Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................. 1
Hoofdstuk 1:Heuristieken in klinisch-diagnostisch redeneren ............................................. 2
Hoofdstuk 2: Het psychodiagnostisch proces………………………………………………………………..9
Hoofdstuk 3: Wat is een goed meetinstrument?..............................................................27
Hoofdstuk 4: Diagnostiek van autismespectrumstoornis in volwassenheid…………………..34
Hoofdstuk 8: Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen……………………………………….50
Hoofdstuk 9: Diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen…………………………………………60
Hoofdstuk 10: Neurodegeneratieve aandoeningen…………………………………………….……….75
0
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, Inleiding
1. Definitie
• Oordeelsvorming over psychische disfuncties & sterktes
• Waarbij benadering van probleem op wetenschappelijke psychologie gebaseerd is
• Waarbij essentieel is de persoon te begrijpen dat uit de structurering van diens probleem
relevante aanwijzingen voor de therapie voortvloeien
• Oordeelsvorming = Procesmatig en evolueert interactie tussen cliënt en clinicus
• Nadenken en geen etikette plakken
• Doel: begrijpen wat er aan de hand is met cliënt →Clinicus oordeelt en beslist vanaf
moment 1!
o Kennis van zaken nodig nl over diagnostische classificaties,
psychopathologische theorieën, verschillende testen en meetpretenties, vorm
psychodiagnostisch onderzoek
2. 5 basisvragen
• Onderkenning
o Wat is er aan de hand?
o Waarom verschijnt deze cliënt op dit moment bij mij met welke problemen en
sterktes?
o Gaat niet per se over klachten
o Symptomen en niet alleen klachten en diagnoses
• Verklaring
o Welke uitlokkende en onderhoudende factoren spelen een rol in het probleem?
o VERLEDEN
o Waarom manifesteert deze cliënt deze problemen en wat onderhoudt deze
problematiek?
o Voor elke cliënt hebben klachten functies, belangrijk om deze klachten in kaart
te kunnen brengen!
o Op zoek gaan naar processen en mechanisme die de pathologie in stand houden
• Predictie
o Hoe gaat het probleem zich verder ontwikkelen?
o TOEKOMST
o Baseren uit info uit handboeken om te weten hoe stoornissen verlopen vooraleer
we gaan ingrijpen
o ‘hoe groot is de kans dat iemand met majeure depressieve stoornis een suïcide
zal ondernemen?’ → moeilijke vraag! Want enige predictor is een voorgaande
suïcidepoging en deze is glad ijs
o We zijn hier heel slecht in, want vol met oordeelsfouten
• Indicatie
o Is behandeling noodzakelijk, en zo ja, welke vorm van behandeling?
o Moeten we behandelen en welke is op basis van evidence-based info
beschikbaar? En wat leert deze info ons over de cliënt?
o Want behandeling niet altijd nodig!
o Eerst altijd medische behandeling uitsluiten voor je psychologische behandeling
opstart! → bezint eer u begint!
• Evaluatie
o Is het probleem voldoende verholpen door de uitgevoerde behandeling?
1
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, o Voor je behandeling stopt ook nadenken of het goed is dat je stopt of eerder een
andere actie moet ondernemen
Hoofdstuk 1: heuristieken in klinisch-diagnostisch redeneren
Voorbeeld
Een jongen en zijn vader reden in de auto naar huis. Vader reed tegen boom door te veel drank.
Vader in 1 klap dood, zoon overleefde maar met ernstige verwondingen naar ziekenhuis. Toen
zoon in Ok lag, kwam hoofdchirurg en zei: ‘Deze patiënt opereer ik niet, het is mijn zoon”.
Wie is de chirurg?
