HOOFDSTUK 1: OORSPRONG VAN DE FILOSOFIE
1 INLEIDING
Filosofie = filein: ‘houden van’ + Sophia: Godin van de wijsheid
In het begin was filosofie enkel iets voor mannen, maar vanaf de 20ste eeuw begon
het ook iets voor vrouwen te worden omdat ze toen ook meer toegang kregen tot het
onderwijs.
Rond de 6de eeuw v.Chr. (Westerse wereld) rond de streek van de Egeïsche Zee →
ontstaan filosofie. Er zijn 2 visies over het ontstaan van filosofie:
- Vanaf het begin van de mensheid, vanaf de geboorte. Volgens Plato
begint filosofie bij verwondering. Verwondering is de bron van onze
zoektocht om te begrijpen wat er zich voordoet in onze wereld.
- Ontstaan in een bepaalde periode of plaats.
In andere delen van de wereld ontstond filosofie (gebaseerd op logos) ook:
- 6de eeuw v.Chr. in het Oosten
- 6de eeuw v.Chr. Upanishaden in India
- 6de eeuw v.Chr. Mahavira
- 6de eeuw v.Chr. Taoïsme in China
- 5de eeuw v.Chr. Boeddha
- 5de eeuw v.Chr. Confucius in China
Van Mythos naar logos
Mythos = een wereldbeeld gebaseerd op mythen, vaak met goden en
fantastische verhalen. Verhalen uit de westerse wereld: uitdrijving van het
aards paradijs/ Odysseus = verhalen die vragen beantwoorden aan de hand van
metaforen.
Logos = een wereldbeeld dat de oorzaak zoekt in een ‘rationele’
verklaring. Een verklaring aan de hand van logica, met belang voor
observatie en argumentatie → ‘de natuur wordt uit de natuur verklaard’.
Mensen begonnen op deze manier te denken door verstedelijking. Iedereen kwam
samen met zijn eigen visie die met elkaar botsten. Men gaat hierdoor op zoek
naar een metabegrip; Xenophanes zegt: ‘als dieren de Goden konden afbeelden
dan zouden ze die afbeelden naar henzelf’. Hij stelt dus een metastandpunt in
waarbij hij zegt: ‘ik weet het niet’ ‘mensen hebben nooit iets over goden geweten
en dat zullen we ook nooit weten’
➔ Ging samen met de verstedelijking
1
,2 OMSCHRIJVING EN INDELING VAN DE FILOSOFIE
TUSSEN RELIGIE EN WETENSCHAP
Wetenschap: bestudeert de fenomenen; alles wat objectiveerbaar, zichtbaar en
meetbaar is. Hun domein is dus de materiële werkelijkheid.
- Wetenschappers gaan hierbij op zoek naar wetten en
theorieën die deze fenomenen kunnen verklaren.
- Wetenschap kent het verschil tussen goed en kwaad niet en kan
geen antwoorden geven op vragen zoals; ‘wat is bewustzijn?’, ‘wat
is zingeving?’, …
- Uit wetenschap voortvloeit natuurfilosofie werd fysica en later
ook natuurwetenschappen en socio-psychologie.
- Ratio= rede, verstand
Empirie= zintuigelijke waarneming
Religie: zoekt naar iets absoluut en biedt troost en zingeving. Het gaat voorbij
zintuigen en het verstand. Het domein is zingeving, waarden, bewustzijn…
In het Westen ontwikkelde de filosofie zich tot wetenschap. ‘Afsplitsing’ in 1543,
jaar waarin Copernicus met ‘over beweging van hemelsferen’ en Vesalius met
‘over de samenstelling van het menselijk lichaam’
Francis Bacon: wetenschappelijke methode en lanceerde begrippen inductie en
experiment. Ze vormen beide de basis van de wetenschappelijke methode. De
wetenschap bestudeert de wereld van de fenomenen: alles wat ‘objectiveerbaar’,
‘zichtbaar’ en ‘meetbaar’ is. Wetenschappers gingen op zoek naar de wetten en theorieën
die deze fenomenen kunnen ‘verklaren’
Vragen over zingeving of over ethische kwestie zijn fundamenteel binnen de filosofie en
de religie.
