Tess Van Acker
Nicola Setari
Inhoudstafel
1. De oorsprong van het maken en tonen van beelden, van het paleolithicum naar het
eerste museum.
1.1. Het paleolithicum en de weg naar figuratieve beeldvorming
1.2. Hoe kunnen we paleolitische kunst interpreteren? Vrouwelijke beeldjes en heilige grotten
1.3. Meer recente interpretaties van paleolitische kunst, structuralisme, sjamanisme en veranderde bewustzijntoestande,
Experiment: “Drie beelden die belangerijk zijn voor je”
1.4. “The Cave of Forgotten Dreams” van Werner Herzog, grotten van Lascaux en Altamira en Het eerste museum
2. De rol van utopie en inheemse kritiek in de interacties en conflicten tussen Westerse en
niet-westerse culturen van de verovering van Mexico.
2.1. Utopia en kolonisatie
2.2. Visuele soeveraniteit en de inheemse kritiek
3. Visuele antropologie: van het representeren van niet-westerse culturen naar de
kunstenaars als antropoloog
3.1. “Nature vs Nurture” debaat en het begin van de visuele antropologie
3.2. Ethno-fictie, postkoloniale cinema en auto-etnografie
3.3. Gastlezing Danny Veys, de kunstenaar als antropoloog
3.4. Indigenous media en Sensory anthropology
1
, Tess Van Acker
Inleiding
Wat is visuele antropologie
- Wat is visuele antropologie
• Visuele antropologie is het deelgebied van de antropologie, en specifiek van de culturele antropologie:
§ Maakt gebruik van media (tekenen, fotografie en film, maar ook nieuw media) om te onderzoeken wat
het betekent mens te zijn.
• Het gaat niet alleen om het vastleggen van culturen maar ook begrijpen waarom mensen beelden maken.
- Verschil tussen visuele antropologie vs. etnografie
• Etnografische film:
§ Methode om te beschrijven goe een groep mensen samen leeft, vaak vanuit afstand en verzamelde
data.
§ Kritiek op de casestudies/etnografie:
o Mensen worden behandelt alsof ze ‘data’ zijn
o volgens Ingold moeten mensen in de toekomst meer samenwerken met kunst en filosofie,
ze moeten hun verzetten tegen de druk van bijvoorbeeld universiteiten om snelle resultaten
te leveren.
• Visuele antropologie:
§ Onderzoekt de mogelijkheden en voorwaarden van het menselijk leven
§ Bij de antropologie stelt men vragen waar GEEN vaste antwoorden op zijn.
§ Men zoekt samenerking met mensen (ze nemen deel aan de observatie en kijken niet op afstand),
Bijvoorbeeld: niet alleen kijken hoe iemand kookt maar ook mee koken.
- Parallax effect (Faye Ginsbrug):
• Betekent kijken vanuit twee perspectieven:
§ Vanuit inheemse media (Films & video’s gemaakt door inheemse volkeren om hun verhaal te vertellen)
§ Vanuit etnografische films (Film’s & video’s die gemaakt zijn van buitenaf)
• Het is belangrijk om niet over de inheemse mensen te praten maar om met hen samen te werken
• Zo een films maken over bv inheemse volkeren is voor hun niet alleen een artistieke activiteit maar ook van
politiek belang om hun uit te drukken en te tonen wie ze zijn.
- Culturele Theorieën: Ursula Le Guin en Antropologische Kritiek
• Ursula Le Guin, Carrier Bag Theory:
§ Er wordt vaak gedacht dat cultuur begon met jagers die wapens maakten en heldendaden verrichten,
Ursula Le Guin zegt hier iets anders over:
o De allereerste uitvinding was waarschijnlijk niet het wapen maar de ‘container’ zoals een
zak of een pot, het draaide om verzamelen en bewaren van voedsel.
o Le Guin is een feministische denker en wijst erop dat het verzamelen (vaak het werk van
vrouwen) cruciaal was voor het overleven. Containers maakten het mogelijk om voesdel te
bewaren.
