Samenvatting Sociale filosofie en ethiek

Inhoud
1. Algemene inleiding............................................................................................. 4
1.1 Indeling van de wijsbegeerte en de plaats van de sociale en ethische
filosofie................................................................................................................ 4
1.1.1 Factische problemen............................................................................... 4
1.1.2 Kennistheoretische problemen................................................................5
1.1.3 Ethische en politieke problemen.............................................................5
1.1.4 Vanuit het perspectief van de mens........................................................5
2. Inleiding: De Griekse polis.................................................................................. 6
2.1 Inleiding: polis en agora................................................................................ 6
2.2 Plato.............................................................................................................. 6
2.3 Aristoteles..................................................................................................... 7
3. De Verlichting..................................................................................................... 8
3.1 Inleiding......................................................................................................... 8
3.2 Situering........................................................................................................ 8
3.3 Kernvraag...................................................................................................... 9
3.4 Grondslagen van het Verlichtingsdenken......................................................9
3.4.1 De technologische grondslagen..............................................................9
3.4.2 Over de dominantie van culturen..........................................................10
3.4.3 Antropologische grondslagen: Het Renaissance Humanisme................11
3.5 Historisch-filosofisch kader van het Verlichtingsdenken..............................13
3.5.1 De Engelse Verlichting..........................................................................14
3.5.2 De Franse Verlichting............................................................................ 15
3.6 De Verlichting: Essentie............................................................................... 15
3.6.1 Kennis is macht..................................................................................... 15
3.6.2 De logica van het bestaan.....................................................................16
3.6.3 Emancipatie.......................................................................................... 16
3.6.4 Vrijheid van denken en spreken............................................................16
3.6.5 Mensenrechten...................................................................................... 16
3.7 De actualiteit van de verlichting.................................................................16
4. De moderne sociale filosofie............................................................................. 16
4.1 Thomas Hobbes: vrijheid en soevereiniteit..................................................17
4.1.1 Inleiding................................................................................................ 17
4.1.2 Wat maakt het sociaal-politieke mogelijk?............................................17
4.1.3 Waarom is het sociaal-politieke noodzakelijk?.......................................18

1

, 4.1.4 Voorwaarden voor vrede en veiligheid: wederkerigheid en een derde
macht............................................................................................................. 20
4.1.5 Hobbes over vrouwen en het gezin.......................................................20
4.1.6 Hedendaagse interpretatie: het possessief individualisme...................21
4.2 Jean Jacques Rousseau: het sociaal contract...............................................22
4.2.1 Inleiding................................................................................................ 22
4.2.2 De natuurtoestand................................................................................ 23
4.2.3 Het sociaal contract.............................................................................. 25
4.2.4 Beginselverklaring................................................................................. 25
4.2.5 Opvoeding............................................................................................. 26
4.2.6 Invloed van Rousseau........................................................................... 27
4.3 Alexis De Tocqueville: gelijkheid en vrijheid in de democratie....................27
4.3.1 Inleiding: John Locke en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog.....27
4.3.2 Alexis de Tocqueville: achtergrond en uitgangspunt.............................30
4.3.3 Democratie als maatschappelijke toestand...........................................31
4.3.4 Implicaties............................................................................................. 32
4.3.5 De tol van het gelijkheidsstreven..........................................................33
4.3.6 Democratie als politieke vorm...............................................................33
4.3.7 Besluit: vrijheid en gelijkheid in de democratie.....................................34
4.4 Karl Marx..................................................................................................... 35
4.4.1 Dialectisch materialisme.......................................................................35
4.4.2 Historisch materialisme.........................................................................36
4.4.3 De kritieken op het kapitalisme.............................................................38
4.4.4 Zelfrealisatie......................................................................................... 39
5. De ethiek.......................................................................................................... 40
5.1 Inleiding....................................................................................................... 40
5.1.1 Over vrijheid, regels en verantwoordelijkheid.......................................40
5.1.2 Keuzes................................................................................................... 41
5.1.3 Mensen zijn morele wezens...................................................................41
5.1.4 De ethiek............................................................................................... 42
5.1.5 Enkele begrippen.................................................................................. 42
5.2 De deugdenethiek van Aristoteles..............................................................42
5.2.1 Inleiding................................................................................................ 42
5.2.2 Teleologische ethiek.............................................................................. 43
5.2.3 Geluksethiek......................................................................................... 43
5.2.4 Deugdenethiek...................................................................................... 44

2

, 5.2.5 Politieke ethiek...................................................................................... 44
5.3 De utilitaristische ethiek.............................................................................. 45
5.3.1 Inleiding................................................................................................ 45
5.3.2 David Hume als wegbereider................................................................45
5.3.3 Het eigenlijke utilitarisme: Jeremy Bentham.........................................46
5.4 De rationalistische plichtenethiek van Immanuel Kant................................47
5.4.1 Inleiding................................................................................................ 47
5.4.2 Autonome ethiek................................................................................... 48
5.4.3 De goede wil......................................................................................... 49
5.4.4 Regels, wetten en plichten....................................................................49
5.4.5 Menselijke waardigheid.........................................................................50
5.4.6 Kants racisme en seksisme...................................................................50
6. Recht, sociale filosofie en moraal.....................................................................51
6.1 Inleiding....................................................................................................... 51
6.2 Natuurrecht en rechtspositivisme................................................................51
6.3 Wat zijn rechten?......................................................................................... 52
6.4 Mensenrechten............................................................................................ 53
7. Glossarium: enkele begrippen..........................................................................54




Samenvatting Sociale filosofie en ethiek




3

, 1. Algemene inleiding
1.1 Indeling van de wijsbegeerte en de plaats van de sociale en
ethische filosofie
Wat is filosofie of wijsbegeerte?  onderwerp van discussie

Vlaanderen: E. Vermeersch = professor filosofie UGent

 filosofie = als een wachtkamer voor de wetenschap, als een vorm van
denken die problemen behandelt die nog niet door de wetenschap
opgelost zijn

historisch: wijsbegeerte is die vorm van kennisverwerving die ontstaat wanneer
men geen vrede meer neemt met de mythische, magische of dogmatische
aanpak en kunnen we het ontstaan ervan situeren bij de Oude Grieken

indeling van filosofie:

1.1.1 Factische problemen
 Metafysica
 Vraagt naar oorsprong van alles wat bestaat
 2 deelgebieden

1.1.1.1 Algemene metafysica of ontologie
 Waar komt het zijn vandaan? Wat is zijn? Wat is niet-zijn?
 Oorsprong bij Grieken bv. Anaximander, Parmenides, Anaximenes en
Herakleitos, later ook Plato
 Recent: Heidegger  waarom is er iets en niet veeleer niets?

1.1.1.2 Bijzondere metafysica
 Vragen over specifieke aard van sommige aspecten van het zijn (=
zijnden) of waar die vandaan komen

domeinen

1) Rationele kosmologie
o kosmos = wereld; logos = leer
o bestudeert basisstructuur vd wereld: Hoe steekt de wereld in elkaar?
Is de wereld een geordend geheel of is er vooral chaos?
2) Rationele psychologie/antropologie
o vraag naar de essentie vd mens
o wijsgerige antropologie (antropos = mens; logos = leer)
o verlichting: bezig houden met de vraag naar de onsterfelijkheid vd
ziel

3) Rationele theologie
o Theos = God; logos = leer
o Vraag naar God: Bestaat God? Hoe moeten we ons God voostellen?



4