INLEIDING
1. WAT IS – EN IS ER NOG – INTERNATIONAAL PUBLIEKRECHT
1.1. Is er nog internationaal publiekrecht?
“Never has [an international law professor] sensed such profound skepticism about the legitimacy and
usefulness of the discipline he teaches…”
“Hasn’t the appalling conflict unfolding before our eyes demonstrated with tremendous eloquence the vanity,
or at least the extreme fragility, of a so-called legal order in relations between states … ?”
“Is it not, therefore, a very serious error and peril to lead people to trust in the rationality of law in an area
where force has the last word?”
- Actua: toespraak van de Israëlische premier Netanyahu op de 80e Algemene Vergadering van
de Verenigde Naties
- Tijdens zijn toespraak heeft driekwart van de aanwezigen de zaal verlaten.
- Netanyahu sprak over een zgn “lawfare”
- Volgens hem voert de int’le gemeenschap geen “warfare” maar een “lawfare”
tegen Israël.
- = daarmee bedoelt hij dat het int’l recht wordt ingezet als wapen tegen
Israël, en dat het gebruik van het int’l publiekrecht zijn beleid belemmert.
- Hij verwees ook naar de “false charge of genocide”, waarmee hij de beschuldigingen van
genocide aan het adres van Israël als onterecht bestempelde.
- De massale zaalverlatting toont echter aan dat het int’l publiekrecht nog steeds betekenis
heeft: het was een protestactie vd aanwezigen tegen de schendingen vh int’l recht.
- Het int’l recht bestaat dus toch nog!
1.2. Het internationaal recht als instrument vd internationale politiek
- Int’l recht is slechts één vd instrumenten van int’le politiek, naast:
- Gewapend geweld
- Economische macht
- Soft power
- Internationaal recht
1
,- Het int’l recht bestaat uit:
(a) Normen
- Recht van samenleving (coëxistentie)
- Dit is het recht dat het vreedzaam samenleven van soevereine staten
regelt: staten wantrouwen elkaar van nature, maar maken afspraken om
vreedzaam te kunnen samenleven.
- Voorbeelden:
- Het verbod op het gebruik van gewapend geweld
- De bescherming van ambassadeurs: je mag ze bv. niet vermoorden.
- Recht van samenwerking (coöperatie)
- Oprichting van regionale organisaties & het maken van verdragen
- Bv. oprichting vd VN
- Bv. het kaderverdrag van de VN inzake klimaatverandering, waarin
alle landen worden geacht samen te werken om de wereld te
beschermen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis.
- → vandaag is er steeds minder samenwerking tss staten, wat betekent
dat er meer nood ontstaat ah handhaven van vreedzame betrekkingen.
- Gelijkheid, stabiliteit, menselijkheid …
→ deze normen hebben vandaag een aanzienlijke invloed op de interne rechtsorde.
- Overal bestaan verdragen die normen opleggen: via deze verdragen
sijpelt het int’l recht binnen in het nationaal recht.
(b) Processen
- = een proces is een opeenvolging van handelingen die tot gevolg hebben dat het
gedrag van internationale actoren wordt beïnvloed.
- Er zijn twee grote soorten processen:
(1) Proces bij de ontwikkeling van het recht
(2) Proces bij de verwerkelijking van het recht
- Voorbeeld: Palestina
- Palestina is nog niet officieel erkend als staat, maar heeft wel het
statuut van staat bij het Internationaal Strafhof (ISH).
- Daarnaast heeft Palestina een waarnemend statuut bij de VN, maar
geen volwaardig lidmaatschap, aangezien daarvoor een stemming in
de Veiligheidsraad vereist is — en daar wordt telkens een veto
uitgesproken door de VS.
2
, - Het Internationaal Gerechtshof (IGH) verwijst echter naar “Palestina”
als een afzonderlijk gebied.
- Dit alles toont aan dat er positieve evoluties plaatsvinden in
de verwerkelijking vh recht op zelfbeschikking van Palestina.
- → Het betreft een proces van int’l recht: Palestina
groeit geleidelijk uit tot een staat.
(c) Discours
(1) Taal
- = het int’l recht is een taal in beweging
- Een gemeenschappelijke taal is nodig voor het recht van
samenleving: op die manier kunnen staten immers communiceren
om bepaalde essentiële dingen af te spreken.
- Taal is disruptief: met taal benoemt men de realiteit, men
kwalificeert dus heel wat zaken, maar op die manier kan men
geweld aandoen aan andere visies op dezelfde realiteit.
- Bv. Terrorist: de term terrorist heeft een zware politiek-
juridische connotatie. Deze kwam naar voren in een
bepaalde context: jaren geleden wilden de VS Palestijnen die
geweld gebruikten kwalificeren als terroristen, terwijl de
andere kant van de wereld de Palestijnen
“bevrijdingsstrijders” noemde.
