Samenleving Feiten en Problemen
Inhoudsopgave
Samenleving Feiten en Problemen ........................................................................................................................ 1
Doel en aanpak .......................................................................................................................................................13
Examen ..................................................................................................................................................................13
Vooraf: Praten over beleid ........................................................................................................................................13
Correlatie vs. Oorzakelijk verband ............................................................................................................................13
Praten over beleid ...................................................................................................................................................13
1. Inleiding; een conceptueel kader ................................................................................................................. 14
Inhoud ....................................................................................................................................................................14
Samenlevingen .......................................................................................................................................................14
De leden van een samenleving: ................................................................................................................................14
Sociale rechten in de Belgische grondwet .................................................................................................................14
Europe pijler van sociale rechten .............................................................................................................................15
1.1 Basisinstituties ............................................................................................................................................ 15
Geschiedenis van de homo sapiens .........................................................................................................................15
1.1.1 Basisinstitutie 1. Het gezin ...............................................................................................................................15
De cognitieve revolutie ............................................................................................................................................16
De markt .................................................................................................................................................................16
Verschillende markten ............................................................................................................................................16
Prehistorische zorg ..................................................................................................................................................16
Agrarische revolutie.................................................................................................................................................17
1.1.2 Basisinstitutie 2: De overheid...........................................................................................................................17
Codex van Hammurabi ............................................................................................................................................17
Belastingen in het Oude Egypte ................................................................................................................................17
Een sprong in tijd .....................................................................................................................................................18
De Grote Verrijking ( “ The Great Enrichment”) ..........................................................................................................18
Economische groei ..................................................................................................................................................19
De industriële revolutie ............................................................................................................................................20
1.1.3 Basisinstitutie 3: De onderneming/ bedrijven ....................................................................................................20
Commodificatie ......................................................................................................................................................20
Industriële Revolutie ................................................................................................................................................20
Economische groei ( BBP per capita) ........................................................................................................................21
Drie basisinstituties en de markt ..............................................................................................................................21
Ongereguleerde markt .............................................................................................................................................21
Basisinstituties: overzicht ........................................................................................................................................21
Een vierde basisinstitutie? .......................................................................................................................................22
, 1.2 Basisstructuur van een samenleving ...................................................................................................................22
1.2.1 Verschillende visies op de staat ................................................................................................................... 22
Kapitalisme .............................................................................................................................................................22
Marxisme ................................................................................................................................................................22
Corporatisme..........................................................................................................................................................23
1.2.2 De welvaartstaat ......................................................................................................................................... 23
Welvaartsstaat: verschillende opvattingen ...............................................................................................................24
Welvaartsstaat en markt ..........................................................................................................................................24
Welvaartsstaat en markt ..........................................................................................................................................25
1.3 Het sociaal contract...........................................................................................................................................26
De grondleggers van het sociaal contract: ................................................................................................................26
Sociaal contract ......................................................................................................................................................26
Sociaal contract: vandaag .......................................................................................................................................26
Het sociaal contract met overlappende generaties ...................................................................................................27
Kernbegrippen ................................................................................................................................................... 27
“vorige les” die bij deze hfdstk hoort: ........................................................................................................................27
2. Als markten falen – marktfalingen en publieke goederen .............................................................................. 28
Centrale vraag voor deel 2 .......................................................................................................................................28
Inhoud ....................................................................................................................................................................28
2.1 Wanneer werken ongereguleerde markten?/ Het libertartische ideaal van een ongereguleerde markt ....................28
Probleem voor een sociale wetenschapper ..............................................................................................................28
Het laboratorium van een sociaal- economische wetenschapper ..............................................................................29
De aannames in het referentie model: ......................................................................................................................29
De onzichtbare hand ...............................................................................................................................................29
Is het het referentie model realistisch? .....................................................................................................................30
Welvaartsstaat: verschillende opvattingen ...............................................................................................................31
2.2 Marktfalingen ....................................................................................................................................................31
Aannames in het referentie model ........................................................................................................................ 31
2.2.1 Veronderstelling 1. Rationele individuen ...................................................................................................... 31
Gedragseconomie: Nudging.....................................................................................................................................31