3 GROTE VRAGEN EN DOMEINEN
Kant de filosoof van de ‘verlichting’ brengt filosofische vragen terug naar 3 essentiële
vragen:
1) Wat kan ik weten?
2) Wat moet ik doen? teruggebracht naar één vraag: ‘Wat is de mens?’
3) Wat mag ik hopen?
Indeling volgens Ferry: filosofie houdt zich bezig met;
1) Kennis: (werkelijkheid) objectieve feiten en begrippen en hoe die op elkaar
inspelen; datgene dat je weet.
2) Wijsheid (heil of geluk): de manier waarop we in het leven staan, het handelen
en omgaan moet goed zijn. Omgaan met wisselvalligheden van het leven.
Het is niet omdat iemand veel kennis bezit dat die veel weet Wijsheid situeert
niet in het brein, maar in het hart
3) Ethiek: rechtvaardigheid
2
,HET HUIS VAN DE FILOSOFIE
Ontologie of metafysica = de leer van het zijn, ‘alles wat er is’ in vraag stellen.
Kosmologie/ natuurfilosofie:
- Vraagt naar de oorsprong van de kosmos, de werking van de
natuur en krachten binnen de natuur. Deze tak ontwikkelt zich
naar fysica. → Zal de wereld vergaan?
- We ervaren de wereld van de geest, onze gedachten, gevoelens,
herinneringen, dromen... = domein van het psyché/
Philosophy of mind
Metafysica:
- Vraagt naar de achterliggende principes van de kosmos. Als dat
achterliggende principe God genoemd wordt spreken we van
theologie. → Wat is tijd? Wat is ruimte?
- Wanneer dit principe God benoemt, spreekt men van theologie
- De metafysica houdt zich bezig met het domein boven, buiten
de waarneembare of fenomenale werkelijkheid. De
fenomenale werkelijkheid kan onderverdeeld worden in
verschillende zijnden, domeinen die ervaren worden
Antropologie:
- Vraagt naar de aard van de mens en de plaats van de mens.
Theologie:
- God als onderwerp, dit kan afhankelijk zijn van de visie van de
metafysica of als een van de zijnden in een apart domein
ondergebracht worden
We hechten ons aan 3 fundamentele waarden
1) Het ware
2) Het goede
3) Het schone
Het gaat hier niet om hoe de fenomenen of dingen zijn als zijnde maar hoe ze
‘behoren’ te zijn.
1. Het ware/ Waarheid
Kennisleer of epistemologie; in de 20ste eeuw ontstonden logica,
wetenschaps- en taalfilosofie uit takken van de kennisleer. Wat is waarheid? Wat is
kennis? Is de waarheid relatief? Logica; ‘Wat is geldig
redeneren?’ (De mens is sterfelijk... Socrates is een mens... Socrates is sterfelijk)
Wetenschapsfilosofie onderzoekt de basis of het beginsel van kennis en
afzonderlijke wetenschappen. Methoden, begrippen en doelen… worden hier
verhelderd en aan kritisch onderzoek onderworpen.
3
, Taalfilosofie onderzoekt het ontstaan, de ontwikkeling, de betekenis en de
functie van taal en het verband tussen taal en dingen en taal en denken.
2. Het goede/ Goedheid en het rechtvaardige
Ethiek onderzoekt de vraag van wat goed of rechtvaardig is…; Wat is goede zorg?
Of normen en waarden universele grond hebben, of ze relatief zijn aan de mens en
cultuur. Politieke of sociale filosofie onderzoekt
wat een rechtvaardige maatschappij is; Hoe dient een rechtvaardige maatschappij
te worden georganiseerd?
