Onderwijspsychologie en leerstoornissen
Inleiding: Leerstoornissen en onderwijspsychologie
Leerstoornissen
Ontwikkelingsstoornis
- Neurolog of psychische aandoening die ‘normale’ ontw verstoord
➔ Breed begrip: continuüm v subj impact
➔ Treedt vroeg in kindertijd op
- Voorbeelden: autisme, ADHD, leerstoornissen,…
- Term neurodiversiteit als verzamelterm: loskomen v strikte labels/diagnoses
Leerproblemen
- Vaak gaan ontwstoornissen gepaard met leerprobl (1 aspect)
- ‘moeilijkheden bij leren’
➔ Indiv factoren: motivatie, langdurige ziekte,…
➔ Omgevfactoren: beperkte opvolging thuis, moeilijke thuissit ( geen rustige plek vr hw)
- Tijdelijk?
Leerproblemen VS leerstoornissen
- Leerprobl breder dan leerstoornissen
➔ Er is bij leerstoorn altijd sprake v leerprobl
➔ Niet bij alle leerprobl is er sprake v leerstoornissen
- ‘stoornis’ → specif criteria opgesteld
- Specifieke leerstoornis:
➔ Specificiteit in verminderde mogelijkheden
➔ Specificiteit paradox: quid comorbiditeit
DSM-V criteria dia10
- Moeite met aanleren & gebr v schoolse vaardigh zoals blijkt uit persist aanwezigh v min 1 v
volgende sympt gedurende min 6m, ondanks interventie gericht op deze moeilijkheden:
➔ Onnauwkeurigheid of langzaam en moeizaam lezen v woorden
➔ Moeite om betekenis te begrijpen v wat w gelezen
➔ Moeite met spelling
➔ Moeite om zich schriftelijk uit te drukken
➔ Moeite met het zich eigen maken v gevoel vr en feiten rond getallen en berekeningen
➔ Moeite met cijfermatig redeneren
- Opmerkingen:
➔ ‘ondanks interventie’: hoeveel verbetering nodig?, wat is goede interventie?
➔ ‘niet beter verklaard door…’
• Bij verstandelijke beperking: IQ<70: geen dyslexie/dyscalculie, 70<IQ<85 IQ in rek
genomen bij effect interventie
• Andere stoornissen: niet goed kunnen lezen v rekenopgave (dyslexie) is geen
dyscalculie, soms moeilijk om goed onderscheid te maken
• Psychosociale tegenslagen
➔ ‘significant negatieve invloed’:
• Sterke lln kunnen (lang) compenseren
• Bv hoogbegaafde gaan ondanks dyslexie/dyscalculie nog steeds (meer dan) gem
presteren
,- Licht: enige moeilijkheden met leervaardigheden op 1(+) leerdomeinen, maar zo licht dat
betrokkene deze kan compenseren of goed functioneert met nodige aanpassingen of
onderst, ihb gedurende schooljaren
- Matig: duidelijke moeilijkheden met leervaardigheden op 1(+) leerdomeinen, in die mate dat
het niet wrs is dat de betrokkene de vaardigh voldoende leert beheersen zonder periodieke,
intensieve en gespecialiseerde onderst tijdens schooljaren. Er z mglk aanpassingen of
vormen v onderst nodig gedurende min een deel vd dag op school, op werk of thuis, om de
activ accuraat en efficiënt te kunnen afhandelen
- Ernstig: ernstige moeilijkheden met leervaardigh die versch leerdomeinen beïnvl, in die
mate dat het niet wrs is dat de betrokkene die vaardigh zal leren zonder aanhoudende
geïndividualiseerde en gespecialiseerde onderst gedurende het grootste deel vd
schooljaren. Zelfs met heel pakket aan gezichte aanpassingen of onderst thuis, op school of
op werk, is kans groot dat de betrokkene niet in staat is om alle activ efficiënt af te handelen
Dyslexie en dyscalculie
- Specif leerstoornissen mbt: lezen en/of schrijven, wiskunde/rekenen
- Vooral beschrijvende benadering
➔ Verklarende: wat is oorzaak → specificiteitsparadox
- Stoornis of ‘gewoon’ de zwakkere lln?
