,Hoofdstuk 1.
Psychologie is een wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu.
Sociale psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen
van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van anderen: ouders,
vrienden, werkgevers - in feite de gehele sociale situatie.
De kern van de sociale psychologie is het fenomeen sociale invloed: we worden allemaal beïnvloed
door andere mensen. Het gaat verder dan pogingen van een persoon om een anders gedrag te
veranderen.
-Sociale invloed gaat verder dan gedrag. Het omvat zowel onze gedachten en gevoelens als onze
zichtbare handelingen.
-Sociale invloed heeft meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste pogingen tot overreding
We worden vaak alleen al door aanwezigheid van anderen beïnvloed
Empirische methode: op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van
hypothesen.
Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling
De sociale psychologie onderscheidt zich vooral doordat ze zich niet zozeer bezighoudt met sociale
situaties in een objectieve betekenis, maar doordat ze zich in eerste instantie richt op de manier
waarop mensen beïnvloed worden door hun interpretatie of construct van hun sociale omgeving.
Sociaal psychologen menen dat je pas kunt begrijpen hoe mensen door hun sociale wereld worden
beïnvloed als je begrijpt hoe ze die sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren.
Sociologie Sociale psychologie Persoonlijkheidspsychologie
Verschaft algemene wetten en Onderzoekt de psychologische Onderzoekt de kenmerken die
theorieën over samenlevingen, processen die mensen met maken dat individuen uniek
niet over individuen elkaar gemeenschappelijk zijn en van elkaar verschillen
hebben en hen gevoelig maken
voor sociale invloed
Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren.
Determinant: bepalende factor in een ontwikkeling of toestand
Individuele verschillen: die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van
anderen. Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale
situatie.
,Fundamentele attributiefout: neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt veroorzaakt door
de rol van persoonlijke eigenschappen en andere interne factoren te overschatten en de rol van
externe, situationele factoren te onderschatten. (serveerster chagrijnig of alleenstaande moeder,
zieke collega)
Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en het daarmee
voorzien van verklaringen
Behaviorisme (B.F Skinner): alle gedrag verklaard kan worden aan de hand van beloningen en
straffen in de omgeving van het organisme en dat het niet nodig is om er subjectieve zaken als
denken en voelen bij te betrekken. Geen rekening houden met cognitie, denken en voelen. Ze
vergaten het belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren.
Deze nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situatie interpreteren, vormt de
basis van een benadering genaamd de gestaltpsychologie. Deze stroming onderzoekt hoe mensen
de fysieke wereld waarnemen en stelt dat we de subjectieve manier moeten onderzoeken waarop in
de geest van de mens verschijnt (het gestalt of geheel) in plaats van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object een geheel vormen.
Het geheel is anders dan de som der delen. Je moet je richten op de fenomenologie van de
waarnemer, hoe een object op hem of haar overkomt in plaats van afzonderlijke objectieve
elementen van het object. Fenomenologie: filosofische methode van Husser die probeert door de
geestelijk intuïtieve beschouwing van dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de
wereld in de geest en het wezen der dingen te beschrijven.
Kurt Lewin wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van de moderne experimentele sociale
psychologie.
Van essentieel belang zijn de volgende twee motieven/ basismotieven gedachten en gedrag:
1. De behoefte aan een positief zelfbeeld (motief eigenwaarde)
2. De behoefte om de wereld accuraat waar te nemen (motief sociale cognitie)
de belangrijkste bevindingen hierbij zijn:
1. Dat menselijke wezens gemotiveerd zijn om een positief beeld van zichzelf in stand te
houden, deels door hun gedrag te rechtvaardigen
2. Dat dit hen onder bepaalde te specificeren omstandigheden toe brengt dingen te doen die in
eerste instantie verrassend of paradoxaal lijken. Zo kunnen ze de voorkeur geven aan
mensen en dingen waarvoor ze hebben geleden boven mensen en dingen die ze associëren
met gemak en plezier (denk aan ontgroening studentenvereniging)
Sociale cognitie: hoe mensen informatie selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken om te
oordelen en te beslissen.
Selffulfilling prophecy: je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders, dus handel je
op zo’n manier dat je verwachting waarheid wordt
,H2. Hindsight bias
Resultaten kunnen achteraf gezien nogal voorspelbaar lijken als we menselijk gedrag bestuderen.
Deze neiging wordt hindsight bias genoemd: de neiging van mensen om hun vermogen om een
uitkomst te voorspellen te overschatten, nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet.
bv: Als we weten wie een verkiezing heeft gewonnen en we zoeken naar redenen waarom juist die
kandidaat heeft gewonnen.
H3. Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld
Mensen zijn bijzonder goed in sociale cognitie. Maar dit betekent niet dat mensen volmaakte sociale
denkers zijn. Twee typen:
-Automatische sociale cognitie: manieren van denken die snel en automatisch zijn (eerste indruk).