- → De keuze tussen die twee kwalificaties is van
fundamenteel belang, omdat ze een bepaald
juridisch kader met zich meebrengt.
o Het is dus zeer subjectief.
- Poetin en Oekraïne: Poetin viel Oekraïne binnen, maar sprak
daarbij v/e “speciale militaire operatie” en niet van agressie.
- → Ook Poetin hecht veel belang aan de juridische
kwalificaties.
- Waarden: taal kan gepaard gaan met een kwalificatie; elke
kwalificatie is verbonden aan fundamentele waarden van de
samenleving.
- Voorbeelden:
- Vrijheidsstrijder: iemand die het recht op
zelfbeschikking nastreeft.
- Terrorist: iemand die anderen schendt.
3
, - “Legal imagination”
- = het gaat om het ontwikkelen van nieuwe normen of
concepten, die – wanneer ze ingang vinden ih taalgebruik
v/e professionele groepering – vervolgens de verdere
ontwikkeling vh recht mee gaan bepalen.
- De legal imagination kan een heel belangrijk
instrument zijn voor de ontwikkeling vh int’l recht.
(2) Argumentatie
- = kan plaatsvinden voor de rechtbank of voor de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties.
(d) Techniek
- Creatie en argumentatie
- Techniek om recht te creëren en ermee te argumenteren.
- Geen boogschieten, maar wél biljartspel.
- Boogschutter: pijlen rechtstreeks op het doel richten
→ dat lukt niet ih int’l recht.
- Biljartspel: ballen onrechtstreeks ih doel laten raken → ih int’l recht moet
men doelstellingen onrechtstreeks bereiken.
- Het int’l recht is gericht op de toekomst.
- Men benadert zaken juridisch omdat men daarmee toekomstig gedrag wil
beïnvloeden.
- Bevordering van gewenste uitkomsten + uitbouw van alternatieven
- Een jurist bevordert gewenste uitkomsten en bouwt alternatieven uit; men
moet engineeren om een bepaald doel te bereiken, onder meer via
normen — daarom is de jurist een biljartspeler.
→ het int’l recht is dus niet enkel een verzameling regels, maar ook een manier van
spreken, argumenteren en de wereld benoemen.
4
,1.3. Wat nu met het internationaal recht?
1.3.1. Verschillende visies
(1) E. Benvenisti : Document and preserve
- Benvenisti zegt: “Steek het id koelkast en we zien het binnen 30 jaar wel terug.”
- De professor vindt dat geen goed idee, want dan zou het internationaal
recht aan een volledige generatie verloren gaan, namelijk de onze.
- Bovendien is het niet omdat het recht na de Koude Oorlog bv.
voor de Baltische Staten zijn kracht heeft bewezen, dat dit zich in
de huidige, gevaarlijkere wereld herhaalt.
(2) Ph. Webb & L. Kim: Six viewpoints on the future ...
- Zij maken een onderscheid tussen twee benaderingen:
(a) De universalistische benadering
- = vertrekt vanuit de overtuiging dat int’le normen noodzakelijk zijn
om vrede te brengen en te handhaven.
- Legt nadruk op int’le samenwerking en regelgebaseerde
orde.
(b) De soevereinistische benadering
- = vertrekt van het idee dat samenwerking nooit de overhand kan
krijgen op bruut geweld en machtsverhoudingen.
- Dit leidt tot een realistische of cynische kijk op het int’l
recht:
- Vrede wordt bewaard door grote machten hun
invloedsferen toe te laten.
- Zolang die hun machtsverhoudingen in evenwicht
houden, breekt er geen oorlog uit.
- In zo’n systeem blijft er int’l recht en internationale
transacties, maar die krijgen de vorm van ‘deals’, niet van
verdragen.
- Deal = niet een abstract juridisch instrument (zoals
een verdrag over uitlevering of genocide), maar
een transactie van politieke of commerciële aard:
o “Ik breng vrede in Oekraïne, in ruil voor uw
grondstoffen.”
o “Ik breng vrede in Gaza, en dat zal mij ook
nog veel geld opbrengen.”
5
, - Kortom: een fundamenteel andere kijk op int’l recht –
gebaseerd op onderhandelde macht, niet op juridische
normativiteit.
(3) M. Goldmann: The boomerang effect
- Volgens Gootman tast een gebrek aan respect van de staten voor de int’le
rechtsorde ook de interne rechtsorde van staten aan.
- Hij noemt dit het boomerangeffect: “wie int’l het recht verwaarloost,
ondermijnt uiteindelijk ook de rechtsstaat intern.”
