FORENSISCHE PSYCHIATRIE
DEEL 1: SCHIZOFRENIE-SPECTRUM EN ANDERE PSYCHOTISCHE STOORNISSEN
KERNSYMPTOOM PATHOLOGIE BEHANDELING
PSYCHOTISCH STOORNIS SCHIZOFRENIE EN PSYCHOSE ANTI PSYCHOCTICA
1. HISTORIEK
Aspecifieke bewaring
“Pest- en dolhuizen”
In het begin van de psychiatrische zorg, in de 16de eeuw, werden mensen met schizofrenie (en andere psychische
stoornissen) vaak gewoon weggestoken. Hier was de zorg niet gericht op een specifieke diagnose of behandeling, maar
eerder op het isoleren van deze mensen van de maatschappij. Je moest geen specifieke opleiding gevolgd hebben
voor ervoor te zorgen, je werd er voor betaald om ze onderdak te geven (iedereen kon dat doen, konden zelfs gewoon
in de kelder opgesloten worden)
DOEL: de maatschappij te beschermen tegen (1) de zieken & (2) de “gekke”/”krankzinnigen”.
o want die waren bedreigend
o dus ze moesten opgesloten worden
Huizen zonder zorg
o Geen personeel aanwezig die er iets van af wist
o Iedereen kon daar gaan werken onderdak geven, eten en drinken geven, vastbinden
1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische” personen onderdak te geven (+ per
week 30 schellingen per patiënt)
Specifieke bewaring
“Asylum”
Doel =
o maatschappij beschermen
Eerste instelling: “Bedlam” (St Bethlem’s Hospital London)
o Aanvankelijk: straf voor “immoraliteit”
Immoraliteit = zot zijn door eigen schuld WANT je had immoreel gedrag gesteld
o Later (1700): “patients” eerste keer dat deze term gebruikt werd
Zieke mensen
Geen echte zorg
o Organisatie (1734): curable/incurable
Curable: iets proberen te veranderen bij die mensen
Incurable: niet mogelijk om te genezen
“In the 18th century people used to go there to see the lunatics. For a penny one could peer into their cells,
view the freaks of the "show of Bethlehem" and laugh at their antics, generally of a sexual nature or violent
fights. Entry was free on the first Tuesday of the month. Visitors were permitted to bring long sticks with which
to poke and enrage the inmates. In 1814 there were 96,000 such visits.
o Iedereen kon daar binnenlopen en een stok huren om de mensen ermee op te jutten Freek show
1
,Psychosenzorg
Residentieel verblijf
VERANDERING: Gent, Belgische arts (Jozef Guislain) beslist om in samenwerking met de broeders van liefde soort van
gestichten of hospices op te richten. Het grote hospice dat toen opgericht was is het Guislain ziekenhuis of psychiatrisch
centrum dat nog steeds bestaat aan de rand van Gent (was enorm groot: eigenlijk een soort van klein stadje)
Het was een plaats waar mensen konden verblijven die een ernstige psychiatrische ziekte hadden, en werden
veel humaner behandeld dan in die “asylums”. Het was residentieel verblijf, wat inhoud dat je daar bleef voor
heel je leven…
o Vaak komen jongeren van 18 daaraan want dat is vaak begin van de schizofrenie, beslissing gebeurd
door burgemeester, en niet een arts, om u te plaatsen in een psychiatrisch ziekenhuis
o Mannen en vrouwen apart
o MAAR voor de eerste keer ligt de focus ook op behandeling (er wordt voor u gezorgd)
o Psychiaters werden gezien als aliënisten = mensen die de vreemden behandelden
Er is sprake van “aangeleerde afhankelijkheid”, je bent afhankelijk van het systeem… WANT er werd voor u
gezorgd, je moest niks zelf doen… Ze komen daar terecht op een vroege leeftijd & zijn eigenlijk heel hun leven