- Paleoantropologie en de operationele keten (Chaîne Opératoire)
• Paleoantropologie: vakgebied dat onderzoekt hoe de mensheid is ontstaan en zich in de prehistorie heeft
ontwikkeld.
• Chaine Operatoire = Een methode die essentiele is voor de paleoantropologie om de operationele keten, chaine
operatoire, die moet hebben geleid tot het maken van die artefacten, opnieuw na te spelen.
2
, Tess Van Acker
1. De oorsprong van het maken en tonen van beelden, van het paleolithicum
naar het eerste museum.
1.1. Het paleolithicum en de weg naar figuratieve beeldvorming
- Filosofische antropologie:
• Wat?
§ De tak van de filosofie die zich richt op wat de menselijke natuur is
§ De filosofische antropologie benadert de mens niet via wetenschap maar via denken en bewustzijn
• Moderne start:
§ De Visuele antropologie begon in de jaren 1920 onder leiding van Max Scheller:
§ Max scheller:
o Filosoof
o Behoort tot de fenomenologische school (filosofische richting die menselijke ervaring
centraal stelt.)
• Oudere bronnen dat invloed hadden op het ontstaan van de visuele antropologie:
§ Socrates
o Heeft de aanzet gegeven tot het filosofisch onderzoek naar de menselijke natuur.
§ Plato
§ Aristoteles
§ Augustinus van Hippo
- Filosofische antropologie en beeldvorming – Hans Jonas:
• Wie was Hans Jonas?
§ Was leerling van Martin Heidegger, maar brak later met hem omdat Heidegger banden had met de
Nazipartij in Duitsland.
• ‘Verschijnsel van het leven’ – Hans Jonas:
§ Legde in zijn boek het verschil uit tussen:
o Anorganische materie (dingen zonder leven, bv: stenen of water) VS vegatief leven (dingen
die leven maar niet waarnemen, bv planten)
o Vegatief leven VS dierlijk leven (die leven, waarnemen, bewegen en gevoelens hebben)
o Dierlijk leven VS menselijk leven (die ook beelden kunnen maken en begrijpen)
§ Hij beschouwde ‘het vermogen hebben om beelden te maken en te begrijpen’ een essentieel kenmerk
van het menselijk leven, dit is een kenmerk dat ons onderscheid van het dierlijk leven.
§ Wat is specifiek aan een afbeelding?
1. Een afbeelding heeft een gelijkenis met iets anders/een voorwerp
Þ (Bv een gravure van een rendier, lijkt op een rendier)
2. De gelijkenis met dat ander voorwerp is opzettelijk gemaakt om iets aan te tonen:
Þ Bv: iemand maakt de gravure van het rendier omdat hij het rendier wil
voorstellen
3. Het is een imitatie en niet volledig hetzelfde, het is een voorstelling en geen simulatie
Þ Bv: de gravure toont alleen de vorm van het rendier, niet zijn geur of gedrag.
4. De maker maakt een selectie van wat of hoe hij iets wil afbeelden, ruimte voor interpretatie
Þ Bv: misschien wordt alleen het gewei benadrukt omdat het belangrijk is voor de
betekenis.
5. Vroeger (Bv: de Fontalés – lepel) moest een afbeelding lijken op het gene dat de maker
wou afbeelden, na verloopt van tijd moest dit niet meer en was het belangrijker dat de
boodschap van de afbeelding overkwam.)
Þ Bv: Vroeger moest het rendier op het rendier lijken, later was het belangrijk dat
mensen begrepen wat je ermee bedoelde.
6. Een afbeelding gaat om de visuele vorm, niet om de exacte afmetingen of kleuren.
Þ Bv: de rendieren toont de dieren zonder dat ze op ware grote of kleur zijn, het
gaat puur om de visuele vorm.
7. Het beeld is in rust (het kan ook in een actie zijn weergeven maar het beweegt niet echt).
Þ Bv: een rennend rendier beweegt in de tekening niet echt.
