Het voortplantingsstelsel
Het voortplantingsstelsel zorgt ervoor dat de menselijke soort blijft bestaan door de vorming,
opslag, voeding en transport van functionele mannelijke en vrouwelijke voortplantingscellen.
Voortplantingsorganen (gonaden): testes (teelballen) en ovaria (eierstokken)
Voortplantingscellen (gameten): spermacellen en eicellen
Bevruchting: versmelting van spermacel en eicel => zygote (= bevruchte eicel)
Voortplanting bij de man
De testes
= primaire geslachtsorganen bij de man
Ze hangen in het scrotum dat uit een dunne huidlaag bestaat die glad spierweefsel bevat. Deze maakt de huid
van het scrotum rimpelig.
Een laag skeletspierweefsel (m. cremaster) tillen testes naar lichaam toe. Spermacellen kunnen zich enkel
ontwikkelen bij een temperatuur die 1,1°C lager ligt dan elders in het lichaam.
De testes zitten verpakt in dicht, vezelig kapsel. Tussenschotten in de kapsel verdelen de testis in lobjes, en ter
hoogte van lobjes wordt sperma geproduceerd.
De testes zorgen voor de productie van testosteron (het belangrijkste mannelijk geslachtshormoon).
Cryptorchisme = nog niet ingedaalde testes. +/- 3% bij de geboorte, daalt meestal vanzelf in na enkele weken.
Bouw van een spermacel
De kop: bevat celkern gevuld met dicht opeengeplakte chromosomen
De hals: verbindt de kop met het middelste gedeelte
Het middenstuk: bevat mitochondriën, leveren energie voor de staart
De staart: zweept de spermacel voort
De mannelijke voortplantingsorganen
De testes leveren rijpe spermacellen die nog niet in staat zijn een eicel te bevruchten.
Hiervoor zijn andere delen van het mannelijk voortplantingsstelsel verantwoordelijk.
- Epididymis (bijbal)
o lange buis waarin het sperma rijpt
o elimineert beschadigde en slaat rijpende spermacellen op
- Ductus deferens (zaadleider)
o stijgt op in de buikholte (lieskanaal)
o verenigt zich met de afvoerbuis van de zaadblaasjes
o vormt het ejaculatiekanaal
- Urethra (urinebuis)
o loopt van blaas naar uiteinde penis
o kanaal om urine en sperma af te voeren
1
, Het voortplantingsstelsel
De accessoire klieren
Zaadblaasjes: scheiden 60% van zaadvocht af. Ze scheiden o.a. fructose af om het sperma te voeden waardoor
het zweephaar beweeglijk wordt
Prostaatklier: vormt +/- 20-30% van het zaadvocht en heeft antibiotische eigenschappen tegen ureterinfecties
Cowperklieren (glandulae bulbourethrales) scheiden basisch slijm af als glijmiddel en neutralisatie van urinezuur
Gemiddelde is er 2-5 milliliter zaadvocht per ejaculatie. Een ejaculaat bestaat uit: spermacellen (20-100 miljoen
per mL), zaadvocht (= vloeibaar gedeelte van het sperma) en enzymen.
De enzymen zijn: protease (breekt slijm in vagina af); seminaal plasma (antibioticum); prostaatenzym (stolling
sperma); enzym dat gestolt sperma weer vloeibaar maakt
Primaire functies van accessoire klieren:
• activeren van de spermacellen
• bieden voedingsstoffen aan voor beweeglijkheid spermacellen
• vormen van peristaltische contracties
• vormen buffers die de zuren in de urethra en vagina neutraliseren
De uitwendige geslachtsorganen
Het scrotum en de penis. De penis bestaat uit de wortel, het lichaam (schacht), de glans, de voorhuid die de
glans omgeeft en drie zwellichamen die zorgen voor erectie door op te zwellen dankzij bloeddoorstroom.