afhankelijk van de hulp die ze daar krijgen
Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
Verschillende therapieën: o.a. koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie (bezig zijn)
Draaistoel = waarbij patiënt werd gedraaid in de hoop dat ze daardoor beter werden want
geloofden dat ze verkeerd gedraaid zaten en terug draaien zou helpen (werkte natuurlijk niet)
Artificial hibernation = ijsbad omdat men geloofde dat agressie kon verlagen door
lichaamstemperatuur te verlagen (idee gehaald bij beer in winterslaap), dit was lange tijd een
gangbare behandeling
Elektroshock therapie
1926: ontdekking dat mensen die de gekte hadden (psychotisch, waanideeën, hallucineren)
acuut verbeterden wanneer men een epileptisch insult deden (wanneer een stuipaanval
kregen) tijdelijke vermindering
o Dus wat dacht men? Mochten we nu een keer een stuip aanval kunnen uitlokken, dan
konden we die mensen misschien wel verbeteren zo werden er toestellen ontwikkeld die
stuipaanvallen konden uitlokken
o De eerst elektroshock behandeling had dramatisch gevolgen, want mensen die zo een heftig insult
kregen (dat alle spieren tegelijktijdig aanspannen) dat hun botten gewoonweg braken
o Maar daarna deden ze eerst aan spierverslapping
o Vandaag de dag gebruiken we therapie nog steeds
o Eerste keer dat ze op barbaars wijze iets konden doen aan wanen en hallucinaties
Electroshocktherapie, ook wel elektroconvulsietherapie (ECT) genoemd, is een behandeling waarbij een korte
elektrische stroom door de hersenen wordt gestuurd. Dit gebeurt terwijl de patiënt onder narcose & spierverslapping
is, zodat ze niets voelen. De elektrische stroom veroorzaakt een gecontroleerde epileptische aanval, die helpt om de
werking van de hersenen te beïnvloeden.
Is een behandeling voor patiënten die lijden aan (wanneer andere vormen van behandeling niet werken)
depressie, bipolaire stoornis (manisch-depressieve stoornis) en sommige vormen van psychose (schizofrenie)
2
,Lobotomie
Wat men in die periode ook deed, was een LOBOTOMIE. Ze hadden door dat de
gekte (psychotisch, waanideeën,…) iets te maken had met het brein, en MEN moest
hierop dus op ingrijpen
Lobotomie: ingrijpen in het brein door in de schedel boren (met
schedelboor) en met een soort mes heen & weer te bewegen (maken veel
dingen kapot)
o Gevolg: De patiënten werden daar merkbaar rustiger van, maar enorm barbaars
Variant van “Freeman” = Ice-pick lobotomy (uitvinder van de snelle lobotomie)
o Hij vond het boren van een gat te veel werk dus kwam met het idee om boven de
oogbal te prikken met gereedschap, ice-pick, (door achteraan met een hamer te
slagen) waardoor je direct bij de hersenen zit & heen en weer bewegen
o Gevolg: door lobotomie verloor je veel van je gezonde functies & werd je een
beetje plantaardig
2. SYMPTOMEN
Didactische opmerking
2 termen worden vaak door elkaar gehaald, maar is fout
Symptoom = Dit is een enkel kenmerk of klacht die je kunt
waarnemen of ervaren, zoals hallucinaties, depressieve gevoelens,
slapeloosheid of angst. Symptomen zijn signalen dat er iets aan de
hand kan zijn, maar ze wijzen niet automatisch op een specifieke
diagnose.
o Psychotische symptomen komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar kunnen ook
voorkomen bij stemmingsstoornissen (depressie), middelenmisbruik (LSD°,
persoonlijkheidsstoornissen, dementie,...