Rol voor de overheid 1. Nudging en keuzes maken ....................................................................................................31
2.2.2 Aanname 2.Perfecte informatie ............................................................................................................. 32
Rol voor de overheid 2. Informatie verbeteren ...........................................................................................................32
(2.2.3 Rationele individuen ) ................................................................................................................................. 32
2.2.3 Aanname 3. Perfect competitieve markten ................................................................................................... 33
Toenemende marktmacht .......................................................................................................................................33
Rol voor de overheid 3. Mededingingsbeleid ( Anti-trust) ............................................................................................33
Voorbeeld: EU versus Microsoft ...............................................................................................................................34
§ 4. Markten zijn compleet.............................................................................................................................. 34
2.2.4 Aanname 4: Markten zijn compleet .............................................................................................................. 34
Complete markten ..................................................................................................................................................34
Rol voor de overheid 4. Markten compleet maken .....................................................................................................34
2.2.5 Aanname 5: Geen publieke goederen ........................................................................................................... 35
Rol voor de overheid 5. Publieke goederen leveren ....................................................................................................35
2.2.6 Aanname 6: Geen externaliteiten ................................................................................................................. 35
, Rol voor de overheid 6. Omgaan met externaliteiten ..................................................................................................36
Positieve externaliteit ..............................................................................................................................................36
Rol van de overheid 6. Omgaan met externe effecten ................................................................................................36
OVERZICHT.............................................................................................................................................................36
2.3 Social investeringen (/ Door de overheid gefinancierde sociale diensten) ........................................................36
Commodificatie ......................................................................................................................................................37
Decommodificatie...................................................................................................................................................37
Het Mattheüseffect..................................................................................................................................................37
Slotbeschouwing 1: Overheidsfalen .........................................................................................................................38
Slotbeschouwing 2: Sociale rechten .........................................................................................................................38
Kernbegrippen ........................................................................................................................................................38
“vorige les” die bij deze hfdstk hoort: ........................................................................................................................39
3. Sociale zekerheid: De magie van het gemiddelde ......................................................................................... 39
Vandaag .................................................................................................................................................................39
Inhoud ....................................................................................................................................................................39
3.1 Risico en onzekerheid ........................................................................................................................................39
Een voorbeeld .........................................................................................................................................................39
Pay-off ....................................................................................................................................................................40
Een voorbeeld .........................................................................................................................................................40
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................40
Risicoaversie ..........................................................................................................................................................40
Centrale vraag.........................................................................................................................................................41
Denk aan les 1.........................................................................................................................................................41
3.2 Informele verzekering .........................................................................................................................................41
Zelfverzekering ........................................................................................................................................................41
Hoeveel mensen kunnen onverwachte uitgaven niet betalen? ...................................................................................41
Zelfverzekering/ informele verzekering ......................................................................................................................42
3.3 Private verzekering .............................................................................................................................................42
De (private) verzekeringsmarkt .................................................................................................................................42
Private verzekering ..................................................................................................................................................42
Terug naar ons voorbeeld.........................................................................................................................................42
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................43
Terug naar ons voorbeeld.........................................................................................................................................43
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................43
Wanneer werkt een private verzekering? ...................................................................................................................43
Wanneer werkt een private verzekering? ...................................................................................................................43
Onvolledige markten ...............................................................................................................................................45
..............................................................................................................................................................................45
3.4 Sociale verzekering ............................................................................................................................................45
Sociale verzekering: oorsprong ................................................................................................................................45
3.4.1 De oorsprong van de sociale verzekering: ..................................................................................................... 45
Bismarck ................................................................................................................................................................45
, Beveridge................................................................................................................................................................45
Sociale verzekering versus private verzekering ..........................................................................................................46
3.4.2 Sociale verzekering versus private verzekering .............................................................................................. 46
Lidmaatschap van de sociale verzekering .................................................................................................................46
Premie in de sociale verzekering ..............................................................................................................................46
Sociale verzekering in België ....................................................................................................................................46
(3.4.3 Sociale verzekeringen balanceert tussen verschillende principes) ................................................................ 46
Sociale verzekering als spaarvarken .........................................................................................................................47
Sociale verzekering in beweging ...............................................................................................................................47
Optimale hoeveelheid sociale verzekering ................................................................................................................47
Sociale verzekering: financiering ..............................................................................................................................48
