,Inhoudsopgave
Deel 1: zingeving en levensbeschouwing ...............................................................4
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan................................................... 4
1.1 Vrijheid (en verantwoordelijkheid) ............................................................................................ 4
1.2. Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare) .......................................................... 4
1.3. Isolatie en connectie (relaties) ................................................................................................ 4
1.4. Zinloosheid en zingeving ......................................................................................................... 4
2. Aandacht en overdaad .............................................................................................. 5
2.1 Overdaad: Leven en leren in een overprikkelende wereld ........................................................... 5
2.2 Een wereld van overdaad ......................................................................................................... 5
2.3 De vermoeide samenleving Byung-Chul Han ............................................................................. 6
2.4 Contemplatie: De kunst van de onverdeelde aandacht ............................................................... 7
2.5 Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit ............................................................................. 7
3. Kwetsbaarheid als kracht ......................................................................................... 8
3.1 Brené Brown over verbinding .................................................................................................... 8
3.2 Eigenschappen van de whole hearted ....................................................................................... 8
3.3 Kwetsbaarheid in een vloeibare wereldd ................................................................................... 9
3.4 Negatieve omgang met kwetsbaarheid ..................................................................................... 9
3.5 Kwetsbaarheid en technologie ................................................................................................. 9
3.6 Kwetsbaarheid als kracht?..................................................................................................... 10
3.7 Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit........................................................................ 10
4. De burn-out maatschappij ...................................................................................... 11
4.1 Eenzaamheid en isolatie ........................................................................................................ 11
4.2 Psychisch welzijn .................................................................................................................. 12
4.3 De burn-out maatschappij ..................................................................................................... 13
4.4 Vertragen als zijnskwaliteit .................................................................................................... 14
5. Volwassenwording ................................................................................................. 15
5.1 Waarom zou je volwassen worden? Susan Neiman................................................................... 15
5.2 Obstakels voor volwassenwording ......................................................................................... 15
5.3 De weg naar volwassenheid ................................................................................................... 17
5.4 Volwassen idealisme als subversief ....................................................................................... 17
5.5 Volwassenheid en idealisme als zijnkwaliteit .......................................................................... 17
Deel 2: Ethisch en kritisch denken ...................................................................... 18
6. Systeemdenken en ethisch denken ......................................................................... 18
6.1 Ethisch denken; Ontwikkelen van normatieve vaardigheden..................................................... 18
6.2 Systeemdenken; Naar een dieper begrijpen van de werelddieper begrijpen van de wereld .......... 18
7. Ongelijkheid........................................................................................................... 20
7.1 Ongelijkheid.......................................................................................................................... 20
7.2 Wat is Armoede? ................................................................................................................... 21
7.3 Honger ................................................................................................................................. 22
8. Gigantisme en innovatie ......................................................................................... 23
8.1 Wat is gigantisme? ................................................................................................................ 23
8.2 Gigantisme en concentratie ................................................................................................... 23
8.3 Gigantisme en innovatie ........................................................................................................ 23
8.4 Gevolgen van gigantisme op de economie ............................................................................... 24
8.5 Afname innovatie? ................................................................................................................ 24
9. Platformkapitalisme, de gig economie en AI ............................................................ 25
9.1 Lage rentes en financialisering van de economie ..................................................................... 25
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
9.2 Platform kapitalisme ............................................................................................................. 25
9.3 De gig economie .................................................................................................................... 26
9.4 AI en werk ............................................................................................................................. 27
10. Klimaatverandering .............................................................................................. 29
10.1 Inleiding: wat is klimaatverandering? .................................................................................... 29
10.2 Groene groei en decoupling ............................................................................................ 29
10.3 Is groene groei een mythe? Hickel ................................................................................... 29
10.4 De strategie van degrowth.................................................................................................... 30
10.5 Een systematische blik op klimaatverandering ...................................................................... 30
11. Geweld en verzet .................................................................................................. 31
11.1 Wat is geweld? .................................................................................................................... 31
11.2 3 soorten geweld Johan Galtung ........................................................................................... 31
11.3 Kritische blik op geweld volgens Zizek ............................................................................. 31
11.4 Legitieme vormen van geweld en verzet? .............................................................................. 31
12. Maatschappij verantwoord ondernemen en coöperatief ondernemen .................... 33
12.1 Verantwoord ondernemen? (niet overlopen) ......................................................................... 33
12.2 Waardegedreven ondernemen ............................................................................................. 33
12.3 Sociaal ondernemen ...................................................................................................... 33
12.4 Coöperatief ondernemen; op zoek naar een meer democratische economie ............................ 33
12.5 Democratiseren van de economie?....................................................................................... 34
12.6 Ondernemerschap en plasticiteit ......................................................................................... 34
Mogelijke examenvragen; Citaten aanvullen met een woord, welk van
de elementen die de auteur aanhaalt zie je terugkeren in een casus,
begrippen uitleggen, meerkeuzevragen, de lesvoorbereiding,
interpretatie van de grafieken (niet van buiten te kennen)
3
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
Deel 1: zingeving en levensbeschouwing
Reflecties over hoe we in de wereld kunnen zijn
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan
Yalom stelt zicht de vraag: “wat zijn de ultieme bezorgdheden van ons bestaan?”:
• Op basis van zijn therapeutische ervaring onderscheid Yalom 4
uitdagingen/gegevenheden/bezorgdheden waarop iedere mens een antwoord moet formuleren
o 4 vragen die altijd blijven terugkomen = onderdeel van ons menszijn (menselijke conditie)
en zijn onveranderlijk: de vragen waarmee iedereen geconfronteerd wordt en worstelt
in het leven
• Doorheen ons leven stellen deze uitdagingen zich op verschillende manieren, afhankelijk van onze
context. Alle levensvragen komen voort uit deze vier uitdagingen. Daarom is het belangrijk om deze
vragen niet te ontwijken of op een dogmatische manier af te sluiten, maar om ze recht in de ogen te
kijken. “Het goed is om je onder te dompelen in de stroom van het leven”
o We moeten er allemaal op onze manier een antwoord op formuleren. Het proces van een antwoord geven op
deze uitdagingen begint bij aanvaarding van deze condities. Het heeft geen zin er tegen te vechten, alleen de
manier waarop je er mee omgaat heb je deels in de hand.
