Sociologie
25-26
1
,1 Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
1.1 Een beeld van een titel
Inleiding
▪ ‘Sociologie en Rechtssociologie’: sociologie is een hulpdiscipline
▪ Wat minder aan bod komt:
• Sociologische vaardigheden en onderzoeksmethodes
• Minder belangrijke namen en theorieën
▪ Wat centraal staat:
• Basiskennis in de sociologie
• Aandacht voor de onderliggende filosofie van de sociologische discipline
• Centrale auteurs, theorieën en concepten
Socio-logie?
▪ Hybride combinatie Latijn en Grieks
▪ Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
▪ Samenlevingskunde/maatschappijkunde
1. E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
▪ Qu’est-ce que le tiers
▪ Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie.
▪ Normatieve wetenschap: hoe kan de samenleving het beste worden ingericht? Hoe
ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
3de stand is voor hem de belangrijkste stand: zij betalen belastingen etc. en zijn het meest actief
2. Auguste Comte (1830) = gezien als grondlegger van de sociologie, want benadrukte
sociologie als wetenschap
▪ Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe
wetenschap
▪ Definieert sociologie als empirische wetenschap
▪ In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
▪ Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch
onderzoek.
Link met sociologisch speeldveld -> socioloog neemt het spel waar & observeert: doet dus een
empirisch onderzoek
De wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit, omdat dit een mogelijke
impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek. Centraal staat de vraag: wie ben jij als
onderzoeker? -> de plaats die je inneemt in de maatschappij
2
,Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
= een concept dat beschrijft hoe verschillende sociale identiteitskenmerken (zoals gender,
etniciteit, klasse, seksuele oriëntatie, religie, handicap, etc.) gelijktijdig en in samenhang invloed
hebben op hoe mensen privileges ervaren of juist worden onderdrukt.
Onderzoek Kimberlé Crenshaw
General motors: er waren een aantal zwarte vrouwen die een proces hadden aangespannen
omdat zij naar hun mening het slachtoffer waren van discriminatie. General motors zegt dat dit
niet waar is omdat er wel vrouwen werken & ook zwarte mannen. Juridisch kan je dit dus niet
aanvechten omdat er geen sprake is van racisme of seksisme. Crenshaw zegt dat het
rechtssysteem niet in orde is omdat er hier sprake is van dubbele discriminatie & dus
intersectionaliteit.
➔ Kan ook in omgekeerde richting, kan ook zorgen voor een positief effect bijvoorbeeld
een witte hoogopgeleide man
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
Sociologische lens: Mills
= Bedoeld om de allerlei regelmatigheden en de achterliggende werkelijkheid achter onze
eerste waarnemingen te ‘lezen’.
▪ Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische werkinstrumenten, zoals
surveys, observaties… (vgl. de MRI-scanner van de radioloog)
▪ Deze beelden moeten wel nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt over kennis
en ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische verbeelding.
Sociologische verbeelding: vaardigheid om naar de maatschappij te kijken
= het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat met
maatschappelijke krachten en de ruimere historische context: bestaat uit kennis geschiedenis,
kennis biografie & kennis sociale structuur.
Sociologische verbeelding: voorbeeld
▪ Heel wat jongeren volgen vandaag universitair onderwijs (biografie). Dit is niet louter het
resultaat van de intelligentie van die jongeren. De samenleving en haar beroepenstructuur
(sociale structuur) beïnvloedt de wens van jongeren om universitair onderwijs te volgen.
Bedrijven vragen naar hooggeschoolde werknemers. Dit heeft te maken met het
industrialisatieproces van de 19de eeuw waardoor een grotere kennisbehoefte ontstond
(geschiedenis).
Voorwaarde om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen
= men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele
toestand en een alternatief standpunt in te nemen
Concreet: men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijkse leven
overstijgen. De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie) moet in haar
ruimere historische (geschiedenis) en sociale context (sociale structuur) worden geplaatst. En
dat kan alleen door afstand te nemen van vanzelfsprekendheden, zoals routines.
3
, 1.2.1 selectieve waarneming
Common sense denken en routineus handelen zijn positief voor het dagelijks leven, maar
leiden tegelijk tot een vertekend beeld van de werkelijkheid.
= Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld
Deze positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming
verklaren:
• Fysieke en sociale beperkingen
• Belangen
• Kennis en informatie
• Voorkeur en afkeer
1.2.2 referentiekaders
Selectieve waarneming begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze eerdere ervaringen bouwen
we een raamwerk op dat onze latere waarnemingen zal beïnvloeden.
= referentiekader / sociale bril
Kenmerken van een referentiekader
▪ Eén geheel: al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
▪ Stabiel, maar niet onveranderlijk.
▪ Zoveel referentiekaders als er individuen zijn.
▪ Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde sociale
omstandigheden opgroeien of werken.
Er is een verscheidenheid aan referentiekaders waardoor we ook verschillend reageren
op en anders verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen
Zo ontstaat een verschil tussen de zakelijke werkelijkheid en de beleefde werkelijkheid
Thomas Theorema
= als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun
gevolgen, omdat mensen zich gaan gedragen naar hun perceptie van de realiteit
▪ Toepassingen van het Thomas theorema
▪ Self-fulfilling prophecy
• Toepassing: Pygmalion-effect (als de juf denk dat haar kinderen enorm slim zijn,
zullen de toetsen ook erg goed gaan & komt dit dus uit), Golem-effect (faalangst bij een
presentatie: je denkt dat het slecht zal gaan dus het gaat ook slecht gaan)
▪ Self-destroying prophecy
▪ Stereotypen = min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de
leden van) andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze
op feiten zijn gebaseerd)
• Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
• Neutraal (onschuldige simplificatie)
• Negatief (ontmenselijking
4
25-26
1
,1 Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
1.1 Een beeld van een titel
Inleiding
▪ ‘Sociologie en Rechtssociologie’: sociologie is een hulpdiscipline
▪ Wat minder aan bod komt:
• Sociologische vaardigheden en onderzoeksmethodes
• Minder belangrijke namen en theorieën
▪ Wat centraal staat:
• Basiskennis in de sociologie
• Aandacht voor de onderliggende filosofie van de sociologische discipline
• Centrale auteurs, theorieën en concepten
Socio-logie?
