KWALITEIT VAN
LEVEN BIJ MENSEN
MET GEDRAGS-EN
EMOTIONELE
PROBLEMEN
JOAN LESSELIERS
HOGENT
1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,1
,INHOUD
HS1: TERMINOLOGIE, CLASSIFICATIE EN DIAGNOSTIEK
1. TERMINOLOGIE EN DEFINIËRING .............................................................................................. 5
1.1 GEDRAGS – EN EMOTIONELE PROBLEMEN VS GEDRAGS – EN EMOTIONELE STOORNISSEN . 5
1.2 AANDACHTSPUNTEN BIJ DEFINIËRING ................................................................................ 6
1.3 DEFINIËRING PROBLEEMGEDRAG ....................................................................................... 6
2. CLASSIFICATIE ......................................................................................................................... 7
2.1 KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN ..................................................... 7
2.2 EMPIRISCH – STATISTISCH CLASSIFICATIESYSTEMEN .......................................................... 8
3. DIAGNOSTIEK ........................................................................................................................... 9
3.1 DIAGNOSTIEK IN ENGE EN RUIME ZIN .................................................................................. 9
3.2 VOOR – EN NADELEN VAN HET STELLEN VAN EEN DIAGNOSE .............................................. 9
HS2: PERSONEN MET GEDRAGSSTOORNISSEN
1. GEDRAGSSTOORNISSEN IN DE DSM – 5 .................................................................................. 11
2.1 OPPOSITIONELE – OPSTANDIGE STOORNIS (ODD) ............................................................. 12
2.2 NORMOVERSCHRIJDENDE – GEDRAGSSTOORNIS (CD) ...................................................... 13
2.3 PERIODIEK EXPLOSIEVE STOORNIS ................................................................................... 14
3. PREVALENTIE EN COMORBIDITEIT........................................................................................... 15
4. DIAGNOSTIEK ......................................................................................................................... 16
5. ETIOLOGIE.............................................................................................................................. 16
5.1 ENKELE SPECIFIEKE VERKLARINGSMODELLEN .................................................................. 16
HS3: ONDERSTEUNING BIJ GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 19
2. HET COMPETENTIEMODEL ...................................................................................................... 19
2.1 DE BALANS HET COMPETENTIEMODEL .............................................................................. 20
2.2 DE COMPETENTIE – ANALYSE ............................................................................................ 23
2.3 EEN AANTAL MOGELIJKE STRATEGIEËN EN TECHNIEKEN.................................................... 24
3. SLOT ...................................................................................................................................... 25
HS4: PERSONEN MET HECHTINGSPROBLEMEN OF HECHTINGSSTOORNISSEN
1. PIONIERS IN DE WETENSCHAP OVER HECHTING .................................................................... 26
2. DEFINITIE ............................................................................................................................... 26
3. ONTWIKKELING VAN HECHTING ............................................................................................. 26
3.1 EEN SUMMERIE BESCHRIJVING VAN DE IDENTITEITSONTWIKKELING ................................. 26
3.2 PSYCHODYNAMISCHE BENADERING VAN HECHTING ........................................................ 28
4. ONDERZOEK NAAR DE KWALITEIT VAN HECHTING .................................................................. 30
5. KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIE.......................................................................... 32
2
, 5.1 REACTIEVE HECHTINGSSTOORNIS (RAD) ........................................................................... 32
5.2 ONTREMD – SOCIAAL CONTACTSTOORNIS (DSED) ............................................................ 32
6. PREVALENTIE ......................................................................................................................... 32
7. ETIOLOGIE VAN HECHTINGSSTOORNISSEN ............................................................................ 33
8. PROGNOSE ............................................................................................................................ 34
9. COMORBIDITEIT EN DIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK .................................................................. 34
10. ONDERSTEUNING................................................................................................................. 34
HS5: GEZINNEN MET COMPLEXE EN MEERVOUDIGE PROBLEMEN
1. TERMINOLOGIE ...................................................................................................................... 36
1.1 HET BEGRIP ‘MULTIPROBLEEMGEZIN’ ................................................................................ 36
