Samenvatting Ontwikkelingspsychologie

Kinderen en jongeren in ontwikkeling
28/11/2024 HOORCOLLEGE 1

WEGWIJS IN HET VAK




VISIE OP ONTWIKKELING

 Wat is ontwikkeling?




o Ongunstig:
 Bejaarde die slechtziend wordt
 Ongeval, trauma, emotionele verwaarlozing, ziekte
 Fantasie verliezen, lenigheid verliezen
 Hoe ontwikkelen wij?
o Door de genen, DNA (erfelijke factoren) = Nature
 Haarkleur, oogkleur
 Erfelijke ziektes
 Geslacht
 Je temperament
 Tweeling is bewijs van nature
o Door de opvoeding, de omgeving, ervaringen (omgevingsfactoren) =
Nurture
 Taal
 Religie, cultuur
 Vrienden, gezinssituatie
 Tweeling heeft andere vrienden, ander hobby’s,…
o Zelf richting geven aan ons eigen leven = Zelfbepaling
 Hoeksteen van de zelfdeterminatietheorie (ZDT) (Deci & Ryan)
 zegt iets over de motivatie van een kind of jongere in hun
persoonlijkheidsontwikkeling en groei
 Kinderen en jongeren groeien door:
 Hun exploratiedrang en nieuwsgierigheid
 Normen en waarden eigen te maken
 Een eigen identiteit te ontwikkelen (intern kompas)
o In hoeverre kan je zelf beslissingen maken

1

, o Autonomie: ervaren van psychologische vrijheid/ keuze bij activiteit
o Verbondenheid: ervaren van een warme en hechte band met
anderen
o Competentie: gevoel van activiteit succesvol kunnen uitvoeren
(huiswerk zelfstandig maken)
 Verschillen in de ontwikkeling?
o Iedereen ontwikkelt op een andere manier: het ‘gemiddelde kind’ bestaat
niet
o Toch specifieke kenmerken van de ontwikkeling in elke leeftijdscategorie
(referentiekader)
 Baby (0-1j)
 Peuter (1-3j)
 Kleuter (3-6j)
 Lager schoolkind (6-12j)
 Adolescent (12-18j)
 Bv. leren stappen, zindelijkheid, eerste woordjes…
o Inspelen op kritische of gevoelige periodes in de ontwikkeling van een kind
of jongere
 Bv. ontluikende geletterdheid bij 5-6 jarigen
o Referentiekader voor elk ontwikkelingsdomein mag niet als NORM gezien
worden (diversiteit)

HORIZONTALE EN VERTICALE SAMENHANG IN DE ONTWIKKELING

 Horizontale samenhang
o Samenhang in de ontwikkeling binnen één ontwikkelingsdomein of
ervaringsgebied doorheen de verschillende levensfasen
 Groeipatronen binnen motorische en zintuigelijke ontwikkeling
o PROXIMODISTALE groeipatroon: van binnen naar buiten
 Grove motoriek, grijpen en stift vastpakken (binnen)
 Fijne motoriek, knopen dichtdoen (buiten)
o CEFALOCAUDALE groeipatroon: van kop tot teen
 Eerst hoofd opheffen, bovenlichaam eerst
 Dan romp opheffen
 Daarna kruipen, benen doen mee


2

,  Verticale samenhang
o Samenhang in de ontwikkeling binnen één leeftijdsfase tussen de
verschillende ontwikkelingsdomeinen.