3
, Tess Van Acker
8. Het beeld staat los van het object waarop het staat, dat heeft 3 gevolgen
a) Je kan het kopiëren
b) Er kunnen meerdere versies zijn van hetzelfde beeld
c) Één beeld kan meerdere dingen voorstellen
Þ Vb: De rendiergravure kan op een andere lepel herhaald worden, een abstract
symbool kan meerdere betekenissen krijgen.
9. De Afbeelding bestaat uit verschillende vormen die zo geplaatst zijn dat ze esthetisch goed
passen bij het oppervlak waarop ze staan
Þ Vb: De rendieren zijn zo gerangschikt dat ze mooi op het oppervlak van de lepel
passen, het blijft functioneel en esthetisch
10.
§ De Fontalés-lepel:
o Ontwerp en kunst van 15.000 jaar geleden
o De lepel werd waarschijnlijk gebruikt voor het maken van eten (mogelijks rendiervlees)
o Het is gemaakt van rendiergewei, in het handvat is een rendierpootje gesneden en in het
oppervlak zijn rendieren gegraveerd.
Þ De rendieren zijn symmetrisch afgebeeld, symmetrie geeft vaak het gevoel van
orde, respect en schoonheid. Dit suggereert dat de afbeelding zorgvuldig is
gemaakt.
o Het is moeilijk om te weten of de afbeelding een verhaal verteld maar het is wel zeker dat
het geen samenstelling is van meerdere gebeurtenissen.:
Þ De afbeelding wisselt rendieren met donkere manen af met rendieren met lichte
manen af, dit wordt gedaan om hun geslacht te karakteriseren.
Þ Bijzonder is dat rendieren de enige hertensoort zijn waar zowel mannen als
vrouwen een gewei hebben à misschien wil de afbeelding dit juist
benadrukken?
Þ Het beeld laat een balans in de natuur zien
o Technisch: er wordt gebruik gemaakt van arcering (kleine parallelle lijntjes die samen een
schaduweffect geven). Dat is SPECIAAL want die techniek werd pas veel later (in de
middeleeuwen echt ontwikkeld in de kunst.
4
Nicola Setari
Inhoudstafel
1. De oorsprong van het maken en tonen van beelden, van het paleolithicum naar het
eerste museum.
1.1. Het paleolithicum en de weg naar figuratieve beeldvorming
1.2. Hoe kunnen we paleolitische kunst interpreteren? Vrouwelijke beeldjes en heilige grotten
1.3. Meer recente interpretaties van paleolitische kunst, structuralisme, sjamanisme en veranderde bewustzijntoestande,
Experiment: “Drie beelden die belangerijk zijn voor je”
1.4. “The Cave of Forgotten Dreams” van Werner Herzog, grotten van Lascaux en Altamira en Het eerste museum
2. De rol van utopie en inheemse kritiek in de interacties en conflicten tussen Westerse en
niet-westerse culturen van de verovering van Mexico.
2.1. Utopia en kolonisatie
2.2. Visuele soeveraniteit en de inheemse kritiek
3. Visuele antropologie: van het representeren van niet-westerse culturen naar de
kunstenaars als antropoloog
3.1. “Nature vs Nurture” debaat en het begin van de visuele antropologie
3.2. Ethno-fictie, postkoloniale cinema en auto-etnografie
3.3. Gastlezing Danny Veys, de kunstenaar als antropoloog
3.4. Indigenous media en Sensory anthropology
1
, Tess Van Acker
Inleiding
Wat is visuele antropologie
- Wat is visuele antropologie
• Visuele antropologie is het deelgebied van de antropologie, en specifiek van de culturele antropologie:
§ Maakt gebruik van media (tekenen, fotografie en film, maar ook nieuw media) om te onderzoeken wat
het betekent mens te zijn.
• Het gaat niet alleen om het vastleggen van culturen maar ook begrijpen waarom mensen beelden maken.
- Verschil tussen visuele antropologie vs. etnografie
• Etnografische film:
§ Methode om te beschrijven goe een groep mensen samen leeft, vaak vanuit afstand en verzamelde
data.