Stoornis = ziektebeeld, Dit is een overkoepelende diagnose die wordt gesteld als een persoon een
VERZAMELING VAN SPECIFIEKE symptomen heeft, meestal volgens vastgestelde criteria (bijvoorbeeld in de
DSM-5)
o = ziekten
Voorbeeld: Schizofrenie is een stoornis. Een symptoom hiervan is bv een waan, een hallucinatie (en dit kan een
onderdeel zijn van de stoornis, maar een waan kan ook onderdeel van een andere stoornis of zelf iets helemaal
anders dat geen ziekte is bijvoorbeeld intoxicatie)
Symptoomdomeinen
Afwijkingen in een of meer van de volgende vijf symptoomdomeinen:
o 1) Wanen
o 2) Hallucinaties “ Positieve symptomen”
o 3) Gedesorganiseerde denken
o 4) Gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
o 5) Negatieve symptomen
3
, Positieve symptomen
Het is een Tricky Begrip, want als wij het “positief” zien staan denken wij direct dat iets goed
is… MAAR dit is niet het geval, positieve symptomen zijn die symptomen die een gezond
persoon NIET heeft… Het is gedrag dat eigenlijk erbij komt, door de psychotische stoornis ….
Bijvoorbeeld wanen of hallucinaties, iemand die normaal functioneert heeft GEEN wanen of
hallucinaties, dus het is iets dat er bijgekomen is De term “positief” komt eigenlijk van het
feit dat er iets bijkomt/wordt toegevoegd!!!
Deze positieve symptomen (wanen, hallucinaties, gedesorganiseerd denken) komen door te veel dopamine in het
mesolimbisch systeem
Wanen
Definitie: Een waan is een inhoudelijk denkstoornis, m.a.w de inhoud van het denken is verstoord. Het is een
vaststaande onjuiste overtuiging of denkbeeld dat iemand heeft. Deze overtuiging is niet vatbaar voor correctie, zelfs
niet als anderen logische tegenargumenten aandragen (tegenbewijs).
Kenmerken
Niet passend binnen cultuur of religie
Het gaat om gedachten of overtuigingen die niet overeenkomen met de realiteit
o Vb. je gelooft dat je niet op de hostie mag bijten want dat is het ‘lichaam van Christus’ = religie
o Vb. Voodoo: naald in poppetje stoppen om iemand een pijnscheut te bezorgen = cultuur
Klinische opmerking: zelden heeft de patiënt inzicht in zijn wanen
Voorbeelden
Persoon gelooft dat hij/zij wordt achtervolgd door de overheid, ook al is hier geen bewijs voor
Professor gelooft dat alle studenten eigenlijk spionnen zijn van de directeur om bewijs te verzamelen om hem
te ontslagen. Hij gelooft ook het tegenbewijs niet wanneer een student zijn studentenkaart laat zien, omdat
hij denkt dat deze nagemaakt is… hij blijft zijn overtuiging volhouden
Frequent voorkomende wanen
Achtervolgingswanen
o = Iemand heeft de overtuiging dat hem of haar kwaad zal worden berokkend, dat hij of zij zal worden
aangevallen, door een persoon, organisatie of andere groep mensen
Meest voorkomende waan
Wordt als zeer bedreigend ervaren
Vb. Film Hugo en Linda: Hugo denkt dat zijn moeder lid is van een geheime dienst en hem iets
wil aandoen
Betrekkingswanen
o = Iemand heeft de overtuiging dat bepaalde gebaren, opmerkingen, signalen uit de omgeving
enzovoort aan de betrokkene zelf gericht zijn
o Patiënt denkt dat alles wat er gebeurd, betrekking heeft op hem/haar
o Vb. Film Hugo en Linda: Boodschap op TV is specifiek naar Hugo gericht
Minder frequent voorkomende wanen
Grootheidswanen (= Napoleonwaan / Jezuswaan)
o = Iemand heeft de overtuiging dat hij of zij uitzonderlijke kwaliteiten, rijkdom of roem bezit
o Vb. Film Hugo en Linda: Linda heeft waan dat ze de plannen van atoombom moet bewaken
Erotomane wanen (= Syndroom van Clérambault)
o = Iemand is er onterecht van overtuigd dat iemand anders verliefd is op hem of haar
o Vaak in Hollywoodfilms getoond
Beïnvloedingswanen
o Vb. Gedachteninbreng, Thought broadcasting,
o Zie: Het geheim van de hersenchip – denkt dat gedrag vanuit ruimte gestuurd wordt via een chip
4
DEEL 1: SCHIZOFRENIE-SPECTRUM EN ANDERE PSYCHOTISCHE STOORNISSEN
KERNSYMPTOOM PATHOLOGIE BEHANDELING
PSYCHOTISCH STOORNIS SCHIZOFRENIE EN PSYCHOSE ANTI PSYCHOCTICA
1. HISTORIEK
Aspecifieke bewaring
“Pest- en dolhuizen”
In het begin van de psychiatrische zorg, in de 16de eeuw, werden mensen met schizofrenie (en andere psychische
stoornissen) vaak gewoon weggestoken. Hier was de zorg niet gericht op een specifieke diagnose of behandeling, maar
eerder op het isoleren van deze mensen van de maatschappij. Je moest geen specifieke opleiding gevolgd hebben
voor ervoor te zorgen, je werd er voor betaald om ze onderdak te geven (iedereen kon dat doen, konden zelfs gewoon
in de kelder opgesloten worden)
DOEL: de maatschappij te beschermen tegen (1) de zieken & (2) de “gekke”/”krankzinnigen”.