➔ Lees/schrijf en rekvaardigh z normaal verdeeld dia14
➔ Verwachten we andere verdeling?
Leerprobleem – leerstoornis
- Schoolse prestaties belangrijk: cognitief, sociaal
- Klachten manifest wnr vaardigh zwaarder belast w
➔ Belangr momenten om ‘mee’ te z
➔ Belang v snel en adequaat te handelen
- Meestal tweestaps: remedial teaching, gespecialiseerde hulp (orthodidactiek)
Remedial teaching en behandeling
- In elkaars verlengde met diagnostisch onderz als scharnierpunt
- Remedial teaching:
➔ Extra onderst, (binnenschoolse) llnbegeleiding, gericht op brede leerprobl, gebr v (al dan
niet bewezen effectieve) programma’s
➔ Continuüm v ondersteunende onderwijspraktijken: traject afgestemd op individu
➔ Er bestaan aantal programma’s: afhk v school, is er remedial teacher
➔ Inhoudelijke aandachtspunten: wetensch basis, past in schoolcontext, nood aan
tussendoelen,…
➔ Praktische aandachtspunten: financieel, individueel/groep, binnen/buiten klas
- (Orthodidactische) behandeling
➔ Gespecialiseerd, diagnostiek als vertrekpunt, gebaseerd op
wetensch onderz
➔ Timing individueel
➔ Gericht op specif leerstoornis: basis in diagnostiek
➔ Strikter protocol
Praktijk: redelijke aanpassingen
- Doel is inclusief onderwijs: v raag blijft wat z ‘redelijke
aanpassingen’?
- Aantal goed ingeburgerd: voorleessoftware, gebr kladpapier,
bepaald lettertype
- Maar niet altijd effectief: extra tijd vr evaluatie
,- Zoveel mglk ‘uitzonderingsmaatregelen’ installeren vr ied → inclusief onderwijs
- Vaak in context v ‘zwakke lln’: goed onderwijs = ied zijn leerpotentieel optimaal benutten
- Hoogbegaafdheid vraagt evenzeer redelijke aanpassingen:
➔ Risico VS veerkracht benadering
➔ Meer dan enkel ‘heel slim’ zijn
- Vaak over hoofd gezien in Vlaams onderwijs: recent wel budgetten vrijgemaakt om speciale
trajecten op te zetten in aantal scholen
- Waar ligt grens? Wat is ‘redelijk’?
Psychologische impact
- Stilstaan bij voorkomen v taal en cijfers in daglk leven: instructies lezen, kloklezen,
dienstregelingen openbaar vervoer,…
- Ervaren zelf discrepantie tss eigen ‘kunnen’ en results: faalangstig, verminderde motivatie
- Soms schaamte door sterke nadruk op geletterdheid
- Math anxiety
(Leer)stoornis, beperking en handicap
- Versch oorzaken mogelijk: genetica, omgeving
- Verlies of afwijking ve anatomische structuur of fysiologische of psychologische
functie, ivm leeftijdsgenoten
- Verlies of afwijking in kwantitatieve/kwalitatieve zin vh vermogen om activ te
verrichten of gedr te vertonen, overeenkomstig, leeftijd, geslacht en soc culturele
context
- Nadelige sit ve pers als gevolg ve stoornis of beperking, die normale rolvervulling
vd betrokkene begrenst of verhindert
Onderwijspsychologie
Onderwijs/schoolpsychologie
- Onderst v ontw v jongeren: leren en cognitieve ontw, psychosoc en gedrontw, schoolcarrière
en schoolkeuzes, gezondheid; fysieke en seksuele ontw
- Ondersteunen v actoren die bij bovenstaande z betrokken: ouders, leerkr, school,…
Onderwijspsycholoog
- Definitie international school psychology association (ISPA):
➔ ‘professionals prepared in psych and education and who are recognized as specialists in
the provision of psych services to children and youth withing the context of schools,
families, and other settings that impact their growth and development”
➔ “school psychologists are uniquely qualified members of school teams that support
