HOGESCHOOL LEIDEN
Inleiding Recht
Hoofdlijnen Nederlandse Recht
Charlotte Goemans
2025-2026
HBO-Rechten, Leerjaar 1
,Inhoud
Hoofdstuk 1 – Terreinverkenning............................................................................................................ 4
§1.1 - Is recht saai? .............................................................................................................................. 4
§1.2 Waarom recht?............................................................................................................................ 4
§1.3 Waar vinden we het recht? ......................................................................................................... 4
1. De wet: ........................................................................................................................................ 5
2. Verdrag: ....................................................................................................................................... 7
3. Jurisprudentie .............................................................................................................................. 7
4. Gewoonte .................................................................................................................................... 8
§1.4 Enkele onderscheidingen binnen het recht ................................................................................ 8
H1 Begrippen ....................................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 2 – verbintenissenrecht ....................................................................................................... 11
§2.1 Praktijkvoorbeelden .................................................................................................................. 11
§2.2 Wanneer ontstaat er een overeenkomst? ................................................................................ 11
§2.3 En toch geen overeenkomst? .................................................................................................... 12
H2 begrippen ..................................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 8 – Burgerlijke procesrecht.................................................................................................. 16
§8.1 Inschakeling van de rechter....................................................................................................... 16
§8.2 Rechterlijke organisatie ............................................................................................................. 16
§8.3 Absolute en relatieve bevoegdheid........................................................................................... 17
§8.5 Civiele procedure bij de rechtbank (civiele afdeling) ................................................................ 18
§8.6 Civiele procedure bij de kantonrechter..................................................................................... 19
§8.7 Rechtsmiddelen ......................................................................................................................... 20
1. Verzet ........................................................................................................................................ 20
2. Hoger Beroep............................................................................................................................. 20
3. Cassatie ...................................................................................................................................... 20
H8 begrippen ..................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 9 – Staatsrecht ..................................................................................................................... 23
§9.1 Staat........................................................................................................................................... 23
§9.2 Spreiding van macht: Montesquieu .......................................................................................... 23
§9.3 Spreiding van macht: decentralisatie ........................................................................................ 23
§9.4 Organen van de centrale overheid ............................................................................................ 24
1. Staten-Generaal (parlement) .................................................................................................... 24
2. Regering ..................................................................................................................................... 26
1
, 3. Ministers .................................................................................................................................... 27
4. Staatssecretaris ......................................................................................................................... 27
§9.5 Wetgevende macht bij de centrale overheid ............................................................................ 27
1. Regering en Staten-Generaal .................................................................................................... 28
2. Regering ..................................................................................................................................... 28
3. Minister ..................................................................................................................................... 28
§9.6 Hoe ontstaat een wet in formele zin? ....................................................................................... 29
1. De ‘gewone’ wet in formele zin................................................................................................. 29
2. Wijziging van de Grondwet ....................................................................................................... 30
§9.7 Hoe ontstaat een algemene maatregel van bestuur? ............................................................... 30
§9.8 Hoe ontstaat een ministeriële regeling? ................................................................................... 30
§9.9 (Sub)delegatie............................................................................................................................ 30
§9.14 Provincie .................................................................................................................................. 31
1. Provinciale Staten ...................................................................................................................... 31
2. Gedeputeerde Staten ................................................................................................................ 31
3. Commissaris van de Koning ....................................................................................................... 31
4. Wetgevende macht op provinciaal niveau ................................................................................ 31
5. Bestuurlijke macht op provinciaal niveau ................................................................................. 32
§9.15 Gemeente ................................................................................................................................ 32
