inleiding in Gender- & Diversiteitsstudies
Hoofdstuk 1: Wie is er bang voor gender? Sleutelconcepten en debatten
1. Gender onder vuur?
1.1 Wie is er bang voor gender?
• Toenemend verzet tegen zgn. ‘genderideologie’, ‘gendertheorie’ of ’genderisme’
• Religieuze en neo-conservatieve organisaties, radicaal rechtse partijen etc.
• Oost-Europa, VS, Latijns-Amerika, Afrika …
1.2 Rol van het Vaticaan?
Cf. Protest VN bevolkingsconferentie (Caïro, 1994) & vrouwenrechtenconferentie (Beijing 1995)
Kardinaal Ratzinger (2004): “(…) the genius of women (…) implies first of all that
women be significantly and actively present in the family”
Paus Benedictus XVI (2014): “gender” is rebellie tegen God - gaat in tegen door
God geschapen sekse-dualiteit – bedreiging voor gezin + waardigheid het kind
• “Man and woman in their created state = complementary versions of
what it means to be human”
Paus Franciscus (2015): genderideologie = “the most dangerous ideological colonization”
• Diverse actoren: katholieke, orthodoxe, evangelische en protestantse kerken, opiniemakers
& academici, politieke partijen, private financierders, staten … (zie Ana e.a, 2024)
• Diverse acties: betogingen, petities, sociale media, politieke inspraak, juridische procedures, …
Zodat ze • Nieuwe vormen van mobilisatie, acties en discours (Kuhar, 2022)
breder - Seculier imago => hoe een individu, organisatie of een staat zich presenteert als
aanvaard neutraal tov religie, maar in de praktijk nog steeds religieuze invloeden aanwezig zijn
worden - Common sense => "gezond verstand" of vanzelfsprekende, gedeelde opvattingen binnen
een samenleving, terwijl ze in werkelijkheid cultureel en historisch gevormd zijn
- Walk through the institutions => strategie waarbij activisten of politieke groepen
institutionele posities innemen om van binnenuit verandering teweeg te brengen
- Politics of fear => angst w gebruikt om de publieke opinie te beïnvloeden en
beleidskeuzes te rechtvaardigen
• Opkomst extreem/radicaal/populistisch rechts -> “a politics of fear” (Ruth Wodak, 2015)
- Contra “culturele ander” & “linkse elite”
- Pro autocratisch leiderschap – cf. “Männerparteien” (Cas Mudde, 2007)
- Pro traditionele waarden: “natuurlijk” gezin, pro-natalisme, anti-abortus, anti-LGBTIQ+
rechten, anti seksuele vorming, anti genderstudies, anti draagmoederschap, …
- Ook instrumentalisering van vrouwen- en queer rechten in anti-
Islam/immigratiediscours (Sarah Farris, 2017)
1.3 Verklaringen?
Kuhar (2020): anti-gender beweging respons op 4 gerelateerde crisissen
Gendergelijkh
• Neoliberalisme => legt nadruk op privatisering, marktwerking en minimale overheidsinterventie
eid wordt
gezien als • Masculinity – cf. “aggrieved entitlement” (Michael Kimmel, 2013) => mannen dat ze
onterecht iets zijn kwijtgeraakt door de opkomst van feminisme en gendergelijkheid
overbodige
• Equality fatigue => vermoeidheid of weerstand tegen voortdurende debatten en
inmenging in
beleidsveranderingen rond gender- en LGBTQ+ rechten
samenleving
waar • Epistemic crisis => crisis in kennis en waarheid, waarbij wetenschappelijke
individuele feiten en expertise steeds vaker in twijfel worden getrokken
• Judith Butler (2024): het viseren van gender-, queer en critical race theory in de VS
verantwoorde
structureert angsten en verlangens, door:
lijkheid en
traditionele - Afleiding van reële bedreigingen en onzekerheden
rollen voorop
staan waarom het viseren (aanvallen) van
gender-, queer- en racetheorie zo
krachtig werkt in de samenleving
, op biologische determinisme => biologie zou gender is iets dat sociaal vorm krijgt, en niet
niks mogen voorschrijven, en sociale rollen vanuit geslacht = sociaal constructivisme
hangen niet samen met het biologische
- Oplossing aan te bieden via herstel patriarchale orde & vastomlijnde identiteiten
- Legitimatie te verlenen aan autoritarisme en inperking rechten minderheden
2. Gender als analytisch concept
• Sleutelconcept vanaf jaren ‘70 -> feminisme en vrouwenstudies
- Kritiek op biologisch determinisme -> sociaal constructivisme
- Diverse theoretische benaderingen man is de meest volmaakte mens, vrouwe lichamen