1.2 HET BEGRIP ‘KANSARMOEDE’ ............................................................................................ 37
1.3 HOEVEEL GEZINNEN LEVEN IN KANSARMOEDE? ............................................................... 38
2. VERBINTENISPROBLEMATIEK BIJ KANSARMOEDE .................................................................... 39
3. GEVOLGEN VAN KA OP DE ONTWIKKELING VAN HET KIND ....................................................... 41
4. HOE KIJKEN NAAR GEZINNEN MET MEERVOUDIGE EN COMPLEXE PROBLEMEN? ..................... 41
5. HULPVERLENING.................................................................................................................... 42
5.1 HOE KIJKEN GEZINNEN EN HULPVERLENERS NAAR ELKAAR? ............................................. 42
5.2 6 PRINCIPES VAN HULPVERLENING ................................................................................... 43
HS6: INTERPERSOONLIJK GEWELD
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 45
2. WAT IS KINDERMISHANDELING? ............................................................................................. 45
2.1 LICHAMELIJKE MISHANDELING EN VERWAARLOZING ........................................................ 46
2.2 EMOTIONELE MISHANDELING EN VERWAARLOZING .......................................................... 46
2.3 SEKSUEEL MISBRUIK ......................................................................................................... 46
2.4 ENKELE BIJZONDERE VORMEN VAN KINDERMISHANDELING .............................................. 46
3. PREVALENTIE VAN KINDERMISHANDELING ............................................................................ 47
4. GEVOLGEN VAN KINDERMISHANDELING ................................................................................ 48
4.1 LICHAMELIJKE GEVOLGEN ................................................................................................ 48
4.2 PSYCHISCHE GEVOLGEN .................................................................................................. 48
4.3 INTERGENERATIONELE TRANSMISSIE ................................................................................ 49
5. VERKLARINGEN VOOR HET ONTSTAAN VAN KMH .................................................................... 50
6. WAT KAN JE DOEN ALS HV BIJ VERMOEDEN VAN KMH? ............................................................ 51
7. ENKELE ANDERE VORMEN VAN GEWELD ................................................................................ 52
7.1 PARTNERGEWELD ............................................................................................................. 52
7.2 OUDERMISHANDELING ..................................................................................................... 52
7.3 (CYBER)PESTEN ................................................................................................................ 53
3
, 7.4 SEXTING............................................................................................................................ 53
8. PREVENTIE MBT INTERPERSOONLIJK GEWELD ........................................................................ 53
8.1 COLLECTIEVE PREVENTIE .................................................................................................. 53
8.2 INDIVIDUELE PREVENTIE ................................................................................................... 54
9. INSTANTIES VOOR INTERPERSOONLIJK GEWELD..................................................................... 54
9.1 HET VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING (VC).............................................. 54
9.2 NUPRAATIKEROVER.BE ..................................................................................................... 55
9.3 BIJ VRAGEN OVER GEWELD: 1712 ...................................................................................... 55
9.4 CENTRUM ALGEMEEN WELZIJNSWERK (CAW) .................................................................... 55
4
, HS1: TERMINOLOGIE, CLASSIFICATIE
EN DIAGNOSTIEK
1. TERMINOLOGIE EN DEFINIËRING
Een probleem is niet altijd een stoornis, maar een stoornis is wel altijd een probleem.
Bvb. kinderpsychiatrische stoornissen, probleemgedrag, gedragsstoornissen,…
1.1 GEDRAGS – EN EMOTIONELE PROBLEMEN VS GEDRAGS – EN
EMOTIONELE STOORNISSEN
gedrags – en emotionele problemen: kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal
gedragen of die zichtbaar ongewone of abnormale emoties vertonen, afgezien van ernst,
oorzaak of context van het gedrag of de emotie
Storend gedrag en emotionele problemen worden als probleemgedrag beschouwd.
externaliserende problemen: storend voor de omgeving
internaliserende problemen: storend voor het kind/de jongere zelf
er moet onderscheid gemaakt worden tussen;
▪ lichte, tijdelijke problemen (reactie op nieuwe situaties)
▪ leeftijdsgebonden problemen
▪ frequentie van problemen (bepaalde personen)
▪ contextgebonden problemen
▪ ernstige problemen (frequent, ernstig, niet – contextgebonden, chronisch en samen voorkomen van
problemen) => gedras – en emotionele stoornissen
Je hebt kinderen die normaal gedrag vertonen, maar af en toe eens storend gedrag.