o want die waren bedreigend
o dus ze moesten opgesloten worden
Huizen zonder zorg
o Geen personeel aanwezig die er iets van af wist
o Iedereen kon daar gaan werken onderdak geven, eten en drinken geven, vastbinden
1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische” personen onderdak te geven (+ per
week 30 schellingen per patiënt)
Specifieke bewaring
“Asylum”
Doel =
o maatschappij beschermen
Eerste instelling: “Bedlam” (St Bethlem’s Hospital London)
o Aanvankelijk: straf voor “immoraliteit”
Immoraliteit = zot zijn door eigen schuld WANT je had immoreel gedrag gesteld
o Later (1700): “patients” eerste keer dat deze term gebruikt werd
Zieke mensen
Geen echte zorg
o Organisatie (1734): curable/incurable
Curable: iets proberen te veranderen bij die mensen
Incurable: niet mogelijk om te genezen
“In the 18th century people used to go there to see the lunatics. For a penny one could peer into their cells,
view the freaks of the "show of Bethlehem" and laugh at their antics, generally of a sexual nature or violent
fights. Entry was free on the first Tuesday of the month. Visitors were permitted to bring long sticks with which
to poke and enrage the inmates. In 1814 there were 96,000 such visits.
o Iedereen kon daar binnenlopen en een stok huren om de mensen ermee op te jutten Freek show
1
,Psychosenzorg
Residentieel verblijf
VERANDERING: Gent, Belgische arts (Jozef Guislain) beslist om in samenwerking met de broeders van liefde soort van
gestichten of hospices op te richten. Het grote hospice dat toen opgericht was is het Guislain ziekenhuis of psychiatrisch
centrum dat nog steeds bestaat aan de rand van Gent (was enorm groot: eigenlijk een soort van klein stadje)
Het was een plaats waar mensen konden verblijven die een ernstige psychiatrische ziekte hadden, en werden
veel humaner behandeld dan in die “asylums”. Het was residentieel verblijf, wat inhoud dat je daar bleef voor
heel je leven…
o Vaak komen jongeren van 18 daaraan want dat is vaak begin van de schizofrenie, beslissing gebeurd
door burgemeester, en niet een arts, om u te plaatsen in een psychiatrisch ziekenhuis
o Mannen en vrouwen apart
o MAAR voor de eerste keer ligt de focus ook op behandeling (er wordt voor u gezorgd)
o Psychiaters werden gezien als aliënisten = mensen die de vreemden behandelden
Er is sprake van “aangeleerde afhankelijkheid”, je bent afhankelijk van het systeem… WANT er werd voor u
gezorgd, je moest niks zelf doen… Ze komen daar terecht op een vroege leeftijd & zijn eigenlijk heel hun leven
afhankelijk van de hulp die ze daar krijgen
Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
Verschillende therapieën: o.a. koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie (bezig zijn)
Draaistoel = waarbij patiënt werd gedraaid in de hoop dat ze daardoor beter werden want
geloofden dat ze verkeerd gedraaid zaten en terug draaien zou helpen (werkte natuurlijk niet)