Hormonen en voortplantingsfuncties bij de man
De hypofysevoorkwab produceert follikelstimulerend hormoon (FSH), wat de spermatogenese bevordert, en
luteïniserend hormoon (LH), wat de productie van testosteron (belangrijkste hormoon voor de man) stimuleert.
Testosteron: beïnvloedt het CZS (libido), stimuleert spermatogenese en stofwisseling in het lichaam (groei van
botten en spieren en eiwitsynthese), bepaald en handhaaft secundaire geslachtskenmerken, onderhoudt de
accessoire klieren en organen en reguleert de afgifte van LH en FSH in de hypothalamus.
Voortplanting bij de vrouw
De vorming van eicellen vindt plaats in de ovaria en hormonen vanuit de hypofyse en ovaria reguleren de
voortplantingsfuncties bij de vrouw
Belangrijke organen:
Ovaria (eierstokken)
Kleine, oneffen, amandelvormige organen die zorgen voor de vorming van eicellen, de afgifte van vrouwelijke
geslachtshormonen (oestrogeen en progestageen) en de afgifte van inhibine.
Oögenese (= vorming van eicellen) start bij de geboorte. Vanaf de puberteit tot de menopauze worden elke
maand eicellen gevormd. Follikels worden ontwikkeld, dit zijn gespecialiseerde structuren in de ovarium
waaruit een oöcyt ontstaat. De ovariële cyclus (+/- 28 dagen) bestaat uit de folliculaire fase (rijping van de
follikel), de ovulatie (eisprong) en de luteale fase (afgifte van hormonen door de overblijvende follikelcellen).
Eileiders
Eindigen in een trechtervormig infundibulum die opent in de bekkenholte. Hier komt de eicel binnen na de
ovulatie. De eicel gaat van het infundibulum naar de uterus en de bevruchting moet tijdens de eerste 12-24 uur
van de tocht van het infundibulum naar de uterus plaatsvinden.
Uterus (baarmoeder)
Bestaat uit 2 delen: de corpus uteri (baarmoederlichaam) en de cervix (baarmoederhals).
Menstruatiecyclus = herhalende reeks veranderingen van opbouw en afbraak van het baarmoederslijmvlies. Het duurt
meestal 28 dagen (marge 21-35d) en bestaat uit 3 fasen: menstruatie, proliferatiefase en secretiefase
- menstruatie (1-7 dagen): verlies van functionele zone van het baarmoederslijmvlies
- proliferatiefase: herstel en groei van de functionele zone van het baarmoederslijmvlies
- secretiefase: klieren van het baarmoederslijmvlies worden actief en uterus bereid zich voor op embryo
2
, Het voortplantingsstelsel
Vagina
Zeer elastische en rekbare gespierde buis tussen uterus en externe genitaliën. Wordt gedeeltelijk afgesloten
door het hymen (elastische dekweefselplooi tussen vagina en vestibulum). De functies van de vagina zijn het
afvoeren van menstruatiebloed, het ontvangen van de penis tijdens geslachtsgemeenschap, het vasthouden
sperma na ejaculatie en het bieden van een doorgang voor de foetus tijdens de geboorte.
Amenorroe = geen menarche op 16 jaar of een menstruatiecyclus gestaakt 6 maanden of langer. Oorzaken
kunnen zijn: ontwikkelingsstoornissen, ondervoeding of zware lichamelijke training (weinig vetreserves).