1.1 Vrijheid (en verantwoordelijkheid)
“De mens is gedoemd om vrij zijn” (Sartre)
• We ervaren allemaal een zeker auteurschap over onszelf en ons leven
o we moeten keuzes maken en zijn daarin (deels) verantwoordelijk voor onszelf
o vrijheid vraagt dat we een zekere verantwoordelijkheid voor onszelf en de wereld opnemen
o à spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, tussen kiezen en verliezen
• Uitdaging: hoe maken we betekenisvolle keuzes? Welke verantwoordelijkheid nemen we op? Wat betekent het voor om
echte vrij te zijn?
1.2. Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare)
We hebben heel wat dingen in de wereld niet in de hand en we hebben onszelf vaak nauwelijks in de hand…
• We moeten een onderscheid maken tussen de dingen die we in de hand hebben en de dingen die we niet kunnen
veranderen
• Uitdaging: hoe geven we een plaats aan de dingen die we niet controleren en aan onze eindigheid/sterfelijkheid?
1.3. Isolatie en connectie (relaties)
• De mens is fundamenteel eenzaam: er is altijd een zeker afstand tussen mezelf en de ander
o ik kan niet voelen wat een ander voelt, ik kan niet weten wat een ander denkt,…
o maar wij hebben allemaal nood aan connectie, maar connectie is ook beangstigend: vaak kunnen we alleen
vertrouwen, niet weten
• Uitdaging: Hoe kunnen wij ons op een betekenisvolle manier verbinden met onszelf, de andere en de wereld? Hoe creëren
we intimiteit? Hoe worden we deel van een gemeenschap?
1.4. Zinloosheid en zingeving
We zijn in de wereld “geworpen”: we hebben niet voor gekozen wie we zijn, waar we geboren zijn, zelfs niet dat we er zijn,…
• “De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator van de mens” (Viktor Frankl) We hebben nood aan
betekenis en zin in ons leven. In se in het leven zinloos tenzij men aan zingeving doet. Dit onderscheid ons mensen van
dieren.
o Waarom ben je deze morgen uit je bed gekomen? “De vraag is fout gesteld, wanneer we vragen naar de zin
van het leven. Het leven is het, dat vragen stelt.” Victor Frankl
• Uitdaging: Hoe geven we zin aan ons leven? Hoe ontvangen we zin? Hoe gaan we om met ervaringen van zinloosheid
4
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
2. Aandacht en overdaad
Over het belang van aandacht en contemplatie
Inleidend voorbeeld; De aanval op onze aandacht: internetrust als nieuw basisrecht
Het artikel betoogt dat het internet, ondanks zijn beloften, vooral onze aandacht aantast: het bevordert polarisatie, verlaagt productiviteit en
schaadt concentratie en mentale gezondheid doordat techbedrijven bewust verslavende mechanismen inzetten. Die schade treft niet
iedereen gelijk en creëert een nieuwe digitale kloof, waarbij vooral kwetsbare groepen hun “internetrust” verliezen. Individuele
oplossingen zoals digitale detox zijn onvoldoende en sociaal ongelijk, daarom pleit de auteur voor internetrust als nieuw basisrecht, met
collectieve regulering zoals internetarme leeromgevingen, gecontroleerd gebruik en strengere regels voor technologiebedrijven, zodat burgers
opnieuw controle krijgen over hun tijd en aandacht.
Inleidend voorbeeld; Een smartphone voor jongeren, is dat wel slim? “Onze kinderen worden vermarkt”
Het artikel onderzoekt de impact van smartphones op jongeren en vertrekt van Jonathan Haidts stelling dat smartphones en sociale media
bijdragen aan een mentale gezondheidscrisis bij generatie Z door slaaptekort, aandachtsproblemen, verslaving en oppervlakkigere sociale
relaties. Veel ouders herkennen de conflicten en machteloosheid die dit veroorzaakt, maar wetenschappers nuanceren Haidts conclusies: er
is wel een verband tussen smartphonegebruik en mentaal welzijn, maar geen hard bewijs voor een eenduidig oorzakelijk verband en de
effecten verschillen sterk per jongere. Smartphones kunnen problemen versterken, vooral bij kwetsbare groepen, maar zijn zelden de
enige oorzaak. De consensus is dat gerichte bezorgdheid nodig is in plaats van paniek, met aandacht voor ontwerppraktijken van
techbedrijven, preventie, duidelijke grenzen (zoals telefoonvrije scholen of hogere leeftijdsgrenzen) en een gedeelde maatschappelijke
verantwoordelijkheid, omdat ouders dit probleem niet alleen kunnen dragen.
2.1 Overdaad: Leven en leren in een overprikkelende wereld
Experiment: Testpersonen moesten in een kamer 15 minuten niets doen. Ze zijn verbonden aan een rode knop, wanneer ingedrukt
geven ze zichzelf een pijnlijke elektrische schok. 25 % van de vrouwen schokt zichzelf & 67 % van de vrouwen schokt zichzelf
Dit thema gaat over hoe men omgaat met aandacht en prikkels. Zelfs in een leercontext laat men zich verleiden om met iets anders
bezig te zijn op bijvoorbeeld de computer. Men is het gewend geraakt om altijd iets te doen, onmiddellijk en laagdrempelig
geprikkeld te worden = overdaad. Als er even niets is, voelt dat ongemakkelijk en zoeken we snel weer een prikkel, zelfs als die
onaangenaam is.
• Er is een overdaad aan entertainment: het is gemakkelijk om afgeleid te worden
• Internet en elektronica zorgen voor een constante beschikbaarheid van onmiddellijke prikkels en beloningen
• Door de overdaad aan impulsen en informatie is het moeilijk om nog het onderscheid te maken tussen het
relevante/betekenisvolle en de ruis
Dit alles wordt misbruikt via psychologische manipulatie: advertenties en beloning- en verslavingsmechanismes aan prikkels
2.2 Een wereld van overdaad
Aandacht en gewoontes
Het boek Hooked: How to build habit forming products
• Sociale media is niet zozeer ontworpen om mensen te verbinden, maar om zoveel mogelijk interacties te genereren die
gemonetariseerd kunnen worden. Producten en apps kweken gewoontes waardoor men er altijd naar terug gaat. Het
ontwerp van sociale media is gericht op het voeden van verslavingen om winst te maximaliseren
o Trigger: apps wekken reacties op
o Actie: men gaat actief iets doen (klikken, scrollen etc.), wat een gevoel van bezigheid en betrokkenheid geeft
o Beloning: sociale of informatieve beloning zijn een vorm van laagdrempelige dopamine
o Investment: je krijgt geen beloning die je bevredigd, het is onvolledig, anders zou je niet constant terug komen
`
De “oplossing” wordt altijd beperkt tot aanpassingen van persoonlijk gedrag
• Problemen van sociale media worden voorgesteld als een perversie van de oorspronkelijke “goede intenties”, terwijl het
ontwerp van sociale media deze problemen net onvermijdelijk maakt
• Cfr. Documentaire the social dilemma: Er wordt uiteengezet dat er veel indicatoren zijn dat sociale media een negatief
effect heeft op het psychisch welzijn en dat de technologie is in se goed is, maar men ermee moet leren omgaan. De
oplossing is dus weer een aanpassing van persoonlijk gedrag, maar in feite is de technologie niet goed, het is gericht op
het feit dat mensen blijven teruggaan, men kan er dus niet mee omgaan.