Automatisch denken: denken dat onbewust, onopzettelijk, onwillekeurig en zonder inspanning
geschiedt.
-Gecontroleerde sociale cognitie: kost meer inspanning en is meer weloverwogen (opleiding)
We gebruiken schema’s: mentale structuren waarmee we onze kennis over de sociale wereld
organiseren. Deze mentale structuren beïnvloeden vervolgens de informatie die we opmerken,
waarover we nadenken en die we ons herinneren. Zo’n schema over een gebeurtenis wordt ook wel
script genoemd: de beschrijving van hoe zo’n gebeurtenis gewoonlijk verloopt.
Vb. schema over daklozen: ze zullen er zelf een potje van gemaakt hebben of verslaafd zijn.
Hoe dubbelzinniger de informatie, hoe meer we geneigd zijn om de lege plekken in te vullen met
behulp van schema’s.
Script: verjaardag eerst de jarige een hand, dan de rest dan pas gaan zitten (niet voor iedereen
hetzelfde). Schema’s zijn alle associaties die je hebt met iets. Rood en italiaans> pizza of pasta, maar
bij ander ferrari
● Schema’s zijn hardnekkig
> Perseveratie-effect
● Of slaan extreem om bij nieuwe informatie
>Bestraffingseffect
● Beïnvloeden verwachtingen en het uitkomen van verwachtingen
> Selffulfilling prophecy
> Pygmalion-effect
Welke schema’s gebruiken we?
Toegankelijkheid: mate waarin schema’s en concepten zich op de voorgrond van ons bewustzijn
bevinden waardoor het waarschijnlijker is dat we ze gebruiken bij onze oordelen over de sociale
wereld. Er zijn twee soorten toegankelijkheid:
1. Sommige schema’s kunnen blijvend toegankelijk zijn door eerdere ervaringen. Dit betekent
dat deze schema’s constant actief zijn en gereed voor gebruik bij het interpreteren van
ambigue situaties.
, bv. Als in jouw omgeving alcoholisme voorkomt, kunnen bepaalde kenmerken daarvan
constant toegankelijk zijn.
2. Een schema kan tijdelijk toegankelijk zijn, omdat het bv gerelateerd is aan een doel dat we
op dat moment hebben.
bv. Als je voor je toets leert over psychiatrische stoornis, dat schema vervalt na je toets.
-Ook kan een schema tijdelijk toegankelijk worden door recente ervaringen. Als je net een
dronken man hebt gezien, zal je eerder denken dat iemand dronken is. Dit heeft te maken
met priming: het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een schema,
kenmerk of concept vergroten.
Bij primer zijn toepasselijkheid en ontvankelijkheid van invloed. Met ontvankelijkheid wordt bedoeld
dat iemand die agressief is gevoelig is voor agressieve films, maar iemand die niet-agressief is, daar
heeft de film geen invloed op.
Het perseveratie-effect: de bevinding dat opvattingen van mensen over zichzelf en de sociale wereld
aanhouden, ondanks bewijzen van het tegendeel.
vb: proefpersonen kregen te horen dat ze erg goed (succes-feedback) of erg slecht (mislukking-
feedback) hadden gescoord op een test. Zelfs nadat ze hoorden dat de feedback niks te maken had
met hun prestatie, hielden ze die indruk van zichzelf.
Bestraffingseffect= bevinding dat positieve opvattingen over de sociale wereld waarvan bewezen
wordt dat ze onjuist zijn, kunnen omslaan naar zeer negatieve opvattingen.
bv. Intrekken positieve informatie over politiek figuur> persoon negatiever beoordelen
Opvallend is dat het effect alleen optrad als het ging om onterechte positieve informatie. bij
bewijzen van het tegendeel van negatieve informatie, stelden mensen hun opvatting niet extreem
bij. Dit heeft het perseveratie-effect als gevolg.
Vicieuze cirkel van selffulfilling prophecy:
1. mensen hebben een verwachting over hoe iemand anders is, die
2. verwachting wordt beïnvloedt door de manier waarop ze zich tegenover diegene gedragen,
waardoor
3. diegene zich consistent met de verwachting gaat gedragen
4. zodat de verwachting uitkomt
Pygmalioneffect: een positieve selffulfilling prophecy: als er positieve verwachtingen zijn van
mensen, gaan ze beter presteren.
Als er veel schema’s zijn en het niet duidelijk is welke we het beste kunnen gebruiken dan gebruiken
mensen vaak aannames genaamd beoordelingsheuristieken: mentale aanname die mensen
gebruiken om snel en efficiënt te kunnen oordelen
Beschikbaarheidsheuristiek: mentale aanname waarbij mensen een oordeel baseren op het gemak
waarmee ze zich iets voor de geest kunnen halen.