→Vrouw, maar meeste mensen denken man omdat ze ‘hoofdchirurg lezen en door vooroordeel
mannen denken
1. Inleiding
• Beslissingen nemen in klinische praktijk, waarbij de info die je ter beschikking hebt
onzeker en onvolledig is → HEURISTIEKEN
• Wat zijn heuristieken?
o Op ervaring gebaseerde verkorte beslisroutes die vaak wel maar niet altijd tot
correcte uitkomsten leiden
• ‘satisficen’ vs ‘maximizen’
o Satisficen
▪ = stoppen met zoeken naar informatie en beslissingsproces indien
tevreden met uitkomst
▪ Uitkomst is goed maar niet per se meest haalbare
▪ Bij gebruik heuristiek
o ‘maximizen’
▪ = zorgen voor maximaal correcte beslissing
▪ Onmogelijk in klinische setting
• Gebruik heuristieken → leiden tot BIASES
o Vertekeningen in oordelen (oordeelsfouten)
o Vooroordelen
o Oordelen geveld voordat alle relevante informatie bekend is
2. 2 types heuristieken
Geheugenheuristieken
• Beslisroutes die gebruik maken van wat je je herinnert
Beschikbaarheidsheuristieken
• Hoe makkelijker iets in geheugen beschikbaar, → makkelijker meenemen in verdere
beslissingsproces (media)
o = hoe makkelijk je je iets herinnert
• Doorgaans vrij accurate waarschijnlijkheidsschatting
• Validiteit afhankelijk van hoe accuraat het geheugen is en het geheugen feilbaar en
makkelijk te beïnvloeden
o Bekendheid met zaken? → stijging bekendheid → overschatting van
waarschijnlijkheid diagnose
2
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, o saillantie van gebeurtenissen? → stijging opvallendheid → overschatting
waarschijnlijkheid diagnose
o lage bekendheid/onopvallendheid → onderschatting
• recency-effect
o = makkelijker herinneren van cliënten die je onlangs nog hebt behandeld
o Kan optreden door media
o Oorzaak van recente toename #cliënten met diagnose bipolaire stoornis?
• Bv In de media wordt er veel gezegd over depressieve stoornis als gevolg van de COVID.
Hierdoor krijg je veel info over depressieve stoornis en die info is gemakkelijk
toegankelijk. Of deze kennis juist is zal afhangen van hoe accuraat de info is die in je
geheugen zit.
• Bv Als je bekend bent met bepaalde diagnoses, bv veel in contact gekomen met
personen met borderline dan ga je misschien sneller denken dat een patiënt zal leiden
aan borderline.
• Bv je denkt dat die angstige persoon wel agorafobie zal hebben, omdat we veel angstige
mensen met agorafobie gezien hebben en dus snel voorbeelden van agorafobische
mensen uit ons geheugen kunnen halen.
Simulatieheuristiek
• toekomstige gebeurtenis of om contra-feitelijke, hypothetische vraagstelling1, dan info
niet feitelijk beschikbaar + info kan niet uit geheugen gehaald worden → gebeurtenis
mentaal simuleren
o Hoe makkelijker simuleren gaat, hoe waarschijnlijker je die gebeurtenis vindt
▪ Bv hoe groot is de kans dat deze jongen na die gepest is geworden een
PSS zal ontwikkelen?
o Nagaan via literatuur wat die kans is
• Voorbeeldexamenvraag: geef een voorbeeld hoe de beschikbaarheidsheuristiek ons
diagnostisch denken negatief kan beïnvloeden: geef definitie en geef een voorbeeld uit
de klinische praktijk
Verankering en aanpassingsheuristiek
• Te weinig afwijken van willekeurige beginwaarde in een eindoordeel
• Voorbeelden van ankers
o Verwijsbrief2
o Suggestie tijdens onderzoek
o Vergelijkingsgroep
• Problematisch? Als anker disproportioneel grote invloed heeft op het uiteindelijk oordeel
ten koste van relevantere info die later beschikbaar komt (experiment cliënt/sollicitant)
• Vnl tijdens diagnostische fase → beschikbare info wordt gecombineerd
• Bv Je krijgt een telefoon van huisarts die zegt dat hij een patiënt zal doorverwijzen met
borderline. Jij hebt al gelezen dat mensen met borderline niet altijd gemakkelijk zijn in
het contact. Hierdoor denk je dat het niet gemakkelijk zal zijn.