13/01/2025 HOORCOLLEGE 3

QUIZVRAGEN

 De ‘theory of mind’ van kinderen zorgt ervoor dat ze steeds beter zaken kunnen
onthouden, zoals bv. liedjes en versjes
o Fout, theory of mind zorgt ervoor dat kinderen zich in de ander kan
verplaatsen
 Sociale ontwikkeling
 Onderzoeker: Flavell
 De sociale glimlach bij een baby mag je niet verwarren met de gastric smile, dit is
een glimlach die al na de eerste dagen na de geboorte waarneembaar is, met
trekjes rond de mond en wangen, als uiting van gevoelens van welbehagen na het
drinken
o Sociale: heel het gelaat is erbij betrokken, je gaat oogcontact maken, bij
gastric smile niet
 Sociale ontwikkeling
 Alice zegt ‘alo’ wanneer ze de speelgoedtelefoon aan haar oor brengt. Ze bevindt
zich in:
o Het pre-operationeel stadium volgens Piaget
o De uitgestelde imitatie  ze kan het onthouden
 Cognitieve ontwikkeling
 Ontwikkelingsstadia!!! Vanbuiten kennen
 Link de niveaus van kohlberg aan de stadia
o Preconventionele moraliteit  oriëntatie op straf en gehoorzaamheid
 1e stadium
o Post-conventionele moraliteit  oriëntatie op sociale contracten
 3e stadium
 Niet iedereen bereikt dit niveau, stap verder dan de regels, rekening
houden met wat iemand nodig heeft
o Conventionele moraliteit  oriëntatie op wetten en plichten
 2e stadium
 Het gangbare, de meerderheid van de bevolking volgt het
o Dilemma’s van Heinz
 Morele ontwikkeling
 Genieten, ontspanning en innerlijke rust, vitaliteit, openheid, zelfvertrouwen, in
voeling met zichzelf… Dit zijn kenmerken van welbevinden
o = contentement
o Emotionele ontwikkeling
 Roman – verstarring – meervoudig – zelfconcept … Aan welk ontwikkelingsdomein
kunnen we deze begrippen linken
o Identiteitsontwikkeling
 Erikson: model van ideaal zelf – sociaal zelf – zelfconcept
 Mahnof?



3

,  ‘ik vind dat je overal vlekkeloos Algmeen Nederlands moet praten,
dialectgebruikers zijn geen taalgebruikers.’ Dit is een voorbeeld van verstarring


CASUS 1

 Pieter kan zich verplaatsen in de andere mensen als zijn mama zegt dat iedereen
rust wilt, houdt hij zich in stilte bezig
o Sociale ontwikkeling (Theory of mind)

 Lotte heeft een externe factor nodig om zich rustig te kunnen gedragen
(preconventionele moraliteit), Pieter kan wel het perspectief van de ander
innemen (conventionele moraliteit)
o Morele ontwikkeling
 Perspectief kunnen nemen van de ander (Pieter), egocentrisme  3-bergen-
experiment van Piaget (Lotte)
o Cognitieve ontwikkeling

CASUS 2

 Het verwerken en omgaan met emoties, het omzetten van emoties in woorden in
een dagboek
o Emotionele ontwikkeling
 Ze vindt peergroups belangrijk en ze wilt erbij horen (sociale zelf)
o Identiteitsontwikkeling
 Ze wilt erbij horen, ze heeft nood aan sociaal contact, Theory of mind  ze kan
zich inleven in de persoon die geen uitnodiging krijgt
o Sociale ontwikkeling
 Post-conventionele moraliteit, abstract denken
o Morele ontwikkeling
 Je moet abstract kunnen denken om je emoties te kunnen beschrijven
o Cognitieve ontwikkeling

VOORBEELDVRAGEN

 Welke stelling over kinderen en in staat zijn tot knopen van hun jas open en dicht
te doen is correct
o Het proximodistaal groeipatroon maakt dat oudere kleuters hiertoe in staat
zijn
 Als je jonge kinderen (3-5j) kan wijsmaken dat als je hun koekje in 2 breekt, ze
meer koek hebben dan ervoor, komt dit door gebrek aan conservatienotie
 Welke stelling over het aantonen van egocentrisme in een fase van de cognitieve
ontwikkeling van de kinderen is correct
o Het drie-bergen-experiment toont dit aan binnen de pre-operationele fase
 Hieronder volgen twee stellingen omtrent de morele ontwikkeling van de peuter.
Beoordeel deze stellingen op hun juistheid
o De peuter beschikt over een spiegelgeweten. Dit wilt zeggen dat de peuter
weet waarom iets mag en niet mag
o De peuter zal zeggen dat Heinz niet mag stelen, omdat Heinz dan naar de
gevangenis moet
 Stelling 1 is fout, stelling 2 is juist
 Regelmatig komen we dit tegen met onze 5-jarige dochter: ze merkt iets (kleins,
een detail) op waar wij in eerste instantie geen aandacht voor hebben. Zo merkte

4