CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT EN CRIMINOLOGIE
HOORCOLLEGE 1: INTRODUCTIE
MAATSCHAPPELIJK DEBAT: DE TELOORGANG VAN DE DEMOCRATISCHE
RECHTSSTAAT?
“We mogen niets meer”
- Zeggen, doen, lachen (met), …
- “Cancel culture”, “woke”, over Israël zeggen…
« Recht op vrije meningsuiting
ó
“Ze mogen veel te veel”
- Desinformatie, haatspraak (sociale media), “misdadigers eren”…
« Recht op waarheid, gegevensbescherming & onderwijs
Denk aan Trump in de VS
Moeten we niet meer controlerend gaan werken?
Opkomst van “autoritaire regimes”, “oligarchen”, ”illeberale democratie”
ó Democratische rechtstaat (Verlichting, eind 18de eeuw)
Rechters maken migratiebeleid (on)mogelijk
ó Scheiding der machten
Beginselen die in de Grondwet worden opgenomen
illeberale democratie -> je mag wel nog gaan stemmen, maar je hebt wel wat minder rechten-> vaak
verwezen naar Hongarije
• Rechten worden ingekort -> bv. Gay Pride
• Rechten worden onderuitgehaald
Politici maken het onmogelijk om het beleid uit te voeren dat de regering wil uitvoeren
Scheiding der machten -> we zitten in een tijdsperk waar dit allemaal meer in vraag gesteld wordt
Elon Musk die heel veel macht verkregen heeft in de huidige maatschappij -> groot mediabedrijf waar
hij de baas van is -> hij kan bepalen dat er haat op X verspreid mag worden etc
è Ontzettend veel invloed maar niemand heeft ervoor gestemd
è We kunnen hem ook niet wegstemmen
Rusland spreken ze van oligarchen?
1
,BELANG CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT
Welk gedrag wordt (niet) strafbaar gesteld?
• Bepaalde gedragingen zijn constitutioneel beschermd
Wie bepaalt dit allemaal? Hoe werkt dit constitutionele systeem?
• Legaliteitsbeginsel
• Scheiding der machten en onafhankelijkheid van de RM
• Democratische rechtstaat
• Hedendaagse uitdagingen: Elon Musk (X)? Mark Zuckerberg (Facebook, Instagram)?
ó democratische vertegenwoordiging?
Er zijn bepaalde gedragingen die de door de Grondwet beschermt worden
Zorgt de Grondwet wel voor voldoende bescherming?
WAT IS CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT?
Constitutioneel strafrecht onderzoekt hoe “de grondwet” de uitoefening van strafrechtelijke
bevoegdheden verdeelt, beperkt en de rechten van burgers beschermt in het kader van
strafrechtelijke procedures en straffen.
• Constitutioneel strafrecht bevat constitutionele regels die van toepassing zijn op het (materiële
en formele) strafrecht
• “de grondwet” … beter “constituties”
• “Constituties”: Belgische GW, EVRM, EU-verdrag van Lissabon, UN Convention on
Human Rights, …
• In het Engels: Constitutional Criminal Law
• Constitutional Law for Criminal Justice: the constitutional principles that apply to
Criminal Justice (practioners)
We gaan vanuit de Grondwet bekijken hoe het Strafrecht grondwettelijk bedacht is
Hoe de Grondwet de uitvoering van strafrechtelijke bevoegdheden enerzijds gaat verdelen (over de
verschillende niveaus) en anderzijds de strafrechtelijke uitvoering beperken (rechten van de mens,
burgerrechten)
Constitutioneel strafrecht -> materiële regels (welk gedrag mag een misdrijf zijn, welke straf is er
mogelijk, procedureregels)
De Grondwet -> de Belgische Grondwet -> in België (deel van Europe, VS) -> ook andere verdragen waar
ook heel wat mensenrechten in zijn opgenomen -> ook een soort constituties -> soort basisnorm die
gaat bepalen hoe de overheid met de burgers moet omgaan
Constitutional Criminal Law -> Grondwettelijke principes die van toepassing zijn op actoren die in het
strafrecht van toepassing zijn
2
,CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT & CRIMINOLOGIE
Ø Grondwettelijke regels die van toepassing zijn op het strafrecht
Ø Raakvlak tussen een aantal materies -> criminologie, strafrecht en constituties
Ø CR= criminaliteit
Ø Strafrecht -> staat stil bij wat is strafbaar gedrag?