1
Bv als haar kind niet was overleden, zou ze dan ook depressief gew
2
Geeft meestal al heel veel info van cliënt, waardoor je op voorhand al een oordeel hebt voordat je deze
gezien hebt
3
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
Inleiding ................................................................................................................................. 1
Hoofdstuk 1:Heuristieken in klinisch-diagnostisch redeneren ............................................. 2
Hoofdstuk 2: Het psychodiagnostisch proces………………………………………………………………..9
Hoofdstuk 3: Wat is een goed meetinstrument?..............................................................27
Hoofdstuk 4: Diagnostiek van autismespectrumstoornis in volwassenheid…………………..34
Hoofdstuk 8: Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen……………………………………….50
Hoofdstuk 9: Diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen…………………………………………60
Hoofdstuk 10: Neurodegeneratieve aandoeningen…………………………………………….……….75
0
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, Inleiding
1. Definitie
• Oordeelsvorming over psychische disfuncties & sterktes
• Waarbij benadering van probleem op wetenschappelijke psychologie gebaseerd is
• Waarbij essentieel is de persoon te begrijpen dat uit de structurering van diens probleem
relevante aanwijzingen voor de therapie voortvloeien
• Oordeelsvorming = Procesmatig en evolueert interactie tussen cliënt en clinicus
• Nadenken en geen etikette plakken
• Doel: begrijpen wat er aan de hand is met cliënt →Clinicus oordeelt en beslist vanaf
moment 1!
o Kennis van zaken nodig nl over diagnostische classificaties,
psychopathologische theorieën, verschillende testen en meetpretenties, vorm
psychodiagnostisch onderzoek
2. 5 basisvragen
• Onderkenning
o Wat is er aan de hand?
o Waarom verschijnt deze cliënt op dit moment bij mij met welke problemen en
sterktes?
o Gaat niet per se over klachten
o Symptomen en niet alleen klachten en diagnoses
• Verklaring
o Welke uitlokkende en onderhoudende factoren spelen een rol in het probleem?
o VERLEDEN
o Waarom manifesteert deze cliënt deze problemen en wat onderhoudt deze
problematiek?
o Voor elke cliënt hebben klachten functies, belangrijk om deze klachten in kaart
te kunnen brengen!
o Op zoek gaan naar processen en mechanisme die de pathologie in stand houden
• Predictie
o Hoe gaat het probleem zich verder ontwikkelen?
o TOEKOMST
o Baseren uit info uit handboeken om te weten hoe stoornissen verlopen vooraleer
we gaan ingrijpen
o ‘hoe groot is de kans dat iemand met majeure depressieve stoornis een suïcide
zal ondernemen?’ → moeilijke vraag! Want enige predictor is een voorgaande
suïcidepoging en deze is glad ijs
o We zijn hier heel slecht in, want vol met oordeelsfouten
• Indicatie
o Is behandeling noodzakelijk, en zo ja, welke vorm van behandeling?
o Moeten we behandelen en welke is op basis van evidence-based info
beschikbaar? En wat leert deze info ons over de cliënt?
o Want behandeling niet altijd nodig!
o Eerst altijd medische behandeling uitsluiten voor je psychologische behandeling
opstart! → bezint eer u begint!
• Evaluatie
o Is het probleem voldoende verholpen door de uitgevoerde behandeling?
1
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, o Voor je behandeling stopt ook nadenken of het goed is dat je stopt of eerder een
andere actie moet ondernemen
Hoofdstuk 1: heuristieken in klinisch-diagnostisch redeneren
Voorbeeld
Een jongen en zijn vader reden in de auto naar huis. Vader reed tegen boom door te veel drank.
Vader in 1 klap dood, zoon overleefde maar met ernstige verwondingen naar ziekenhuis. Toen
zoon in Ok lag, kwam hoofdchirurg en zei: ‘Deze patiënt opereer ik niet, het is mijn zoon”.
Wie is de chirurg?