Uitwendige geslachtsorganen
ook vulva genoemd, bestaat uit verschillende delen:
- vestibulum
- labia minora (schaamlippen)
- clitoris
- labia majora (schaamlippen)
- schaamheuvel
- glandula vestibularis (afscheiding klierproducten)
Het autonoom zenuwstelsel is van invloed op het seksuele funtioneren bij man en vrouw
Seksueel functioneren bij de man
1. Opwinding: erotische gedachten en gevoelens leiden tot activiteit van de parasympathicus
2. Erectie: activiteit van de sympathicus verhoogt de bloedtoevoer naar de zwellichamen van de penis
3. Prikkels die met de coïtus gepaard gaan leiden tot emissie en ejaculatie
4. Sterke spiercontracties gaan gepaard met het orgasme
impotentie
Seksueel functioneren bij de vrouw
1. Seksuele opwinding leidt tot:
- opzwellen van erectiele weefsels van de clitoris
- toename van de afgifte door slijmklieren
- toename van de doorbloeding van de vagina
- verwijding van de bloedvaten bij de tepels
2. Orgasme gaat gepaard met spiercontracties
Bij het ouder worden ontstaan functionele veranderingen doordat de concentratie
voortplantingshormonen afneemt.
Menopauze: is de periode wanneer menstruatie en ovulatie stoppen (rond 45-55 jaar). De productie van
geslachtssteroïden (oestrogeen en progesteron) neemt af en de productie van regulerende hormonen (GnRH,
FSH en LH) neemt toe.
Climacterium bij de man: rond 50-60jaar. De hormoonconcentraties veranderen: concentratie testosteron
neemt af en concentraties FSH en LH nemen toe. De kwantiteit en kwaliteit van het sperma nemen af.
3
, Het voortplantingsstelsel
Hormonen en de voortplantingscyclus bij vrouw
- coördineren de cycli van ovaria en uterus
- oestradiol: het oestrogen dat de folliculaire fase van de ovariële cyclus beheerst
- progesteron: het progestine dat de luteale fase van de ovariële cyclus beheerst
- luteïniserend hormoon (LH): ovulatie start door piek van LH halverwege de cyclus
- follikelstimulerend hormoon (FSH)
Ter herhaling:
De ovariële cyclus: bestaat uit de folliculaire fase, de ovulatie en de luteale fase en zorgt voor de rijping van de
eicel. De menstruele cyclus: bestaat uit de menstruatie, de proliferatiefase en de secretiefase en zorgt voor de
rijping van het baarmoederslijmvlies.
4
Het voortplantingsstelsel zorgt ervoor dat de menselijke soort blijft bestaan door de vorming,
opslag, voeding en transport van functionele mannelijke en vrouwelijke voortplantingscellen.
Voortplantingsorganen (gonaden): testes (teelballen) en ovaria (eierstokken)
Voortplantingscellen (gameten): spermacellen en eicellen
Bevruchting: versmelting van spermacel en eicel => zygote (= bevruchte eicel)
Voortplanting bij de man
De testes
= primaire geslachtsorganen bij de man
Ze hangen in het scrotum dat uit een dunne huidlaag bestaat die glad spierweefsel bevat. Deze maakt de huid
van het scrotum rimpelig.
Een laag skeletspierweefsel (m. cremaster) tillen testes naar lichaam toe. Spermacellen kunnen zich enkel
ontwikkelen bij een temperatuur die 1,1°C lager ligt dan elders in het lichaam.
De testes zitten verpakt in dicht, vezelig kapsel. Tussenschotten in de kapsel verdelen de testis in lobjes, en ter
hoogte van lobjes wordt sperma geproduceerd.
De testes zorgen voor de productie van testosteron (het belangrijkste mannelijk geslachtshormoon).
Cryptorchisme = nog niet ingedaalde testes. +/- 3% bij de geboorte, daalt meestal vanzelf in na enkele weken.
Bouw van een spermacel
De kop: bevat celkern gevuld met dicht opeengeplakte chromosomen
De hals: verbindt de kop met het middelste gedeelte
Het middenstuk: bevat mitochondriën, leveren energie voor de staart
De staart: zweept de spermacel voort
De mannelijke voortplantingsorganen
De testes leveren rijpe spermacellen die nog niet in staat zijn een eicel te bevruchten.
Hiervoor zijn andere delen van het mannelijk voortplantingsstelsel verantwoordelijk.
