Ethiek – zelfstudeervragen
HOOFDSTUK 1. ETHIEK EN MORALITEIT
1. Definieer de begrippen moraal en moraliteit. Leg het verschil en de
samenhang tussen beide aspecten van de morele ervaring uit.
Moraal is het systeem van normen en waarden van een
gemeenschap/samenleving. Die weerspiegelen een opvatting van moreel goed
en kwaad. Moraliteit verwijst naar iets zeer individueel. Naar het feit dat de mens
in zijn verhouding tot de ander zich gebonden voelt door die normen en waarden.
Zonder moraal zou moraliteit geen inhoud hebben, zonder moraliteit zou moraal
louter formeel blijven.
2. Wat is de rol van de praktische rede in de morele reflectie? Aan welke principes
moet de morele reflectie volgens de praktische rede beantwoorden?
Praktische rede als een instrument om over morele dilemma’s na te denken en
dient als richtsnoer in het handelen. Wat kan je met u praktische doen om na te
denken over goed en kwaad? De morele reflectie moet aan 3 principes volgens
de praktische rede beantwoorden: universaliteit, onpartijdigheid en normativiteit.
3. Leg uit: emoties vormen een essentieel onderdeel van de morele reflectie.
Illustreer met een concreet voorbeeld.
Moet ik eerst mijn vrienden in nood helpen en pas in tweede instantie de mensen
die verder van mij af staan? Utilitarisme lijkt te zeggen dat de persoonlijke band
met een persoon van geen betekenis zou mogen zijn. Dus persoonlijke emoties
en banden spelen geen rol. Dat is iets dat ingaat tegen onze morele gevoelens.
Het is van belang om te zien dat de praktische rede altijd mee bepaald wordt
door een bredere ervaring.
4. geef de definitie van morele norm en morele waarde en leg de samenhang
tussen beide uit.
Morele normen ordenen samenleven, overeenkomstig moraal en objectieve
standaard van goed en kwaad. Morele waarden zijn doeleinden van het handelen
die door de samenleving als intrinsiek goed worden ervaren en essentieel aspect
van het ‘goed samenleven’. Normen zijn afgeleid van waarden. Ze geven
concreet vorm aan wat nodig is om die waarden in het dagelijks handelen te
realiseren.
1
,5. Leg het verschil uit tussen meta-ethiek, normatieve ethiek en toegepaste
ethiek.
Meta-ethiek onderzoekt de moraal en moraliteit als specifiek sfeer van het
menselijk denken en handelen op objectieve wijze. Normatieve ethiek zoekt aan
antwoord op de vraag ‘wat is moreel goed’ en zoekt dus naar ‘morele
voorschriften’. Toegepaste ethiek gaat de normatieve ethiek toepassen.
6. Welke band is er tussen de opbloei van de toegepaste ethiek en de
legitimeringscrisis van de ethiek in de 20ste eeuw?
De legitimeringscrisis van de ethiek in de 20 ste eeuw verwijst naar het feit dat
traditionele morele systemen hun gezag verloren. Er ontstond twijfel over de
vraag waarom iets moreel juist is. Tegelijk groeide de nood aan concrete morele
oriëntatie in nieuwe maatschappelijke contexten. Daardoor kwam de toegepaste
ethiek op. Die probeert praktische antwoorden te formuleren op morele
problemen.
HOOFDSTUK 2. MORELE REFLECTIE EN MODERNE CULTUUR
1. Leg uit: de legitimeringscrisis van de hedendaagse ethiek weerspiegelt een
diepere crisis in de morele ervaring van de hedendaagse cultuur.
Die legitimeringscrisis verwijst naar het onvermogen om een legitimiteit te
vinden voor de moraal. Mensen ervaren steeds vaker dat er geen objectieve,
universele basis is om morele oordelen te rechtvaardigen. Daar bestaan heel
verschillende visies over. Het is ook verbonden met een cultureel fenomeen. In
de maatschappij twijfelen mensen openlijk over normen en waarden en er
ontstaan discussies over wat nog als moreel juist kan worden beschouwd. De
vraag of we niet leven in een tijd van moreel verval.
2. Wat begrijpt Hume onder de disjunctie feit-waarde? Waarom is dit een
symptoom van de legitimeringscrisis in de ethiek vandaag?
Hume introduceert de disjunctie tussen feit en waarde (is/ought). Volgens hem
kan men uit feiten over de natuur of menselijk handelen niet zonder meer
afleiden wat men zou moeten doen. Wanneer mensen een moreel oordeel
geven, maken ze vaak impliciet die overgang van ‘is’ naar ‘ought’ door een
beroep op God of de natuur, mar Hume betoogt dat deze overgang logisch niet
gerechtvaardigd is. Deze disjunctie is een symptoom van de hedendaagse
legitimeringscrisis: we weten niet meer hoe morele uitspraken te funderen
zonder beroep te doen op extern autoriteiten.
2
, 3. Leg het verschil uit tussen 1ste orde moreel relativisme en 2de orde moreel
relativisme.