Ø Constituties of Grondwet -> hoogste rechtsnormen
Ø We gaan stilstaan bij de raakvlakken van de drie
Focust op constitutionele beginselen van het hedendaagse Belgische straf(proces)recht
Vervult een brugfunctie tussen algemene “inleiding tot het recht” (BA1) en “materieel strafrecht” en
“procesrecht en mensenrechten” (BA2, tweede semester)
Door in te gaan op enkele fundamentele “constitutionele” en “(staats)bestuurlijke” beginselen van het
strafrecht = “constitutioneel strafrecht” (aandacht voor grondrechten, mensenrechten en
bevoegdheidsverdeling inzake SR)
Vertrekt vanuit een constitutioneel perspectief op het strafrecht
3
,1. BASISBEGINSELEN “CONSTITUTIONEEL STRAF(PROCES)RECHT”
Basisbeginselen Leerdoelen
Strafrecht als publiek recht Wat is strafrecht?
Onderscheid materieel en formeel strafrecht Wat is materieel ó formeel SR?
Legaliteitsbeginsel Wat zijn de constitutionele basisbeginselen van
het materiële en formele strafrecht? Wat is het
“constitutionele strafrecht”?
Scheiding der Machten in het straf(proces)recht Wat is het “constitutionele strafrecht”?
Strafrecht is (schuldige) burgers “straffen” maar Deze constitutionele beginselen kunnen
ook (onschuldigen) “beschermen” toepassen op concrete casussen?
Strafprocesrecht en actoren: wat is hun Jargon kennen en gebruiken bij examen
constitutionele rol?
è Kennen op het einde van de lessen
è Ze gaat dit evalueren
è Legaliteitsbeginsel -> KOMT ZEKER OP HET EXAMEN
è Scheiding der Machten -> KOMT ZEKER OP HET EXAMEN
è Wat zegt de grondwet over de gerechtelijke actoren -> EXAMEN!!!!
è Veel belang wordt gehecht aan het jargon
è Namen van beginselen kennen!!!! Zoveel mogelijk die beginselen gebruiken -> hoe meer
gebruiken hoe meer punten
è Examen: concrete casus met een aantal grondwettelijke fouten -> we moeten deze eruit halen!
4
,2. CONSTITUTIONEEL PERSPECTIEF OP STRAFRECHT
Basisbeginselen“Breder” perspectief op strafrecht Leerdoelen
Constitutioneel Ontstaan klassiek SR en grondwet
• Staatsstructuur
- Scheiding Machten
- Bevoegdheidsverdeling
- Grondwettelijk Hof
• Rechten en vrijheden
• constitutioneel “kader” en
“verankering” van het strafrecht
• “constitutioneel strafrecht”
(constitutional criminal law)
Historische ontwikkelingen Evoluties in strafrechtstheorieën: van klassiek
SR naar sociaal verweer
Theoretisch : klassiek SR, sociaal verweer, nieuw Inhoud GW/EVRM (mbt SR)
sociaal verweer
Europees : EVRM, EHRM Controlemechanismen op grond- &
mensenrechten (EHRM/GH)?
Gevolgen GW en EVRM voor SR?
Hoe toepassen op concrete casussen?
Jargon kennen en gebruiken bij examen
• Historische ontwikkelingen om de groei van het constitutioneel strafrecht beter te begrijpen
• Belangrijke eeuw -> 18e eeuw -> tijdens de verlichting op einde van 18e eeuw -> samen met
ontstaan van de grondwet -> zelfde momenten en ze hangen ook samen!
5
,3. GEBRUIK CONSTITUTIONELE RECHTSBRONNEN
Gebruik rechtsbronnen Leerdoelen
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Artikelen in deze rechtsbronnen kunnen
opzoeken en correct gebruiken
Belgische Grondwet
Bijzondere Wet tot Hervorming der Instellingen
• Examen: rechtsbronnen komen opzoeken en naar kunnen refereren
• Rechtsbronnen mogen allemaal gebruikt worden op examen -> onderlijnen en fluoriceren mag!