--> is heel normaal
gedragsprobleem: storend gedrag komt vaker voor, contextgebonden, licht storend, tijdelijk,
leeftijdsgebonden en kan over gaan
gedragsstoornis: storend gedrag komt nog vaker voor, wordt chronisch, is niet meer licht maar
intensief en is niet meer contextgebonden (gekoppeld aan criteria)
! vaak worden gedragsproblemen uitgelokt of versterkt door de omgeving
gedrags – en emotionele problemen gedrags – en emotionele stoornissen
lichte, tijdelijke problemen ernstige problemen
context gebonden minder context gebonden
leeftijdsgebonden blijvend
lagere frequentie hogere frequentie
! alles is een probleem, maar niet alles is een stoornis
gestoord interactieproces --> gedrags – en emotionele problemen bij het kind en/of
handelingsverlegenheid ouders
5
, gedrags- en emotionele stoornis ≠ ontwikkelingsstoornis
gedrags – en emotionele stoornis: een stoornis in het gedrag of emotie
Bvb. ODD en CD
ontwikkelingsstoornis: belemmering in de normale ontwikkeling van een aandoening
Bvb. aangeboren verstandelijke beperking, ASS, ADHD en leerstoornissen
1.2 AANDACHTSPUNTEN BIJ DEFINIËRING
(1) aandachtspunten bij het definiëren van probleemgedrag
het is geen eenduidige criteria;
▪ een welbepaald kind
▪ die op een welbepaald moment in de tijd
▪ door welbepaalde personen uit de omgeving van het kind
▪ in een welbepaalde socio – economische en culturele context
als storend, ongewenst of ongewoon worden genoemd
(2) aandachtspunten bij het definiëren van probleemgedrag
▪ ontwikkelingsperspectief
Gedrag dat op de ene leeftijd nog adequaat en gepast is, kan dat op een andere leeftijd niet
meer zijn.
▪ continuümgedachte
Storend gedrag van kinderen met gedragsproblemen komt ook voor bij kinderen zonder
gedragsproblemen. Verschil in ernst, intensiteit en chroniciteit.
▪ context
Belang van de situatie waarin gedrag zich voordoet; op 1 plaats of op meerdere?
▪ informant
Wie beoordeelt het gedrag? Wie vindt dat het gedrag als een probleem gezien wordt?
1.3 DEFINIËRING PROBLEEMGEDRAG
externaliserend internaliserend
storend gedrag emotionele problemen
sterke ongeremdheid sterke geremdheid
vnl op de buitenwereld gericht gericht op de eigen persoon
agressie, hyperactiviteit, impulsiviteit, liegen, angstig, teruggetrokken gedrag, depressie, gevoelens
ongehoorzaamheid en vandalisme van eenzaamheid en huilen
OOD, normoverschrijdende gedragsstoornis, depressieve stoornis en angststoornis
periodieke explosieve stoornis en antisociale
persoonlijkheidsstoornis
definitie probleemgedrag (Van der ploeg, 2020)
We spreken van probleemgedrag als ouders, leerkrachten en andere personen dit gedrag
beschouwen als strijdig met de door hen en de samenleving gehanteerde normen en regels
en/of wanneer deskundigen dit gedrag als problematisch beoordelen op basis van valide
kenmerken inzake psychische (on)gezondheid.
Niet alleen het gedrag van het kind of de jongere is van invloed, maar ook de ervaringen en de
normen van de persoon die beoordeelt en dit binnen een kader van normen en waarden die door
de samenleving is vastgesteld, bijgevolg niet absoluut, maar cultureel en tijdsgebonden.
6
,2. CLASSIFICATIE
classificatie: het systematisch ordenen en groeperen van problemen op basis van gelijke
eigenschappen en onderlinge relaties
Er is een grote verscheidenheid aan problemen of stoornissen; nood aan ordening en indeling
op basis van gelijke eigenschappen en onderlinge relaties.
classificatie ≠ diagnostiek
Bij het classificeren van problemen wil men in eerste instantie een gemeenschappelijke taal
ontwikkelen ter bevordering van de onderlinge communicatie tussen professionals, ouders en
ruimer de samenleving.
Belangrijk dat we een gemeenschappelijke taal hebben; verstaan we hetzelfde?
2 soorten classificatie
▪ klinisch – psychiatrische classificatie
▪ empirisch – statistische classificatie
2.1 KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN
psychiatrische stoornis: onafhankelijke en duidelijk afgelijnde ziekte-entiteiten, met voor elke
stoornis diagnostische en differentiaal diagnostische criteria
Indien voldaan wordt aan de nodige criteria, wordt de stoornis geclassificeerd.
Categoriaal; je hebt een stoornis, of je hebt ze niet.