Psychologie is een wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu.
Sociale psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen
van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van anderen: ouders,
vrienden, werkgevers - in feite de gehele sociale situatie.
De kern van de sociale psychologie is het fenomeen sociale invloed: we worden allemaal beïnvloed
door andere mensen. Het gaat verder dan pogingen van een persoon om een anders gedrag te
veranderen.
-Sociale invloed gaat verder dan gedrag. Het omvat zowel onze gedachten en gevoelens als onze
zichtbare handelingen.
-Sociale invloed heeft meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste pogingen tot overreding
We worden vaak alleen al door aanwezigheid van anderen beïnvloed
Empirische methode: op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van
hypothesen.
Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling
De sociale psychologie onderscheidt zich vooral doordat ze zich niet zozeer bezighoudt met sociale
situaties in een objectieve betekenis, maar doordat ze zich in eerste instantie richt op de manier
waarop mensen beïnvloed worden door hun interpretatie of construct van hun sociale omgeving.
Sociaal psychologen menen dat je pas kunt begrijpen hoe mensen door hun sociale wereld worden
beïnvloed als je begrijpt hoe ze die sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren.
Sociologie Sociale psychologie Persoonlijkheidspsychologie
Verschaft algemene wetten en Onderzoekt de psychologische Onderzoekt de kenmerken die
theorieën over samenlevingen, processen die mensen met maken dat individuen uniek
niet over individuen elkaar gemeenschappelijk zijn en van elkaar verschillen
hebben en hen gevoelig maken
voor sociale invloed
Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren.
Determinant: bepalende factor in een ontwikkeling of toestand
Individuele verschillen: die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van
anderen. Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale
situatie.
,Fundamentele attributiefout: neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt veroorzaakt door
de rol van persoonlijke eigenschappen en andere interne factoren te overschatten en de rol van
externe, situationele factoren te onderschatten. (serveerster chagrijnig of alleenstaande moeder,
zieke collega)
Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en het daarmee
voorzien van verklaringen
Behaviorisme (B.F Skinner): alle gedrag verklaard kan worden aan de hand van beloningen en
straffen in de omgeving van het organisme en dat het niet nodig is om er subjectieve zaken als
denken en voelen bij te betrekken. Geen rekening houden met cognitie, denken en voelen. Ze
vergaten het belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren.
Deze nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situatie interpreteren, vormt de
basis van een benadering genaamd de gestaltpsychologie. Deze stroming onderzoekt hoe mensen
de fysieke wereld waarnemen en stelt dat we de subjectieve manier moeten onderzoeken waarop in
de geest van de mens verschijnt (het gestalt of geheel) in plaats van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object een geheel vormen.
Het geheel is anders dan de som der delen. Je moet je richten op de fenomenologie van de
waarnemer, hoe een object op hem of haar overkomt in plaats van afzonderlijke objectieve
elementen van het object. Fenomenologie: filosofische methode van Husser die probeert door de
geestelijk intuïtieve beschouwing van dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de
wereld in de geest en het wezen der dingen te beschrijven.
Kurt Lewin wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van de moderne experimentele sociale
psychologie.
Van essentieel belang zijn de volgende twee motieven/ basismotieven gedachten en gedrag:
1. De behoefte aan een positief zelfbeeld (motief eigenwaarde)
2. De behoefte om de wereld accuraat waar te nemen (motief sociale cognitie)
de belangrijkste bevindingen hierbij zijn:
1. Dat menselijke wezens gemotiveerd zijn om een positief beeld van zichzelf in stand te
houden, deels door hun gedrag te rechtvaardigen
2. Dat dit hen onder bepaalde te specificeren omstandigheden toe brengt dingen te doen die in
eerste instantie verrassend of paradoxaal lijken. Zo kunnen ze de voorkeur geven aan
mensen en dingen waarvoor ze hebben geleden boven mensen en dingen die ze associëren
met gemak en plezier (denk aan ontgroening studentenvereniging)
Sociale cognitie: hoe mensen informatie selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken om te
oordelen en te beslissen.
Selffulfilling prophecy: je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders, dus handel je
op zo’n manier dat je verwachting waarheid wordt
,H2. Hindsight bias
Resultaten kunnen achteraf gezien nogal voorspelbaar lijken als we menselijk gedrag bestuderen.
Deze neiging wordt hindsight bias genoemd: de neiging van mensen om hun vermogen om een
uitkomst te voorspellen te overschatten, nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet.
bv: Als we weten wie een verkiezing heeft gewonnen en we zoeken naar redenen waarom juist die
kandidaat heeft gewonnen.
H3. Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld
Mensen zijn bijzonder goed in sociale cognitie. Maar dit betekent niet dat mensen volmaakte sociale
denkers zijn. Twee typen:
-Automatische sociale cognitie: manieren van denken die snel en automatisch zijn (eerste indruk).