H9 begrippen ..................................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 10 – Bestuursrecht en bestuursprocesrecht ....................................................................... 35
§10.1 Relatie overheid – burger ........................................................................................................ 35
§10.2 Overheidshandelingen ............................................................................................................ 35
§10.3 Besluit ...................................................................................................................................... 35
§10.4 Wat is een beschikking? .......................................................................................................... 36
§10.8 Gelede normstelling ................................................................................................................ 36
§10.9 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur ......................................................................... 36
1. Formele beginselen van behoorlijk bestuur .............................................................................. 37
2. Materiële beginselen van behoorlijk bestuur ........................................................................... 37
H10 Begrippen ................................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 11- Strafrecht en strafprocesrecht ...................................................................................... 39
§11.2 Strafprocedure: feitelijke gang van zaken ............................................................................... 39
1. De opsporing ............................................................................................................................. 39
2. Vervolging .................................................................................................................................. 39
2
, 3. Terechtzitting............................................................................................................................. 40
§11.3 Misdrijf en overtreding ............................................................................................................ 40
§11.4 Tenlastelegging ........................................................................................................................ 41
§11.6 Legaliteitsbeginsel ................................................................................................................... 42
§11.9 Strafoplegging.......................................................................................................................... 42
Hoofdstraffen ................................................................................................................................ 42
Bijkomende straffen ...................................................................................................................... 43
Maatregelen .................................................................................................................................. 43
H11 Begrippen ................................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 12 – Europees recht ............................................................................................................. 45
§12.2 Het verdrag .............................................................................................................................. 45
§12.3 Verdrag en internationale organisatie .................................................................................... 45
§12.4 Dualisme en monisme ............................................................................................................. 46
§12.5 EEG, EG, en EU ......................................................................................................................... 46
§12.6 Doelstellingen van de EU ......................................................................................................... 46
1. Totstandkoming van één interne markt .................................................................................... 46
2. Totstandkoming van één monetaire unie ................................................................................. 47
3. Totstandkoming van vrede en welzijn....................................................................................... 47
4. Totstandkoming van vrijheid en veiligheid................................................................................ 47
§12.7 Inrichting van de EU ................................................................................................................ 47
1. Europese Raad ........................................................................................................................... 47
2. Europese Commissie ................................................................................................................. 47
3. Raad van de Europese Unie ....................................................................................................... 48
4. Europese Parlement .................................................................................................................. 48
§12.8 Richtlijnen en verordeningen .................................................................................................. 48
§12.9 Hof van justitie ........................................................................................................................ 49
§12.10 Enkele andere bij verdrag opgerichte Europese organisaties ............................................... 49
1. Benelux ...................................................................................................................................... 50
2. Raad van Europa ........................................................................................................................ 50
H12 Begrippen ................................................................................................................................... 50
3
,Hoofdstuk 1 – Terreinverkenning
§1.1 - Is recht saai?
Recht vormt een centraal onderdeel van het maatschappelijk leven, is even dynamisch maar vaak
ook even complex als het leven zelf.
§1.2 Waarom recht?
Er zijn vier functies van het recht:
1. Allereerst gedragsregels waarvan iedereen in de samenleving vindt, dat zij moeten worden
nageleefd en opgevolgd. Deze ‘normen’ zijn zo belangrijk dat ze worden vastgelegd en als het
niet wordt nageleefd er een straf wordt opgelegd. We spreken hier van de normatieve
functie van het recht.
Het recht schrijft gedragsregels voor die in de samenleving gevolgd moeten worden.
Deze regels zijn gebaseerd op maatschappelijke waarden en idealen.
2. Wij kennen als samenleving een rechterlijke organisatie die bij uitsluiting oordeelt of iemand
moet worden gestraft en zo ja, op welke wijze en met behulp van welke procedure. Dit wordt
ook wel de geschiloplossende functie van het recht genoemd.
De geschiloplossende functie van het recht houdt in dat het recht een systeem van
regels en procedures biedt om conflicten of geschillen tussen burgers, bedrijven,
organisaties en de overheid op te lossen, door middel van een onafhankelijke
rechterlijke macht.
3. Mensen vergeten vaak sommige afspraken te maken bij belangrijke besluiten, dan is er
sprake van additionele functie van het recht.