Bvb; DSM of ICD (International Classification of Diseases)
DSM – 5 – TR
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: systeem om problematieken van
individuen te beschrijven en te classificeren in stoorniscategorieën
Stoornissen worden geoperationaliseerd door middel van criteria.
criteria: geven de kernsymptomen van een stoornis weer, ook de duur en de aanvang van
symptomen en de mate waarin symptomen het normaal functioneren verstoren
diagnostische criteria: wanneer een aantal criteria van een stoornis bij een individu positief
wordt gescoord
differentiaal diagnostische criteria: wanneer criteria van andere stoornissen kunnen worden
uitgesloten
DSM – 5 kent 3 grote delen
▪ deel 1; geeft uitleg over de gebruikte indeling en uitgangspunten
▪ deel 2; omvat 22 domeinen met diagnostische en differentiaal diagnostische criteria
▪ deel 3; bevat classificatie die (nog) niet zijn opgenomen in deel 2
Bvb. internet gaming disorder en nonsuicidal self - injury
nieuw sinds DSM – 5
▪ geen Romeins cijfer meer
▪ nieuwe namen
▪ meer dimensioneel gepresenteerd (dus niet enkel meer horizontaal)
▪ nu; DSM – 5 – TR (herziene versie)
7
,2.2 EMPIRISCH – STATISTISCH CLASSIFICATIESYSTEMEN
uitgangspunt: de psychometrische invalshoek
psychometrische invalshoek: systemen die steunen op de uitkomst van multivariate analyses
op gegevens die werden verzameld in grote steekproeven van kinderen (vragenlijsten)
Meestal gedragsvragenlijsten; probleemgedrag inventariseren en beoordelen => classificeren.
Een syndroom is een continuüm waarop ieder individu een relatieve plaats inneemt tov andere
individuen (dimensioneel).
Bvb. ASEBA
ASEBA: Achenbach System of Empirically Based Assesment
gedragsvragenlijsten
▪ CBCL: Child Behavior CheckList (GvK: gedragsvragenlijst voor kinderen)
▪ TRF: Teacher Report Form (informatie leerkracht)
▪ YSR: Youth Self Report (zelfreportage jongeren)
doel: zoveel mogelijk info verzamelen over het gedrag van individuen uit verscheidene bronnen
CBCL
klinische score: wanneer een score afwijkt van de norm
! er wordt nooit enkel op basis van de ASEBA – vragenlijsten een diagnose gesteld
classificatiesystemen
klinisch – psychiatrisch empirisch – statistisch
categoriaal dimensioneel
duidelijke diagnostische criteria gedragsvragenlijsten
problemen beschrijven en classificeren in inventaris maken van probleemgedrag en
stoornissen beoordeling door verschillende betrokkenen
Bvb. DSM – 5 – TR en ICD 11 Bvb. ASEDA
8
, 3. DIAGNOSTIEK
diagnostiek: het proces van aanmelding tot conclusie, hypothesen die afgetoetst worden aan
de hand van instrumenten
ondersteuning: alle methoden die kunnen worden ingezet om een kind concreet te helpen
Bvb. begeleiding organiseren, aanpassingen doen in de omgeving,…
Diagnostiek is maw een besluitvormingsproces met als algemeen doel om via systematisch onderzoek
het inzicht in de aard van een problematiek te verhogen en van daaruit een gepast ondersteuningsaanbod
te formuleren.
3.1 DIAGNOSTIEK IN ENGE EN RUIME ZIN
diagnostiek in enge zin diagnostiek in ruime zin
classificerende/onderkennende diagnostiek handelingsgerichte diagnostiek
formele diagnose oorzaken
Bvb. het toekennen van een DSM - diagnose + inschatting
stoorniscategorie ondersteuningsmogelijkheden
informatie over de ernst, het type en de diagnostisch proces
prognose van een probleem gegevensverzameling
hypothesevorming – en toetsing
indicatiestelling
3.2 VOOR – EN NADELEN VAN HET STELLEN VAN EEN DIAGNOSE
NADELEN
▪ we denken in hokjes
▪ we kleven een etiket op de persoon
▪ we reduceren een persoon tot een stoornis met het risico op stigmatisering
▪ een diagnose kan bij de persoon zelf leiden tot een focus op de beperking waardoor hij/zij
zich gaat gedragen naar het label
▪ de persoon kan ‘het label’ als excuus gebruiken
VOORDELEN
▪ het kan meer begrip en erkenning geven vanuit de omgeving
▪ schuldgevoelens worden bij de ouders weggenomen
▪ diagnoses vergemakkelijken de communicatie
▪ diagnose is vaak de enige toegang tot bepaalde ondersteunende instanties en/of
voorzieningen
! het stellen van een diagnose mag voor een orthopedagoog nooit een doel op zich zijn
We stellen een diagnose in functie van ondersteuning.