1ste orde relativisme gaat over concrete morele overtuigingen binnen een cultuur
of individu: wat als goed of slecht wordt ervaren is afhankelijk van de geleefde
ervaring. 2de orde relativisme is reflectief: het erkent dat er geen objectieve
maatstaf bestaat om te bepalen welke morele visie ‘juist’ is en stelt dat alle
morele systemen in principe even legitiem zijn.
4. Definieer ‘moreel subjectivisme’ en geef 3 argumenten waarom deze vorm van
moreel relativisme inconsistent is.
Moreel subjectivisme stelt dat morele oordelen afhangen van persoonlijke
voorkeuren of gevoelens. 3 argumenten voor de inconsistentie hiervan zijn: (1)
het ontkent dat men iemand anders moreel kan bekritiseren, waardoor morele
discussie zinloos lijken, (2) het maakt universele morele principes onmogelijk,
waardoor zelfs fundamentele misstanden niet veroordeeld kunnen worden, (3)
het leidt tot tegenstrijdigheden, want mensen kunnen fundamenteel
verschillende meningen hebben zonder dat er een objectieve manier is om te
kiezen.
5. Definieer ‘cultuurrelativisme en geef 3 argumenten waarom deze vorm van
moreel relativisme inconsistent is.
Cultuurrelativisme stelt dat morele waarden volledig bepaald worden door de
cultuur. Inconsistenties zijn: (1) het maakt kritiek op schadelijke praktijken in
andere culturen mogelijk, (2) het veronderstelt dat culturen homogeen zijn,
terwijl interne verschillen vaak bestaan, (3) het kan leiden tot morele
contradicties wanneer culturen elkaar beïnvloeden en waarden botsen.
6. Leg uit: ook het seculier humanisme is een morele traditie. Wat betekent dit
voor de omgang met de religie als bron van morele normen en waarden in de
context van de liberaal-pluralistische maatschappij?
Seculier humanisme is een morele traditie gebaseerd op menselijke waarden en
rationaliteit in plaats van goddelijke openbaring. In een liberaal-pluralistische
maatschappij betekent dit dat het morele debat ruimte moet bieden aan zowel
religieuze als seculiere perspectieven. Morele normen en waarden worden niet
opgelegd door één autoriteiten, maar ontstaan in dialoog tussen diverse tradities.
Zo kan een samenleving morele diversiteit erkennen zonder in een vacuüm van
relativering te vervallen.
7. Geef twee definities van de ‘praktische rede’ en leg uit welke van de 2 van
belang is voor morele reflectie.
3
HOOFDSTUK 1. ETHIEK EN MORALITEIT
1. Definieer de begrippen moraal en moraliteit. Leg het verschil en de
samenhang tussen beide aspecten van de morele ervaring uit.
Moraal is het systeem van normen en waarden van een
gemeenschap/samenleving. Die weerspiegelen een opvatting van moreel goed
en kwaad. Moraliteit verwijst naar iets zeer individueel. Naar het feit dat de mens
in zijn verhouding tot de ander zich gebonden voelt door die normen en waarden.
Zonder moraal zou moraliteit geen inhoud hebben, zonder moraliteit zou moraal
louter formeel blijven.
2. Wat is de rol van de praktische rede in de morele reflectie? Aan welke principes
moet de morele reflectie volgens de praktische rede beantwoorden?
Praktische rede als een instrument om over morele dilemma’s na te denken en
dient als richtsnoer in het handelen. Wat kan je met u praktische doen om na te
denken over goed en kwaad? De morele reflectie moet aan 3 principes volgens
de praktische rede beantwoorden: universaliteit, onpartijdigheid en normativiteit.
3. Leg uit: emoties vormen een essentieel onderdeel van de morele reflectie.
Illustreer met een concreet voorbeeld.
Moet ik eerst mijn vrienden in nood helpen en pas in tweede instantie de mensen
die verder van mij af staan? Utilitarisme lijkt te zeggen dat de persoonlijke band
met een persoon van geen betekenis zou mogen zijn. Dus persoonlijke emoties
en banden spelen geen rol. Dat is iets dat ingaat tegen onze morele gevoelens.
Het is van belang om te zien dat de praktische rede altijd mee bepaald wordt
door een bredere ervaring.
4. geef de definitie van morele norm en morele waarde en leg de samenhang
tussen beide uit.
Morele normen ordenen samenleven, overeenkomstig moraal en objectieve
standaard van goed en kwaad. Morele waarden zijn doeleinden van het handelen
die door de samenleving als intrinsiek goed worden ervaren en essentieel aspect
van het ‘goed samenleven’. Normen zijn afgeleid van waarden. Ze geven
concreet vorm aan wat nodig is om die waarden in het dagelijks handelen te
realiseren.
1
,5. Leg het verschil uit tussen meta-ethiek, normatieve ethiek en toegepaste
ethiek.