Als partijen vergeten zijn op een bepaald punt afspraken te maken, geeft het recht
aan welke regel geldt.
4. Heel veel praktische zaken worden door de overheid via het recht geregeld. Daarmee wordt
met behulp van het recht steeds meer maatschappelijk gestuurd. Namelijk de instrumentele
functie van het recht.
De instrumentele functie van het recht verwijst naar het recht als middel of
instrument om gewenste maatschappelijke doelen te bereiken
§1.3 Waar vinden we het recht?
Er zijn in totaal vier rechtsbronnen:
1. De wet
2. Het verdrag (afspraak tussen twee landen)
3. De jurisprudentie (de uitspraak van de rechter)
4. De gewoonte
Hier onder wat nadere uitleg op alle vier de rechtsgebieden:
4
, 1. De wet:
Allereerst zijn er wetten op het terrein van het privaatrecht, ook wel het civiele recht of het
burgerlijk recht genoemd. Je kan het privaatrecht opdelen in personen- en familierecht en
vermogensrecht. Het personen- en familierecht regelt zaken als geboorte, huwelijk, enz. Veel van dit
recht treffen we aan in het Burgerlijk Wetboek. Er is ook het vermogensrecht. Binnen dit
rechtsgebied vallen alle op geld waardeerbare handelingen tussen burgers onderling waaraan
juridische gevolgen verbonden zijn. De regels op het terrein van het vermogensrecht vinden we ook
in het Burgerlijk Wetboek (BW).
Het privaatrecht bestaat ook uit het ondernemingsrecht. Dit is het rechtsgebied dat alles regelt wat
ondernemingen en bedrijven betreft. Traditioneel wordt het ondernemingsrecht tot het privaatrecht
gerekend. Als vak heeft het ondernemingsrecht een zelfstandige ontwikkeling doorgemaakt.
Op het terrein van het privaatrecht is er niet een derde die voor geschil tussen personen in actie
komt, dat moet de burger zelf doen. Een beslissing aan de rechter vragen naar aanleiding van een
tussen twee personen gerezen conflict, noemen we procederen. De regels die op het voeren van
juridische procedures op het terrein van het privaatrecht van toepassing zijn, worden tot het
burgerlijk procesrecht gerekend.
Naast wetten op het gebied van het privaatrecht kennen we wetten op het terrein van het
strafrecht. Kenmerkend voor dit deel van het recht is dat de staat door middel van het Openbaar
Ministerie (OM) actief optreedt om sancties te eisen bij schending van de normen. Bij het strafrecht
bezit de staat een monopoliepositie. Op deze wijze wordt eigenrichting voorkomen. Alleen het OM
kan tot vervolging van strafbare feiten overgaan, zo luidt de hoofdregel.
Het staatsrecht regelt ruwweg gesproken de wijze waarop de Nederlandse overheid wordt
vormgegeven en de invloed die de burgers daarop kunnen uitoefenen. Een zeer belangrijke wet op
dit gebied is de Grondwet, waarin de basisregels van ons staatsbestel (een democratische staat)
staan opgesomd. De wetten die op grond van een dergelijke grondwettelijke opdracht tot stand
komen, noemen we organieke wetten.
Ten slotte kunnen we ook wijzen op wetten die zich begeven op het terrein van het bestuursrecht.
Voor het bestuursrecht heb je het boek Algemene wet bestuursrecht (Awb). Het bestuursrecht heeft
betrekking op de mogelijkheden die de overheid/wetgever heeft om regulerend op te treden ten
aanzien van de maatschappij.
De tot voor kort steeds toenemende
overheidsbemoeienis met het maatschappelijk
leven wordt ook wel karakteristiek aangeduid
met de ontwikkeling van nachtwakersstaat
naar sociale verzorgingsstaat. Als de overheid
zich meer terugkeert, spreken we van
privatisering en deregulering.