aandachtspunten bij het stellen van een diagnose
▪ een diagnose mag geen doel zijn, eerder richtinggevend ifv ondersteuning
▪ heb ook oog voor sterktes; wat goed gaat, niet enkel focus op uitdagingen en beperkingen
▪ de centrale focus ligt op het kind achter het label
9
LEVEN BIJ MENSEN
MET GEDRAGS-EN
EMOTIONELE
PROBLEMEN
JOAN LESSELIERS
HOGENT
1STE BACHELOR ORTHOPEDAGOGIE
,1
,INHOUD
HS1: TERMINOLOGIE, CLASSIFICATIE EN DIAGNOSTIEK
1. TERMINOLOGIE EN DEFINIËRING .............................................................................................. 5
1.1 GEDRAGS – EN EMOTIONELE PROBLEMEN VS GEDRAGS – EN EMOTIONELE STOORNISSEN . 5
1.2 AANDACHTSPUNTEN BIJ DEFINIËRING ................................................................................ 6
1.3 DEFINIËRING PROBLEEMGEDRAG ....................................................................................... 6
2. CLASSIFICATIE ......................................................................................................................... 7
2.1 KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN ..................................................... 7
2.2 EMPIRISCH – STATISTISCH CLASSIFICATIESYSTEMEN .......................................................... 8
3. DIAGNOSTIEK ........................................................................................................................... 9
3.1 DIAGNOSTIEK IN ENGE EN RUIME ZIN .................................................................................. 9
3.2 VOOR – EN NADELEN VAN HET STELLEN VAN EEN DIAGNOSE .............................................. 9
HS2: PERSONEN MET GEDRAGSSTOORNISSEN
1. GEDRAGSSTOORNISSEN IN DE DSM – 5 .................................................................................. 11
2.1 OPPOSITIONELE – OPSTANDIGE STOORNIS (ODD) ............................................................. 12
2.2 NORMOVERSCHRIJDENDE – GEDRAGSSTOORNIS (CD) ...................................................... 13
2.3 PERIODIEK EXPLOSIEVE STOORNIS ................................................................................... 14
3. PREVALENTIE EN COMORBIDITEIT........................................................................................... 15
4. DIAGNOSTIEK ......................................................................................................................... 16
5. ETIOLOGIE.............................................................................................................................. 16
5.1 ENKELE SPECIFIEKE VERKLARINGSMODELLEN .................................................................. 16
HS3: ONDERSTEUNING BIJ GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 19
2. HET COMPETENTIEMODEL ...................................................................................................... 19
2.1 DE BALANS HET COMPETENTIEMODEL .............................................................................. 20
2.2 DE COMPETENTIE – ANALYSE ............................................................................................ 23
2.3 EEN AANTAL MOGELIJKE STRATEGIEËN EN TECHNIEKEN.................................................... 24
3. SLOT ...................................................................................................................................... 25
HS4: PERSONEN MET HECHTINGSPROBLEMEN OF HECHTINGSSTOORNISSEN
1. PIONIERS IN DE WETENSCHAP OVER HECHTING .................................................................... 26
2. DEFINITIE ............................................................................................................................... 26
3. ONTWIKKELING VAN HECHTING ............................................................................................. 26
3.1 EEN SUMMERIE BESCHRIJVING VAN DE IDENTITEITSONTWIKKELING ................................. 26
3.2 PSYCHODYNAMISCHE BENADERING VAN HECHTING ........................................................ 28
4. ONDERZOEK NAAR DE KWALITEIT VAN HECHTING .................................................................. 30
5. KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIE.......................................................................... 32
2
, 5.1 REACTIEVE HECHTINGSSTOORNIS (RAD) ........................................................................... 32
5.2 ONTREMD – SOCIAAL CONTACTSTOORNIS (DSED) ............................................................ 32
6. PREVALENTIE ......................................................................................................................... 32
7. ETIOLOGIE VAN HECHTINGSSTOORNISSEN ............................................................................ 33
8. PROGNOSE ............................................................................................................................ 34
9. COMORBIDITEIT EN DIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK .................................................................. 34
10. ONDERSTEUNING................................................................................................................. 34
HS5: GEZINNEN MET COMPLEXE EN MEERVOUDIGE PROBLEMEN
1. TERMINOLOGIE ...................................................................................................................... 36