Meta-ethiek onderzoekt de moraal en moraliteit als specifiek sfeer van het
menselijk denken en handelen op objectieve wijze. Normatieve ethiek zoekt aan
antwoord op de vraag ‘wat is moreel goed’ en zoekt dus naar ‘morele
voorschriften’. Toegepaste ethiek gaat de normatieve ethiek toepassen.
6. Welke band is er tussen de opbloei van de toegepaste ethiek en de
legitimeringscrisis van de ethiek in de 20ste eeuw?
De legitimeringscrisis van de ethiek in de 20 ste eeuw verwijst naar het feit dat
traditionele morele systemen hun gezag verloren. Er ontstond twijfel over de
vraag waarom iets moreel juist is. Tegelijk groeide de nood aan concrete morele
oriëntatie in nieuwe maatschappelijke contexten. Daardoor kwam de toegepaste
ethiek op. Die probeert praktische antwoorden te formuleren op morele
problemen.
HOOFDSTUK 2. MORELE REFLECTIE EN MODERNE CULTUUR
1. Leg uit: de legitimeringscrisis van de hedendaagse ethiek weerspiegelt een
diepere crisis in de morele ervaring van de hedendaagse cultuur.
Die legitimeringscrisis verwijst naar het onvermogen om een legitimiteit te
vinden voor de moraal. Mensen ervaren steeds vaker dat er geen objectieve,
universele basis is om morele oordelen te rechtvaardigen. Daar bestaan heel
verschillende visies over. Het is ook verbonden met een cultureel fenomeen. In
de maatschappij twijfelen mensen openlijk over normen en waarden en er
ontstaan discussies over wat nog als moreel juist kan worden beschouwd. De
vraag of we niet leven in een tijd van moreel verval.
2. Wat begrijpt Hume onder de disjunctie feit-waarde? Waarom is dit een
symptoom van de legitimeringscrisis in de ethiek vandaag?
Hume introduceert de disjunctie tussen feit en waarde (is/ought). Volgens hem
kan men uit feiten over de natuur of menselijk handelen niet zonder meer
afleiden wat men zou moeten doen. Wanneer mensen een moreel oordeel
geven, maken ze vaak impliciet die overgang van ‘is’ naar ‘ought’ door een
beroep op God of de natuur, mar Hume betoogt dat deze overgang logisch niet
gerechtvaardigd is. Deze disjunctie is een symptoom van de hedendaagse
legitimeringscrisis: we weten niet meer hoe morele uitspraken te funderen
zonder beroep te doen op extern autoriteiten.
2
, 3. Leg het verschil uit tussen 1ste orde moreel relativisme en 2de orde moreel
relativisme.
1ste orde relativisme gaat over concrete morele overtuigingen binnen een cultuur
of individu: wat als goed of slecht wordt ervaren is afhankelijk van de geleefde
ervaring. 2de orde relativisme is reflectief: het erkent dat er geen objectieve
maatstaf bestaat om te bepalen welke morele visie ‘juist’ is en stelt dat alle
morele systemen in principe even legitiem zijn.
4. Definieer ‘moreel subjectivisme’ en geef 3 argumenten waarom deze vorm van
moreel relativisme inconsistent is.
Moreel subjectivisme stelt dat morele oordelen afhangen van persoonlijke
voorkeuren of gevoelens. 3 argumenten voor de inconsistentie hiervan zijn: (1)
het ontkent dat men iemand anders moreel kan bekritiseren, waardoor morele
discussie zinloos lijken, (2) het maakt universele morele principes onmogelijk,
waardoor zelfs fundamentele misstanden niet veroordeeld kunnen worden, (3)
het leidt tot tegenstrijdigheden, want mensen kunnen fundamenteel
verschillende meningen hebben zonder dat er een objectieve manier is om te
kiezen.
5. Definieer ‘cultuurrelativisme en geef 3 argumenten waarom deze vorm van
moreel relativisme inconsistent is.
Cultuurrelativisme stelt dat morele waarden volledig bepaald worden door de
cultuur. Inconsistenties zijn: (1) het maakt kritiek op schadelijke praktijken in
andere culturen mogelijk, (2) het veronderstelt dat culturen homogeen zijn,
terwijl interne verschillen vaak bestaan, (3) het kan leiden tot morele
contradicties wanneer culturen elkaar beïnvloeden en waarden botsen.
6. Leg uit: ook het seculier humanisme is een morele traditie. Wat betekent dit
voor de omgang met de religie als bron van morele normen en waarden in de
context van de liberaal-pluralistische maatschappij?
Seculier humanisme is een morele traditie gebaseerd op menselijke waarden en
rationaliteit in plaats van goddelijke openbaring. In een liberaal-pluralistische
maatschappij betekent dit dat het morele debat ruimte moet bieden aan zowel
religieuze als seculiere perspectieven. Morele normen en waarden worden niet
opgelegd door één autoriteiten, maar ontstaan in dialoog tussen diverse tradities.
Zo kan een samenleving morele diversiteit erkennen zonder in een vacuüm van
relativering te vervallen.
7. Geef twee definities van de ‘praktische rede’ en leg uit welke van de 2 van
belang is voor morele reflectie.
3