- Mechanisme:
1. Staten die het internationaal recht schenden
- Bv. negeren van mensenrechten, gebruik van geweld,
minachting van soevereiniteit
2. verliezen intern het respect voor rule-based governance.
3. Daardoor verzwakt democratie en rechtsstaat in eigen land.
- Landen waarvan leiders int’l geen respect tonen voor mensenrechten of
int’l normen, verliezen intern ook hun rechtsbesef.
- Uiteindelijk worden wijzelf daar het slachtoffer van.
- Conclusie: er is een direct verband tussen de gezondheid van het int’l
recht en de gezondheid van nationale democratieën.
- Maw: wanneer staten in hun onderlinge betrekkingen te weinig respect tonen
voor de int’le rechtsorde – niet enkel voor machtsverhoudingen, maar ook voor
de grote principes zoals het verbod op het gebruik van gewapend geweld en de
soevereine gelijkheid van staten – dan tast dat ook binnen die staten zelf het idee
aan dat het recht dient om de verhoudingen tussen mensen en rechtssubjecten
te regelen.
- → Daardoor verdwijnt stilaan het geloof dat we rule-based societies
moeten hebben, en dat ondermijnt uiteindelijk ook de democratie.
- → Landen waarvan de leiders herhaaldelijk een loopje nemen met het
internationaal recht, en zich niet bekommeren om mensenrechten in bv.
Oekraïne, Gaza of Afrika, zullen op termijn merken dat ook de
bescherming van de mensenrechten en van de rechtsstaat afkalft.
- → Uiteindelijk worden we daar zelf het slachtoffer van.
(4) M. Milanovic: Dystopian international law
- Volgens Milanovic is het grootste probleem vandaag de afkalving vd democratie.
- Dat sluit aan bij de visie vd professor, die de vraag stelt: “Redden of laten
gaan?”
6
, 1.3.2. Redden of laten gaan? Een Europees perspectief
→ metafoor: het int’l recht ligt op de spoedafdeling.
(a) Eerst moet de “spoedarts” (jurist) nagaan of ze het int’l recht willen redden
- Het int’l publiekrecht ligt daar met breuken en wonden, en de arts vraagt zich af:
- “Gaan we het nog redden, of geven we het een spuitje en laten we het
rustig inslapen?”
- Sommige staten hebben een ander antwoord op die vraag.
- Bv. Trump & Poetin willen het snel mogelijk dood1
- De vraag is dus: wat is ons (Europa) perspectief daarop?
- Dus: eerst moeten we bepalen of we het systeem al dan niet in levend houden.
- Redenen waarom Europa belang heeft bij het behoud vh int’le recht:
(1) Gelijkheid en bescherming van de zwakkeren
- Het int’l recht is gefundeerd op de gelijkheid van staten.
o Zoals een grondwettelijk stelsel in een
democratische staat beschermt het de zwakkeren
tegen de sterkeren.
- Europa behoort niet langer tot de echte grootmachten.
o Dus we hebben een egoïstisch belang bij het
behoud ve systeem dat de zwakkeren beschermt.
o Uit eigenbelang moeten we dus vasthouden aan
het principe vd soevereine gelijkheid van staten.
(2) Stabiliteit
- Europa heeft baat bij rechtszekerheid en stabiliteit.
o Zwakkere staten hebben meestal het meest
voordeel bij voorspelbare en stabiele regels.
§ Vooral de int’le handel heeft grote nood
aan voorspelbaarheid en continuïteit
o Een rule-based international order creëert zo’n
voorspelbaarheid en duurzame samenwerking!
1
Is ironisch, want het systeem na WO II is grotendeels door de VS zelf opgebouwd en nu nemen ze het terug af
7
, - Prof verwijst opnieuw naar Trumps handelpolitiek:
o Die ondermijnt bewust de stabiliteit
o Zijn strategie:
§ Eerst aankondigen dat tarieven 50% zijn
§ dan terugschakelen naar 20%,
§ om vervolgens weer op 50% te landen.
§ Resultaat: verwarring en instabiliteit.
o ! Opgelet: alleen een zeer machtige speler kan
zich dat veroorloven — iemand die bereid
is risico’s te nemen (zoals Trump)
- Conclusie: Europa is dus afhankelijk van
een regelgebaseerde, stabiele internationale orde, en
heeft veel te verliezen bij willekeur en machtspolitiek.
(3) Menselijkheid
- Dit beginsel is ontstaan na WOII
- Zie de preambule vh HVN, die verwijst naar het principe
van de menselijkheid.
o Daaruit volgt dat één vd ultieme doelstellingen vh
int’l recht is:
§ De bescherming van de menselijkheid
§ De bescherming van de mensheid zelf
- Dit principe sluit rechtstreeks aan bij:
o de fundamentele waarden vd EU,
o en de waarden van democratische staten ih
algemeen (“menselijkheid en democratie zijn twee
zijden van dezelfde medaille”).