1.1 HET BEGRIP ‘MULTIPROBLEEMGEZIN’ ................................................................................ 36
1.2 HET BEGRIP ‘KANSARMOEDE’ ............................................................................................ 37
1.3 HOEVEEL GEZINNEN LEVEN IN KANSARMOEDE? ............................................................... 38
2. VERBINTENISPROBLEMATIEK BIJ KANSARMOEDE .................................................................... 39
3. GEVOLGEN VAN KA OP DE ONTWIKKELING VAN HET KIND ....................................................... 41
4. HOE KIJKEN NAAR GEZINNEN MET MEERVOUDIGE EN COMPLEXE PROBLEMEN? ..................... 41
5. HULPVERLENING.................................................................................................................... 42
5.1 HOE KIJKEN GEZINNEN EN HULPVERLENERS NAAR ELKAAR? ............................................. 42
5.2 6 PRINCIPES VAN HULPVERLENING ................................................................................... 43
HS6: INTERPERSOONLIJK GEWELD
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 45
2. WAT IS KINDERMISHANDELING? ............................................................................................. 45
2.1 LICHAMELIJKE MISHANDELING EN VERWAARLOZING ........................................................ 46
2.2 EMOTIONELE MISHANDELING EN VERWAARLOZING .......................................................... 46
2.3 SEKSUEEL MISBRUIK ......................................................................................................... 46
2.4 ENKELE BIJZONDERE VORMEN VAN KINDERMISHANDELING .............................................. 46
3. PREVALENTIE VAN KINDERMISHANDELING ............................................................................ 47
4. GEVOLGEN VAN KINDERMISHANDELING ................................................................................ 48
4.1 LICHAMELIJKE GEVOLGEN ................................................................................................ 48
4.2 PSYCHISCHE GEVOLGEN .................................................................................................. 48
4.3 INTERGENERATIONELE TRANSMISSIE ................................................................................ 49
5. VERKLARINGEN VOOR HET ONTSTAAN VAN KMH .................................................................... 50
6. WAT KAN JE DOEN ALS HV BIJ VERMOEDEN VAN KMH? ............................................................ 51
7. ENKELE ANDERE VORMEN VAN GEWELD ................................................................................ 52
7.1 PARTNERGEWELD ............................................................................................................. 52
7.2 OUDERMISHANDELING ..................................................................................................... 52
7.3 (CYBER)PESTEN ................................................................................................................ 53
3
, 7.4 SEXTING............................................................................................................................ 53
8. PREVENTIE MBT INTERPERSOONLIJK GEWELD ........................................................................ 53
8.1 COLLECTIEVE PREVENTIE .................................................................................................. 53
8.2 INDIVIDUELE PREVENTIE ................................................................................................... 54
9. INSTANTIES VOOR INTERPERSOONLIJK GEWELD..................................................................... 54
9.1 HET VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING (VC).............................................. 54
9.2 NUPRAATIKEROVER.BE ..................................................................................................... 55
9.3 BIJ VRAGEN OVER GEWELD: 1712 ...................................................................................... 55
9.4 CENTRUM ALGEMEEN WELZIJNSWERK (CAW) .................................................................... 55
4
, HS1: TERMINOLOGIE, CLASSIFICATIE
EN DIAGNOSTIEK
1. TERMINOLOGIE EN DEFINIËRING
Een probleem is niet altijd een stoornis, maar een stoornis is wel altijd een probleem.
Bvb. kinderpsychiatrische stoornissen, probleemgedrag, gedragsstoornissen,…
1.1 GEDRAGS – EN EMOTIONELE PROBLEMEN VS GEDRAGS – EN
EMOTIONELE STOORNISSEN
gedrags – en emotionele problemen: kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal
gedragen of die zichtbaar ongewone of abnormale emoties vertonen, afgezien van ernst,
oorzaak of context van het gedrag of de emotie
Storend gedrag en emotionele problemen worden als probleemgedrag beschouwd.
externaliserende problemen: storend voor de omgeving
internaliserende problemen: storend voor het kind/de jongere zelf
er moet onderscheid gemaakt worden tussen;
▪ lichte, tijdelijke problemen (reactie op nieuwe situaties)
▪ leeftijdsgebonden problemen
▪ frequentie van problemen (bepaalde personen)
▪ contextgebonden problemen
▪ ernstige problemen (frequent, ernstig, niet – contextgebonden, chronisch en samen voorkomen van
problemen) => gedras – en emotionele stoornissen
Je hebt kinderen die normaal gedrag vertonen, maar af en toe eens storend gedrag.