5
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
2.3 De vermoeide samenleving Byung-Chul Han
"Cultuur veronderstelt een omgeving waarin diepe aandacht mogelijk is. Die meeslepende reflectie wordt steeds meer verdrongen door een heel
andere vorm van aandacht: hyperaandacht. Deze versplinterede manier van aandacht wordt gekarakteriseerd door een overhaaste
verandering van focus tussen verschillende taken, informatiebronnen en processen”
Byung-chul Han
• Hyperaandacht: Ons brein wordt voortdurend gedwongen tot multitasking en “productiviteit”. Dit is extreem uitputtend
voor de mens, er zijn geen rustmomenten. Het is een versplinterede manier van aandacht.
• Multitasking reduceert ons tot opgejaagd wild
o Een dier dat aan het eten is, moet voortdurend met andere dingen bezig zijn. Het moet constant op uitkijk staan
zodat het zelf niet opgegeten wordt terwijl het aan het eten is. In het wild moet het dier zijn aandacht voortdurend
verdelen tussen verschillende activiteiten.Multitasken is dus geen kwaliteit, maar een probleem
"De consumentistische levensvorm heeft de overhand. Elke behoefte moet onmiddellijk bevredigd worden. We worden ongeduldig als ons
wordt verteld dat we moeten wachten tot iets langzaam rijpt. Het enige dat telt, zijn kortetermijneffecten en snelle resultaten. Acties worden
gereduceerd tot reacties. Ervaringen verwateren en worden gebeurtenissen (events). Gevoelens verarmen en worden emoties of affecten.“
Byung-chul Han
Reproductie
• De constante informatiestroom selecteert op laagdrempeligheid en is zelfversterkend. We worden bedolven onder een
overvloed van “meer van hetzelfde”. Maar een stortvloed aan informatie en prikkels maken ons niet slimmer of
daadkrachtiger, maar juist passiever
o “Wij handelen niet, wij reageren” (Han)
• “Begrip zonder passie” (Kierkegaard): grotere toegang tot informatie leidt niet tot engagement, maar tot gelatenheid en
verlamming
“We worden vandaag geconfronteerd met een volkomen nieuw fenomeen in de wereldgeschiedenis: de gril, die aanvankelijk niet meer was dan
een fase in de individuele ontwikkeling van het kind, gekenmerkt door wispelturigheid en onvoorspelbaarheid, is verworden tot het organiserend
principe van onze collectieve ontwikkeling; onze samenleving functioneert op basis van impulsiviteit en grilligheid.”
Philippe Meirieu, Franse pedagoog
• Vroeger hoorde de gril (impulsief en wispelturig gedrag) vooral bij de ontwikkeling van kinderen.
• Kinderen wilden steeds iets nieuws, hadden weinig geduld en zijn snel afgeleid. In de volwassen wereld golden
daarentegen stabiliteit, planning en volgehouden aandacht als belangrijk.
• Tegenwoordig, door de voortdurende stroom aan prikkels (social media, reclame, entertainment, nieuws, notificaties), is
die kinderlijke manier van omgaan met impulsen verschoven naar de hele samenleving. We worden voortdurend verleid
om in te gaan op onze grillen: klikken, swipen, kopen, reageren.
Ultrabewerkte prikkels en informatie
• Metafoor van ultrabewerkt voedsel: Eg. fastfood gaat gewoon Casus: Netflix en “achtergrond televisie”
door je heen, je lichaam moet er niet voor werken, het wordt Leidinggevenden dringen er bij schrijvers op aan om
onmiddellijk door het lichaam opgenomen omdat het makkelijk eenvoudigere, minder complexe scripts te schrijven om
te verteren is. En men eet meer en meer voedsel dat zo afgeleide kijkers betrokken te houden. Meerdere
oververwerkt is, maar uiteindelijk voelt men zich niet voldaan scenarioschrijvers melden dat leidinggevenden van het
bedrijf scripts terugsturen met verzoeken om de actie
• Referentie naar prikkels: We proppen ons vol met voorgekauwde
expliciet te beschrijven, zoals aankondigen wanneer
prikkels, informatie en entertainment (sociale media, GenAI, personages de kamer binnenkomen. Netflix gelooft dat
streaming,…) die gemakkelijk verteerbaar zijn, maar we krijgen we de hele tijd op onze smartphone zitten en dat maar
onmiddellijk terug honger omdat onze diepere noden niet liefst 94% van de mensen met een ander apparaat bezig
bevredigd zijn zijn terwijl ze tv kijken. Versimpelde scripts die nuance
o Vicieuze cirkel: hoe meer “rommel” we consumeren, en visuele aanwijzingen missen, kunnen kijkers met
hoe gemakzuchtiger we worden verdeelde aandacht helpen toch mee te volgen,
o Cfr. GenAI als cognitive offloading en “AI slop” waardoor ze minder snel stoppen met kijken. “The art of
background TV”
6
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
Effecten van overdaad op ons leven
• Snel afgeleid: We hebben onszelf aangeleerd om altijd op “the next best thing” te focussen
• Gemakzucht: We hebben weinig geduld met dingen die meer inspanning vragen
• Neiging naar het oppervlakkige: Verwachting van “voorgesneden brood” leidt tot ondoordachte ideeën en overdadig
buikgevoel
• Opvullen van de leegte en de verveling: we vermijden de leegte en verveling die nodig zijn om dieper na te denken
2.4 Contemplatie: De kunst van de onverdeelde aandacht
Maar de zaken die het meest voldoening geven zijn zaken waar je je volledige aandacht aan geeft. Er mag geen sprake zijn van
miniprikkels, men is gefocust vanuit een bepaalde drive en dit vraagt verzet, men mag de aandacht niet versplinteren
• Cfr. Han: diepe aandacht kan je maar geven aan 1 ding
Echte ontwikkeling heeft dus nood aan “contemplatie” cfr. Grieks: theoreia.