Rechtsfilosofie onderzoekt de aard en de oorsprong van recht en haar
verhouding tot ethiek; Is wat hier gebeurd goed en rechtvaardig vergeleken met
de wet? Deontologie of plichtenleer sluit hierbij nauw aan, alsook
criminologie
3. Het schone/ Schoonheid
Esthetica; wat is schoonheid en kunst? Afgeleide deelgebieden zijn de kunst- en
cultuurfilosofie
3 DE PRE-SOCRATISCHE FILOSOFIE
6de * 5de eeuw voor Christus rond de Egeïsche zee.
Pre – socratische: de filosofie van voor Socrates. Is de oorsprong van de westerse
filosofie. Hun vragen waren kosmologisch geïnspireerd, ze gingen op zoek naar de
oorsprong van de kosmos en naar de principes van verandering.
THALES VAN MILETE
= ‘eerste filosoof’
De 3 redenen waarom hij 1ste filosoof was:
1) Stelde de vraag naar het beginsel: ‘Wat is de arché?’ → Hij was
dus de eerste die de complexe werkelijkheid terugbracht naar één
beginsel. Volgens hem was de oorsprong van alles water: alles
ontstaat uit water en keert ernaar terug = reductionisme.
2) Stelling van Thales: evenwijdige lijnen en evenwijdige rechten zijn in
verhouding van elkaar gelijk. (A/B = D/C)
Later werd hij ook astronoom en kon hij zonsverduisteringen voorspellen.
3) De uitspraak ‘ken jezelf’ is aan hem toegeschreven. Zelfkennis is
belangrijk in de filosofie.
ANAXIMANDER VAN MILETE
= leerling van Thales
Ging verder op het beginsel of de arché was voor hem het apeiron: het onbepaalde of
het onbegrensde. Kosmologie (hij was de eerste die zich hiermee bezighield): het
ontstaan van de kosmos is gebaseerd op de dynamiek van de 4 elementen. (Water, vuur,
aarde en lucht) Beschouwde
wereld als platte schijf en tekende een wereldkaart.
PYTHAGORAS
4
1 INLEIDING
Filosofie = filein: ‘houden van’ + Sophia: Godin van de wijsheid
In het begin was filosofie enkel iets voor mannen, maar vanaf de 20ste eeuw begon
het ook iets voor vrouwen te worden omdat ze toen ook meer toegang kregen tot het
onderwijs.
Rond de 6de eeuw v.Chr. (Westerse wereld) rond de streek van de Egeïsche Zee →
ontstaan filosofie. Er zijn 2 visies over het ontstaan van filosofie:
- Vanaf het begin van de mensheid, vanaf de geboorte. Volgens Plato
begint filosofie bij verwondering. Verwondering is de bron van onze
zoektocht om te begrijpen wat er zich voordoet in onze wereld.
- Ontstaan in een bepaalde periode of plaats.
In andere delen van de wereld ontstond filosofie (gebaseerd op logos) ook:
- 6de eeuw v.Chr. in het Oosten
- 6de eeuw v.Chr. Upanishaden in India
- 6de eeuw v.Chr. Mahavira
- 6de eeuw v.Chr. Taoïsme in China
- 5de eeuw v.Chr. Boeddha
- 5de eeuw v.Chr. Confucius in China
Van Mythos naar logos
Mythos = een wereldbeeld gebaseerd op mythen, vaak met goden en
fantastische verhalen. Verhalen uit de westerse wereld: uitdrijving van het
aards paradijs/ Odysseus = verhalen die vragen beantwoorden aan de hand van
metaforen.
Logos = een wereldbeeld dat de oorzaak zoekt in een ‘rationele’
verklaring. Een verklaring aan de hand van logica, met belang voor
observatie en argumentatie → ‘de natuur wordt uit de natuur verklaard’.