Automatisch denken: denken dat onbewust, onopzettelijk, onwillekeurig en zonder inspanning
geschiedt.
-Gecontroleerde sociale cognitie: kost meer inspanning en is meer weloverwogen (opleiding)
We gebruiken schema’s: mentale structuren waarmee we onze kennis over de sociale wereld
organiseren. Deze mentale structuren beïnvloeden vervolgens de informatie die we opmerken,
waarover we nadenken en die we ons herinneren. Zo’n schema over een gebeurtenis wordt ook wel
script genoemd: de beschrijving van hoe zo’n gebeurtenis gewoonlijk verloopt.
Vb. schema over daklozen: ze zullen er zelf een potje van gemaakt hebben of verslaafd zijn.
Hoe dubbelzinniger de informatie, hoe meer we geneigd zijn om de lege plekken in te vullen met
behulp van schema’s.
Script: verjaardag eerst de jarige een hand, dan de rest dan pas gaan zitten (niet voor iedereen
hetzelfde). Schema’s zijn alle associaties die je hebt met iets. Rood en italiaans> pizza of pasta, maar
bij ander ferrari
● Schema’s zijn hardnekkig
> Perseveratie-effect
● Of slaan extreem om bij nieuwe informatie
>Bestraffingseffect
● Beïnvloeden verwachtingen en het uitkomen van verwachtingen
> Selffulfilling prophecy
> Pygmalion-effect
Welke schema’s gebruiken we?
Toegankelijkheid: mate waarin schema’s en concepten zich op de voorgrond van ons bewustzijn
bevinden waardoor het waarschijnlijker is dat we ze gebruiken bij onze oordelen over de sociale
wereld. Er zijn twee soorten toegankelijkheid:
1. Sommige schema’s kunnen blijvend toegankelijk zijn door eerdere ervaringen. Dit betekent
dat deze schema’s constant actief zijn en gereed voor gebruik bij het interpreteren van
ambigue situaties.
, bv. Als in jouw omgeving alcoholisme voorkomt, kunnen bepaalde kenmerken daarvan
constant toegankelijk zijn.
2. Een schema kan tijdelijk toegankelijk zijn, omdat het bv gerelateerd is aan een doel dat we
op dat moment hebben.
bv. Als je voor je toets leert over psychiatrische stoornis, dat schema vervalt na je toets.
-Ook kan een schema tijdelijk toegankelijk worden door recente ervaringen. Als je net een
dronken man hebt gezien, zal je eerder denken dat iemand dronken is. Dit heeft te maken
met priming: het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een schema,
kenmerk of concept vergroten.
Bij primer zijn toepasselijkheid en ontvankelijkheid van invloed. Met ontvankelijkheid wordt bedoeld
dat iemand die agressief is gevoelig is voor agressieve films, maar iemand die niet-agressief is, daar
heeft de film geen invloed op.
Het perseveratie-effect: de bevinding dat opvattingen van mensen over zichzelf en de sociale wereld
aanhouden, ondanks bewijzen van het tegendeel.
vb: proefpersonen kregen te horen dat ze erg goed (succes-feedback) of erg slecht (mislukking-
feedback) hadden gescoord op een test. Zelfs nadat ze hoorden dat de feedback niks te maken had
met hun prestatie, hielden ze die indruk van zichzelf.
Bestraffingseffect= bevinding dat positieve opvattingen over de sociale wereld waarvan bewezen
wordt dat ze onjuist zijn, kunnen omslaan naar zeer negatieve opvattingen.
bv. Intrekken positieve informatie over politiek figuur> persoon negatiever beoordelen
Opvallend is dat het effect alleen optrad als het ging om onterechte positieve informatie. bij
bewijzen van het tegendeel van negatieve informatie, stelden mensen hun opvatting niet extreem
bij. Dit heeft het perseveratie-effect als gevolg.
Vicieuze cirkel van selffulfilling prophecy:
1. mensen hebben een verwachting over hoe iemand anders is, die
2. verwachting wordt beïnvloedt door de manier waarop ze zich tegenover diegene gedragen,
waardoor
3. diegene zich consistent met de verwachting gaat gedragen
4. zodat de verwachting uitkomt
Pygmalioneffect: een positieve selffulfilling prophecy: als er positieve verwachtingen zijn van
mensen, gaan ze beter presteren.
Als er veel schema’s zijn en het niet duidelijk is welke we het beste kunnen gebruiken dan gebruiken
mensen vaak aannames genaamd beoordelingsheuristieken: mentale aanname die mensen
gebruiken om snel en efficiënt te kunnen oordelen
Beschikbaarheidsheuristiek: mentale aanname waarbij mensen een oordeel baseren op het gemak
waarmee ze zich iets voor de geest kunnen halen.