5
Inleiding Recht
Hoofdlijnen Nederlandse Recht
Charlotte Goemans
2025-2026
HBO-Rechten, Leerjaar 1
,Inhoud
Hoofdstuk 1 – Terreinverkenning............................................................................................................ 4
§1.1 - Is recht saai? .............................................................................................................................. 4
§1.2 Waarom recht?............................................................................................................................ 4
§1.3 Waar vinden we het recht? ......................................................................................................... 4
1. De wet: ........................................................................................................................................ 5
2. Verdrag: ....................................................................................................................................... 7
3. Jurisprudentie .............................................................................................................................. 7
4. Gewoonte .................................................................................................................................... 8
§1.4 Enkele onderscheidingen binnen het recht ................................................................................ 8
H1 Begrippen ....................................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 2 – verbintenissenrecht ....................................................................................................... 11
§2.1 Praktijkvoorbeelden .................................................................................................................. 11
§2.2 Wanneer ontstaat er een overeenkomst? ................................................................................ 11
§2.3 En toch geen overeenkomst? .................................................................................................... 12
H2 begrippen ..................................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 8 – Burgerlijke procesrecht.................................................................................................. 16
§8.1 Inschakeling van de rechter....................................................................................................... 16
§8.2 Rechterlijke organisatie ............................................................................................................. 16
§8.3 Absolute en relatieve bevoegdheid........................................................................................... 17
§8.5 Civiele procedure bij de rechtbank (civiele afdeling) ................................................................ 18
§8.6 Civiele procedure bij de kantonrechter..................................................................................... 19
§8.7 Rechtsmiddelen ......................................................................................................................... 20
1. Verzet ........................................................................................................................................ 20
2. Hoger Beroep............................................................................................................................. 20
3. Cassatie ...................................................................................................................................... 20
H8 begrippen ..................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 9 – Staatsrecht ..................................................................................................................... 23
§9.1 Staat........................................................................................................................................... 23
§9.2 Spreiding van macht: Montesquieu .......................................................................................... 23
§9.3 Spreiding van macht: decentralisatie ........................................................................................ 23
§9.4 Organen van de centrale overheid ............................................................................................ 24
1. Staten-Generaal (parlement) .................................................................................................... 24
2. Regering ..................................................................................................................................... 26
1
, 3. Ministers .................................................................................................................................... 27
4. Staatssecretaris ......................................................................................................................... 27
§9.5 Wetgevende macht bij de centrale overheid ............................................................................ 27
1. Regering en Staten-Generaal .................................................................................................... 28
2. Regering ..................................................................................................................................... 28
3. Minister ..................................................................................................................................... 28
§9.6 Hoe ontstaat een wet in formele zin? ....................................................................................... 29
1. De ‘gewone’ wet in formele zin................................................................................................. 29
2. Wijziging van de Grondwet ....................................................................................................... 30
§9.7 Hoe ontstaat een algemene maatregel van bestuur? ............................................................... 30
§9.8 Hoe ontstaat een ministeriële regeling? ................................................................................... 30
§9.9 (Sub)delegatie............................................................................................................................ 30
§9.14 Provincie .................................................................................................................................. 31
1. Provinciale Staten ...................................................................................................................... 31
2. Gedeputeerde Staten ................................................................................................................ 31
3. Commissaris van de Koning ....................................................................................................... 31
4. Wetgevende macht op provinciaal niveau ................................................................................ 31
5. Bestuurlijke macht op provinciaal niveau ................................................................................. 32
§9.15 Gemeente ................................................................................................................................ 32
H9 begrippen ..................................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 10 – Bestuursrecht en bestuursprocesrecht ....................................................................... 35
