiseerd
o alles wat anders is wordt tot ziekte verklaard
o alles is ‘maakbaar’ en ‘kan’ met medische expertise geregeld worden
o financiële prikkels in zorgsector
§ Menselijk gedrag uit medisch standpunt bekeken wordt gezien als ‘pathologisch gedrag’
o ziek niet door ‘ongezond’ leven maar ziek door streven naar ideale gezondheid
§ => overdiagnose
o dunne grens tusssen iets verbeteren en iets “verzieken”
o ‘too much medicine’: OVERAL gezondheid experten & advies
o ‘the worried well = we voelen ons goed maar toch twijfelen aan gezondheid
§ Medicalisering gepaard met farmacologisering “for every pill an ill”
HOE VERLOOPT EEN ZIEKTEPROCES?
ETIOLOGIE à ZIEKTE
• Genetische afwijking trauma
• Toxisch agens infectie neoplasie
• Endocriene dysfunctie
• Immunologische (afweer)reactie
• Degeneratie, ouderdom
• Psychogene stoornis
• Iatrogene oorzaak = schade veroorzaakt door medisch handelen
• Idiopathisch
8
,Vb. Iatrogene oorzaak
Bij trombolyse wordt een bloedklonter opgelost om de
doorbloeding te herstellen zoals bijvoorbeeld bij hartinfarct.
Echter, doordat dit proces de bloedstolling in het hele lichaam
verstoort, ontstaat er een verhoogd risico op bloedingen,
zoals een hersenbloeding of een bloeding elders in het
lichaam.
Op een CT-scan is een cerebrale bloeding zichtbaar als een
wit gebied. In zo’n geval mag er geen trombolyse worden
toegediend, omdat dit het bloeden nog verder zou verergeren.
De pathogenese beschrijft hoe de etiologie (de oorzaak van de ziekte) leidt tot het ontstaan van de ziekte.
De pathofysiologie legt uit hoe die ziekte veranderingen
veroorzaakt in het lichaam — met andere woorden, de
impact van de ziekte op de normale lichaamsfuncties.
Op basis van deze kennis kan men de symptomatologie
(de klinische tekenen en symptomen) beter begrijpen.De
ziektetekens kunnen zichtbaar zijn via beeldvorming
(zoals een CT- of MRI-scan), via functionele
veranderingen, of via afwijkingen in het bloedonderzoek.
Deze elementen samen helpen de zorgverlener om tot een diagnose te komen.
§ Symptomatologie
§ Ziektetekens
§ Pathologie
o afwijkingen op beeldvorming
o functionele stoornis
o biochemische veranderingen Diagnose
o weefselbiopsie
o …
Pathognomische ziektetekens
Soms heb je pathognomische ziektetekens, dat zijn zodanig specifieke symptomen dat als een patiënt het
heeft, het bijna alleen maar bij 1 bepaalde ziekte past.
§ Bv. "bull's eye" rash bij ziekte van Lyme = specifieke kringen
o Griepachtig ziektebeeld
§ Malaise
§ Koorts
§ Keelpijn
§ Spierpijn
§ Hoofdpijn
o Halfzijdige gezichtsverlamming
o Hartritmestoornissen
o Gewrichtsontsteking
§ Bv. "wolfsmasker" bij Lupus auto-immuunaandoening = typische rash als vlinder over gezicht
§ Bv. "ring van Kayser-Fleischer" of een bruine ring rond de iris bij ziekte van Wilson (= koper
opstapelingziekte)
9
, Syndroom (Vb. hyperthyroïdie) (valt onder symptomatologie)
Syndroom = een verzameling van symptomen en
verschijnselen die vaak samen voorkomen en
wijzen op een bepaalde ziekte of een verhoogd
risico daarop.
In het geval van de schildklier: hyperthyroïdie =
overmatige werking van de schildklier. Het naar
voren komen van de oogbol door zwelling
bindweefsel achter het oog = pathognomisch
ziekteteken van dit syndroom. Het lijkt alsof de
persoon voortdurend zijn wenkbrauwen optrekt.
ETIOLOGIE à ZIEKTE à DOOD OF GENEZING
§ Natuurlijk verloop: oorzaak – incubatie/latentie periode – ziekte
o Vb. verkoudheid heeft een gelimiteerd verloop, men heeft 5 – 6 dagen klachten en daarna
is dit voorbij.
o
§ Incubatieperiode bij infectieziekten omdat men dan ook bv besmettelijk is
vooraleer je eigenlijk ziek bent
§ In de latentie fase kan er een prodromale fase zijn. Prodromen zijn ziektetekens
die niet typisch zijn aan die ziekte, vaak algemene klachten maar die er aan
vooraf gaan. Vb. algemene malaise, lichte T° stijging, keelpijn
§ Prognose = resultaat van de ziekte met dan ook de termijn waarin dit optreedt.
o Beperking in levenskwaliteit
o Deterioratie vs genezing
§ Restitutio ad integrim of met sekwellen (herstel naar integrale oorsprongelijke
situati)
§ Blijvende of partiële remissie à je ziet niks meer van de ziekte maar relaps is
altijd mogelijk (Vb. na een tumor, hopen dat remissie aanhoudt)
§ Relaps of recurrentie
§ Evolutie naar chronische (progresseive) aandoening
§ Blijvende stoornis
o Dood
§ Behandeling van ziekte
o De convalescentieperiode is de herstelperiode na ziekte of
tijdens behandeling.
o ‘Primum non nocere’
o Aard
§ "evidence-based"
§ empirisch
§ experimenteel
§ alternatief (complementair)
10