§ Kritiek op de casestudies/etnografie:
o Mensen worden behandelt alsof ze ‘data’ zijn
o volgens Ingold moeten mensen in de toekomst meer samenwerken met kunst en filosofie,
ze moeten hun verzetten tegen de druk van bijvoorbeeld universiteiten om snelle resultaten
te leveren.
• Visuele antropologie:
§ Onderzoekt de mogelijkheden en voorwaarden van het menselijk leven
§ Bij de antropologie stelt men vragen waar GEEN vaste antwoorden op zijn.
§ Men zoekt samenerking met mensen (ze nemen deel aan de observatie en kijken niet op afstand),
Bijvoorbeeld: niet alleen kijken hoe iemand kookt maar ook mee koken.
- Parallax effect (Faye Ginsbrug):
• Betekent kijken vanuit twee perspectieven:
§ Vanuit inheemse media (Films & video’s gemaakt door inheemse volkeren om hun verhaal te vertellen)
§ Vanuit etnografische films (Film’s & video’s die gemaakt zijn van buitenaf)
• Het is belangrijk om niet over de inheemse mensen te praten maar om met hen samen te werken
• Zo een films maken over bv inheemse volkeren is voor hun niet alleen een artistieke activiteit maar ook van
politiek belang om hun uit te drukken en te tonen wie ze zijn.
- Culturele Theorieën: Ursula Le Guin en Antropologische Kritiek
• Ursula Le Guin, Carrier Bag Theory:
§ Er wordt vaak gedacht dat cultuur begon met jagers die wapens maakten en heldendaden verrichten,
Ursula Le Guin zegt hier iets anders over:
o De allereerste uitvinding was waarschijnlijk niet het wapen maar de ‘container’ zoals een
zak of een pot, het draaide om verzamelen en bewaren van voedsel.
o Le Guin is een feministische denker en wijst erop dat het verzamelen (vaak het werk van
vrouwen) cruciaal was voor het overleven. Containers maakten het mogelijk om voesdel te
bewaren.
- Paleoantropologie en de operationele keten (Chaîne Opératoire)
• Paleoantropologie: vakgebied dat onderzoekt hoe de mensheid is ontstaan en zich in de prehistorie heeft
ontwikkeld.
• Chaine Operatoire = Een methode die essentiele is voor de paleoantropologie om de operationele keten, chaine
operatoire, die moet hebben geleid tot het maken van die artefacten, opnieuw na te spelen.
2
, Tess Van Acker
1. De oorsprong van het maken en tonen van beelden, van het paleolithicum
naar het eerste museum.
1.1. Het paleolithicum en de weg naar figuratieve beeldvorming
- Filosofische antropologie:
• Wat?
§ De tak van de filosofie die zich richt op wat de menselijke natuur is
§ De filosofische antropologie benadert de mens niet via wetenschap maar via denken en bewustzijn
• Moderne start:
§ De Visuele antropologie begon in de jaren 1920 onder leiding van Max Scheller:
§ Max scheller:
o Filosoof
o Behoort tot de fenomenologische school (filosofische richting die menselijke ervaring
centraal stelt.)
• Oudere bronnen dat invloed hadden op het ontstaan van de visuele antropologie:
§ Socrates
o Heeft de aanzet gegeven tot het filosofisch onderzoek naar de menselijke natuur.
§ Plato
§ Aristoteles
§ Augustinus van Hippo
- Filosofische antropologie en beeldvorming – Hans Jonas:
• Wie was Hans Jonas?
§ Was leerling van Martin Heidegger, maar brak later met hem omdat Heidegger banden had met de
Nazipartij in Duitsland.
• ‘Verschijnsel van het leven’ – Hans Jonas:
§ Legde in zijn boek het verschil uit tussen:
o Anorganische materie (dingen zonder leven, bv: stenen of water) VS vegatief leven (dingen
die leven maar niet waarnemen, bv planten)
o Vegatief leven VS dierlijk leven (die leven, waarnemen, bewegen en gevoelens hebben)
o Dierlijk leven VS menselijk leven (die ook beelden kunnen maken en begrijpen)
§ Hij beschouwde ‘het vermogen hebben om beelden te maken en te begrijpen’ een essentieel kenmerk
van het menselijk leven, dit is een kenmerk dat ons onderscheid van het dierlijk leven.