students’ ability to learn and teachers’ ability to teach. They apply expertise in mental
health, learning, and behaviour, to help children and youth succeed academically,
socially, behaviourally, and emotionally. School psychologists partner with families,
teachers, school administrators, and other professionals to create safe, healthy, and
supportive learning environments that strengthen connections between home, school,
and the community”
- 7 rollen:
1. Expert: toepassen vakinhoudelijke, psychologische kennis en vaardigh ter onderst en
bevordering vd ontw, het leren en/of onderwijsloopbaan v kdn & jongeren
➔ Domein: cognitieve en leerontw, soc en emo ontw, onderwijsloopbaan, diversiteit v
onderw- en opvoedingsbehoeften, soc interacties; relas en groepen
, 2. Hulpverlener: handelen v schoolpsychologen is gericht op bevorderen vd ontw en
functioneren v kdn en jongeren in onderwijscontext
➔ Diagnost handelen, preventie, psycho-educatie, consultatie, directe begeleiding,
begeleiding v verontrustende situaties, tussenkomen in crisissituaties
3. Scientist-practitioner: integreren v kennis in wetensch in dagdagelijks handelen
➔ Wetensch kennis en attitude geïntegreerd in handelen
➔ Onderzoekscompetenties
4. Professional: professionele houding en focus op constant verbeteren v eigen handelen
➔ Deontologisch handelen, zelfreflectie, levenslang leren
5. Communicator: communiceren met cliënten, betrokkenen en andere professionals op
respectvolle en heldere, transparante wijze
➔ Professionele rela tot stand brengen & onderhouden
➔ Gespreks- en rapporteringsvaardigheden
6. Samenwerkingspartner: samenwerken met lln, ouders, school en andere hulpverleners
met diverse achtergronden
➔ Samenwerken met lln, ouders, school en hulpverleningscontext
➔ Werken met kdn en gezinnen uit diverse soc en cult achtergronden
➔ Samenwerken met bredere jeugdhulpverlening
7. Systeemondersteuner: meedenken en bijdragen aan (zorg)beleid v een school
- Snijvlak tss psychologie en onderwijs
- Brugfiguur met expertise
Onderwijspsychologie: rolverwarring
- Onderscheid met: leerkr, klinisch kinderpsycholoog
- Maar vaak ook meerdere rollen: 36% lerarenopleiding, 33% aanvullende opleiding v min 1j
(psychotherapie 64%, psyholog interventie 30%, begeleiding/coaching 26%, psychologische
assessment 17%)
Onderwijspsycholoog: positie
- Focus op (optimalisatie v) processen binnen schoolse context: geen klinisch psycholoog die
toevallig kantoor heeft in school
- Verschuiving in positie: sterkere nadruk op mentaal welzijn binnen school
- Wetgeving: wet op uitvoering v gezondheidszorg beroepen, klinisch =/= a&o =/= school
- Aanbod (vaak in navolging wetgeving):
➔ Opleidingen: afstudeerrichtingen
➔ Jobs: zelden voltijdse job, te vaak ‘slechts’ aanvulling op andere taken
Onderwijs in Vlaanderen
- Historisch gezien veel vrijheid vr indiv scholen
- Wel eindtermen als kader vr onderwijsdoelen
- Versch onderwijskoepels: eigen regels/gewoonten
- Streven nr open/democratisch onderwijssysteem: beperkte inschrijvingsgelden, weinig
toelatingsvoorwaarden/proeven
- Laatste tijd in negatief daglicht met veel media belangstelling
Vlaams onderwijs: issues
- Er z ambities, maar soms te weinig gestoeld op evidentie of oude ideeën in nieuw jasje
➔ Dalende onderwijskwaliteit, lerarentekort, wat met educational tracking?, hoe jongeren
voorbereiden op studiekeuze?