2.1 Voorlopers: filosofie zijn minderwaardig/minder ontwikkeld
2 verschillende ▪ Feministische kritieken op misogyne visies (cf. Aristoteles: vrouw als afwijking, inferieur)
dingen zijn, ▪ 17 de eeuw – lichaam/geest dualisme (Descartes) inspiratie vroegfeminisme
ondanks
“the mind has no sex” (bvb. Poullain de la Barre, Christina Van Zweden) ->
lichamelijke
gelijkheid van geest & belang van onderwijs
verschillen
▪ 18 de eeuw -> abstract individualisme individuen zijn ondanks hun verschillen, gelijkwaardige wezens
vrouwen toch
gelijkwaardig
pleidooi voor vrouwenrechten (bijv. Nicolas de Condorcet, Mary Wollstonecraft)
zijn aan de man, 2.2 Voorlopers: sociologie
omdat de geest • 19 de eeuw
geslachtloos is Marx/Engels: seksuele arbeidsdeling/uitbuiting maar klasse primeert
en niet Weber: patriarchaat als machtsstructuur maar is ook natuurlijke basis (moeder/kind)
samenhangt mh Durkheim: gender als effect van (op biologie gebaseerde) arbeidsdeling
lichaam • Anna Julia Cooper (1892): dubbele onderdrukking v zwarte vrouwen
“The colored woman of to-day occupies, one may say, a unique position in this
country (…) She is confronted by both a woman question and a race problem”
• Charlotte Perkins Gilman (1898): economische ongelijkheid tussen vrouwen
“The women who do the most work get the least money, and the women who
have the most money do the least work.”
• 20 ste eeuw - Mirra Komarovsky: The Unemployed Man and His Family (1940) & Women
in the Modern World (1953) -> impact van sociaal gestructureerde genderpatronen
2.3 Voorlopers: sex role theory
• Jaren ’50, 20 ste eeuw: structureel functionalisme (Talcott Parsons):
→ samenleving heeft verschillende rollen nodig om goed te functioneren
→ rolpatronen zijn nuttig, traditioneel gezin zorgt voor maatschappelijke stabiliteit
• Rollen bouwen voort op (veronderstelde) biologische geschiktheid
→ Mannen: ‘instrumentele’ eigenschappen (competitiviteit, agressie,
prestatiedrang) -> rol van kostwinner
→ Vrouwen: ‘expressieve’ eigenschappen (empathie, zorgend) -> rol van zorgdragers
• Normatief model gebaseerd op situatie van witte middenklasse (VS): binaire
opdeling (m/v), heteronormatief kerngezin
• Rolverandering mogelijk, maar geen aandacht voor achterliggende structuren en
machtsverhoudingen
2.4 Voorlopers: Antropologie
▪ Margaret Mead: kritiek op naturalistische aannames in dominante theorieën
- Onderzoek Nieuw Guinea -> meer androgyne organisatie (geen scheiding man/vrouw)
- Male and Female (1949) - verschillen in functies, posities, macht zijn cultureel bepaald
▪ “Men may cook or weave or dress dolls or hunt humming-birds, but if
such activities are the appropriate occupation of men, then the
whole society, men and women alike, votes them as important. When
the same occupations are performed by women, they are regarded as
less important.“ (Mead, 1949, p. 157-8)
, 2.5 Voorlopers: psychiatrie
• Robert Stoller - Sex and Gender. The Development of Masculinity and Femininity, 1968
ͻ Onderscheid gender (= gevoel m/v te zijn) en (toegewezen) geslacht -> transseksualiteit
ͻ Geslachtsaanpassing voor “echte transseksuelen”
ͻ Geslacht niet bepalend voor gender
ͻ Transseksualiteit biologische basis
2.6 Sociaal constructivisme
• Simone de Beauvoir, Le Deuxième Sexe (1949): grote invloed jaren ’70 – feminisme, 2e golf
- ‘De vrouw’ (als idee, ideaal, mythe, beeld, …) wordt doorheen geschiedenis (via
recht, godsdienst, literatuur …) gedefinieerd als ‘Ander’ in relatie tot (autonoom)
mannelijke subject
- Vrouw-zijn is proces/een worden = leren (socialisering) en interioriseren
(psychologisering) om ander (tweede, mindere, ondergeschikte, dienstbare) te zijn
• Gender = sociaal gegeven => sociologische verklaring, geen biologische
mens is vrij, wat ons • Existentialisme: geen vrouwelijke essentie, natuur, aard
voorschrijft, hoe we • Ongelijkheid heeft sociale oorsprong, basis in organisatie van samenleving
moeten leven ➔ geldt (bijv. opdeling tussen private & publieke sfeer)
ook voor de vrouwen • Kritiek op biologisering/naturalisering van rolpatronen en gendernormen
➔ Sekse (biologische verschillen) versus gender (cultureel, variabel & andere vormen aannemen)?