→Vrouw, maar meeste mensen denken man omdat ze ‘hoofdchirurg lezen en door vooroordeel
mannen denken
1. Inleiding
• Beslissingen nemen in klinische praktijk, waarbij de info die je ter beschikking hebt
onzeker en onvolledig is → HEURISTIEKEN
• Wat zijn heuristieken?
o Op ervaring gebaseerde verkorte beslisroutes die vaak wel maar niet altijd tot
correcte uitkomsten leiden
• ‘satisficen’ vs ‘maximizen’
o Satisficen
▪ = stoppen met zoeken naar informatie en beslissingsproces indien
tevreden met uitkomst
▪ Uitkomst is goed maar niet per se meest haalbare
▪ Bij gebruik heuristiek
o ‘maximizen’
▪ = zorgen voor maximaal correcte beslissing
▪ Onmogelijk in klinische setting
• Gebruik heuristieken → leiden tot BIASES
o Vertekeningen in oordelen (oordeelsfouten)
o Vooroordelen
o Oordelen geveld voordat alle relevante informatie bekend is
2. 2 types heuristieken
Geheugenheuristieken
• Beslisroutes die gebruik maken van wat je je herinnert
Beschikbaarheidsheuristieken
• Hoe makkelijker iets in geheugen beschikbaar, → makkelijker meenemen in verdere
beslissingsproces (media)
o = hoe makkelijk je je iets herinnert
• Doorgaans vrij accurate waarschijnlijkheidsschatting
• Validiteit afhankelijk van hoe accuraat het geheugen is en het geheugen feilbaar en
makkelijk te beïnvloeden
o Bekendheid met zaken? → stijging bekendheid → overschatting van
waarschijnlijkheid diagnose
2
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
, o saillantie van gebeurtenissen? → stijging opvallendheid → overschatting
waarschijnlijkheid diagnose
o lage bekendheid/onopvallendheid → onderschatting
• recency-effect
o = makkelijker herinneren van cliënten die je onlangs nog hebt behandeld
o Kan optreden door media
o Oorzaak van recente toename #cliënten met diagnose bipolaire stoornis?
• Bv In de media wordt er veel gezegd over depressieve stoornis als gevolg van de COVID.
Hierdoor krijg je veel info over depressieve stoornis en die info is gemakkelijk
toegankelijk. Of deze kennis juist is zal afhangen van hoe accuraat de info is die in je
geheugen zit.
• Bv Als je bekend bent met bepaalde diagnoses, bv veel in contact gekomen met
personen met borderline dan ga je misschien sneller denken dat een patiënt zal leiden
aan borderline.
• Bv je denkt dat die angstige persoon wel agorafobie zal hebben, omdat we veel angstige
mensen met agorafobie gezien hebben en dus snel voorbeelden van agorafobische
mensen uit ons geheugen kunnen halen.
Simulatieheuristiek
• toekomstige gebeurtenis of om contra-feitelijke, hypothetische vraagstelling1, dan info
niet feitelijk beschikbaar + info kan niet uit geheugen gehaald worden → gebeurtenis
mentaal simuleren
o Hoe makkelijker simuleren gaat, hoe waarschijnlijker je die gebeurtenis vindt
▪ Bv hoe groot is de kans dat deze jongen na die gepest is geworden een
PSS zal ontwikkelen?
o Nagaan via literatuur wat die kans is
• Voorbeeldexamenvraag: geef een voorbeeld hoe de beschikbaarheidsheuristiek ons
diagnostisch denken negatief kan beïnvloeden: geef definitie en geef een voorbeeld uit
de klinische praktijk
Verankering en aanpassingsheuristiek
• Te weinig afwijken van willekeurige beginwaarde in een eindoordeel
• Voorbeelden van ankers
o Verwijsbrief2
o Suggestie tijdens onderzoek
o Vergelijkingsgroep
• Problematisch? Als anker disproportioneel grote invloed heeft op het uiteindelijk oordeel
ten koste van relevantere info die later beschikbaar komt (experiment cliënt/sollicitant)
• Vnl tijdens diagnostische fase → beschikbare info wordt gecombineerd
• Bv Je krijgt een telefoon van huisarts die zegt dat hij een patiënt zal doorverwijzen met
borderline. Jij hebt al gelezen dat mensen met borderline niet altijd gemakkelijk zijn in
het contact. Hierdoor denk je dat het niet gemakkelijk zal zijn.
1
Bv als haar kind niet was overleden, zou ze dan ook depressief gew
2
Geeft meestal al heel veel info van cliënt, waardoor je op voorhand al een oordeel hebt voordat je deze
gezien hebt
3
®Lien Cnapelinckx: 2025-2026