Artificial hibernation = ijsbad omdat men geloofde dat agressie kon verlagen door
lichaamstemperatuur te verlagen (idee gehaald bij beer in winterslaap), dit was lange tijd een
gangbare behandeling
Elektroshock therapie
1926: ontdekking dat mensen die de gekte hadden (psychotisch, waanideeën, hallucineren)
acuut verbeterden wanneer men een epileptisch insult deden (wanneer een stuipaanval
kregen) tijdelijke vermindering
o Dus wat dacht men? Mochten we nu een keer een stuip aanval kunnen uitlokken, dan
konden we die mensen misschien wel verbeteren zo werden er toestellen ontwikkeld die
stuipaanvallen konden uitlokken
o De eerst elektroshock behandeling had dramatisch gevolgen, want mensen die zo een heftig insult
kregen (dat alle spieren tegelijktijdig aanspannen) dat hun botten gewoonweg braken
o Maar daarna deden ze eerst aan spierverslapping
o Vandaag de dag gebruiken we therapie nog steeds
o Eerste keer dat ze op barbaars wijze iets konden doen aan wanen en hallucinaties
Electroshocktherapie, ook wel elektroconvulsietherapie (ECT) genoemd, is een behandeling waarbij een korte
elektrische stroom door de hersenen wordt gestuurd. Dit gebeurt terwijl de patiënt onder narcose & spierverslapping
is, zodat ze niets voelen. De elektrische stroom veroorzaakt een gecontroleerde epileptische aanval, die helpt om de
werking van de hersenen te beïnvloeden.
Is een behandeling voor patiënten die lijden aan (wanneer andere vormen van behandeling niet werken)
depressie, bipolaire stoornis (manisch-depressieve stoornis) en sommige vormen van psychose (schizofrenie)
2
,Lobotomie
Wat men in die periode ook deed, was een LOBOTOMIE. Ze hadden door dat de
gekte (psychotisch, waanideeën,…) iets te maken had met het brein, en MEN moest
hierop dus op ingrijpen
Lobotomie: ingrijpen in het brein door in de schedel boren (met
schedelboor) en met een soort mes heen & weer te bewegen (maken veel
dingen kapot)
o Gevolg: De patiënten werden daar merkbaar rustiger van, maar enorm barbaars
Variant van “Freeman” = Ice-pick lobotomy (uitvinder van de snelle lobotomie)
o Hij vond het boren van een gat te veel werk dus kwam met het idee om boven de
oogbal te prikken met gereedschap, ice-pick, (door achteraan met een hamer te
slagen) waardoor je direct bij de hersenen zit & heen en weer bewegen
o Gevolg: door lobotomie verloor je veel van je gezonde functies & werd je een
beetje plantaardig
2. SYMPTOMEN
Didactische opmerking
2 termen worden vaak door elkaar gehaald, maar is fout
Symptoom = Dit is een enkel kenmerk of klacht die je kunt
waarnemen of ervaren, zoals hallucinaties, depressieve gevoelens,
slapeloosheid of angst. Symptomen zijn signalen dat er iets aan de
hand kan zijn, maar ze wijzen niet automatisch op een specifieke
diagnose.
o Psychotische symptomen komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar kunnen ook
voorkomen bij stemmingsstoornissen (depressie), middelenmisbruik (LSD°,
persoonlijkheidsstoornissen, dementie,...