Opbouw: 4 modules
1. Constitutionele basisbeginselen van het actuele straf(proces)recht
2. Historisch-theoretisch perspectief op strafrecht en grondwet
3. Europees mensenrechtelijk perspectief
4. Belgisch grondrechtelijk perspectief en bevoegdheidsverdeling
6
,HOORCOLLEGE 1: DEEL 2
MODULE 1: BASISBEGINSELEN VH CONSTITUTONEEL STRAFRECHT
LEERDOELEN:
• Je kent het verschil tussen publiek en privaat recht en weet dat (constitutioneel) strafrecht
publiek recht is
• Je kent het verschil tussen het materiële en het formele strafrecht
• Je weet wat het legaliteitsbeginsel inhoudt en wat vier belangrijke gevolgen van dit beginsel zijn
• Je begrijpt de relatie tussen strafrechtelijke en sociale normen
• Je kent de definitie van een misdrijf en het belang van de wet daarbij
• Je kent de bestanddelen van een misdrijf (moreel en materieel element) en het constitutioneel
beginsel dat strafrecht “schuldstrafrecht” is (cf. vermoeden van onschuld)
• Je kent het belang en de essentie van de ”straf” in het constitutioneel strafrecht
• Je begrijpt dat strafrecht, in navolging van een constitutioneel perspectief, legitiem en
procedureel rechtvaardig moet zijn net omdat het strafrecht “leedtoevoegend” is
• Je kent en begrijpt de intrinsieke en instrumentele functies van het strafrecht
• Je kan uitleggen hoe juristen en criminologen naar het (constitutioneel) strafrecht kijken
1. CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT IS PUBLIEK RECHT
In de zin van overheidsrecht -> zie meerdere artikelen in de GW, EVRM, … -> en GEEN privaat recht
Strafrecht is publiekrecht (overheidsrecht, de overheid is daar verantwoordelijk voor) en geen
privaatrecht
Publiekrecht in het oog van -> overheidsrecht (overheidsfiguren) -> overheid heeft de strafrechtelijke
keten in handen
In het publieke belang -> overheid weegt door -> geen privaatrecht
(Constitutioneel) strafrecht:
7
, Publiek recht Privaat recht
• Verticaal: tussen burgers en overheid • Horizontaal: tussen burgers
(overheid weegt door) • Privaat belang
- De overheid mag meer dan • Aanvullend recht
de burger als dat het - Burgers mogen beslissen hoe
algemeen belang dient ze het gaan doen
Vb: als men een trein wil aanleggen Vb: je huurt een studio, maar je bent vergeten
en je huis is net op de piste van het in het contract te zetten wie gaat de gang
spoor dan mag de overheid je kuisen en je hebt er ruzie over dan gaat de
onteigenen wel met betaling rechter kijken wat zegt de huurwetgeving
erover
• Algemeen belang
• Openbare orde/dwingend recht:
strafrechtelijke actoren zweren
“gehoorzaamheid aan de GW” Ø Vbn.: burgerlijk recht,
• Vbn.: strafrecht, fiscaal recht, contractenrecht, verzekeringsrecht
bestuursrecht, constitutioneel recht
Ø Publiekrecht is verticaal -> overheid weegt door op de burgers -> er is een soort
ongelijkheid -> overheid mag meer dan de burgers -> als dit het algemeen belang
dient (bv als men een trein wil aanleggen en uw huis is op de piste van het
treinspoor dan mag de overheid u onteigenen in het algemeen belang en dan zal
dat treinspoor daar komen) -> denk aan corona ook overheid dwong ons thuis te
blijven om een bonusverspreiding tegen te gaan in het algemeen belang
o Dwingend recht -> je kan daar als burger niet van afwijken
o Je kan niet afwijken van dat dwingend recht
o Strafrechtelijke actoren zweren gehoorzaamheid aan de overheid ->
mogen van de Grondwettelijke beginselen niet afwijken -> het is dwingend
Ø Bij privaatrecht kan je hier wel van afwijken -> het is van aanvullend recht (wil je
een fiets gratis aan uw buur geven? Dat kan en mag) -> burgers mogen beslissen
hoe ze het gaan doen want het gaat over private belangen en niet over het
algemeen belang van iedereen
o Pas als ze iets vergeten zijn gaat het privaat recht optreden als aanvullend
recht -> je bent bv vergeten op te nemen wie de gang gaat kuisen -> je hebt
hier ruzie over -> en dit gaat naar de rechter? Dan gaat de rechter kijken
wat de huurwet hierover zegt
8
HOORCOLLEGE 1: INTRODUCTIE
MAATSCHAPPELIJK DEBAT: DE TELOORGANG VAN DE DEMOCRATISCHE
RECHTSSTAAT?