▪ Hybride combinatie Latijn en Grieks
▪ Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
▪ Samenlevingskunde/maatschappijkunde
1. E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
▪ Qu’est-ce que le tiers
▪ Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie.
▪ Normatieve wetenschap: hoe kan de samenleving het beste worden ingericht? Hoe
ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
3de stand is voor hem de belangrijkste stand: zij betalen belastingen etc. en zijn het meest actief
2. Auguste Comte (1830) = gezien als grondlegger van de sociologie, want benadrukte
sociologie als wetenschap
▪ Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe
wetenschap
▪ Definieert sociologie als empirische wetenschap
▪ In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
▪ Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch
onderzoek.
Link met sociologisch speeldveld -> socioloog neemt het spel waar & observeert: doet dus een
empirisch onderzoek
De wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit, omdat dit een mogelijke
impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek. Centraal staat de vraag: wie ben jij als
onderzoeker? -> de plaats die je inneemt in de maatschappij
2
,Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
= een concept dat beschrijft hoe verschillende sociale identiteitskenmerken (zoals gender,
etniciteit, klasse, seksuele oriëntatie, religie, handicap, etc.) gelijktijdig en in samenhang invloed
hebben op hoe mensen privileges ervaren of juist worden onderdrukt.
Onderzoek Kimberlé Crenshaw
General motors: er waren een aantal zwarte vrouwen die een proces hadden aangespannen
omdat zij naar hun mening het slachtoffer waren van discriminatie. General motors zegt dat dit
niet waar is omdat er wel vrouwen werken & ook zwarte mannen. Juridisch kan je dit dus niet
aanvechten omdat er geen sprake is van racisme of seksisme. Crenshaw zegt dat het
rechtssysteem niet in orde is omdat er hier sprake is van dubbele discriminatie & dus
intersectionaliteit.
➔ Kan ook in omgekeerde richting, kan ook zorgen voor een positief effect bijvoorbeeld
een witte hoogopgeleide man
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
Sociologische lens: Mills
= Bedoeld om de allerlei regelmatigheden en de achterliggende werkelijkheid achter onze
eerste waarnemingen te ‘lezen’.
▪ Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische werkinstrumenten, zoals
surveys, observaties… (vgl. de MRI-scanner van de radioloog)
▪ Deze beelden moeten wel nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt over kennis
en ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische verbeelding.
Sociologische verbeelding: vaardigheid om naar de maatschappij te kijken
= het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat met
maatschappelijke krachten en de ruimere historische context: bestaat uit kennis geschiedenis,
kennis biografie & kennis sociale structuur.
Sociologische verbeelding: voorbeeld
▪ Heel wat jongeren volgen vandaag universitair onderwijs (biografie). Dit is niet louter het
resultaat van de intelligentie van die jongeren. De samenleving en haar beroepenstructuur
(sociale structuur) beïnvloedt de wens van jongeren om universitair onderwijs te volgen.
Bedrijven vragen naar hooggeschoolde werknemers. Dit heeft te maken met het
industrialisatieproces van de 19de eeuw waardoor een grotere kennisbehoefte ontstond
(geschiedenis).
Voorwaarde om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen
= men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele
toestand en een alternatief standpunt in te nemen
Concreet: men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijkse leven
overstijgen. De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie) moet in haar
ruimere historische (geschiedenis) en sociale context (sociale structuur) worden geplaatst. En
dat kan alleen door afstand te nemen van vanzelfsprekendheden, zoals routines.
3
, 1.2.1 selectieve waarneming
Common sense denken en routineus handelen zijn positief voor het dagelijks leven, maar
leiden tegelijk tot een vertekend beeld van de werkelijkheid.
= Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld
Deze positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming
verklaren:
• Fysieke en sociale beperkingen
• Belangen
• Kennis en informatie
• Voorkeur en afkeer
1.2.2 referentiekaders
Selectieve waarneming begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze eerdere ervaringen bouwen
we een raamwerk op dat onze latere waarnemingen zal beïnvloeden.
= referentiekader / sociale bril
Kenmerken van een referentiekader
▪ Eén geheel: al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
▪ Stabiel, maar niet onveranderlijk.
▪ Zoveel referentiekaders als er individuen zijn.
▪ Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde sociale
omstandigheden opgroeien of werken.
Er is een verscheidenheid aan referentiekaders waardoor we ook verschillend reageren
op en anders verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen
Zo ontstaat een verschil tussen de zakelijke werkelijkheid en de beleefde werkelijkheid
Thomas Theorema
= als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun
gevolgen, omdat mensen zich gaan gedragen naar hun perceptie van de realiteit
▪ Toepassingen van het Thomas theorema
▪ Self-fulfilling prophecy
• Toepassing: Pygmalion-effect (als de juf denk dat haar kinderen enorm slim zijn,
zullen de toetsen ook erg goed gaan & komt dit dus uit), Golem-effect (faalangst bij een
presentatie: je denkt dat het slecht zal gaan dus het gaat ook slecht gaan)
▪ Self-destroying prophecy
▪ Stereotypen = min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de
leden van) andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze
op feiten zijn gebaseerd)
• Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
• Neutraal (onschuldige simplificatie)
• Negatief (ontmenselijking
4