- De prof keert terug naar zijn medische metafoor van de “spoedafdeling”.
- Twee houdingen tegenover het zieke internationaal recht:
- President Trump, president Poetin, en mogelijk nog anderen
zouden naar het gewonde lichaam vh int’l recht kijken en zeggen:
“Laat maar gaan. Spuitje. We spreken er niet meer over.”
- Europa, daarentegen, moet zeggen: “wij willen het redden. Wij
hebben er belang bij.”
- Het is dus niet louter idealisme, maar ook rationeel
eigenbelang dat Europa motiveert om het int’l recht te
behouden.
8
, (b) Daarna moet de “spoedarts” (jurist) bepalen essentieel is om het int’l recht levend te
houden (de ‘vitale organen’)
- Zoals een spoedarts moet bepalen welke organen vitaal zijn, zo moeten juristen
bepalen:
- Wat zijn de vitale organen van het internationaal recht?
- Wat kan wachten, en wat niet?
→ 3 mogelijke benaderingen:
(1) Jus cogens
- Als jurist zou men geneigd zijn om eerst te kijken naar de interne
structuur van het internationaal publiekrecht.
- Men kan zeggen: “Wat zijn de regels die het systeem zelf als de
belangrijkste beschouwt?”
- = dat zijn de regels van het jus cogens
- Voorbeelden:
- Verbod op genocide
- Verbod op gebruik van gewapend geweld
- Soevereine gelijkheid van staten
- Mensenrechten als dwingend recht
(2) Het recht van coëxistentie
- We kunnen ook vertrekken van het onderscheid tussen het recht
van coëxistentie en het recht van samenwerking:
a) Recht van coëxistentie2
o De meest rudimentaire vorm van int’l recht.
o Richt zich op vreedzaam samenleven, zonder
nood aan diepgaande samenwerking.
o Komt overeen met de soevereinistische
benadering: “Laat ons elk onze eigen weg gaan,
zolang we elkaar met rust laten.”
o Het vormt het minimale kader dat we nodig
hebben om vreedzaam naast elkaar te leven.
§ Maar zelf deze basisregels (waaronder het
verbod op gewapend geweld) staan
vandaag de dag onder druk.
2
Metafoor : “Het is een beetje zoals de relatie die men kan hebben met een ex-lief.” Ga je nog samen naar de cinema? Nee – Ga je nog samen op
café? Nee – Zeg je nog vriendelijk goeiedag als je elkaar tegenkomt? Ja → Dat is het recht van coëxistentie: Geen samenwerking, maar wel
minimaal respect en beleefdheid.
9
, b) Recht van samenwerking
o Hogere graad van integratie en
gemeenschappelijke normen.
o Vereist vertrouwen en wederzijdse afhankelijkheid.
o Is typisch voor de universalistische benadering
van het internationaal recht.
- Volgens de prof bevinden we ons momenteel in een
soevereinistische fase, dus op het minimum van coëxistentie.
(3) Democratie, rechtstaat, mensenrechten?
- Volgens de prof (en Milanovic) is de democratie het vitale orgaan
dat ze we het eerst zouden moeten redden.
- De prof verwijst hierbij ook naar Goldmann (die zegt dat als we
het int’l recht schenden, de democratie zal afkalven).
- Maar volgens de prof ligt de oorzakelijke relatie
andersom: volgens hem kalft het int’l recht af net omdat
de democratie onder vuur ligt.
- Voorbeelden van de afkalving van democratie:
o VS: Het huidige presidentschap is bezig de rechtsstaat en
de democratie af te bouwen.
§ En dat heeft gevolgen buiten de Amerikaanse
grenzen.
o Rusland: Poetin is “geen superdemocraat”, daardoor kan
zij zonder verantwoording honderdduizenden of miljoenen
soldaten naar de dood sturen. Hij heeft de stemmen van
zijn burgers niet nodig — hij koopt ze, verkoopt ze, of
organiseert gewoon geen verkiezingen.
o Israël: heeft “nog nooit zo’n rechtse regering gehad.”
Zolang de oorlog duurt, zijn er geen verkiezingen. →
Democratisch verval gaat hand in hand met voortdurend
conflict.
- Volgens de prof moeten we eerst proberen de democratie in het
Westen te redden, zodat we van daaruit ook het int’l recht beter
kunnen herstellen en beschermen.