“We mogen niets meer”
- Zeggen, doen, lachen (met), …
- “Cancel culture”, “woke”, over Israël zeggen…
« Recht op vrije meningsuiting
ó
“Ze mogen veel te veel”
- Desinformatie, haatspraak (sociale media), “misdadigers eren”…
« Recht op waarheid, gegevensbescherming & onderwijs
Denk aan Trump in de VS
Moeten we niet meer controlerend gaan werken?
Opkomst van “autoritaire regimes”, “oligarchen”, ”illeberale democratie”
ó Democratische rechtstaat (Verlichting, eind 18de eeuw)
Rechters maken migratiebeleid (on)mogelijk
ó Scheiding der machten
Beginselen die in de Grondwet worden opgenomen
illeberale democratie -> je mag wel nog gaan stemmen, maar je hebt wel wat minder rechten-> vaak
verwezen naar Hongarije
• Rechten worden ingekort -> bv. Gay Pride
• Rechten worden onderuitgehaald
Politici maken het onmogelijk om het beleid uit te voeren dat de regering wil uitvoeren
Scheiding der machten -> we zitten in een tijdsperk waar dit allemaal meer in vraag gesteld wordt
Elon Musk die heel veel macht verkregen heeft in de huidige maatschappij -> groot mediabedrijf waar
hij de baas van is -> hij kan bepalen dat er haat op X verspreid mag worden etc
è Ontzettend veel invloed maar niemand heeft ervoor gestemd
è We kunnen hem ook niet wegstemmen
Rusland spreken ze van oligarchen?
1
,BELANG CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT
Welk gedrag wordt (niet) strafbaar gesteld?
• Bepaalde gedragingen zijn constitutioneel beschermd
Wie bepaalt dit allemaal? Hoe werkt dit constitutionele systeem?
• Legaliteitsbeginsel
• Scheiding der machten en onafhankelijkheid van de RM
• Democratische rechtstaat
• Hedendaagse uitdagingen: Elon Musk (X)? Mark Zuckerberg (Facebook, Instagram)?
ó democratische vertegenwoordiging?
Er zijn bepaalde gedragingen die de door de Grondwet beschermt worden
Zorgt de Grondwet wel voor voldoende bescherming?
WAT IS CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT?
Constitutioneel strafrecht onderzoekt hoe “de grondwet” de uitoefening van strafrechtelijke
bevoegdheden verdeelt, beperkt en de rechten van burgers beschermt in het kader van
strafrechtelijke procedures en straffen.
• Constitutioneel strafrecht bevat constitutionele regels die van toepassing zijn op het (materiële
en formele) strafrecht
• “de grondwet” … beter “constituties”
• “Constituties”: Belgische GW, EVRM, EU-verdrag van Lissabon, UN Convention on
Human Rights, …
• In het Engels: Constitutional Criminal Law
• Constitutional Law for Criminal Justice: the constitutional principles that apply to
Criminal Justice (practioners)
We gaan vanuit de Grondwet bekijken hoe het Strafrecht grondwettelijk bedacht is
Hoe de Grondwet de uitvoering van strafrechtelijke bevoegdheden enerzijds gaat verdelen (over de
verschillende niveaus) en anderzijds de strafrechtelijke uitvoering beperken (rechten van de mens,
burgerrechten)
Constitutioneel strafrecht -> materiële regels (welk gedrag mag een misdrijf zijn, welke straf is er
mogelijk, procedureregels)
De Grondwet -> de Belgische Grondwet -> in België (deel van Europe, VS) -> ook andere verdragen waar
ook heel wat mensenrechten in zijn opgenomen -> ook een soort constituties -> soort basisnorm die
gaat bepalen hoe de overheid met de burgers moet omgaan
Constitutional Criminal Law -> Grondwettelijke principes die van toepassing zijn op actoren die in het
strafrecht van toepassing zijn
2
,CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT & CRIMINOLOGIE
Ø Grondwettelijke regels die van toepassing zijn op het strafrecht
Ø Raakvlak tussen een aantal materies -> criminologie, strafrecht en constituties
Ø CR= criminaliteit
Ø Strafrecht -> staat stil bij wat is strafbaar gedrag?