--> is heel normaal
gedragsprobleem: storend gedrag komt vaker voor, contextgebonden, licht storend, tijdelijk,
leeftijdsgebonden en kan over gaan
gedragsstoornis: storend gedrag komt nog vaker voor, wordt chronisch, is niet meer licht maar
intensief en is niet meer contextgebonden (gekoppeld aan criteria)
! vaak worden gedragsproblemen uitgelokt of versterkt door de omgeving
gedrags – en emotionele problemen gedrags – en emotionele stoornissen
lichte, tijdelijke problemen ernstige problemen
context gebonden minder context gebonden
leeftijdsgebonden blijvend
lagere frequentie hogere frequentie
! alles is een probleem, maar niet alles is een stoornis
gestoord interactieproces --> gedrags – en emotionele problemen bij het kind en/of
handelingsverlegenheid ouders
5
, gedrags- en emotionele stoornis ≠ ontwikkelingsstoornis
gedrags – en emotionele stoornis: een stoornis in het gedrag of emotie
Bvb. ODD en CD
ontwikkelingsstoornis: belemmering in de normale ontwikkeling van een aandoening
Bvb. aangeboren verstandelijke beperking, ASS, ADHD en leerstoornissen
1.2 AANDACHTSPUNTEN BIJ DEFINIËRING
(1) aandachtspunten bij het definiëren van probleemgedrag
het is geen eenduidige criteria;
▪ een welbepaald kind
▪ die op een welbepaald moment in de tijd
▪ door welbepaalde personen uit de omgeving van het kind
▪ in een welbepaalde socio – economische en culturele context
als storend, ongewenst of ongewoon worden genoemd
(2) aandachtspunten bij het definiëren van probleemgedrag
▪ ontwikkelingsperspectief
Gedrag dat op de ene leeftijd nog adequaat en gepast is, kan dat op een andere leeftijd niet
meer zijn.
▪ continuümgedachte
Storend gedrag van kinderen met gedragsproblemen komt ook voor bij kinderen zonder
gedragsproblemen. Verschil in ernst, intensiteit en chroniciteit.
▪ context
Belang van de situatie waarin gedrag zich voordoet; op 1 plaats of op meerdere?
▪ informant
Wie beoordeelt het gedrag? Wie vindt dat het gedrag als een probleem gezien wordt?
1.3 DEFINIËRING PROBLEEMGEDRAG
externaliserend internaliserend
storend gedrag emotionele problemen
sterke ongeremdheid sterke geremdheid
vnl op de buitenwereld gericht gericht op de eigen persoon
agressie, hyperactiviteit, impulsiviteit, liegen, angstig, teruggetrokken gedrag, depressie, gevoelens
ongehoorzaamheid en vandalisme van eenzaamheid en huilen
OOD, normoverschrijdende gedragsstoornis, depressieve stoornis en angststoornis
periodieke explosieve stoornis en antisociale
persoonlijkheidsstoornis
definitie probleemgedrag (Van der ploeg, 2020)
We spreken van probleemgedrag als ouders, leerkrachten en andere personen dit gedrag
beschouwen als strijdig met de door hen en de samenleving gehanteerde normen en regels
en/of wanneer deskundigen dit gedrag als problematisch beoordelen op basis van valide
kenmerken inzake psychische (on)gezondheid.
Niet alleen het gedrag van het kind of de jongere is van invloed, maar ook de ervaringen en de
normen van de persoon die beoordeelt en dit binnen een kader van normen en waarden die door
de samenleving is vastgesteld, bijgevolg niet absoluut, maar cultureel en tijdsgebonden.
6
,2. CLASSIFICATIE
classificatie: het systematisch ordenen en groeperen van problemen op basis van gelijke
eigenschappen en onderlinge relaties
Er is een grote verscheidenheid aan problemen of stoornissen; nood aan ordening en indeling
op basis van gelijke eigenschappen en onderlinge relaties.
classificatie ≠ diagnostiek
Bij het classificeren van problemen wil men in eerste instantie een gemeenschappelijke taal
ontwikkelen ter bevordering van de onderlinge communicatie tussen professionals, ouders en
ruimer de samenleving.
Belangrijk dat we een gemeenschappelijke taal hebben; verstaan we hetzelfde?
2 soorten classificatie
▪ klinisch – psychiatrische classificatie
▪ empirisch – statistische classificatie
2.1 KLINISCH – PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN
psychiatrische stoornis: onafhankelijke en duidelijk afgelijnde ziekte-entiteiten, met voor elke
stoornis diagnostische en differentiaal diagnostische criteria
Indien voldaan wordt aan de nodige criteria, wordt de stoornis geclassificeerd.
Categoriaal; je hebt een stoornis, of je hebt ze niet.