- Maw:
o Democratie is de vw voor een stabiel int’l recht
o Int’l recht is het symptoom, niet de oorzaak v crisis
10
1. WAT IS – EN IS ER NOG – INTERNATIONAAL PUBLIEKRECHT
1.1. Is er nog internationaal publiekrecht?
“Never has [an international law professor] sensed such profound skepticism about the legitimacy and
usefulness of the discipline he teaches…”
“Hasn’t the appalling conflict unfolding before our eyes demonstrated with tremendous eloquence the vanity,
or at least the extreme fragility, of a so-called legal order in relations between states … ?”
“Is it not, therefore, a very serious error and peril to lead people to trust in the rationality of law in an area
where force has the last word?”
- Actua: toespraak van de Israëlische premier Netanyahu op de 80e Algemene Vergadering van
de Verenigde Naties
- Tijdens zijn toespraak heeft driekwart van de aanwezigen de zaal verlaten.
- Netanyahu sprak over een zgn “lawfare”
- Volgens hem voert de int’le gemeenschap geen “warfare” maar een “lawfare”
tegen Israël.
- = daarmee bedoelt hij dat het int’l recht wordt ingezet als wapen tegen
Israël, en dat het gebruik van het int’l publiekrecht zijn beleid belemmert.
- Hij verwees ook naar de “false charge of genocide”, waarmee hij de beschuldigingen van
genocide aan het adres van Israël als onterecht bestempelde.
- De massale zaalverlatting toont echter aan dat het int’l publiekrecht nog steeds betekenis
heeft: het was een protestactie vd aanwezigen tegen de schendingen vh int’l recht.
- Het int’l recht bestaat dus toch nog!
1.2. Het internationaal recht als instrument vd internationale politiek
- Int’l recht is slechts één vd instrumenten van int’le politiek, naast:
- Gewapend geweld
- Economische macht
- Soft power
- Internationaal recht
1
,- Het int’l recht bestaat uit:
(a) Normen
- Recht van samenleving (coëxistentie)
- Dit is het recht dat het vreedzaam samenleven van soevereine staten
regelt: staten wantrouwen elkaar van nature, maar maken afspraken om
vreedzaam te kunnen samenleven.
- Voorbeelden:
- Het verbod op het gebruik van gewapend geweld
- De bescherming van ambassadeurs: je mag ze bv. niet vermoorden.
- Recht van samenwerking (coöperatie)
- Oprichting van regionale organisaties & het maken van verdragen
- Bv. oprichting vd VN
- Bv. het kaderverdrag van de VN inzake klimaatverandering, waarin
alle landen worden geacht samen te werken om de wereld te
beschermen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis.
- → vandaag is er steeds minder samenwerking tss staten, wat betekent
dat er meer nood ontstaat ah handhaven van vreedzame betrekkingen.
- Gelijkheid, stabiliteit, menselijkheid …
→ deze normen hebben vandaag een aanzienlijke invloed op de interne rechtsorde.
- Overal bestaan verdragen die normen opleggen: via deze verdragen
sijpelt het int’l recht binnen in het nationaal recht.
(b) Processen
- = een proces is een opeenvolging van handelingen die tot gevolg hebben dat het
gedrag van internationale actoren wordt beïnvloed.
- Er zijn twee grote soorten processen:
(1) Proces bij de ontwikkeling van het recht
(2) Proces bij de verwerkelijking van het recht
- Voorbeeld: Palestina
- Palestina is nog niet officieel erkend als staat, maar heeft wel het
statuut van staat bij het Internationaal Strafhof (ISH).
- Daarnaast heeft Palestina een waarnemend statuut bij de VN, maar
geen volwaardig lidmaatschap, aangezien daarvoor een stemming in
de Veiligheidsraad vereist is — en daar wordt telkens een veto
uitgesproken door de VS.
2
, - Het Internationaal Gerechtshof (IGH) verwijst echter naar “Palestina”
als een afzonderlijk gebied.
- Dit alles toont aan dat er positieve evoluties plaatsvinden in
de verwerkelijking vh recht op zelfbeschikking van Palestina.
- → Het betreft een proces van int’l recht: Palestina
groeit geleidelijk uit tot een staat.
(c) Discours
(1) Taal
- = het int’l recht is een taal in beweging
- Een gemeenschappelijke taal is nodig voor het recht van
samenleving: op die manier kunnen staten immers communiceren
om bepaalde essentiële dingen af te spreken.
- Taal is disruptief: met taal benoemt men de realiteit, men
kwalificeert dus heel wat zaken, maar op die manier kan men
geweld aandoen aan andere visies op dezelfde realiteit.
- Bv. Terrorist: de term terrorist heeft een zware politiek-
juridische connotatie. Deze kwam naar voren in een
bepaalde context: jaren geleden wilden de VS Palestijnen die
geweld gebruikten kwalificeren als terroristen, terwijl de
andere kant van de wereld de Palestijnen
“bevrijdingsstrijders” noemde.