Ø Constituties of Grondwet -> hoogste rechtsnormen
Ø We gaan stilstaan bij de raakvlakken van de drie
Focust op constitutionele beginselen van het hedendaagse Belgische straf(proces)recht
Vervult een brugfunctie tussen algemene “inleiding tot het recht” (BA1) en “materieel strafrecht” en
“procesrecht en mensenrechten” (BA2, tweede semester)
Door in te gaan op enkele fundamentele “constitutionele” en “(staats)bestuurlijke” beginselen van het
strafrecht = “constitutioneel strafrecht” (aandacht voor grondrechten, mensenrechten en
bevoegdheidsverdeling inzake SR)
Vertrekt vanuit een constitutioneel perspectief op het strafrecht
3
,1. BASISBEGINSELEN “CONSTITUTIONEEL STRAF(PROCES)RECHT”
Basisbeginselen Leerdoelen
Strafrecht als publiek recht Wat is strafrecht?
Onderscheid materieel en formeel strafrecht Wat is materieel ó formeel SR?
Legaliteitsbeginsel Wat zijn de constitutionele basisbeginselen van
het materiële en formele strafrecht? Wat is het
“constitutionele strafrecht”?
Scheiding der Machten in het straf(proces)recht Wat is het “constitutionele strafrecht”?
Strafrecht is (schuldige) burgers “straffen” maar Deze constitutionele beginselen kunnen
ook (onschuldigen) “beschermen” toepassen op concrete casussen?
Strafprocesrecht en actoren: wat is hun Jargon kennen en gebruiken bij examen
constitutionele rol?
è Kennen op het einde van de lessen
è Ze gaat dit evalueren
è Legaliteitsbeginsel -> KOMT ZEKER OP HET EXAMEN
è Scheiding der Machten -> KOMT ZEKER OP HET EXAMEN
è Wat zegt de grondwet over de gerechtelijke actoren -> EXAMEN!!!!
è Veel belang wordt gehecht aan het jargon
è Namen van beginselen kennen!!!! Zoveel mogelijk die beginselen gebruiken -> hoe meer
gebruiken hoe meer punten
è Examen: concrete casus met een aantal grondwettelijke fouten -> we moeten deze eruit halen!
4
,2. CONSTITUTIONEEL PERSPECTIEF OP STRAFRECHT
Basisbeginselen“Breder” perspectief op strafrecht Leerdoelen
Constitutioneel Ontstaan klassiek SR en grondwet
• Staatsstructuur
- Scheiding Machten
- Bevoegdheidsverdeling
- Grondwettelijk Hof
• Rechten en vrijheden
• constitutioneel “kader” en
“verankering” van het strafrecht
• “constitutioneel strafrecht”
(constitutional criminal law)
Historische ontwikkelingen Evoluties in strafrechtstheorieën: van klassiek
SR naar sociaal verweer
Theoretisch : klassiek SR, sociaal verweer, nieuw Inhoud GW/EVRM (mbt SR)
sociaal verweer
Europees : EVRM, EHRM Controlemechanismen op grond- &
mensenrechten (EHRM/GH)?
Gevolgen GW en EVRM voor SR?
Hoe toepassen op concrete casussen?
Jargon kennen en gebruiken bij examen
• Historische ontwikkelingen om de groei van het constitutioneel strafrecht beter te begrijpen
• Belangrijke eeuw -> 18e eeuw -> tijdens de verlichting op einde van 18e eeuw -> samen met
ontstaan van de grondwet -> zelfde momenten en ze hangen ook samen!
5
,3. GEBRUIK CONSTITUTIONELE RECHTSBRONNEN
Gebruik rechtsbronnen Leerdoelen
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Artikelen in deze rechtsbronnen kunnen
opzoeken en correct gebruiken
Belgische Grondwet
Bijzondere Wet tot Hervorming der Instellingen
• Examen: rechtsbronnen komen opzoeken en naar kunnen refereren
• Rechtsbronnen mogen allemaal gebruikt worden op examen -> onderlijnen en fluoriceren mag!