Bvb; DSM of ICD (International Classification of Diseases)
DSM – 5 – TR
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: systeem om problematieken van
individuen te beschrijven en te classificeren in stoorniscategorieën
Stoornissen worden geoperationaliseerd door middel van criteria.
criteria: geven de kernsymptomen van een stoornis weer, ook de duur en de aanvang van
symptomen en de mate waarin symptomen het normaal functioneren verstoren
diagnostische criteria: wanneer een aantal criteria van een stoornis bij een individu positief
wordt gescoord
differentiaal diagnostische criteria: wanneer criteria van andere stoornissen kunnen worden
uitgesloten
DSM – 5 kent 3 grote delen
▪ deel 1; geeft uitleg over de gebruikte indeling en uitgangspunten
▪ deel 2; omvat 22 domeinen met diagnostische en differentiaal diagnostische criteria
▪ deel 3; bevat classificatie die (nog) niet zijn opgenomen in deel 2
Bvb. internet gaming disorder en nonsuicidal self - injury
nieuw sinds DSM – 5
▪ geen Romeins cijfer meer
▪ nieuwe namen
▪ meer dimensioneel gepresenteerd (dus niet enkel meer horizontaal)
▪ nu; DSM – 5 – TR (herziene versie)
7
,2.2 EMPIRISCH – STATISTISCH CLASSIFICATIESYSTEMEN
uitgangspunt: de psychometrische invalshoek
psychometrische invalshoek: systemen die steunen op de uitkomst van multivariate analyses
op gegevens die werden verzameld in grote steekproeven van kinderen (vragenlijsten)
Meestal gedragsvragenlijsten; probleemgedrag inventariseren en beoordelen => classificeren.
Een syndroom is een continuüm waarop ieder individu een relatieve plaats inneemt tov andere
individuen (dimensioneel).
Bvb. ASEBA
ASEBA: Achenbach System of Empirically Based Assesment
gedragsvragenlijsten
▪ CBCL: Child Behavior CheckList (GvK: gedragsvragenlijst voor kinderen)
▪ TRF: Teacher Report Form (informatie leerkracht)
▪ YSR: Youth Self Report (zelfreportage jongeren)
doel: zoveel mogelijk info verzamelen over het gedrag van individuen uit verscheidene bronnen
CBCL
klinische score: wanneer een score afwijkt van de norm
! er wordt nooit enkel op basis van de ASEBA – vragenlijsten een diagnose gesteld
classificatiesystemen
klinisch – psychiatrisch empirisch – statistisch
categoriaal dimensioneel
duidelijke diagnostische criteria gedragsvragenlijsten
problemen beschrijven en classificeren in inventaris maken van probleemgedrag en
stoornissen beoordeling door verschillende betrokkenen
Bvb. DSM – 5 – TR en ICD 11 Bvb. ASEDA
8
, 3. DIAGNOSTIEK
diagnostiek: het proces van aanmelding tot conclusie, hypothesen die afgetoetst worden aan
de hand van instrumenten
ondersteuning: alle methoden die kunnen worden ingezet om een kind concreet te helpen
Bvb. begeleiding organiseren, aanpassingen doen in de omgeving,…
Diagnostiek is maw een besluitvormingsproces met als algemeen doel om via systematisch onderzoek
het inzicht in de aard van een problematiek te verhogen en van daaruit een gepast ondersteuningsaanbod
te formuleren.
3.1 DIAGNOSTIEK IN ENGE EN RUIME ZIN
diagnostiek in enge zin diagnostiek in ruime zin
classificerende/onderkennende diagnostiek handelingsgerichte diagnostiek
formele diagnose oorzaken
Bvb. het toekennen van een DSM - diagnose + inschatting
stoorniscategorie ondersteuningsmogelijkheden
informatie over de ernst, het type en de diagnostisch proces
prognose van een probleem gegevensverzameling
hypothesevorming – en toetsing
indicatiestelling
3.2 VOOR – EN NADELEN VAN HET STELLEN VAN EEN DIAGNOSE
NADELEN
▪ we denken in hokjes
▪ we kleven een etiket op de persoon
▪ we reduceren een persoon tot een stoornis met het risico op stigmatisering
▪ een diagnose kan bij de persoon zelf leiden tot een focus op de beperking waardoor hij/zij
zich gaat gedragen naar het label
▪ de persoon kan ‘het label’ als excuus gebruiken
VOORDELEN
▪ het kan meer begrip en erkenning geven vanuit de omgeving
▪ schuldgevoelens worden bij de ouders weggenomen
▪ diagnoses vergemakkelijken de communicatie
▪ diagnose is vaak de enige toegang tot bepaalde ondersteunende instanties en/of
voorzieningen
! het stellen van een diagnose mag voor een orthopedagoog nooit een doel op zich zijn
We stellen een diagnose in functie van ondersteuning.
aandachtspunten bij het stellen van een diagnose
▪ een diagnose mag geen doel zijn, eerder richtinggevend ifv ondersteuning
▪ heb ook oog voor sterktes; wat goed gaat, niet enkel focus op uitdagingen en beperkingen
▪ de centrale focus ligt op het kind achter het label
9