- → De keuze tussen die twee kwalificaties is van
fundamenteel belang, omdat ze een bepaald
juridisch kader met zich meebrengt.
o Het is dus zeer subjectief.
- Poetin en Oekraïne: Poetin viel Oekraïne binnen, maar sprak
daarbij v/e “speciale militaire operatie” en niet van agressie.
- → Ook Poetin hecht veel belang aan de juridische
kwalificaties.
- Waarden: taal kan gepaard gaan met een kwalificatie; elke
kwalificatie is verbonden aan fundamentele waarden van de
samenleving.
- Voorbeelden:
- Vrijheidsstrijder: iemand die het recht op
zelfbeschikking nastreeft.
- Terrorist: iemand die anderen schendt.
3
, - “Legal imagination”
- = het gaat om het ontwikkelen van nieuwe normen of
concepten, die – wanneer ze ingang vinden ih taalgebruik
v/e professionele groepering – vervolgens de verdere
ontwikkeling vh recht mee gaan bepalen.
- De legal imagination kan een heel belangrijk
instrument zijn voor de ontwikkeling vh int’l recht.
(2) Argumentatie
- = kan plaatsvinden voor de rechtbank of voor de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties.
(d) Techniek
- Creatie en argumentatie
- Techniek om recht te creëren en ermee te argumenteren.
- Geen boogschieten, maar wél biljartspel.
- Boogschutter: pijlen rechtstreeks op het doel richten
→ dat lukt niet ih int’l recht.
- Biljartspel: ballen onrechtstreeks ih doel laten raken → ih int’l recht moet
men doelstellingen onrechtstreeks bereiken.
- Het int’l recht is gericht op de toekomst.
- Men benadert zaken juridisch omdat men daarmee toekomstig gedrag wil
beïnvloeden.
- Bevordering van gewenste uitkomsten + uitbouw van alternatieven
- Een jurist bevordert gewenste uitkomsten en bouwt alternatieven uit; men
moet engineeren om een bepaald doel te bereiken, onder meer via
normen — daarom is de jurist een biljartspeler.
→ het int’l recht is dus niet enkel een verzameling regels, maar ook een manier van
spreken, argumenteren en de wereld benoemen.
4
,1.3. Wat nu met het internationaal recht?
1.3.1. Verschillende visies
(1) E. Benvenisti : Document and preserve
- Benvenisti zegt: “Steek het id koelkast en we zien het binnen 30 jaar wel terug.”
- De professor vindt dat geen goed idee, want dan zou het internationaal
recht aan een volledige generatie verloren gaan, namelijk de onze.
- Bovendien is het niet omdat het recht na de Koude Oorlog bv.
voor de Baltische Staten zijn kracht heeft bewezen, dat dit zich in
de huidige, gevaarlijkere wereld herhaalt.
(2) Ph. Webb & L. Kim: Six viewpoints on the future ...
- Zij maken een onderscheid tussen twee benaderingen:
(a) De universalistische benadering
- = vertrekt vanuit de overtuiging dat int’le normen noodzakelijk zijn
om vrede te brengen en te handhaven.
- Legt nadruk op int’le samenwerking en regelgebaseerde
orde.
(b) De soevereinistische benadering
- = vertrekt van het idee dat samenwerking nooit de overhand kan
krijgen op bruut geweld en machtsverhoudingen.
- Dit leidt tot een realistische of cynische kijk op het int’l
recht:
- Vrede wordt bewaard door grote machten hun
invloedsferen toe te laten.
- Zolang die hun machtsverhoudingen in evenwicht
houden, breekt er geen oorlog uit.
- In zo’n systeem blijft er int’l recht en internationale
transacties, maar die krijgen de vorm van ‘deals’, niet van
verdragen.
- Deal = niet een abstract juridisch instrument (zoals
een verdrag over uitlevering of genocide), maar
een transactie van politieke of commerciële aard:
o “Ik breng vrede in Oekraïne, in ruil voor uw
grondstoffen.”
o “Ik breng vrede in Gaza, en dat zal mij ook
nog veel geld opbrengen.”
5
, - Kortom: een fundamenteel andere kijk op int’l recht –
gebaseerd op onderhandelde macht, niet op juridische
normativiteit.
(3) M. Goldmann: The boomerang effect
- Volgens Gootman tast een gebrek aan respect van de staten voor de int’le
rechtsorde ook de interne rechtsorde van staten aan.
- Hij noemt dit het boomerangeffect: “wie int’l het recht verwaarloost,
ondermijnt uiteindelijk ook de rechtsstaat intern.”