§10.1 Relatie overheid – burger ........................................................................................................ 35
§10.2 Overheidshandelingen ............................................................................................................ 35
§10.3 Besluit ...................................................................................................................................... 35
§10.4 Wat is een beschikking? .......................................................................................................... 36
§10.8 Gelede normstelling ................................................................................................................ 36
§10.9 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur ......................................................................... 36
1. Formele beginselen van behoorlijk bestuur .............................................................................. 37
2. Materiële beginselen van behoorlijk bestuur ........................................................................... 37
H10 Begrippen ................................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 11- Strafrecht en strafprocesrecht ...................................................................................... 39
§11.2 Strafprocedure: feitelijke gang van zaken ............................................................................... 39
1. De opsporing ............................................................................................................................. 39
2. Vervolging .................................................................................................................................. 39
2
, 3. Terechtzitting............................................................................................................................. 40
§11.3 Misdrijf en overtreding ............................................................................................................ 40
§11.4 Tenlastelegging ........................................................................................................................ 41
§11.6 Legaliteitsbeginsel ................................................................................................................... 42
§11.9 Strafoplegging.......................................................................................................................... 42
Hoofdstraffen ................................................................................................................................ 42
Bijkomende straffen ...................................................................................................................... 43
Maatregelen .................................................................................................................................. 43
H11 Begrippen ................................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 12 – Europees recht ............................................................................................................. 45
§12.2 Het verdrag .............................................................................................................................. 45
§12.3 Verdrag en internationale organisatie .................................................................................... 45
§12.4 Dualisme en monisme ............................................................................................................. 46
§12.5 EEG, EG, en EU ......................................................................................................................... 46
§12.6 Doelstellingen van de EU ......................................................................................................... 46
1. Totstandkoming van één interne markt .................................................................................... 46
2. Totstandkoming van één monetaire unie ................................................................................. 47
3. Totstandkoming van vrede en welzijn....................................................................................... 47
4. Totstandkoming van vrijheid en veiligheid................................................................................ 47
§12.7 Inrichting van de EU ................................................................................................................ 47
1. Europese Raad ........................................................................................................................... 47
2. Europese Commissie ................................................................................................................. 47
3. Raad van de Europese Unie ....................................................................................................... 48
4. Europese Parlement .................................................................................................................. 48
§12.8 Richtlijnen en verordeningen .................................................................................................. 48
§12.9 Hof van justitie ........................................................................................................................ 49
§12.10 Enkele andere bij verdrag opgerichte Europese organisaties ............................................... 49
1. Benelux ...................................................................................................................................... 50
2. Raad van Europa ........................................................................................................................ 50
H12 Begrippen ................................................................................................................................... 50
3
,Hoofdstuk 1 – Terreinverkenning
§1.1 - Is recht saai?
Recht vormt een centraal onderdeel van het maatschappelijk leven, is even dynamisch maar vaak
ook even complex als het leven zelf.
§1.2 Waarom recht?
Er zijn vier functies van het recht:
1. Allereerst gedragsregels waarvan iedereen in de samenleving vindt, dat zij moeten worden
nageleefd en opgevolgd. Deze ‘normen’ zijn zo belangrijk dat ze worden vastgelegd en als het
niet wordt nageleefd er een straf wordt opgelegd. We spreken hier van de normatieve
functie van het recht.
Het recht schrijft gedragsregels voor die in de samenleving gevolgd moeten worden.
Deze regels zijn gebaseerd op maatschappelijke waarden en idealen.
2. Wij kennen als samenleving een rechterlijke organisatie die bij uitsluiting oordeelt of iemand
moet worden gestraft en zo ja, op welke wijze en met behulp van welke procedure. Dit wordt
ook wel de geschiloplossende functie van het recht genoemd.
De geschiloplossende functie van het recht houdt in dat het recht een systeem van
regels en procedures biedt om conflicten of geschillen tussen burgers, bedrijven,
organisaties en de overheid op te lossen, door middel van een onafhankelijke
rechterlijke macht.
3. Mensen vergeten vaak sommige afspraken te maken bij belangrijke besluiten, dan is er
sprake van additionele functie van het recht.
