2025 -2026 Penologie en
penitentiair recht
Lars Breuls etc.
Beau Ramon
,INHOUDSOPGAVE
1. inleiding ...........................................................................................................................................4
1.1 wat is penologie? .....................................................................................................................4
1.2 wat is penitentiair recht? ..........................................................................................................4
1.3 welke straffen? ........................................................................................................................5
1.4 definitie van de straf ................................................................................................................7
1.5 een brede blik op bestraffing ....................................................................................................8
1.6 penologie als een multidisciplinaire wetenschap .................................................................... 10
1.7 een kritische penologie .......................................................................................................... 11
2. doodstraf ....................................................................................................................................... 13
2.1 de doodstraf: enkele begrippen .............................................................................................. 13
2.2 de doodstraf: wereldwijd........................................................................................................ 13
2.3 de doodstraf: in europa .......................................................................................................... 14
2.4 de doodstraf: in belgië ........................................................................................................... 15
2.5 de doodstraf: de verenigde staten van amerika ....................................................................... 19
2.6 visies op de doodstraf ............................................................................................................ 21
3. internering en tbs ........................................................................................................................... 22
3.1 internering ............................................................................................................................ 22
3.2 wet 5 mei 2014 betreffende de internering............................................................................... 26
3.3 de praktijk? ........................................................................................................................... 29
3.4 geïnterneerde personen zonder verblijfsrecht ......................................................................... 30
3.5 terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (tbs) .................................................. 32
4. strafdoelstellingen ......................................................................................................................... 35
4.1 verschillende niveaus van doelstellingen (denkers, 1976) ........................................................ 35
4.2 instrumentele doelstellingen .................................................................................................. 35
4.3 intrinsieke doelstellingen ....................................................................................................... 41
4.4 organisationele doelstellingen ............................................................................................... 41
4.5 conflicterende doelstellingen ................................................................................................. 42
4.6 conclusie .............................................................................................................................. 44
5. maatschappelijke benadering van bestraffing .................................................................................. 45
5.1 deel 1: bestraffing als maatschappelijke praktijk en keuze ....................................................... 45
5.2 deel 2: maatschappelijke aspecten van penaliteit ................................................................... 49
6. het belgisch penitentiaire beleid (deel 1) .......................................................................................... 56
6.1 voor het begon (voor 1830) ..................................................................................................... 56
6.2 cellulair systeem vanaf 1830 .................................................................................................. 57
6.3 het interbellum (positivisme en penitentiaire antropologie) ...................................................... 60
1
, 6.4 na wo ii (individualisering en resocialisering – discours en praktijk) ........................................... 62
6.5 vanaf 1980 – heden ................................................................................................................ 65
7. gevangenisbeleid (vervolg), gevangenisbevolking en enkele bijzondere problematieken ..................... 66
7.1 gevangenisoverbevolking ....................................................................................................... 66
7.2 beleid(sopties) ...................................................................................................................... 74
7.3 wat zeggen de cijfers? ............................................................................................................ 78
7.4 evolutie van de gevangenisbevolking ...................................................................................... 79
7.5 een aantal bijzondere problematieken .................................................................................... 81
8. europese detentiestandaarden en monitoring .................................................................................. 83
8.1 de raad van europa ................................................................................................................ 83
8.2 europees verdrag voor de rechten van de mens ....................................................................... 83
8.3 internering – ehrm.................................................................................................................. 89
8.4 europees verdrag ter preventie van foltering en onmenslijke of vernederende behandeling of
bestraffing (1987) ........................................................................................................................ 94
8.5 cpt & ehrm ............................................................................................................................ 94
8.6 samenspel ehrm – cpt ........................................................................................................... 97
8.7 european prison rules .......................................................................................................... 101
9. detentiebeleving en leefklimaat..................................................................................................... 103
9.1 detentie – ervaringen ........................................................................................................... 103
9.2 deprivatie & importatie ........................................................................................................ 104
9.3 leefklimaat .......................................................................................................................... 108
9.4 nieuwe ontwikkelingen ........................................................................................................ 109
9.5 meer vragen dan antwoorden? ............................................................................................. 114
10 & 11. basiswet gevangeniswezen en rechtspositie gedetineerden 2005 .......................................... 115
10.1 de interne rechtspositie van gedetineerden: het ontstaan van de basiswet van 12 januari 2005
................................................................................................................................................ 115
10.2 basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de
gedetineerden .......................................................................................................................... 121
10.3 decreet 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp – en dienstverlening aan
gedetineerden, bs 11 april 2013 ................................................................................................. 133
12. van binnen naar buiten: de externe rechtspositie van veroordeelden ............................................. 138
12.1 uitgangspunt ..................................................................................................................... 138
12.2 van waar komen ze?........................................................................................................... 138
12.3 wet op de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het
slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (2006 (WERV) ..... 140
12.4 beslissingen minister van justitie (mvj): onderdeel standaardregime, voor alle veroordeelden145
12.5 bevoegdheden strafuitvoeringsrechtbank ........................................................................... 148
13. van binnen naar buiten (deel 2) de externe rechtspositie van veroordeelden .................................. 152
2
, 13.1 beslissingen strafuitvoeringsrechtbank ............................................................................... 152
13.2 gevangenissen 3 jaar of minder........................................................................................... 157
13.3 strafuitvoeringsrechter....................................................................................................... 159
13.4 crisismaatregelen .............................................................................................................. 160
13.5 relfecties, cijfers, praktijk ................................................................................................... 161
13.5 wat nu: voorstellen (2) ........................................................................................................ 165
3
penitentiair recht
Lars Breuls etc.