- Mechanisme:
1. Staten die het internationaal recht schenden
- Bv. negeren van mensenrechten, gebruik van geweld,
minachting van soevereiniteit
2. verliezen intern het respect voor rule-based governance.
3. Daardoor verzwakt democratie en rechtsstaat in eigen land.
- Landen waarvan leiders int’l geen respect tonen voor mensenrechten of
int’l normen, verliezen intern ook hun rechtsbesef.
- Uiteindelijk worden wijzelf daar het slachtoffer van.
- Conclusie: er is een direct verband tussen de gezondheid van het int’l
recht en de gezondheid van nationale democratieën.
- Maw: wanneer staten in hun onderlinge betrekkingen te weinig respect tonen
voor de int’le rechtsorde – niet enkel voor machtsverhoudingen, maar ook voor
de grote principes zoals het verbod op het gebruik van gewapend geweld en de
soevereine gelijkheid van staten – dan tast dat ook binnen die staten zelf het idee
aan dat het recht dient om de verhoudingen tussen mensen en rechtssubjecten
te regelen.
- → Daardoor verdwijnt stilaan het geloof dat we rule-based societies
moeten hebben, en dat ondermijnt uiteindelijk ook de democratie.
- → Landen waarvan de leiders herhaaldelijk een loopje nemen met het
internationaal recht, en zich niet bekommeren om mensenrechten in bv.
Oekraïne, Gaza of Afrika, zullen op termijn merken dat ook de
bescherming van de mensenrechten en van de rechtsstaat afkalft.
- → Uiteindelijk worden we daar zelf het slachtoffer van.
(4) M. Milanovic: Dystopian international law
- Volgens Milanovic is het grootste probleem vandaag de afkalving vd democratie.
- Dat sluit aan bij de visie vd professor, die de vraag stelt: “Redden of laten
gaan?”
6
, 1.3.2. Redden of laten gaan? Een Europees perspectief
→ metafoor: het int’l recht ligt op de spoedafdeling.
(a) Eerst moet de “spoedarts” (jurist) nagaan of ze het int’l recht willen redden
- Het int’l publiekrecht ligt daar met breuken en wonden, en de arts vraagt zich af:
- “Gaan we het nog redden, of geven we het een spuitje en laten we het
rustig inslapen?”
- Sommige staten hebben een ander antwoord op die vraag.
- Bv. Trump & Poetin willen het snel mogelijk dood1
- De vraag is dus: wat is ons (Europa) perspectief daarop?
- Dus: eerst moeten we bepalen of we het systeem al dan niet in levend houden.
- Redenen waarom Europa belang heeft bij het behoud vh int’le recht:
(1) Gelijkheid en bescherming van de zwakkeren
- Het int’l recht is gefundeerd op de gelijkheid van staten.
o Zoals een grondwettelijk stelsel in een
democratische staat beschermt het de zwakkeren
tegen de sterkeren.
- Europa behoort niet langer tot de echte grootmachten.
o Dus we hebben een egoïstisch belang bij het
behoud ve systeem dat de zwakkeren beschermt.
o Uit eigenbelang moeten we dus vasthouden aan
het principe vd soevereine gelijkheid van staten.
(2) Stabiliteit
- Europa heeft baat bij rechtszekerheid en stabiliteit.
o Zwakkere staten hebben meestal het meest
voordeel bij voorspelbare en stabiele regels.
§ Vooral de int’le handel heeft grote nood
aan voorspelbaarheid en continuïteit
o Een rule-based international order creëert zo’n
voorspelbaarheid en duurzame samenwerking!
1
Is ironisch, want het systeem na WO II is grotendeels door de VS zelf opgebouwd en nu nemen ze het terug af
7
, - Prof verwijst opnieuw naar Trumps handelpolitiek:
o Die ondermijnt bewust de stabiliteit
o Zijn strategie:
§ Eerst aankondigen dat tarieven 50% zijn
§ dan terugschakelen naar 20%,
§ om vervolgens weer op 50% te landen.
§ Resultaat: verwarring en instabiliteit.
o ! Opgelet: alleen een zeer machtige speler kan
zich dat veroorloven — iemand die bereid
is risico’s te nemen (zoals Trump)
- Conclusie: Europa is dus afhankelijk van
een regelgebaseerde, stabiele internationale orde, en
heeft veel te verliezen bij willekeur en machtspolitiek.
(3) Menselijkheid
- Dit beginsel is ontstaan na WOII
- Zie de preambule vh HVN, die verwijst naar het principe
van de menselijkheid.
o Daaruit volgt dat één vd ultieme doelstellingen vh
int’l recht is:
§ De bescherming van de menselijkheid
§ De bescherming van de mensheid zelf
- Dit principe sluit rechtstreeks aan bij:
o de fundamentele waarden vd EU,
o en de waarden van democratische staten ih
algemeen (“menselijkheid en democratie zijn twee
zijden van dezelfde medaille”).