• = beschouwing, iets onderscheiden/overschouwen/begrijpen door erop te focussen
• Dieper nadenken en doordringen tot iets door het te aanschouwen met onverdeelde aandacht
o Vormen van contemplatie: beschouwen, bespiegelen, mediteren, theoretiseren, stilte…
o Met een leeg verstand reflecteren op de werkelijkheid
• Contemplatie gaat vooraf aan productie, het doel van contemplatie is je te focussen op wat er werkelijk toe doet.
Aandacht en contemplatie vandaag
• Is voortdurende afleiding wenselijk?
• Is het een goed idee om onszelf aan bloot te stellen aan overdaad?
• Is het verstandig om onze aandacht te grabbel te gooien?
• Zijn er plekken en momenten die we willen vrijwaren van deze overdadige prikkeling? Klas? Les? Eettafel? Nacht?,…
2.5 Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit
"Als slaap het hoogtepunt van lichamelijke ontspanning vertegenwoordigt, is diepe verveling het hoogtepunt van mentale
ontspanning. Een puur hectische rush levert niets nieuws op. Het reproduceert en versnelt enkel wat al beschikbaar is."(Han)
1) Diepe verveling als lastige maar nuttige prikkel die ons in beweging brengt:
o Bij voortdurend volproppen aan prikkels zal men de diepe honger niet voelen
2) Ruimte laten voor leegte en onderbreking:
o contemplatie is de ruimte waarin de ruis van obsessieve productiviteit verstilt en nieuwe gedachten
geboren kunnen worden
o Verschil tussen “niet doen” en “niets te doen hebben”
3) Ruimte maken voor het nieuwe en het ‘andere’:
o zonder contemplatie produceren we alleen maar meer van hetzelfde
o Het idee dat door single minded focus men opstaat voor nieuwe wegen, perspectieven
o Men moet bereid zijn om zaken structureel op te lossen.
7
, Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
3. Kwetsbaarheid als kracht
Over kwetsbaarheid als de sleutel tot verbinding
3.1 Brené Brown over verbinding
De onderzoekster in de sociaal-maatschappelijke wetenschappen Brené Brown deed onderzoek naar menselijke
verbondenheid, met een bijzondere focus op schuld en schaamte. Tijdens haar onderzoek stootte ze op het thema
kwetsbaarheid, wat haar werk een heel nieuwe wending gaf. In de klassieke onderzoekswereld geldt vaak het uitgangspunt:
“If you can’t measure it, it doesn’t exist.”
Toch koos Brown voor een ander pad: ze onderzocht verbinding en ontdekte dat mensen, wanneer ze hierover vertelden,
juist verhalen deelden over disconnectie, schaamte en angst. Schaamte bleek de kern te zijn: de angst voor
disconnectie, de angst om niet goed genoeg te zijn. Die angst leeft in ieder van ons, de angst om afgewezen te worden,
om niet te voldoen, om niet waardig te zijn. Voor veel mensen voelt dit als iets existentieel: het raakt aan leven of dood.
Uit haar onderzoek verzamelde Brown talloze verhalen over schaamte en kon ze mensen indelen in twee groepen:
1. Mensen met een gevoel van waardigheid:
o mensen die, ondanks onzekerheden, risico’s en kwetsbaarheid, toch kiezen voor leven met openheid,
verbinding en moed. Zij geloven waardevol te zijn → wholehearted people.
2. Mensen die zich onwaardig voelen: zij twijfelen aan hun waarde.
3.2 Eigenschappen van de whole hearted
Ze onderzocht wat de wholehearted mensen gemeenschappelijk hebben: een geloof in eigen waarde, moed om te
kwetsen, compassie met zichzelf, authenticiteit, en verbondenheid met anderen. Ze zijn heel van hart (uit één stuk,
oprechte toewijding zonder terughoudendheid). Deze groep omarmt kwetsbaarheid te volle als noodzakelijk om zich te
verbinden met anderen
• Moed: Ze hebben de moed om hun verhaal vertellen met hun hele hart. De moed om zichzelf te tonen en
imperfect te zijn, want als je jezelf openstelt kan je ook afgewezen worden. Dit toont moed, bereidheid om de
sprong te maken en om risico's te nemen, zonder de uitkomst te kennen (zonder zekerheid)
• Compassie: vriendelijk zijn voor zichzelf, en op die manier ook voor anderen
• Connectie: ze konden zich verbinden met anderen vanuit hun authenticiteit
• Autenticiteit: Hun handelen, denken en doen zitten op dezelfde lijn. Ze doen zuch niet anders voor dan ze zijn.
àze durven los te laten wie ze denken dat ze moeten zijn om te zijn en te tonen wie ze echt zijn = kwetsbaarheid
De kern van haar bevinding luidt: Wat ons verhindert om verbinding te maken, is de angst dat we niet goed genoeg zijn,
dat we die connectie niet waard zijn (schaamte).
Kwetsbaarheid als sleutel tot intimiteit
• Kwetsbaarheid is de weg waarlangs we ons op een fundamenteel niveau met elkaar verbinden. Er bestaan
verschillende niveaus van intimiteit: hoe dieper de intimiteit, hoe groter de kwetsbaarheid, en omgekeerd.
De enige manier om diepe connecties aan te gaan, is door je open te stellen en kwetsbaar te durven zijn.
o Daarom rijst de vraag: voelen we ons goed genoeg, waardig genoeg, om werkelijk een verbinding aan te
gaan? Echte verbinding en voluit leven vragen dat je jezelf overgeeft, dat je jezelf “investeert” en daarmee
ook “riskeert”.
o Tegelijk geldt: hoe meer je jezelf investeert of riskeert, hoe kwetsbaarder je je voelt, en dat roept angst op.
Hierin schuilt een paradox: kwetsbaarheid is de geboorteplaats van zowel angst en schaamte als van
liefde, verbondenheid en creativiteit.
• Toch kiezen velen voor veiligheid, want: “Het is gemakkelijker teleurgesteld te leven dan teleurgesteld te
worden.”