§ Wat is specifiek aan een afbeelding?
1. Een afbeelding heeft een gelijkenis met iets anders/een voorwerp
Þ (Bv een gravure van een rendier, lijkt op een rendier)
2. De gelijkenis met dat ander voorwerp is opzettelijk gemaakt om iets aan te tonen:
Þ Bv: iemand maakt de gravure van het rendier omdat hij het rendier wil
voorstellen
3. Het is een imitatie en niet volledig hetzelfde, het is een voorstelling en geen simulatie
Þ Bv: de gravure toont alleen de vorm van het rendier, niet zijn geur of gedrag.
4. De maker maakt een selectie van wat of hoe hij iets wil afbeelden, ruimte voor interpretatie
Þ Bv: misschien wordt alleen het gewei benadrukt omdat het belangrijk is voor de
betekenis.
5. Vroeger (Bv: de Fontalés – lepel) moest een afbeelding lijken op het gene dat de maker
wou afbeelden, na verloopt van tijd moest dit niet meer en was het belangrijker dat de
boodschap van de afbeelding overkwam.)
Þ Bv: Vroeger moest het rendier op het rendier lijken, later was het belangrijk dat
mensen begrepen wat je ermee bedoelde.
6. Een afbeelding gaat om de visuele vorm, niet om de exacte afmetingen of kleuren.
Þ Bv: de rendieren toont de dieren zonder dat ze op ware grote of kleur zijn, het
gaat puur om de visuele vorm.
7. Het beeld is in rust (het kan ook in een actie zijn weergeven maar het beweegt niet echt).
Þ Bv: een rennend rendier beweegt in de tekening niet echt.
3
, Tess Van Acker
8. Het beeld staat los van het object waarop het staat, dat heeft 3 gevolgen
a) Je kan het kopiëren
b) Er kunnen meerdere versies zijn van hetzelfde beeld
c) Één beeld kan meerdere dingen voorstellen
Þ Vb: De rendiergravure kan op een andere lepel herhaald worden, een abstract
symbool kan meerdere betekenissen krijgen.
9. De Afbeelding bestaat uit verschillende vormen die zo geplaatst zijn dat ze esthetisch goed
passen bij het oppervlak waarop ze staan
Þ Vb: De rendieren zijn zo gerangschikt dat ze mooi op het oppervlak van de lepel
passen, het blijft functioneel en esthetisch
10.
§ De Fontalés-lepel:
o Ontwerp en kunst van 15.000 jaar geleden
o De lepel werd waarschijnlijk gebruikt voor het maken van eten (mogelijks rendiervlees)
o Het is gemaakt van rendiergewei, in het handvat is een rendierpootje gesneden en in het
oppervlak zijn rendieren gegraveerd.
Þ De rendieren zijn symmetrisch afgebeeld, symmetrie geeft vaak het gevoel van
orde, respect en schoonheid. Dit suggereert dat de afbeelding zorgvuldig is
gemaakt.
o Het is moeilijk om te weten of de afbeelding een verhaal verteld maar het is wel zeker dat
het geen samenstelling is van meerdere gebeurtenissen.:
Þ De afbeelding wisselt rendieren met donkere manen af met rendieren met lichte
manen af, dit wordt gedaan om hun geslacht te karakteriseren.
Þ Bijzonder is dat rendieren de enige hertensoort zijn waar zowel mannen als
vrouwen een gewei hebben à misschien wil de afbeelding dit juist
benadrukken?
Þ Het beeld laat een balans in de natuur zien
o Technisch: er wordt gebruik gemaakt van arcering (kleine parallelle lijntjes die samen een
schaduweffect geven). Dat is SPECIAAL want die techniek werd pas veel later (in de
middeleeuwen echt ontwikkeld in de kunst.
4