3.4.4 De financiering van de sociale verzekering.................................................................................................... 48
Sociale zekerheidsbijdragen ....................................................................................................................................48
Kernbegrippen ........................................................................................................................................................48
4. Belastingen, ongelijkheid en herverdeling .................................................................................................... 49
Inhoud ....................................................................................................................................................................49
Laatse twee weken ..................................................................................................................................................49
Pareto-efficiëntie ....................................................................................................................................................49
Een tweede (normatief) criterium .............................................................................................................................49
John Rawls ( 1921-2002) ..........................................................................................................................................49
Twee varianten van rechtvaardigheid ........................................................................................................................50
Egalitarisme ............................................................................................................................................................50
Sufficientarianisme .................................................................................................................................................50
Limitarisme .............................................................................................................................................................50
Tweede welvaartstheorema. ....................................................................................................................................50
Taakverdeling ..........................................................................................................................................................51
Lucky bucket transfers ............................................................................................................................................51
Afruil tussen efficiëntie en rechtvaardigheid ..............................................................................................................51
Taakverdeling ( opnieuw) .........................................................................................................................................51
Mind the gap ...........................................................................................................................................................51
4.2 Belastingen en herverdeling ...............................................................................................................................52
Herverdeling en voorverdeling ..................................................................................................................................52
Belastingen .............................................................................................................................................................52
Overheidsinkomsten generen ..................................................................................................................................52
Overheidsinkomsten ( belasting/ BBP) ......................................................................................................................52
Overheidsschuld ( schuld /BBP) ...............................................................................................................................53
..............................................................................................................................................................................53
Overheidsschuld .....................................................................................................................................................53
Herverdeling ...........................................................................................................................................................53
Verschillende belastingeninstrumenten ...................................................................................................................53
Personenbelasting in België .....................................................................................................................................54
Personenbelasting in België ( voorbeeld) ..................................................................................................................54
..............................................................................................................................................................................54
Inhoudsopgave
Samenleving Feiten en Problemen ........................................................................................................................ 1
Doel en aanpak .......................................................................................................................................................13
Examen ..................................................................................................................................................................13
Vooraf: Praten over beleid ........................................................................................................................................13
Correlatie vs. Oorzakelijk verband ............................................................................................................................13
Praten over beleid ...................................................................................................................................................13
1. Inleiding; een conceptueel kader ................................................................................................................. 14
Inhoud ....................................................................................................................................................................14
Samenlevingen .......................................................................................................................................................14
De leden van een samenleving: ................................................................................................................................14
Sociale rechten in de Belgische grondwet .................................................................................................................14
Europe pijler van sociale rechten .............................................................................................................................15
1.1 Basisinstituties ............................................................................................................................................ 15
Geschiedenis van de homo sapiens .........................................................................................................................15
1.1.1 Basisinstitutie 1. Het gezin ...............................................................................................................................15
De cognitieve revolutie ............................................................................................................................................16
De markt .................................................................................................................................................................16
Verschillende markten ............................................................................................................................................16
Prehistorische zorg ..................................................................................................................................................16
Agrarische revolutie.................................................................................................................................................17
1.1.2 Basisinstitutie 2: De overheid...........................................................................................................................17
Codex van Hammurabi ............................................................................................................................................17
Belastingen in het Oude Egypte ................................................................................................................................17
Een sprong in tijd .....................................................................................................................................................18
De Grote Verrijking ( “ The Great Enrichment”) ..........................................................................................................18
Economische groei ..................................................................................................................................................19
De industriële revolutie ............................................................................................................................................20
1.1.3 Basisinstitutie 3: De onderneming/ bedrijven ....................................................................................................20
Commodificatie ......................................................................................................................................................20
Industriële Revolutie ................................................................................................................................................20
Economische groei ( BBP per capita) ........................................................................................................................21
Drie basisinstituties en de markt ..............................................................................................................................21