8
Deel 1: zingeving en levensbeschouwing ...............................................................4
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan................................................... 4
1.1 Vrijheid (en verantwoordelijkheid) ............................................................................................ 4
1.2. Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare) .......................................................... 4
1.3. Isolatie en connectie (relaties) ................................................................................................ 4
1.4. Zinloosheid en zingeving ......................................................................................................... 4
2. Aandacht en overdaad .............................................................................................. 5
2.1 Overdaad: Leven en leren in een overprikkelende wereld ........................................................... 5
2.2 Een wereld van overdaad ......................................................................................................... 5
2.3 De vermoeide samenleving Byung-Chul Han ............................................................................. 6
2.4 Contemplatie: De kunst van de onverdeelde aandacht ............................................................... 7
2.5 Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit ............................................................................. 7
3. Kwetsbaarheid als kracht ......................................................................................... 8
3.1 Brené Brown over verbinding .................................................................................................... 8
3.2 Eigenschappen van de whole hearted ....................................................................................... 8
3.3 Kwetsbaarheid in een vloeibare wereldd ................................................................................... 9
3.4 Negatieve omgang met kwetsbaarheid ..................................................................................... 9
3.5 Kwetsbaarheid en technologie ................................................................................................. 9
3.6 Kwetsbaarheid als kracht?..................................................................................................... 10
3.7 Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit........................................................................ 10
4. De burn-out maatschappij ...................................................................................... 11
4.1 Eenzaamheid en isolatie ........................................................................................................ 11
4.2 Psychisch welzijn .................................................................................................................. 12
4.3 De burn-out maatschappij ..................................................................................................... 13
4.4 Vertragen als zijnskwaliteit .................................................................................................... 14
5. Volwassenwording ................................................................................................. 15
5.1 Waarom zou je volwassen worden? Susan Neiman................................................................... 15
5.2 Obstakels voor volwassenwording ......................................................................................... 15
5.3 De weg naar volwassenheid ................................................................................................... 17
5.4 Volwassen idealisme als subversief ....................................................................................... 17
5.5 Volwassenheid en idealisme als zijnkwaliteit .......................................................................... 17
Deel 2: Ethisch en kritisch denken ...................................................................... 18
6. Systeemdenken en ethisch denken ......................................................................... 18
6.1 Ethisch denken; Ontwikkelen van normatieve vaardigheden..................................................... 18
6.2 Systeemdenken; Naar een dieper begrijpen van de werelddieper begrijpen van de wereld .......... 18
7. Ongelijkheid........................................................................................................... 20
7.1 Ongelijkheid.......................................................................................................................... 20
7.2 Wat is Armoede? ................................................................................................................... 21
7.3 Honger ................................................................................................................................. 22
8. Gigantisme en innovatie ......................................................................................... 23
8.1 Wat is gigantisme? ................................................................................................................ 23
8.2 Gigantisme en concentratie ................................................................................................... 23
8.3 Gigantisme en innovatie ........................................................................................................ 23
8.4 Gevolgen van gigantisme op de economie ............................................................................... 24
8.5 Afname innovatie? ................................................................................................................ 24
9. Platformkapitalisme, de gig economie en AI ............................................................ 25
9.1 Lage rentes en financialisering van de economie ..................................................................... 25
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
9.2 Platform kapitalisme ............................................................................................................. 25
9.3 De gig economie .................................................................................................................... 26
9.4 AI en werk ............................................................................................................................. 27
10. Klimaatverandering .............................................................................................. 29
10.1 Inleiding: wat is klimaatverandering? .................................................................................... 29
10.2 Groene groei en decoupling ............................................................................................ 29
10.3 Is groene groei een mythe? Hickel ................................................................................... 29
10.4 De strategie van degrowth.................................................................................................... 30
10.5 Een systematische blik op klimaatverandering ...................................................................... 30
11. Geweld en verzet .................................................................................................. 31
11.1 Wat is geweld? .................................................................................................................... 31
11.2 3 soorten geweld Johan Galtung ........................................................................................... 31
11.3 Kritische blik op geweld volgens Zizek ............................................................................. 31
11.4 Legitieme vormen van geweld en verzet? .............................................................................. 31
12. Maatschappij verantwoord ondernemen en coöperatief ondernemen .................... 33
12.1 Verantwoord ondernemen? (niet overlopen) ......................................................................... 33
12.2 Waardegedreven ondernemen ............................................................................................. 33
12.3 Sociaal ondernemen ...................................................................................................... 33
12.4 Coöperatief ondernemen; op zoek naar een meer democratische economie ............................ 33
12.5 Democratiseren van de economie?....................................................................................... 34
12.6 Ondernemerschap en plasticiteit ......................................................................................... 34
Mogelijke examenvragen; Citaten aanvullen met een woord, welk van
de elementen die de auteur aanhaalt zie je terugkeren in een casus,
begrippen uitleggen, meerkeuzevragen, de lesvoorbereiding,
interpretatie van de grafieken (niet van buiten te kennen)
3
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
Deel 1: zingeving en levensbeschouwing
Reflecties over hoe we in de wereld kunnen zijn
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan
Yalom stelt zicht de vraag: “wat zijn de ultieme bezorgdheden van ons bestaan?”:
• Op basis van zijn therapeutische ervaring onderscheid Yalom 4
uitdagingen/gegevenheden/bezorgdheden waarop iedere mens een antwoord moet formuleren
o 4 vragen die altijd blijven terugkomen = onderdeel van ons menszijn (menselijke conditie)
en zijn onveranderlijk: de vragen waarmee iedereen geconfronteerd wordt en worstelt
in het leven
• Doorheen ons leven stellen deze uitdagingen zich op verschillende manieren, afhankelijk van onze
context. Alle levensvragen komen voort uit deze vier uitdagingen. Daarom is het belangrijk om deze
vragen niet te ontwijken of op een dogmatische manier af te sluiten, maar om ze recht in de ogen te
kijken. “Het goed is om je onder te dompelen in de stroom van het leven”
o We moeten er allemaal op onze manier een antwoord op formuleren. Het proces van een antwoord geven op
deze uitdagingen begint bij aanvaarding van deze condities. Het heeft geen zin er tegen te vechten, alleen de
manier waarop je er mee omgaat heb je deels in de hand.
