De behavioristische benadering
1. Uitgangspunten en basisbegrippen
In 1913 publiceerde John Watson zijn manifest “Psychology as the Behaviorist
Views It”, waarmee hij een fundamentele ommekeer veroorzaakte in het denken
over psychologie.
Waar de psychoanalyse en andere psychologische stromingen zich richtten op
het innerlijke — gedachten, dromen, fantasieën — vond Watson dat dit niet
wetenschappelijk bestudeerd kon worden. Zulke verschijnselen zijn immers
subjectief en niet observeerbaar.
Volgens Watson moest psychologie zich richten op objectief waarneembaar
gedrag, en gebruikmaken van experimentele, empirische methoden, net
zoals de natuurwetenschappen. Enkel door observatie en meting kon de
psychologie een echte wetenschap worden.
De behavioristische benadering vertrekt vanuit vier belangrijke uitgangspunten.
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en
onze interacties worden bepaald door externe prikkels
in onze omgeving
Behavioristen gaan ervan uit dat de oorzaak van gedrag niet in het individu
zelf ligt, maar in de omgeving.
Ze beschouwen de mens als een wezen dat reageert op prikkels — dit noemen
we een periferalistische visie (periferie = omgeving).
Kernidee: gedrag, gevoelens en gedachten zijn reacties op externe stimuli,
niet op interne mentale processen.
Binnen het behaviorisme:
is geen plaats voor innerlijke of mentale verklaringen;
zijn persoonlijkheidsverschillen niet relevant (Skinner stelde dat
mensen geen persoonlijkheid hebben, maar slechts reageren op hun
omgeving);
wordt vrije wil ontkend — gedrag is volledig deterministisch bepaald
door externe invloeden.
“Het menselijke organisme is een machine; de mens gedraagt zich, als elke
andere machine, op wetmatige en voorspelbare manieren in reactie op externe
,krachten.”
— B.F. Skinner (1953)
Een voorbeeld:
Als Marie geld inzamelt voor een goed doel, ziet de leek haar als een
“goed mens”.
Een behaviorist ziet dat gedrag als aangeleerd: Marie heeft dit gedrag in
het verleden aangeleerd omdat het beloond werd.
De behavioristische kijk op de mens is dus deterministisch: gedrag wordt
volledig bepaald door omgevingsfactoren, niet door vrije keuzes.
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en
onze interacties worden bepaald door wat we geleerd
hebben
Het behaviorisme gaat uit van het idee dat mensen als een blanco blad (tabula
rasa) geboren worden.
Dit idee vindt zijn oorsprong bij Aristoteles, later uitgewerkt door Thomas van
Aquino en vooral door John Locke in de 17e eeuw.
Volgens dit principe hebben mensen geen aangeboren eigenschappen. Alles
wat we doen, voelen en denken, komt voort uit ervaring en leerprocessen.
“Give me a dozen healthy infants... and I’ll guarantee to train any one of them to
become any type of specialist I might select.”
— John Watson (1913)
Belangrijke gevolgen van deze visie:
Gedrag (ook afwijkend of pathologisch gedrag) wordt gezien als
aangeleerd.
→ Daarom kan het met de juiste technieken ook afgeleerd of
omgevormd worden.
Er is geen wezenlijk verschil tussen mensen en dieren: beide reageren
op dezelfde leerprincipes.
→ Dierexperimenten kunnen dus inzichten opleveren over menselijk
gedrag.
Er is geen fundamenteel verschil tussen kinderen en volwassenen wat
leren betreft:
→ beide leren volgens dezelfde wetmatigheden.
Deze uitgangspunten vormen de basis voor gedragsmodificatie en
gedragstherapie.
, 1.3 Een behavioristische benadering gaat uit van het
nurture-model
Binnen het nature-nurture-debat stelt het behaviorisme zich duidelijk aan de
nurture-kant.
Het benadrukt dat opvoeding en omgeving de belangrijkste invloeden zijn op
de ontwikkeling van een persoon.
De nurture-visie:
Gedrag wordt aangeleerd via ervaring en opvoeding.
Kinderen worden geboren als een onbeschreven blad en worden
gevormd door wat de omgeving van hen maakt.
Verschillen tussen mensen (zoals intelligentie, persoonlijkheid of sociale
positie) zijn resultaat van omgevingsfactoren, niet van erfelijkheid.
“De paardrijdende nomade en de astronaut zijn verschillende mensen, maar als
ze bij hun geboorte verwisseld waren, hadden ze elkaars plaats ingenomen.”
— B.F. Skinner (1971)
Deze visie leidde tot pedagogisch optimisme: het geloof dat goede opvoeding
en onderwijs sociale ongelijkheid kunnen verminderen.
Pedagogen ontwikkelden op basis daarvan compensatieprogramma’s om
achterstanden weg te werken.
De nature-visie (tegenhanger)
De nature-benadering benadrukt juist aangeboren factoren zoals
erfelijkheid, anatomie en fysiologie.
Volgens deze visie liggen veel eigenschappen (intelligentie, persoonlijkheid,
geslachtsverschillen) vast bij de geboorte (endogeen).
Die opvatting leidde tot pedagogisch pessimisme: de overtuiging dat
opvoeding weinig kan veranderen aan iemands aanleg.
De hedendaagse visie erkent echter een complexe wisselwerking tussen beide
factoren: gedrag ontstaat uit de interactie tussen erfelijke aanleg en
omgevingsinvloeden.
Voorbeeld: verschillen tussen mannen en vrouwen
De vraag in hoeverre gedragsverschillen tussen mannen en vrouwen
biologisch of sociaal bepaald zijn, illustreert de nature-nurture-discussie.