- Epididymis (bijbal)
o lange buis waarin het sperma rijpt
o elimineert beschadigde en slaat rijpende spermacellen op
- Ductus deferens (zaadleider)
o stijgt op in de buikholte (lieskanaal)
o verenigt zich met de afvoerbuis van de zaadblaasjes
o vormt het ejaculatiekanaal
- Urethra (urinebuis)
o loopt van blaas naar uiteinde penis
o kanaal om urine en sperma af te voeren
1
, Het voortplantingsstelsel
De accessoire klieren
Zaadblaasjes: scheiden 60% van zaadvocht af. Ze scheiden o.a. fructose af om het sperma te voeden waardoor
het zweephaar beweeglijk wordt
Prostaatklier: vormt +/- 20-30% van het zaadvocht en heeft antibiotische eigenschappen tegen ureterinfecties
Cowperklieren (glandulae bulbourethrales) scheiden basisch slijm af als glijmiddel en neutralisatie van urinezuur
Gemiddelde is er 2-5 milliliter zaadvocht per ejaculatie. Een ejaculaat bestaat uit: spermacellen (20-100 miljoen
per mL), zaadvocht (= vloeibaar gedeelte van het sperma) en enzymen.
De enzymen zijn: protease (breekt slijm in vagina af); seminaal plasma (antibioticum); prostaatenzym (stolling
sperma); enzym dat gestolt sperma weer vloeibaar maakt
Primaire functies van accessoire klieren:
• activeren van de spermacellen
• bieden voedingsstoffen aan voor beweeglijkheid spermacellen
• vormen van peristaltische contracties
• vormen buffers die de zuren in de urethra en vagina neutraliseren
De uitwendige geslachtsorganen
Het scrotum en de penis. De penis bestaat uit de wortel, het lichaam (schacht), de glans, de voorhuid die de
glans omgeeft en drie zwellichamen die zorgen voor erectie door op te zwellen dankzij bloeddoorstroom.
Hormonen en voortplantingsfuncties bij de man
De hypofysevoorkwab produceert follikelstimulerend hormoon (FSH), wat de spermatogenese bevordert, en
luteïniserend hormoon (LH), wat de productie van testosteron (belangrijkste hormoon voor de man) stimuleert.
Testosteron: beïnvloedt het CZS (libido), stimuleert spermatogenese en stofwisseling in het lichaam (groei van
botten en spieren en eiwitsynthese), bepaald en handhaaft secundaire geslachtskenmerken, onderhoudt de
accessoire klieren en organen en reguleert de afgifte van LH en FSH in de hypothalamus.
Voortplanting bij de vrouw
De vorming van eicellen vindt plaats in de ovaria en hormonen vanuit de hypofyse en ovaria reguleren de
voortplantingsfuncties bij de vrouw
Belangrijke organen:
Ovaria (eierstokken)
Kleine, oneffen, amandelvormige organen die zorgen voor de vorming van eicellen, de afgifte van vrouwelijke
geslachtshormonen (oestrogeen en progestageen) en de afgifte van inhibine.
Oögenese (= vorming van eicellen) start bij de geboorte. Vanaf de puberteit tot de menopauze worden elke
maand eicellen gevormd. Follikels worden ontwikkeld, dit zijn gespecialiseerde structuren in de ovarium
waaruit een oöcyt ontstaat. De ovariële cyclus (+/- 28 dagen) bestaat uit de folliculaire fase (rijping van de
follikel), de ovulatie (eisprong) en de luteale fase (afgifte van hormonen door de overblijvende follikelcellen).
Eileiders
Eindigen in een trechtervormig infundibulum die opent in de bekkenholte. Hier komt de eicel binnen na de
ovulatie. De eicel gaat van het infundibulum naar de uterus en de bevruchting moet tijdens de eerste 12-24 uur
van de tocht van het infundibulum naar de uterus plaatsvinden.
Uterus (baarmoeder)
Bestaat uit 2 delen: de corpus uteri (baarmoederlichaam) en de cervix (baarmoederhals).