1.1 Vrijheid (en verantwoordelijkheid)
“De mens is gedoemd om vrij zijn” (Sartre)
• We ervaren allemaal een zeker auteurschap over onszelf en ons leven
o we moeten keuzes maken en zijn daarin (deels) verantwoordelijk voor onszelf
o vrijheid vraagt dat we een zekere verantwoordelijkheid voor onszelf en de wereld opnemen
o à spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, tussen kiezen en verliezen
• Uitdaging: hoe maken we betekenisvolle keuzes? Welke verantwoordelijkheid nemen we op? Wat betekent het voor om
echte vrij te zijn?
1.2. Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare)
We hebben heel wat dingen in de wereld niet in de hand en we hebben onszelf vaak nauwelijks in de hand…
• We moeten een onderscheid maken tussen de dingen die we in de hand hebben en de dingen die we niet kunnen
veranderen
• Uitdaging: hoe geven we een plaats aan de dingen die we niet controleren en aan onze eindigheid/sterfelijkheid?
1.3. Isolatie en connectie (relaties)
• De mens is fundamenteel eenzaam: er is altijd een zeker afstand tussen mezelf en de ander
o ik kan niet voelen wat een ander voelt, ik kan niet weten wat een ander denkt,…
o maar wij hebben allemaal nood aan connectie, maar connectie is ook beangstigend: vaak kunnen we alleen
vertrouwen, niet weten
• Uitdaging: Hoe kunnen wij ons op een betekenisvolle manier verbinden met onszelf, de andere en de wereld? Hoe creëren
we intimiteit? Hoe worden we deel van een gemeenschap?
1.4. Zinloosheid en zingeving
We zijn in de wereld “geworpen”: we hebben niet voor gekozen wie we zijn, waar we geboren zijn, zelfs niet dat we er zijn,…
• “De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator van de mens” (Viktor Frankl) We hebben nood aan
betekenis en zin in ons leven. In se in het leven zinloos tenzij men aan zingeving doet. Dit onderscheid ons mensen van
dieren.
o Waarom ben je deze morgen uit je bed gekomen? “De vraag is fout gesteld, wanneer we vragen naar de zin
van het leven. Het leven is het, dat vragen stelt.” Victor Frankl
• Uitdaging: Hoe geven we zin aan ons leven? Hoe ontvangen we zin? Hoe gaan we om met ervaringen van zinloosheid
4
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
2. Aandacht en overdaad
Over het belang van aandacht en contemplatie
Inleidend voorbeeld; De aanval op onze aandacht: internetrust als nieuw basisrecht
Het artikel betoogt dat het internet, ondanks zijn beloften, vooral onze aandacht aantast: het bevordert polarisatie, verlaagt productiviteit en
schaadt concentratie en mentale gezondheid doordat techbedrijven bewust verslavende mechanismen inzetten. Die schade treft niet
iedereen gelijk en creëert een nieuwe digitale kloof, waarbij vooral kwetsbare groepen hun “internetrust” verliezen. Individuele
oplossingen zoals digitale detox zijn onvoldoende en sociaal ongelijk, daarom pleit de auteur voor internetrust als nieuw basisrecht, met
collectieve regulering zoals internetarme leeromgevingen, gecontroleerd gebruik en strengere regels voor technologiebedrijven, zodat burgers
opnieuw controle krijgen over hun tijd en aandacht.
Inleidend voorbeeld; Een smartphone voor jongeren, is dat wel slim? “Onze kinderen worden vermarkt”
Het artikel onderzoekt de impact van smartphones op jongeren en vertrekt van Jonathan Haidts stelling dat smartphones en sociale media
bijdragen aan een mentale gezondheidscrisis bij generatie Z door slaaptekort, aandachtsproblemen, verslaving en oppervlakkigere sociale
relaties. Veel ouders herkennen de conflicten en machteloosheid die dit veroorzaakt, maar wetenschappers nuanceren Haidts conclusies: er
is wel een verband tussen smartphonegebruik en mentaal welzijn, maar geen hard bewijs voor een eenduidig oorzakelijk verband en de
effecten verschillen sterk per jongere. Smartphones kunnen problemen versterken, vooral bij kwetsbare groepen, maar zijn zelden de
enige oorzaak. De consensus is dat gerichte bezorgdheid nodig is in plaats van paniek, met aandacht voor ontwerppraktijken van
techbedrijven, preventie, duidelijke grenzen (zoals telefoonvrije scholen of hogere leeftijdsgrenzen) en een gedeelde maatschappelijke
verantwoordelijkheid, omdat ouders dit probleem niet alleen kunnen dragen.
2.1 Overdaad: Leven en leren in een overprikkelende wereld
Experiment: Testpersonen moesten in een kamer 15 minuten niets doen. Ze zijn verbonden aan een rode knop, wanneer ingedrukt
geven ze zichzelf een pijnlijke elektrische schok. 25 % van de vrouwen schokt zichzelf & 67 % van de vrouwen schokt zichzelf
Dit thema gaat over hoe men omgaat met aandacht en prikkels. Zelfs in een leercontext laat men zich verleiden om met iets anders
bezig te zijn op bijvoorbeeld de computer. Men is het gewend geraakt om altijd iets te doen, onmiddellijk en laagdrempelig
geprikkeld te worden = overdaad. Als er even niets is, voelt dat ongemakkelijk en zoeken we snel weer een prikkel, zelfs als die
onaangenaam is.
• Er is een overdaad aan entertainment: het is gemakkelijk om afgeleid te worden
• Internet en elektronica zorgen voor een constante beschikbaarheid van onmiddellijke prikkels en beloningen
• Door de overdaad aan impulsen en informatie is het moeilijk om nog het onderscheid te maken tussen het
relevante/betekenisvolle en de ruis
Dit alles wordt misbruikt via psychologische manipulatie: advertenties en beloning- en verslavingsmechanismes aan prikkels
2.2 Een wereld van overdaad
Aandacht en gewoontes
Het boek Hooked: How to build habit forming products
• Sociale media is niet zozeer ontworpen om mensen te verbinden, maar om zoveel mogelijk interacties te genereren die
gemonetariseerd kunnen worden. Producten en apps kweken gewoontes waardoor men er altijd naar terug gaat. Het
ontwerp van sociale media is gericht op het voeden van verslavingen om winst te maximaliseren
o Trigger: apps wekken reacties op
o Actie: men gaat actief iets doen (klikken, scrollen etc.), wat een gevoel van bezigheid en betrokkenheid geeft
o Beloning: sociale of informatieve beloning zijn een vorm van laagdrempelige dopamine
o Investment: je krijgt geen beloning die je bevredigd, het is onvolledig, anders zou je niet constant terug komen
`
De “oplossing” wordt altijd beperkt tot aanpassingen van persoonlijk gedrag
• Problemen van sociale media worden voorgesteld als een perversie van de oorspronkelijke “goede intenties”, terwijl het
ontwerp van sociale media deze problemen net onvermijdelijk maakt
• Cfr. Documentaire the social dilemma: Er wordt uiteengezet dat er veel indicatoren zijn dat sociale media een negatief
effect heeft op het psychisch welzijn en dat de technologie is in se goed is, maar men ermee moet leren omgaan. De
oplossing is dus weer een aanpassing van persoonlijk gedrag, maar in feite is de technologie niet goed, het is gericht op
het feit dat mensen blijven teruggaan, men kan er dus niet mee omgaan.