Mensen begonnen op deze manier te denken door verstedelijking. Iedereen kwam
samen met zijn eigen visie die met elkaar botsten. Men gaat hierdoor op zoek
naar een metabegrip; Xenophanes zegt: ‘als dieren de Goden konden afbeelden
dan zouden ze die afbeelden naar henzelf’. Hij stelt dus een metastandpunt in
waarbij hij zegt: ‘ik weet het niet’ ‘mensen hebben nooit iets over goden geweten
en dat zullen we ook nooit weten’
➔ Ging samen met de verstedelijking
1
,2 OMSCHRIJVING EN INDELING VAN DE FILOSOFIE
TUSSEN RELIGIE EN WETENSCHAP
Wetenschap: bestudeert de fenomenen; alles wat objectiveerbaar, zichtbaar en
meetbaar is. Hun domein is dus de materiële werkelijkheid.
- Wetenschappers gaan hierbij op zoek naar wetten en
theorieën die deze fenomenen kunnen verklaren.
- Wetenschap kent het verschil tussen goed en kwaad niet en kan
geen antwoorden geven op vragen zoals; ‘wat is bewustzijn?’, ‘wat
is zingeving?’, …
- Uit wetenschap voortvloeit natuurfilosofie werd fysica en later
ook natuurwetenschappen en socio-psychologie.
- Ratio= rede, verstand
Empirie= zintuigelijke waarneming
Religie: zoekt naar iets absoluut en biedt troost en zingeving. Het gaat voorbij
zintuigen en het verstand. Het domein is zingeving, waarden, bewustzijn…
In het Westen ontwikkelde de filosofie zich tot wetenschap. ‘Afsplitsing’ in 1543,
jaar waarin Copernicus met ‘over beweging van hemelsferen’ en Vesalius met
‘over de samenstelling van het menselijk lichaam’
Francis Bacon: wetenschappelijke methode en lanceerde begrippen inductie en
experiment. Ze vormen beide de basis van de wetenschappelijke methode. De
wetenschap bestudeert de wereld van de fenomenen: alles wat ‘objectiveerbaar’,
‘zichtbaar’ en ‘meetbaar’ is. Wetenschappers gingen op zoek naar de wetten en theorieën
die deze fenomenen kunnen ‘verklaren’
Vragen over zingeving of over ethische kwestie zijn fundamenteel binnen de filosofie en
de religie.
3 GROTE VRAGEN EN DOMEINEN
Kant de filosoof van de ‘verlichting’ brengt filosofische vragen terug naar 3 essentiële
vragen:
1) Wat kan ik weten?
2) Wat moet ik doen? teruggebracht naar één vraag: ‘Wat is de mens?’
3) Wat mag ik hopen?
Indeling volgens Ferry: filosofie houdt zich bezig met;
1) Kennis: (werkelijkheid) objectieve feiten en begrippen en hoe die op elkaar
inspelen; datgene dat je weet.
2) Wijsheid (heil of geluk): de manier waarop we in het leven staan, het handelen
en omgaan moet goed zijn. Omgaan met wisselvalligheden van het leven.
Het is niet omdat iemand veel kennis bezit dat die veel weet Wijsheid situeert
niet in het brein, maar in het hart
3) Ethiek: rechtvaardigheid
2
,HET HUIS VAN DE FILOSOFIE
Ontologie of metafysica = de leer van het zijn, ‘alles wat er is’ in vraag stellen.
Kosmologie/ natuurfilosofie:
- Vraagt naar de oorsprong van de kosmos, de werking van de
natuur en krachten binnen de natuur. Deze tak ontwikkelt zich
naar fysica. → Zal de wereld vergaan?
- We ervaren de wereld van de geest, onze gedachten, gevoelens,
herinneringen, dromen... = domein van het psyché/
Philosophy of mind
Metafysica:
- Vraagt naar de achterliggende principes van de kosmos. Als dat
achterliggende principe God genoemd wordt spreken we van
theologie. → Wat is tijd? Wat is ruimte?