1. Uitgangspunten en basisbegrippen
In 1913 publiceerde John Watson zijn manifest “Psychology as the Behaviorist
Views It”, waarmee hij een fundamentele ommekeer veroorzaakte in het denken
over psychologie.
Waar de psychoanalyse en andere psychologische stromingen zich richtten op
het innerlijke — gedachten, dromen, fantasieën — vond Watson dat dit niet
wetenschappelijk bestudeerd kon worden. Zulke verschijnselen zijn immers
subjectief en niet observeerbaar.
Volgens Watson moest psychologie zich richten op objectief waarneembaar
gedrag, en gebruikmaken van experimentele, empirische methoden, net
zoals de natuurwetenschappen. Enkel door observatie en meting kon de
psychologie een echte wetenschap worden.
De behavioristische benadering vertrekt vanuit vier belangrijke uitgangspunten.
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en
onze interacties worden bepaald door externe prikkels
in onze omgeving
Behavioristen gaan ervan uit dat de oorzaak van gedrag niet in het individu
zelf ligt, maar in de omgeving.
Ze beschouwen de mens als een wezen dat reageert op prikkels — dit noemen
we een periferalistische visie (periferie = omgeving).
Kernidee: gedrag, gevoelens en gedachten zijn reacties op externe stimuli,
niet op interne mentale processen.
Binnen het behaviorisme:
is geen plaats voor innerlijke of mentale verklaringen;
zijn persoonlijkheidsverschillen niet relevant (Skinner stelde dat
mensen geen persoonlijkheid hebben, maar slechts reageren op hun
omgeving);
wordt vrije wil ontkend — gedrag is volledig deterministisch bepaald
door externe invloeden.
“Het menselijke organisme is een machine; de mens gedraagt zich, als elke
andere machine, op wetmatige en voorspelbare manieren in reactie op externe
,krachten.”
— B.F. Skinner (1953)
Een voorbeeld:
Als Marie geld inzamelt voor een goed doel, ziet de leek haar als een
“goed mens”.
Een behaviorist ziet dat gedrag als aangeleerd: Marie heeft dit gedrag in
het verleden aangeleerd omdat het beloond werd.
De behavioristische kijk op de mens is dus deterministisch: gedrag wordt
volledig bepaald door omgevingsfactoren, niet door vrije keuzes.
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en
onze interacties worden bepaald door wat we geleerd
hebben
Het behaviorisme gaat uit van het idee dat mensen als een blanco blad (tabula
rasa) geboren worden.
Dit idee vindt zijn oorsprong bij Aristoteles, later uitgewerkt door Thomas van
Aquino en vooral door John Locke in de 17e eeuw.
Volgens dit principe hebben mensen geen aangeboren eigenschappen. Alles
wat we doen, voelen en denken, komt voort uit ervaring en leerprocessen.
“Give me a dozen healthy infants... and I’ll guarantee to train any one of them to
become any type of specialist I might select.”
— John Watson (1913)
Belangrijke gevolgen van deze visie:
Gedrag (ook afwijkend of pathologisch gedrag) wordt gezien als
aangeleerd.
→ Daarom kan het met de juiste technieken ook afgeleerd of
omgevormd worden.
Er is geen wezenlijk verschil tussen mensen en dieren: beide reageren
op dezelfde leerprincipes.
→ Dierexperimenten kunnen dus inzichten opleveren over menselijk
gedrag.
Er is geen fundamenteel verschil tussen kinderen en volwassenen wat
leren betreft:
→ beide leren volgens dezelfde wetmatigheden.
Deze uitgangspunten vormen de basis voor gedragsmodificatie en
gedragstherapie.
, 1.3 Een behavioristische benadering gaat uit van het
nurture-model
Binnen het nature-nurture-debat stelt het behaviorisme zich duidelijk aan de
nurture-kant.
Het benadrukt dat opvoeding en omgeving de belangrijkste invloeden zijn op
de ontwikkeling van een persoon.
De nurture-visie:
Gedrag wordt aangeleerd via ervaring en opvoeding.
Kinderen worden geboren als een onbeschreven blad en worden
gevormd door wat de omgeving van hen maakt.
Verschillen tussen mensen (zoals intelligentie, persoonlijkheid of sociale
positie) zijn resultaat van omgevingsfactoren, niet van erfelijkheid.
“De paardrijdende nomade en de astronaut zijn verschillende mensen, maar als
ze bij hun geboorte verwisseld waren, hadden ze elkaars plaats ingenomen.”
— B.F. Skinner (1971)
Deze visie leidde tot pedagogisch optimisme: het geloof dat goede opvoeding
en onderwijs sociale ongelijkheid kunnen verminderen.
Pedagogen ontwikkelden op basis daarvan compensatieprogramma’s om
achterstanden weg te werken.
De nature-visie (tegenhanger)
De nature-benadering benadrukt juist aangeboren factoren zoals
erfelijkheid, anatomie en fysiologie.
Volgens deze visie liggen veel eigenschappen (intelligentie, persoonlijkheid,
geslachtsverschillen) vast bij de geboorte (endogeen).
Die opvatting leidde tot pedagogisch pessimisme: de overtuiging dat
opvoeding weinig kan veranderen aan iemands aanleg.
De hedendaagse visie erkent echter een complexe wisselwerking tussen beide
factoren: gedrag ontstaat uit de interactie tussen erfelijke aanleg en
omgevingsinvloeden.
Voorbeeld: verschillen tussen mannen en vrouwen
De vraag in hoeverre gedragsverschillen tussen mannen en vrouwen
biologisch of sociaal bepaald zijn, illustreert de nature-nurture-discussie.