5
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
2.3 De vermoeide samenleving Byung-Chul Han
"Cultuur veronderstelt een omgeving waarin diepe aandacht mogelijk is. Die meeslepende reflectie wordt steeds meer verdrongen door een heel
andere vorm van aandacht: hyperaandacht. Deze versplinterede manier van aandacht wordt gekarakteriseerd door een overhaaste
verandering van focus tussen verschillende taken, informatiebronnen en processen”
Byung-chul Han
• Hyperaandacht: Ons brein wordt voortdurend gedwongen tot multitasking en “productiviteit”. Dit is extreem uitputtend
voor de mens, er zijn geen rustmomenten. Het is een versplinterede manier van aandacht.
• Multitasking reduceert ons tot opgejaagd wild
o Een dier dat aan het eten is, moet voortdurend met andere dingen bezig zijn. Het moet constant op uitkijk staan
zodat het zelf niet opgegeten wordt terwijl het aan het eten is. In het wild moet het dier zijn aandacht voortdurend
verdelen tussen verschillende activiteiten.Multitasken is dus geen kwaliteit, maar een probleem
"De consumentistische levensvorm heeft de overhand. Elke behoefte moet onmiddellijk bevredigd worden. We worden ongeduldig als ons
wordt verteld dat we moeten wachten tot iets langzaam rijpt. Het enige dat telt, zijn kortetermijneffecten en snelle resultaten. Acties worden
gereduceerd tot reacties. Ervaringen verwateren en worden gebeurtenissen (events). Gevoelens verarmen en worden emoties of affecten.“
Byung-chul Han
Reproductie
• De constante informatiestroom selecteert op laagdrempeligheid en is zelfversterkend. We worden bedolven onder een
overvloed van “meer van hetzelfde”. Maar een stortvloed aan informatie en prikkels maken ons niet slimmer of
daadkrachtiger, maar juist passiever
o “Wij handelen niet, wij reageren” (Han)
• “Begrip zonder passie” (Kierkegaard): grotere toegang tot informatie leidt niet tot engagement, maar tot gelatenheid en
verlamming
“We worden vandaag geconfronteerd met een volkomen nieuw fenomeen in de wereldgeschiedenis: de gril, die aanvankelijk niet meer was dan
een fase in de individuele ontwikkeling van het kind, gekenmerkt door wispelturigheid en onvoorspelbaarheid, is verworden tot het organiserend
principe van onze collectieve ontwikkeling; onze samenleving functioneert op basis van impulsiviteit en grilligheid.”
Philippe Meirieu, Franse pedagoog
• Vroeger hoorde de gril (impulsief en wispelturig gedrag) vooral bij de ontwikkeling van kinderen.
• Kinderen wilden steeds iets nieuws, hadden weinig geduld en zijn snel afgeleid. In de volwassen wereld golden
daarentegen stabiliteit, planning en volgehouden aandacht als belangrijk.
• Tegenwoordig, door de voortdurende stroom aan prikkels (social media, reclame, entertainment, nieuws, notificaties), is
die kinderlijke manier van omgaan met impulsen verschoven naar de hele samenleving. We worden voortdurend verleid
om in te gaan op onze grillen: klikken, swipen, kopen, reageren.
Ultrabewerkte prikkels en informatie
• Metafoor van ultrabewerkt voedsel: Eg. fastfood gaat gewoon Casus: Netflix en “achtergrond televisie”
door je heen, je lichaam moet er niet voor werken, het wordt Leidinggevenden dringen er bij schrijvers op aan om
onmiddellijk door het lichaam opgenomen omdat het makkelijk eenvoudigere, minder complexe scripts te schrijven om
te verteren is. En men eet meer en meer voedsel dat zo afgeleide kijkers betrokken te houden. Meerdere
oververwerkt is, maar uiteindelijk voelt men zich niet voldaan scenarioschrijvers melden dat leidinggevenden van het
bedrijf scripts terugsturen met verzoeken om de actie
• Referentie naar prikkels: We proppen ons vol met voorgekauwde
expliciet te beschrijven, zoals aankondigen wanneer
prikkels, informatie en entertainment (sociale media, GenAI, personages de kamer binnenkomen. Netflix gelooft dat
streaming,…) die gemakkelijk verteerbaar zijn, maar we krijgen we de hele tijd op onze smartphone zitten en dat maar
onmiddellijk terug honger omdat onze diepere noden niet liefst 94% van de mensen met een ander apparaat bezig
bevredigd zijn zijn terwijl ze tv kijken. Versimpelde scripts die nuance
o Vicieuze cirkel: hoe meer “rommel” we consumeren, en visuele aanwijzingen missen, kunnen kijkers met
hoe gemakzuchtiger we worden verdeelde aandacht helpen toch mee te volgen,
o Cfr. GenAI als cognitive offloading en “AI slop” waardoor ze minder snel stoppen met kijken. “The art of
background TV”
6
,Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
Effecten van overdaad op ons leven
• Snel afgeleid: We hebben onszelf aangeleerd om altijd op “the next best thing” te focussen
• Gemakzucht: We hebben weinig geduld met dingen die meer inspanning vragen
• Neiging naar het oppervlakkige: Verwachting van “voorgesneden brood” leidt tot ondoordachte ideeën en overdadig
buikgevoel
• Opvullen van de leegte en de verveling: we vermijden de leegte en verveling die nodig zijn om dieper na te denken
2.4 Contemplatie: De kunst van de onverdeelde aandacht
Maar de zaken die het meest voldoening geven zijn zaken waar je je volledige aandacht aan geeft. Er mag geen sprake zijn van
miniprikkels, men is gefocust vanuit een bepaalde drive en dit vraagt verzet, men mag de aandacht niet versplinteren
• Cfr. Han: diepe aandacht kan je maar geven aan 1 ding
Echte ontwikkeling heeft dus nood aan “contemplatie” cfr. Grieks: theoreia.