Ongereguleerde markt .............................................................................................................................................21
Basisinstituties: overzicht ........................................................................................................................................21
Een vierde basisinstitutie? .......................................................................................................................................22
, 1.2 Basisstructuur van een samenleving ...................................................................................................................22
1.2.1 Verschillende visies op de staat ................................................................................................................... 22
Kapitalisme .............................................................................................................................................................22
Marxisme ................................................................................................................................................................22
Corporatisme..........................................................................................................................................................23
1.2.2 De welvaartstaat ......................................................................................................................................... 23
Welvaartsstaat: verschillende opvattingen ...............................................................................................................24
Welvaartsstaat en markt ..........................................................................................................................................24
Welvaartsstaat en markt ..........................................................................................................................................25
1.3 Het sociaal contract...........................................................................................................................................26
De grondleggers van het sociaal contract: ................................................................................................................26
Sociaal contract ......................................................................................................................................................26
Sociaal contract: vandaag .......................................................................................................................................26
Het sociaal contract met overlappende generaties ...................................................................................................27
Kernbegrippen ................................................................................................................................................... 27
“vorige les” die bij deze hfdstk hoort: ........................................................................................................................27
2. Als markten falen – marktfalingen en publieke goederen .............................................................................. 28
Centrale vraag voor deel 2 .......................................................................................................................................28
Inhoud ....................................................................................................................................................................28
2.1 Wanneer werken ongereguleerde markten?/ Het libertartische ideaal van een ongereguleerde markt ....................28
Probleem voor een sociale wetenschapper ..............................................................................................................28
Het laboratorium van een sociaal- economische wetenschapper ..............................................................................29
De aannames in het referentie model: ......................................................................................................................29
De onzichtbare hand ...............................................................................................................................................29
Is het het referentie model realistisch? .....................................................................................................................30
Welvaartsstaat: verschillende opvattingen ...............................................................................................................31
2.2 Marktfalingen ....................................................................................................................................................31
Aannames in het referentie model ........................................................................................................................ 31
2.2.1 Veronderstelling 1. Rationele individuen ...................................................................................................... 31
Gedragseconomie: Nudging.....................................................................................................................................31
Rol voor de overheid 1. Nudging en keuzes maken ....................................................................................................31
2.2.2 Aanname 2.Perfecte informatie ............................................................................................................. 32
Rol voor de overheid 2. Informatie verbeteren ...........................................................................................................32
(2.2.3 Rationele individuen ) ................................................................................................................................. 32
2.2.3 Aanname 3. Perfect competitieve markten ................................................................................................... 33
Toenemende marktmacht .......................................................................................................................................33
Rol voor de overheid 3. Mededingingsbeleid ( Anti-trust) ............................................................................................33
Voorbeeld: EU versus Microsoft ...............................................................................................................................34
§ 4. Markten zijn compleet.............................................................................................................................. 34
2.2.4 Aanname 4: Markten zijn compleet .............................................................................................................. 34
Complete markten ..................................................................................................................................................34
Rol voor de overheid 4. Markten compleet maken .....................................................................................................34
2.2.5 Aanname 5: Geen publieke goederen ........................................................................................................... 35
Rol voor de overheid 5. Publieke goederen leveren ....................................................................................................35
2.2.6 Aanname 6: Geen externaliteiten ................................................................................................................. 35
, Rol voor de overheid 6. Omgaan met externaliteiten ..................................................................................................36
Positieve externaliteit ..............................................................................................................................................36
Rol van de overheid 6. Omgaan met externe effecten ................................................................................................36
OVERZICHT.............................................................................................................................................................36
2.3 Social investeringen (/ Door de overheid gefinancierde sociale diensten) ........................................................36
Commodificatie ......................................................................................................................................................37
Decommodificatie...................................................................................................................................................37
Het Mattheüseffect..................................................................................................................................................37
Slotbeschouwing 1: Overheidsfalen .........................................................................................................................38
Slotbeschouwing 2: Sociale rechten .........................................................................................................................38
Kernbegrippen ........................................................................................................................................................38
“vorige les” die bij deze hfdstk hoort: ........................................................................................................................39
3. Sociale zekerheid: De magie van het gemiddelde ......................................................................................... 39
Vandaag .................................................................................................................................................................39
Inhoud ....................................................................................................................................................................39
3.1 Risico en onzekerheid ........................................................................................................................................39
Een voorbeeld .........................................................................................................................................................39
Pay-off ....................................................................................................................................................................40
Een voorbeeld .........................................................................................................................................................40