• Tweede golf feminisme -> “biology” is geen “destiny”
• Ann Oakley, Britse sociologe: Stollers’ terminologie maar andere invulling
➔ Theoretische kaders
• Gender is socio-cultureel en historisch variabel -> verschillende invullingen mogelijk
• Social learning theorieën: gender is aangeleerd, gendersocialisatie gebeurt via gezin,
school, peers, media etc. -> verandering via roldoorbrekend opvoeden (speelgoed),
alternatieve rolmodellen etc.
• Maar wat is oorsprong, waar komt gender vandaan?
- socio-economische basis –> organisatie vd samenleving (materialistische verklaringen)
- culturele basis –> taal, discours (poststructuralistische verklaringen)
➔ Sex/gender system
Biologie is • Gayle Rubin (1975) iedere samenleving heeft een ‘sex/gender’ system’ = “a set of
dus het arrangements by which the biological raw material of human sex and procreation is
startpunt, shaped by human social intervention” (p. 165)
maar wat we • Hoe dit precies gebeurt varieert echter van samenleving tot samenleving -> niet los te zien
ermee doen van economische en politieke machtsverhoudingen, zoals kapitalisme en kolonisatie
is cultureel • Verschillende verwantschaps- en afstammingssystemen mogelijk:
bepaald. • Bvb. Mosuo (China), Minangkabau (Indonesië): matrilineaire
afstamming/overerving -> gelijkere rolverdeling
• Gender = “a socially imposed division of the sexes” - “a product of the social relations of
sexuality” (p. 179) constructie die verbonden is aan seksualiteit, macht en structuur
2.7 Gender = macht
• Conflict theory: organisatie vd samenleving is gericht op streven/instandhouding van macht
• Patriarchy = structureel systeem
reproduceert ongelijke verdeling van macht en privileges (bijv. inkomen,
onbetaald werk) op verschillende niveaus en domeinen (gezin, arbeidsmarkt,
politiek, cultureel, religieus, … )
Gender zou macht in een samenlevingen
structuren, het is dus een systeem
, bijv. deelname van vrouwen arbeidsmarkt betekent nog geen gelijkheid (cf.
loonkloof, glazen plafond) -> wel verschuivingen, maar bestaande
gender is geen machtsverhoudingen blijven voortbestaan -> hoe verklaren?
constructie, is • Joan Scott - Gender: a useful category of historical analysis (1986)
een tool om Gender = ‘A constitutive element of relationships based on perceived
machtsrelaties differences between the sexes’ manier verschil betekenis krijgt
betekenis te • Gender als structurerend/ordenend principe -> verdeling van rechten, status,
posities, kansen, middelen …
geven en wordt
• Verweven met andere categorieën (bijv. klasse, migratie-achtergrond, leeftijd, seksualiteit ...)
verworven met
• Bijv. loonkloof m/v, maar ook tussen witte vrouwen en vrouwen van kleur, tussen
klassen,…
m/v van kleur, en tussen witte mannen en mannen van kleur etc.
• Verschillende op elkaar inwerkende niveaus: diffuse, complexe, persistente werking
- Persoonlijke identiteit; Sociale interacties; Organisaties en instituties; Taal, cultuur, discours
2.8 Complexe Gelaagdheid
• Verschillende niveaus, opereren samen -> inzicht genderstudies
- Symbolische systemen: betekenissen van mannelijkheid/vrouwelijkheid,
georganiseerd in dichotomieën (mannelijkheid is wat vrouwelijkheid niet is)
- Normatieve concepten: impliciete/expliciete verwachtingen/normen van hoe
m/v horen te zijn
- Organisaties en instellingen (bvb. leger, politiek, wetenschap, recht, zorg,
onderwijs, gezin, arbeidsmarkt …) zijn gegenderd omdat ze:
• een bepaalde genderidentiteit hebben (bvb. het leger)
• georganiseerd zijn op basis van tweedeling (bvb. het gezin)
• op een verschillende manier ingrijpen i/h leven van m/v (bvb. sociale zekerheid)
- Subjectieve identiteit (v/m, cis/trans, non-binair, …): zelfidentificatie +
identificatie door anderen
2.9 Hegemonische idealen
• Hegemonische mannelijkheid (R.W. Connell): dominant “ideaal” waarnaar mannen
dienen te streven -> machtspositie + impact op welzijn/gezondheid
• “The man box”: stoer, sterk, succesvol, leider, rationeel, ambitieus,
competitief, seksueel actief, risicogedrag, …
• Hegemonische vrouwelijkheid: kwetsbaar, gevoelig, zorgzaam, emotioneel,
dienstbaar, altruïstisch, …
• Meerdere invullingen/idealen -> contextuele, geografische en historische variaties