Stoornis = ziektebeeld, Dit is een overkoepelende diagnose die wordt gesteld als een persoon een
VERZAMELING VAN SPECIFIEKE symptomen heeft, meestal volgens vastgestelde criteria (bijvoorbeeld in de
DSM-5)
o = ziekten
Voorbeeld: Schizofrenie is een stoornis. Een symptoom hiervan is bv een waan, een hallucinatie (en dit kan een
onderdeel zijn van de stoornis, maar een waan kan ook onderdeel van een andere stoornis of zelf iets helemaal
anders dat geen ziekte is bijvoorbeeld intoxicatie)
Symptoomdomeinen
Afwijkingen in een of meer van de volgende vijf symptoomdomeinen:
o 1) Wanen
o 2) Hallucinaties “ Positieve symptomen”
o 3) Gedesorganiseerde denken
o 4) Gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
o 5) Negatieve symptomen
3
, Positieve symptomen
Het is een Tricky Begrip, want als wij het “positief” zien staan denken wij direct dat iets goed
is… MAAR dit is niet het geval, positieve symptomen zijn die symptomen die een gezond
persoon NIET heeft… Het is gedrag dat eigenlijk erbij komt, door de psychotische stoornis ….
Bijvoorbeeld wanen of hallucinaties, iemand die normaal functioneert heeft GEEN wanen of
hallucinaties, dus het is iets dat er bijgekomen is De term “positief” komt eigenlijk van het
feit dat er iets bijkomt/wordt toegevoegd!!!
Deze positieve symptomen (wanen, hallucinaties, gedesorganiseerd denken) komen door te veel dopamine in het
mesolimbisch systeem
Wanen
Definitie: Een waan is een inhoudelijk denkstoornis, m.a.w de inhoud van het denken is verstoord. Het is een
vaststaande onjuiste overtuiging of denkbeeld dat iemand heeft. Deze overtuiging is niet vatbaar voor correctie, zelfs
niet als anderen logische tegenargumenten aandragen (tegenbewijs).
Kenmerken
Niet passend binnen cultuur of religie
Het gaat om gedachten of overtuigingen die niet overeenkomen met de realiteit
o Vb. je gelooft dat je niet op de hostie mag bijten want dat is het ‘lichaam van Christus’ = religie
o Vb. Voodoo: naald in poppetje stoppen om iemand een pijnscheut te bezorgen = cultuur
Klinische opmerking: zelden heeft de patiënt inzicht in zijn wanen
Voorbeelden
Persoon gelooft dat hij/zij wordt achtervolgd door de overheid, ook al is hier geen bewijs voor
Professor gelooft dat alle studenten eigenlijk spionnen zijn van de directeur om bewijs te verzamelen om hem
te ontslagen. Hij gelooft ook het tegenbewijs niet wanneer een student zijn studentenkaart laat zien, omdat
hij denkt dat deze nagemaakt is… hij blijft zijn overtuiging volhouden
Frequent voorkomende wanen
Achtervolgingswanen
o = Iemand heeft de overtuiging dat hem of haar kwaad zal worden berokkend, dat hij of zij zal worden
aangevallen, door een persoon, organisatie of andere groep mensen
Meest voorkomende waan
Wordt als zeer bedreigend ervaren
Vb. Film Hugo en Linda: Hugo denkt dat zijn moeder lid is van een geheime dienst en hem iets
wil aandoen
Betrekkingswanen
o = Iemand heeft de overtuiging dat bepaalde gebaren, opmerkingen, signalen uit de omgeving
enzovoort aan de betrokkene zelf gericht zijn
o Patiënt denkt dat alles wat er gebeurd, betrekking heeft op hem/haar
o Vb. Film Hugo en Linda: Boodschap op TV is specifiek naar Hugo gericht
Minder frequent voorkomende wanen
Grootheidswanen (= Napoleonwaan / Jezuswaan)
o = Iemand heeft de overtuiging dat hij of zij uitzonderlijke kwaliteiten, rijkdom of roem bezit
o Vb. Film Hugo en Linda: Linda heeft waan dat ze de plannen van atoombom moet bewaken
Erotomane wanen (= Syndroom van Clérambault)
o = Iemand is er onterecht van overtuigd dat iemand anders verliefd is op hem of haar
o Vaak in Hollywoodfilms getoond
Beïnvloedingswanen
o Vb. Gedachteninbreng, Thought broadcasting,
o Zie: Het geheim van de hersenchip – denkt dat gedrag vanuit ruimte gestuurd wordt via een chip
4