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................40
Risicoaversie ..........................................................................................................................................................40
Centrale vraag.........................................................................................................................................................41
Denk aan les 1.........................................................................................................................................................41
3.2 Informele verzekering .........................................................................................................................................41
Zelfverzekering ........................................................................................................................................................41
Hoeveel mensen kunnen onverwachte uitgaven niet betalen? ...................................................................................41
Zelfverzekering/ informele verzekering ......................................................................................................................42
3.3 Private verzekering .............................................................................................................................................42
De (private) verzekeringsmarkt .................................................................................................................................42
Private verzekering ..................................................................................................................................................42
Terug naar ons voorbeeld.........................................................................................................................................42
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................43
Terug naar ons voorbeeld.........................................................................................................................................43
Wat zou jij kiezen? ...................................................................................................................................................43
Wanneer werkt een private verzekering? ...................................................................................................................43
Wanneer werkt een private verzekering? ...................................................................................................................43
Onvolledige markten ...............................................................................................................................................45
..............................................................................................................................................................................45
3.4 Sociale verzekering ............................................................................................................................................45
Sociale verzekering: oorsprong ................................................................................................................................45
3.4.1 De oorsprong van de sociale verzekering: ..................................................................................................... 45
Bismarck ................................................................................................................................................................45
, Beveridge................................................................................................................................................................45
Sociale verzekering versus private verzekering ..........................................................................................................46
3.4.2 Sociale verzekering versus private verzekering .............................................................................................. 46
Lidmaatschap van de sociale verzekering .................................................................................................................46
Premie in de sociale verzekering ..............................................................................................................................46
Sociale verzekering in België ....................................................................................................................................46
(3.4.3 Sociale verzekeringen balanceert tussen verschillende principes) ................................................................ 46
Sociale verzekering als spaarvarken .........................................................................................................................47
Sociale verzekering in beweging ...............................................................................................................................47
Optimale hoeveelheid sociale verzekering ................................................................................................................47
Sociale verzekering: financiering ..............................................................................................................................48
3.4.4 De financiering van de sociale verzekering.................................................................................................... 48
Sociale zekerheidsbijdragen ....................................................................................................................................48
Kernbegrippen ........................................................................................................................................................48
4. Belastingen, ongelijkheid en herverdeling .................................................................................................... 49
Inhoud ....................................................................................................................................................................49
Laatse twee weken ..................................................................................................................................................49
Pareto-efficiëntie ....................................................................................................................................................49
Een tweede (normatief) criterium .............................................................................................................................49
John Rawls ( 1921-2002) ..........................................................................................................................................49
Twee varianten van rechtvaardigheid ........................................................................................................................50
Egalitarisme ............................................................................................................................................................50
Sufficientarianisme .................................................................................................................................................50
Limitarisme .............................................................................................................................................................50
Tweede welvaartstheorema. ....................................................................................................................................50
Taakverdeling ..........................................................................................................................................................51
Lucky bucket transfers ............................................................................................................................................51
Afruil tussen efficiëntie en rechtvaardigheid ..............................................................................................................51
Taakverdeling ( opnieuw) .........................................................................................................................................51
Mind the gap ...........................................................................................................................................................51
4.2 Belastingen en herverdeling ...............................................................................................................................52
Herverdeling en voorverdeling ..................................................................................................................................52
Belastingen .............................................................................................................................................................52
Overheidsinkomsten generen ..................................................................................................................................52
Overheidsinkomsten ( belasting/ BBP) ......................................................................................................................52
Overheidsschuld ( schuld /BBP) ...............................................................................................................................53
..............................................................................................................................................................................53
Overheidsschuld .....................................................................................................................................................53
Herverdeling ...........................................................................................................................................................53
Verschillende belastingeninstrumenten ...................................................................................................................53
Personenbelasting in België .....................................................................................................................................54
Personenbelasting in België ( voorbeeld) ..................................................................................................................54
..............................................................................................................................................................................54