- Onderwijspsychologie: per definitie issues die op kruispunt staan: onderwijs, mentaal
welzijn,…
Inleiding: Leerstoornissen en onderwijspsychologie
Leerstoornissen
Ontwikkelingsstoornis
- Neurolog of psychische aandoening die ‘normale’ ontw verstoord
➔ Breed begrip: continuüm v subj impact
➔ Treedt vroeg in kindertijd op
- Voorbeelden: autisme, ADHD, leerstoornissen,…
- Term neurodiversiteit als verzamelterm: loskomen v strikte labels/diagnoses
Leerproblemen
- Vaak gaan ontwstoornissen gepaard met leerprobl (1 aspect)
- ‘moeilijkheden bij leren’
➔ Indiv factoren: motivatie, langdurige ziekte,…
➔ Omgevfactoren: beperkte opvolging thuis, moeilijke thuissit ( geen rustige plek vr hw)
- Tijdelijk?
Leerproblemen VS leerstoornissen
- Leerprobl breder dan leerstoornissen
➔ Er is bij leerstoorn altijd sprake v leerprobl
➔ Niet bij alle leerprobl is er sprake v leerstoornissen
- ‘stoornis’ → specif criteria opgesteld
- Specifieke leerstoornis:
➔ Specificiteit in verminderde mogelijkheden
➔ Specificiteit paradox: quid comorbiditeit
DSM-V criteria dia10
- Moeite met aanleren & gebr v schoolse vaardigh zoals blijkt uit persist aanwezigh v min 1 v
volgende sympt gedurende min 6m, ondanks interventie gericht op deze moeilijkheden:
➔ Onnauwkeurigheid of langzaam en moeizaam lezen v woorden
➔ Moeite om betekenis te begrijpen v wat w gelezen
➔ Moeite met spelling
➔ Moeite om zich schriftelijk uit te drukken
➔ Moeite met het zich eigen maken v gevoel vr en feiten rond getallen en berekeningen
➔ Moeite met cijfermatig redeneren
- Opmerkingen:
➔ ‘ondanks interventie’: hoeveel verbetering nodig?, wat is goede interventie?
➔ ‘niet beter verklaard door…’
• Bij verstandelijke beperking: IQ<70: geen dyslexie/dyscalculie, 70<IQ<85 IQ in rek
genomen bij effect interventie
• Andere stoornissen: niet goed kunnen lezen v rekenopgave (dyslexie) is geen
dyscalculie, soms moeilijk om goed onderscheid te maken
• Psychosociale tegenslagen
➔ ‘significant negatieve invloed’:
• Sterke lln kunnen (lang) compenseren
• Bv hoogbegaafde gaan ondanks dyslexie/dyscalculie nog steeds (meer dan) gem
presteren
,- Licht: enige moeilijkheden met leervaardigheden op 1(+) leerdomeinen, maar zo licht dat
betrokkene deze kan compenseren of goed functioneert met nodige aanpassingen of
onderst, ihb gedurende schooljaren
- Matig: duidelijke moeilijkheden met leervaardigheden op 1(+) leerdomeinen, in die mate dat
het niet wrs is dat de betrokkene de vaardigh voldoende leert beheersen zonder periodieke,
intensieve en gespecialiseerde onderst tijdens schooljaren. Er z mglk aanpassingen of
vormen v onderst nodig gedurende min een deel vd dag op school, op werk of thuis, om de
activ accuraat en efficiënt te kunnen afhandelen
- Ernstig: ernstige moeilijkheden met leervaardigh die versch leerdomeinen beïnvl, in die
mate dat het niet wrs is dat de betrokkene die vaardigh zal leren zonder aanhoudende
geïndividualiseerde en gespecialiseerde onderst gedurende het grootste deel vd
schooljaren. Zelfs met heel pakket aan gezichte aanpassingen of onderst thuis, op school of
op werk, is kans groot dat de betrokkene niet in staat is om alle activ efficiënt af te handelen
Dyslexie en dyscalculie
- Specif leerstoornissen mbt: lezen en/of schrijven, wiskunde/rekenen
- Vooral beschrijvende benadering
➔ Verklarende: wat is oorzaak → specificiteitsparadox
- Stoornis of ‘gewoon’ de zwakkere lln?