Menstruatiecyclus = herhalende reeks veranderingen van opbouw en afbraak van het baarmoederslijmvlies. Het duurt
meestal 28 dagen (marge 21-35d) en bestaat uit 3 fasen: menstruatie, proliferatiefase en secretiefase
- menstruatie (1-7 dagen): verlies van functionele zone van het baarmoederslijmvlies
- proliferatiefase: herstel en groei van de functionele zone van het baarmoederslijmvlies
- secretiefase: klieren van het baarmoederslijmvlies worden actief en uterus bereid zich voor op embryo
2
, Het voortplantingsstelsel
Vagina
Zeer elastische en rekbare gespierde buis tussen uterus en externe genitaliën. Wordt gedeeltelijk afgesloten
door het hymen (elastische dekweefselplooi tussen vagina en vestibulum). De functies van de vagina zijn het
afvoeren van menstruatiebloed, het ontvangen van de penis tijdens geslachtsgemeenschap, het vasthouden
sperma na ejaculatie en het bieden van een doorgang voor de foetus tijdens de geboorte.
Amenorroe = geen menarche op 16 jaar of een menstruatiecyclus gestaakt 6 maanden of langer. Oorzaken
kunnen zijn: ontwikkelingsstoornissen, ondervoeding of zware lichamelijke training (weinig vetreserves).
Uitwendige geslachtsorganen
ook vulva genoemd, bestaat uit verschillende delen:
- vestibulum
- labia minora (schaamlippen)
- clitoris
- labia majora (schaamlippen)
- schaamheuvel
- glandula vestibularis (afscheiding klierproducten)
Het autonoom zenuwstelsel is van invloed op het seksuele funtioneren bij man en vrouw
Seksueel functioneren bij de man
1. Opwinding: erotische gedachten en gevoelens leiden tot activiteit van de parasympathicus
2. Erectie: activiteit van de sympathicus verhoogt de bloedtoevoer naar de zwellichamen van de penis
3. Prikkels die met de coïtus gepaard gaan leiden tot emissie en ejaculatie
4. Sterke spiercontracties gaan gepaard met het orgasme
impotentie
Seksueel functioneren bij de vrouw
1. Seksuele opwinding leidt tot:
- opzwellen van erectiele weefsels van de clitoris
- toename van de afgifte door slijmklieren
- toename van de doorbloeding van de vagina
- verwijding van de bloedvaten bij de tepels
2. Orgasme gaat gepaard met spiercontracties
Bij het ouder worden ontstaan functionele veranderingen doordat de concentratie
voortplantingshormonen afneemt.
Menopauze: is de periode wanneer menstruatie en ovulatie stoppen (rond 45-55 jaar). De productie van
geslachtssteroïden (oestrogeen en progesteron) neemt af en de productie van regulerende hormonen (GnRH,
FSH en LH) neemt toe.
Climacterium bij de man: rond 50-60jaar. De hormoonconcentraties veranderen: concentratie testosteron
neemt af en concentraties FSH en LH nemen toe. De kwantiteit en kwaliteit van het sperma nemen af.
3
, Het voortplantingsstelsel
Hormonen en de voortplantingscyclus bij vrouw
- coördineren de cycli van ovaria en uterus
- oestradiol: het oestrogen dat de folliculaire fase van de ovariële cyclus beheerst
- progesteron: het progestine dat de luteale fase van de ovariële cyclus beheerst
- luteïniserend hormoon (LH): ovulatie start door piek van LH halverwege de cyclus
- follikelstimulerend hormoon (FSH)
Ter herhaling:
De ovariële cyclus: bestaat uit de folliculaire fase, de ovulatie en de luteale fase en zorgt voor de rijping van de
eicel. De menstruele cyclus: bestaat uit de menstruatie, de proliferatiefase en de secretiefase en zorgt voor de
rijping van het baarmoederslijmvlies.
4