Beau Ramon
,INHOUDSOPGAVE
1. inleiding ...........................................................................................................................................4
1.1 wat is penologie? .....................................................................................................................4
1.2 wat is penitentiair recht? ..........................................................................................................4
1.3 welke straffen? ........................................................................................................................5
1.4 definitie van de straf ................................................................................................................7
1.5 een brede blik op bestraffing ....................................................................................................8
1.6 penologie als een multidisciplinaire wetenschap .................................................................... 10
1.7 een kritische penologie .......................................................................................................... 11
2. doodstraf ....................................................................................................................................... 13
2.1 de doodstraf: enkele begrippen .............................................................................................. 13
2.2 de doodstraf: wereldwijd........................................................................................................ 13
2.3 de doodstraf: in europa .......................................................................................................... 14
2.4 de doodstraf: in belgië ........................................................................................................... 15
2.5 de doodstraf: de verenigde staten van amerika ....................................................................... 19
2.6 visies op de doodstraf ............................................................................................................ 21
3. internering en tbs ........................................................................................................................... 22
3.1 internering ............................................................................................................................ 22
3.2 wet 5 mei 2014 betreffende de internering............................................................................... 26
3.3 de praktijk? ........................................................................................................................... 29
3.4 geïnterneerde personen zonder verblijfsrecht ......................................................................... 30
3.5 terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (tbs) .................................................. 32
4. strafdoelstellingen ......................................................................................................................... 35
4.1 verschillende niveaus van doelstellingen (denkers, 1976) ........................................................ 35
4.2 instrumentele doelstellingen .................................................................................................. 35
4.3 intrinsieke doelstellingen ....................................................................................................... 41
4.4 organisationele doelstellingen ............................................................................................... 41
4.5 conflicterende doelstellingen ................................................................................................. 42
4.6 conclusie .............................................................................................................................. 44
5. maatschappelijke benadering van bestraffing .................................................................................. 45
5.1 deel 1: bestraffing als maatschappelijke praktijk en keuze ....................................................... 45
5.2 deel 2: maatschappelijke aspecten van penaliteit ................................................................... 49
6. het belgisch penitentiaire beleid (deel 1) .......................................................................................... 56
6.1 voor het begon (voor 1830) ..................................................................................................... 56
6.2 cellulair systeem vanaf 1830 .................................................................................................. 57
6.3 het interbellum (positivisme en penitentiaire antropologie) ...................................................... 60
1
, 6.4 na wo ii (individualisering en resocialisering – discours en praktijk) ........................................... 62
6.5 vanaf 1980 – heden ................................................................................................................ 65
7. gevangenisbeleid (vervolg), gevangenisbevolking en enkele bijzondere problematieken ..................... 66
7.1 gevangenisoverbevolking ....................................................................................................... 66
7.2 beleid(sopties) ...................................................................................................................... 74
7.3 wat zeggen de cijfers? ............................................................................................................ 78
7.4 evolutie van de gevangenisbevolking ...................................................................................... 79
7.5 een aantal bijzondere problematieken .................................................................................... 81
8. europese detentiestandaarden en monitoring .................................................................................. 83
8.1 de raad van europa ................................................................................................................ 83
8.2 europees verdrag voor de rechten van de mens ....................................................................... 83
8.3 internering – ehrm.................................................................................................................. 89
8.4 europees verdrag ter preventie van foltering en onmenslijke of vernederende behandeling of
bestraffing (1987) ........................................................................................................................ 94
8.5 cpt & ehrm ............................................................................................................................ 94
8.6 samenspel ehrm – cpt ........................................................................................................... 97
8.7 european prison rules .......................................................................................................... 101
9. detentiebeleving en leefklimaat..................................................................................................... 103
9.1 detentie – ervaringen ........................................................................................................... 103
9.2 deprivatie & importatie ........................................................................................................ 104
9.3 leefklimaat .......................................................................................................................... 108
9.4 nieuwe ontwikkelingen ........................................................................................................ 109
9.5 meer vragen dan antwoorden? ............................................................................................. 114
10 & 11. basiswet gevangeniswezen en rechtspositie gedetineerden 2005 .......................................... 115
10.1 de interne rechtspositie van gedetineerden: het ontstaan van de basiswet van 12 januari 2005
................................................................................................................................................ 115
10.2 basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de
gedetineerden .......................................................................................................................... 121
10.3 decreet 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp – en dienstverlening aan
gedetineerden, bs 11 april 2013 ................................................................................................. 133
12. van binnen naar buiten: de externe rechtspositie van veroordeelden ............................................. 138
12.1 uitgangspunt ..................................................................................................................... 138
12.2 van waar komen ze?........................................................................................................... 138
12.3 wet op de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het
slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (2006 (WERV) ..... 140
12.4 beslissingen minister van justitie (mvj): onderdeel standaardregime, voor alle veroordeelden145
12.5 bevoegdheden strafuitvoeringsrechtbank ........................................................................... 148
13. van binnen naar buiten (deel 2) de externe rechtspositie van veroordeelden .................................. 152
2
, 13.1 beslissingen strafuitvoeringsrechtbank ............................................................................... 152
13.2 gevangenissen 3 jaar of minder........................................................................................... 157
13.3 strafuitvoeringsrechter....................................................................................................... 159
13.4 crisismaatregelen .............................................................................................................. 160
13.5 relfecties, cijfers, praktijk ................................................................................................... 161
13.5 wat nu: voorstellen (2) ........................................................................................................ 165
3