• = beschouwing, iets onderscheiden/overschouwen/begrijpen door erop te focussen
• Dieper nadenken en doordringen tot iets door het te aanschouwen met onverdeelde aandacht
o Vormen van contemplatie: beschouwen, bespiegelen, mediteren, theoretiseren, stilte…
o Met een leeg verstand reflecteren op de werkelijkheid
• Contemplatie gaat vooraf aan productie, het doel van contemplatie is je te focussen op wat er werkelijk toe doet.
Aandacht en contemplatie vandaag
• Is voortdurende afleiding wenselijk?
• Is het een goed idee om onszelf aan bloot te stellen aan overdaad?
• Is het verstandig om onze aandacht te grabbel te gooien?
• Zijn er plekken en momenten die we willen vrijwaren van deze overdadige prikkeling? Klas? Les? Eettafel? Nacht?,…
2.5 Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit
"Als slaap het hoogtepunt van lichamelijke ontspanning vertegenwoordigt, is diepe verveling het hoogtepunt van mentale
ontspanning. Een puur hectische rush levert niets nieuws op. Het reproduceert en versnelt enkel wat al beschikbaar is."(Han)
1) Diepe verveling als lastige maar nuttige prikkel die ons in beweging brengt:
o Bij voortdurend volproppen aan prikkels zal men de diepe honger niet voelen
2) Ruimte laten voor leegte en onderbreking:
o contemplatie is de ruimte waarin de ruis van obsessieve productiviteit verstilt en nieuwe gedachten
geboren kunnen worden
o Verschil tussen “niet doen” en “niets te doen hebben”
3) Ruimte maken voor het nieuwe en het ‘andere’:
o zonder contemplatie produceren we alleen maar meer van hetzelfde
o Het idee dat door single minded focus men opstaat voor nieuwe wegen, perspectieven
o Men moet bereid zijn om zaken structureel op te lossen.
7
, Vlaemynck Naomi , RZL 2025-2026
3. Kwetsbaarheid als kracht
Over kwetsbaarheid als de sleutel tot verbinding
3.1 Brené Brown over verbinding
De onderzoekster in de sociaal-maatschappelijke wetenschappen Brené Brown deed onderzoek naar menselijke
verbondenheid, met een bijzondere focus op schuld en schaamte. Tijdens haar onderzoek stootte ze op het thema
kwetsbaarheid, wat haar werk een heel nieuwe wending gaf. In de klassieke onderzoekswereld geldt vaak het uitgangspunt:
“If you can’t measure it, it doesn’t exist.”
Toch koos Brown voor een ander pad: ze onderzocht verbinding en ontdekte dat mensen, wanneer ze hierover vertelden,
juist verhalen deelden over disconnectie, schaamte en angst. Schaamte bleek de kern te zijn: de angst voor
disconnectie, de angst om niet goed genoeg te zijn. Die angst leeft in ieder van ons, de angst om afgewezen te worden,
om niet te voldoen, om niet waardig te zijn. Voor veel mensen voelt dit als iets existentieel: het raakt aan leven of dood.
Uit haar onderzoek verzamelde Brown talloze verhalen over schaamte en kon ze mensen indelen in twee groepen:
1. Mensen met een gevoel van waardigheid:
o mensen die, ondanks onzekerheden, risico’s en kwetsbaarheid, toch kiezen voor leven met openheid,
verbinding en moed. Zij geloven waardevol te zijn → wholehearted people.
2. Mensen die zich onwaardig voelen: zij twijfelen aan hun waarde.
3.2 Eigenschappen van de whole hearted
Ze onderzocht wat de wholehearted mensen gemeenschappelijk hebben: een geloof in eigen waarde, moed om te
kwetsen, compassie met zichzelf, authenticiteit, en verbondenheid met anderen. Ze zijn heel van hart (uit één stuk,
oprechte toewijding zonder terughoudendheid). Deze groep omarmt kwetsbaarheid te volle als noodzakelijk om zich te
verbinden met anderen
• Moed: Ze hebben de moed om hun verhaal vertellen met hun hele hart. De moed om zichzelf te tonen en
imperfect te zijn, want als je jezelf openstelt kan je ook afgewezen worden. Dit toont moed, bereidheid om de
sprong te maken en om risico's te nemen, zonder de uitkomst te kennen (zonder zekerheid)
• Compassie: vriendelijk zijn voor zichzelf, en op die manier ook voor anderen
• Connectie: ze konden zich verbinden met anderen vanuit hun authenticiteit
• Autenticiteit: Hun handelen, denken en doen zitten op dezelfde lijn. Ze doen zuch niet anders voor dan ze zijn.
àze durven los te laten wie ze denken dat ze moeten zijn om te zijn en te tonen wie ze echt zijn = kwetsbaarheid
De kern van haar bevinding luidt: Wat ons verhindert om verbinding te maken, is de angst dat we niet goed genoeg zijn,
dat we die connectie niet waard zijn (schaamte).
Kwetsbaarheid als sleutel tot intimiteit
• Kwetsbaarheid is de weg waarlangs we ons op een fundamenteel niveau met elkaar verbinden. Er bestaan
verschillende niveaus van intimiteit: hoe dieper de intimiteit, hoe groter de kwetsbaarheid, en omgekeerd.
De enige manier om diepe connecties aan te gaan, is door je open te stellen en kwetsbaar te durven zijn.
o Daarom rijst de vraag: voelen we ons goed genoeg, waardig genoeg, om werkelijk een verbinding aan te
gaan? Echte verbinding en voluit leven vragen dat je jezelf overgeeft, dat je jezelf “investeert” en daarmee
ook “riskeert”.
o Tegelijk geldt: hoe meer je jezelf investeert of riskeert, hoe kwetsbaarder je je voelt, en dat roept angst op.
Hierin schuilt een paradox: kwetsbaarheid is de geboorteplaats van zowel angst en schaamte als van
liefde, verbondenheid en creativiteit.
• Toch kiezen velen voor veiligheid, want: “Het is gemakkelijker teleurgesteld te leven dan teleurgesteld te
worden.”
8