➔ Lees/schrijf en rekvaardigh z normaal verdeeld dia14
➔ Verwachten we andere verdeling?
Leerprobleem – leerstoornis
- Schoolse prestaties belangrijk: cognitief, sociaal
- Klachten manifest wnr vaardigh zwaarder belast w
➔ Belangr momenten om ‘mee’ te z
➔ Belang v snel en adequaat te handelen
- Meestal tweestaps: remedial teaching, gespecialiseerde hulp (orthodidactiek)
Remedial teaching en behandeling
- In elkaars verlengde met diagnostisch onderz als scharnierpunt
- Remedial teaching:
➔ Extra onderst, (binnenschoolse) llnbegeleiding, gericht op brede leerprobl, gebr v (al dan
niet bewezen effectieve) programma’s
➔ Continuüm v ondersteunende onderwijspraktijken: traject afgestemd op individu
➔ Er bestaan aantal programma’s: afhk v school, is er remedial teacher
➔ Inhoudelijke aandachtspunten: wetensch basis, past in schoolcontext, nood aan
tussendoelen,…
➔ Praktische aandachtspunten: financieel, individueel/groep, binnen/buiten klas
- (Orthodidactische) behandeling
➔ Gespecialiseerd, diagnostiek als vertrekpunt, gebaseerd op
wetensch onderz
➔ Timing individueel
➔ Gericht op specif leerstoornis: basis in diagnostiek
➔ Strikter protocol
Praktijk: redelijke aanpassingen
- Doel is inclusief onderwijs: v raag blijft wat z ‘redelijke
aanpassingen’?
- Aantal goed ingeburgerd: voorleessoftware, gebr kladpapier,
bepaald lettertype
- Maar niet altijd effectief: extra tijd vr evaluatie
,- Zoveel mglk ‘uitzonderingsmaatregelen’ installeren vr ied → inclusief onderwijs
- Vaak in context v ‘zwakke lln’: goed onderwijs = ied zijn leerpotentieel optimaal benutten
- Hoogbegaafdheid vraagt evenzeer redelijke aanpassingen:
➔ Risico VS veerkracht benadering
➔ Meer dan enkel ‘heel slim’ zijn
- Vaak over hoofd gezien in Vlaams onderwijs: recent wel budgetten vrijgemaakt om speciale
trajecten op te zetten in aantal scholen
- Waar ligt grens? Wat is ‘redelijk’?
Psychologische impact
- Stilstaan bij voorkomen v taal en cijfers in daglk leven: instructies lezen, kloklezen,
dienstregelingen openbaar vervoer,…
- Ervaren zelf discrepantie tss eigen ‘kunnen’ en results: faalangstig, verminderde motivatie
- Soms schaamte door sterke nadruk op geletterdheid
- Math anxiety
(Leer)stoornis, beperking en handicap
- Versch oorzaken mogelijk: genetica, omgeving
- Verlies of afwijking ve anatomische structuur of fysiologische of psychologische
functie, ivm leeftijdsgenoten
- Verlies of afwijking in kwantitatieve/kwalitatieve zin vh vermogen om activ te
verrichten of gedr te vertonen, overeenkomstig, leeftijd, geslacht en soc culturele
context
- Nadelige sit ve pers als gevolg ve stoornis of beperking, die normale rolvervulling
vd betrokkene begrenst of verhindert
Onderwijspsychologie
Onderwijs/schoolpsychologie
- Onderst v ontw v jongeren: leren en cognitieve ontw, psychosoc en gedrontw, schoolcarrière
en schoolkeuzes, gezondheid; fysieke en seksuele ontw
- Ondersteunen v actoren die bij bovenstaande z betrokken: ouders, leerkr, school,…
Onderwijspsycholoog
- Definitie international school psychology association (ISPA):
➔ ‘professionals prepared in psych and education and who are recognized as specialists in
the provision of psych services to children and youth withing the context of schools,
families, and other settings that impact their growth and development”
➔ “school psychologists are uniquely qualified members of school teams that support