- De prof keert terug naar zijn medische metafoor van de “spoedafdeling”.
- Twee houdingen tegenover het zieke internationaal recht:
- President Trump, president Poetin, en mogelijk nog anderen
zouden naar het gewonde lichaam vh int’l recht kijken en zeggen:
“Laat maar gaan. Spuitje. We spreken er niet meer over.”
- Europa, daarentegen, moet zeggen: “wij willen het redden. Wij
hebben er belang bij.”
- Het is dus niet louter idealisme, maar ook rationeel
eigenbelang dat Europa motiveert om het int’l recht te
behouden.
8
, (b) Daarna moet de “spoedarts” (jurist) bepalen essentieel is om het int’l recht levend te
houden (de ‘vitale organen’)
- Zoals een spoedarts moet bepalen welke organen vitaal zijn, zo moeten juristen
bepalen:
- Wat zijn de vitale organen van het internationaal recht?
- Wat kan wachten, en wat niet?
→ 3 mogelijke benaderingen:
(1) Jus cogens
- Als jurist zou men geneigd zijn om eerst te kijken naar de interne
structuur van het internationaal publiekrecht.
- Men kan zeggen: “Wat zijn de regels die het systeem zelf als de
belangrijkste beschouwt?”
- = dat zijn de regels van het jus cogens
- Voorbeelden:
- Verbod op genocide
- Verbod op gebruik van gewapend geweld
- Soevereine gelijkheid van staten
- Mensenrechten als dwingend recht
(2) Het recht van coëxistentie
- We kunnen ook vertrekken van het onderscheid tussen het recht
van coëxistentie en het recht van samenwerking:
a) Recht van coëxistentie2
o De meest rudimentaire vorm van int’l recht.
o Richt zich op vreedzaam samenleven, zonder
nood aan diepgaande samenwerking.
o Komt overeen met de soevereinistische
benadering: “Laat ons elk onze eigen weg gaan,
zolang we elkaar met rust laten.”
o Het vormt het minimale kader dat we nodig
hebben om vreedzaam naast elkaar te leven.
§ Maar zelf deze basisregels (waaronder het
verbod op gewapend geweld) staan
vandaag de dag onder druk.
2
Metafoor : “Het is een beetje zoals de relatie die men kan hebben met een ex-lief.” Ga je nog samen naar de cinema? Nee – Ga je nog samen op
café? Nee – Zeg je nog vriendelijk goeiedag als je elkaar tegenkomt? Ja → Dat is het recht van coëxistentie: Geen samenwerking, maar wel
minimaal respect en beleefdheid.
9
, b) Recht van samenwerking
o Hogere graad van integratie en
gemeenschappelijke normen.
o Vereist vertrouwen en wederzijdse afhankelijkheid.
o Is typisch voor de universalistische benadering
van het internationaal recht.
- Volgens de prof bevinden we ons momenteel in een
soevereinistische fase, dus op het minimum van coëxistentie.
(3) Democratie, rechtstaat, mensenrechten?
- Volgens de prof (en Milanovic) is de democratie het vitale orgaan
dat ze we het eerst zouden moeten redden.
- De prof verwijst hierbij ook naar Goldmann (die zegt dat als we
het int’l recht schenden, de democratie zal afkalven).
- Maar volgens de prof ligt de oorzakelijke relatie
andersom: volgens hem kalft het int’l recht af net omdat
de democratie onder vuur ligt.
- Voorbeelden van de afkalving van democratie:
o VS: Het huidige presidentschap is bezig de rechtsstaat en
de democratie af te bouwen.
§ En dat heeft gevolgen buiten de Amerikaanse
grenzen.
o Rusland: Poetin is “geen superdemocraat”, daardoor kan
zij zonder verantwoording honderdduizenden of miljoenen
soldaten naar de dood sturen. Hij heeft de stemmen van
zijn burgers niet nodig — hij koopt ze, verkoopt ze, of
organiseert gewoon geen verkiezingen.
o Israël: heeft “nog nooit zo’n rechtse regering gehad.”
Zolang de oorlog duurt, zijn er geen verkiezingen. →
Democratisch verval gaat hand in hand met voortdurend
conflict.
- Volgens de prof moeten we eerst proberen de democratie in het
Westen te redden, zodat we van daaruit ook het int’l recht beter
kunnen herstellen en beschermen.
- Maw:
o Democratie is de vw voor een stabiel int’l recht
o Int’l recht is het symptoom, niet de oorzaak v crisis
10