Opbouw: 4 modules
1. Constitutionele basisbeginselen van het actuele straf(proces)recht
2. Historisch-theoretisch perspectief op strafrecht en grondwet
3. Europees mensenrechtelijk perspectief
4. Belgisch grondrechtelijk perspectief en bevoegdheidsverdeling
6
,HOORCOLLEGE 1: DEEL 2
MODULE 1: BASISBEGINSELEN VH CONSTITUTONEEL STRAFRECHT
LEERDOELEN:
• Je kent het verschil tussen publiek en privaat recht en weet dat (constitutioneel) strafrecht
publiek recht is
• Je kent het verschil tussen het materiële en het formele strafrecht
• Je weet wat het legaliteitsbeginsel inhoudt en wat vier belangrijke gevolgen van dit beginsel zijn
• Je begrijpt de relatie tussen strafrechtelijke en sociale normen
• Je kent de definitie van een misdrijf en het belang van de wet daarbij
• Je kent de bestanddelen van een misdrijf (moreel en materieel element) en het constitutioneel
beginsel dat strafrecht “schuldstrafrecht” is (cf. vermoeden van onschuld)
• Je kent het belang en de essentie van de ”straf” in het constitutioneel strafrecht
• Je begrijpt dat strafrecht, in navolging van een constitutioneel perspectief, legitiem en
procedureel rechtvaardig moet zijn net omdat het strafrecht “leedtoevoegend” is
• Je kent en begrijpt de intrinsieke en instrumentele functies van het strafrecht
• Je kan uitleggen hoe juristen en criminologen naar het (constitutioneel) strafrecht kijken
1. CONSTITUTIONEEL STRAFRECHT IS PUBLIEK RECHT
In de zin van overheidsrecht -> zie meerdere artikelen in de GW, EVRM, … -> en GEEN privaat recht
Strafrecht is publiekrecht (overheidsrecht, de overheid is daar verantwoordelijk voor) en geen
privaatrecht
Publiekrecht in het oog van -> overheidsrecht (overheidsfiguren) -> overheid heeft de strafrechtelijke
keten in handen
In het publieke belang -> overheid weegt door -> geen privaatrecht
(Constitutioneel) strafrecht:
7
, Publiek recht Privaat recht
• Verticaal: tussen burgers en overheid • Horizontaal: tussen burgers
(overheid weegt door) • Privaat belang
- De overheid mag meer dan • Aanvullend recht
de burger als dat het - Burgers mogen beslissen hoe
algemeen belang dient ze het gaan doen
Vb: als men een trein wil aanleggen Vb: je huurt een studio, maar je bent vergeten
en je huis is net op de piste van het in het contract te zetten wie gaat de gang
spoor dan mag de overheid je kuisen en je hebt er ruzie over dan gaat de
onteigenen wel met betaling rechter kijken wat zegt de huurwetgeving
erover
• Algemeen belang
• Openbare orde/dwingend recht:
strafrechtelijke actoren zweren
“gehoorzaamheid aan de GW” Ø Vbn.: burgerlijk recht,
• Vbn.: strafrecht, fiscaal recht, contractenrecht, verzekeringsrecht
bestuursrecht, constitutioneel recht
Ø Publiekrecht is verticaal -> overheid weegt door op de burgers -> er is een soort
ongelijkheid -> overheid mag meer dan de burgers -> als dit het algemeen belang
dient (bv als men een trein wil aanleggen en uw huis is op de piste van het
treinspoor dan mag de overheid u onteigenen in het algemeen belang en dan zal
dat treinspoor daar komen) -> denk aan corona ook overheid dwong ons thuis te
blijven om een bonusverspreiding tegen te gaan in het algemeen belang
o Dwingend recht -> je kan daar als burger niet van afwijken
o Je kan niet afwijken van dat dwingend recht
o Strafrechtelijke actoren zweren gehoorzaamheid aan de overheid ->
mogen van de Grondwettelijke beginselen niet afwijken -> het is dwingend
Ø Bij privaatrecht kan je hier wel van afwijken -> het is van aanvullend recht (wil je
een fiets gratis aan uw buur geven? Dat kan en mag) -> burgers mogen beslissen
hoe ze het gaan doen want het gaat over private belangen en niet over het
algemeen belang van iedereen
o Pas als ze iets vergeten zijn gaat het privaat recht optreden als aanvullend
recht -> je bent bv vergeten op te nemen wie de gang gaat kuisen -> je hebt
hier ruzie over -> en dit gaat naar de rechter? Dan gaat de rechter kijken
wat de huurwet hierover zegt
8