Als partijen vergeten zijn op een bepaald punt afspraken te maken, geeft het recht
aan welke regel geldt.
4. Heel veel praktische zaken worden door de overheid via het recht geregeld. Daarmee wordt
met behulp van het recht steeds meer maatschappelijk gestuurd. Namelijk de instrumentele
functie van het recht.
De instrumentele functie van het recht verwijst naar het recht als middel of
instrument om gewenste maatschappelijke doelen te bereiken
§1.3 Waar vinden we het recht?
Er zijn in totaal vier rechtsbronnen:
1. De wet
2. Het verdrag (afspraak tussen twee landen)
3. De jurisprudentie (de uitspraak van de rechter)
4. De gewoonte
Hier onder wat nadere uitleg op alle vier de rechtsgebieden:
4
, 1. De wet:
Allereerst zijn er wetten op het terrein van het privaatrecht, ook wel het civiele recht of het
burgerlijk recht genoemd. Je kan het privaatrecht opdelen in personen- en familierecht en
vermogensrecht. Het personen- en familierecht regelt zaken als geboorte, huwelijk, enz. Veel van dit
recht treffen we aan in het Burgerlijk Wetboek. Er is ook het vermogensrecht. Binnen dit
rechtsgebied vallen alle op geld waardeerbare handelingen tussen burgers onderling waaraan
juridische gevolgen verbonden zijn. De regels op het terrein van het vermogensrecht vinden we ook
in het Burgerlijk Wetboek (BW).
Het privaatrecht bestaat ook uit het ondernemingsrecht. Dit is het rechtsgebied dat alles regelt wat
ondernemingen en bedrijven betreft. Traditioneel wordt het ondernemingsrecht tot het privaatrecht
gerekend. Als vak heeft het ondernemingsrecht een zelfstandige ontwikkeling doorgemaakt.
Op het terrein van het privaatrecht is er niet een derde die voor geschil tussen personen in actie
komt, dat moet de burger zelf doen. Een beslissing aan de rechter vragen naar aanleiding van een
tussen twee personen gerezen conflict, noemen we procederen. De regels die op het voeren van
juridische procedures op het terrein van het privaatrecht van toepassing zijn, worden tot het
burgerlijk procesrecht gerekend.
Naast wetten op het gebied van het privaatrecht kennen we wetten op het terrein van het
strafrecht. Kenmerkend voor dit deel van het recht is dat de staat door middel van het Openbaar
Ministerie (OM) actief optreedt om sancties te eisen bij schending van de normen. Bij het strafrecht
bezit de staat een monopoliepositie. Op deze wijze wordt eigenrichting voorkomen. Alleen het OM
kan tot vervolging van strafbare feiten overgaan, zo luidt de hoofdregel.
Het staatsrecht regelt ruwweg gesproken de wijze waarop de Nederlandse overheid wordt
vormgegeven en de invloed die de burgers daarop kunnen uitoefenen. Een zeer belangrijke wet op
dit gebied is de Grondwet, waarin de basisregels van ons staatsbestel (een democratische staat)
staan opgesomd. De wetten die op grond van een dergelijke grondwettelijke opdracht tot stand
komen, noemen we organieke wetten.
Ten slotte kunnen we ook wijzen op wetten die zich begeven op het terrein van het bestuursrecht.
Voor het bestuursrecht heb je het boek Algemene wet bestuursrecht (Awb). Het bestuursrecht heeft
betrekking op de mogelijkheden die de overheid/wetgever heeft om regulerend op te treden ten
aanzien van de maatschappij.
De tot voor kort steeds toenemende
overheidsbemoeienis met het maatschappelijk
leven wordt ook wel karakteristiek aangeduid
met de ontwikkeling van nachtwakersstaat
naar sociale verzorgingsstaat. Als de overheid
zich meer terugkeert, spreken we van
privatisering en deregulering.
5