- Wanneer dit principe God benoemt, spreekt men van theologie
- De metafysica houdt zich bezig met het domein boven, buiten
de waarneembare of fenomenale werkelijkheid. De
fenomenale werkelijkheid kan onderverdeeld worden in
verschillende zijnden, domeinen die ervaren worden
Antropologie:
- Vraagt naar de aard van de mens en de plaats van de mens.
Theologie:
- God als onderwerp, dit kan afhankelijk zijn van de visie van de
metafysica of als een van de zijnden in een apart domein
ondergebracht worden
We hechten ons aan 3 fundamentele waarden
1) Het ware
2) Het goede
3) Het schone
Het gaat hier niet om hoe de fenomenen of dingen zijn als zijnde maar hoe ze
‘behoren’ te zijn.
1. Het ware/ Waarheid
Kennisleer of epistemologie; in de 20ste eeuw ontstonden logica,
wetenschaps- en taalfilosofie uit takken van de kennisleer. Wat is waarheid? Wat is
kennis? Is de waarheid relatief? Logica; ‘Wat is geldig
redeneren?’ (De mens is sterfelijk... Socrates is een mens... Socrates is sterfelijk)
Wetenschapsfilosofie onderzoekt de basis of het beginsel van kennis en
afzonderlijke wetenschappen. Methoden, begrippen en doelen… worden hier
verhelderd en aan kritisch onderzoek onderworpen.
3
, Taalfilosofie onderzoekt het ontstaan, de ontwikkeling, de betekenis en de
functie van taal en het verband tussen taal en dingen en taal en denken.
2. Het goede/ Goedheid en het rechtvaardige
Ethiek onderzoekt de vraag van wat goed of rechtvaardig is…; Wat is goede zorg?
Of normen en waarden universele grond hebben, of ze relatief zijn aan de mens en
cultuur. Politieke of sociale filosofie onderzoekt
wat een rechtvaardige maatschappij is; Hoe dient een rechtvaardige maatschappij
te worden georganiseerd?
Rechtsfilosofie onderzoekt de aard en de oorsprong van recht en haar
verhouding tot ethiek; Is wat hier gebeurd goed en rechtvaardig vergeleken met
de wet? Deontologie of plichtenleer sluit hierbij nauw aan, alsook
criminologie
3. Het schone/ Schoonheid
Esthetica; wat is schoonheid en kunst? Afgeleide deelgebieden zijn de kunst- en
cultuurfilosofie
3 DE PRE-SOCRATISCHE FILOSOFIE
6de * 5de eeuw voor Christus rond de Egeïsche zee.
Pre – socratische: de filosofie van voor Socrates. Is de oorsprong van de westerse
filosofie. Hun vragen waren kosmologisch geïnspireerd, ze gingen op zoek naar de
oorsprong van de kosmos en naar de principes van verandering.
THALES VAN MILETE
= ‘eerste filosoof’
De 3 redenen waarom hij 1ste filosoof was:
1) Stelde de vraag naar het beginsel: ‘Wat is de arché?’ → Hij was
dus de eerste die de complexe werkelijkheid terugbracht naar één
beginsel. Volgens hem was de oorsprong van alles water: alles
ontstaat uit water en keert ernaar terug = reductionisme.
2) Stelling van Thales: evenwijdige lijnen en evenwijdige rechten zijn in
verhouding van elkaar gelijk. (A/B = D/C)
Later werd hij ook astronoom en kon hij zonsverduisteringen voorspellen.
3) De uitspraak ‘ken jezelf’ is aan hem toegeschreven. Zelfkennis is
belangrijk in de filosofie.
ANAXIMANDER VAN MILETE
= leerling van Thales
Ging verder op het beginsel of de arché was voor hem het apeiron: het onbepaalde of
het onbegrensde. Kosmologie (hij was de eerste die zich hiermee bezighield): het
ontstaan van de kosmos is gebaseerd op de dynamiek van de 4 elementen. (Water, vuur,
aarde en lucht) Beschouwde
wereld als platte schijf en tekende een wereldkaart.
PYTHAGORAS
4