students’ ability to learn and teachers’ ability to teach. They apply expertise in mental
health, learning, and behaviour, to help children and youth succeed academically,
socially, behaviourally, and emotionally. School psychologists partner with families,
teachers, school administrators, and other professionals to create safe, healthy, and
supportive learning environments that strengthen connections between home, school,
and the community”
- 7 rollen:
1. Expert: toepassen vakinhoudelijke, psychologische kennis en vaardigh ter onderst en
bevordering vd ontw, het leren en/of onderwijsloopbaan v kdn & jongeren
➔ Domein: cognitieve en leerontw, soc en emo ontw, onderwijsloopbaan, diversiteit v
onderw- en opvoedingsbehoeften, soc interacties; relas en groepen
, 2. Hulpverlener: handelen v schoolpsychologen is gericht op bevorderen vd ontw en
functioneren v kdn en jongeren in onderwijscontext
➔ Diagnost handelen, preventie, psycho-educatie, consultatie, directe begeleiding,
begeleiding v verontrustende situaties, tussenkomen in crisissituaties
3. Scientist-practitioner: integreren v kennis in wetensch in dagdagelijks handelen
➔ Wetensch kennis en attitude geïntegreerd in handelen
➔ Onderzoekscompetenties
4. Professional: professionele houding en focus op constant verbeteren v eigen handelen
➔ Deontologisch handelen, zelfreflectie, levenslang leren
5. Communicator: communiceren met cliënten, betrokkenen en andere professionals op
respectvolle en heldere, transparante wijze
➔ Professionele rela tot stand brengen & onderhouden
➔ Gespreks- en rapporteringsvaardigheden
6. Samenwerkingspartner: samenwerken met lln, ouders, school en andere hulpverleners
met diverse achtergronden
➔ Samenwerken met lln, ouders, school en hulpverleningscontext
➔ Werken met kdn en gezinnen uit diverse soc en cult achtergronden
➔ Samenwerken met bredere jeugdhulpverlening
7. Systeemondersteuner: meedenken en bijdragen aan (zorg)beleid v een school
- Snijvlak tss psychologie en onderwijs
- Brugfiguur met expertise
Onderwijspsychologie: rolverwarring
- Onderscheid met: leerkr, klinisch kinderpsycholoog
- Maar vaak ook meerdere rollen: 36% lerarenopleiding, 33% aanvullende opleiding v min 1j
(psychotherapie 64%, psyholog interventie 30%, begeleiding/coaching 26%, psychologische
assessment 17%)
Onderwijspsycholoog: positie
- Focus op (optimalisatie v) processen binnen schoolse context: geen klinisch psycholoog die
toevallig kantoor heeft in school
- Verschuiving in positie: sterkere nadruk op mentaal welzijn binnen school
- Wetgeving: wet op uitvoering v gezondheidszorg beroepen, klinisch =/= a&o =/= school
- Aanbod (vaak in navolging wetgeving):
➔ Opleidingen: afstudeerrichtingen
➔ Jobs: zelden voltijdse job, te vaak ‘slechts’ aanvulling op andere taken
Onderwijs in Vlaanderen
- Historisch gezien veel vrijheid vr indiv scholen
- Wel eindtermen als kader vr onderwijsdoelen
- Versch onderwijskoepels: eigen regels/gewoonten
- Streven nr open/democratisch onderwijssysteem: beperkte inschrijvingsgelden, weinig
toelatingsvoorwaarden/proeven
- Laatste tijd in negatief daglicht met veel media belangstelling
Vlaams onderwijs: issues
- Er z ambities, maar soms te weinig gestoeld op evidentie of oude ideeën in nieuw jasje
➔ Dalende onderwijskwaliteit, lerarentekort, wat met educational tracking?, hoe jongeren
voorbereiden op studiekeuze?
- Onderwijspsychologie: per definitie issues die op kruispunt staan: onderwijs, mentaal
welzijn,…