en diversiteit aan expressies
• Naast hegemonische ook gemarginaliseerde, medeplichtige, ondergeschikte en
contesterende vormen van mannelijkheid
2.10 Doing Gender?
Sociaal interactionisme: gender wordt gereproduceerd, bekrachtigd in alledaagse
•
interacties - Cf. West & Zimmerman, 1987: “gender is an organized social performance”
• Judith Buter: gender is niet wat je bent, maar wat je doet: er is geen achterliggende
identiteit die ons aanstuurt, identiteit is resultaat van ‘performance’ ipv oorzaak
Gender is het → (…) identity is performatively constituted by the very expressions that are said
(discursieve/culturele) to be its results” (Gender Troble, 1990, p. 25)
instrument dat het idee → Cf. Taalfilosofie John Austin: uitspraken zijn “acts”, brengen realiteiten tot
van seksebinariteit (m/v) stand (bijv. “ja, ik wil”) die zich materialiseren in lichamen - “it’s a girl”
creëert en dit voorstelt als brengt proces van “girling the girl” op gang
natuurlijk, prediscursief,
voorafgaand aan cultuur
Maar sekse gaat niet
vooraf aan gender, gender
creëert sekse
Hoofdstuk 1: Wie is er bang voor gender? Sleutelconcepten en debatten
1. Gender onder vuur?
1.1 Wie is er bang voor gender?
• Toenemend verzet tegen zgn. ‘genderideologie’, ‘gendertheorie’ of ’genderisme’
• Religieuze en neo-conservatieve organisaties, radicaal rechtse partijen etc.
• Oost-Europa, VS, Latijns-Amerika, Afrika …
1.2 Rol van het Vaticaan?
Cf. Protest VN bevolkingsconferentie (Caïro, 1994) & vrouwenrechtenconferentie (Beijing 1995)
Kardinaal Ratzinger (2004): “(…) the genius of women (…) implies first of all that
women be significantly and actively present in the family”
Paus Benedictus XVI (2014): “gender” is rebellie tegen God - gaat in tegen door
God geschapen sekse-dualiteit – bedreiging voor gezin + waardigheid het kind
• “Man and woman in their created state = complementary versions of
what it means to be human”
Paus Franciscus (2015): genderideologie = “the most dangerous ideological colonization”
• Diverse actoren: katholieke, orthodoxe, evangelische en protestantse kerken, opiniemakers
& academici, politieke partijen, private financierders, staten … (zie Ana e.a, 2024)
• Diverse acties: betogingen, petities, sociale media, politieke inspraak, juridische procedures, …
Zodat ze • Nieuwe vormen van mobilisatie, acties en discours (Kuhar, 2022)
breder - Seculier imago => hoe een individu, organisatie of een staat zich presenteert als
aanvaard neutraal tov religie, maar in de praktijk nog steeds religieuze invloeden aanwezig zijn
worden - Common sense => "gezond verstand" of vanzelfsprekende, gedeelde opvattingen binnen
een samenleving, terwijl ze in werkelijkheid cultureel en historisch gevormd zijn
- Walk through the institutions => strategie waarbij activisten of politieke groepen
institutionele posities innemen om van binnenuit verandering teweeg te brengen
- Politics of fear => angst w gebruikt om de publieke opinie te beïnvloeden en
beleidskeuzes te rechtvaardigen
• Opkomst extreem/radicaal/populistisch rechts -> “a politics of fear” (Ruth Wodak, 2015)
- Contra “culturele ander” & “linkse elite”
- Pro autocratisch leiderschap – cf. “Männerparteien” (Cas Mudde, 2007)
- Pro traditionele waarden: “natuurlijk” gezin, pro-natalisme, anti-abortus, anti-LGBTIQ+
rechten, anti seksuele vorming, anti genderstudies, anti draagmoederschap, …
- Ook instrumentalisering van vrouwen- en queer rechten in anti-
Islam/immigratiediscours (Sarah Farris, 2017)
1.3 Verklaringen?
Kuhar (2020): anti-gender beweging respons op 4 gerelateerde crisissen
Gendergelijkh
• Neoliberalisme => legt nadruk op privatisering, marktwerking en minimale overheidsinterventie
eid wordt
gezien als • Masculinity – cf. “aggrieved entitlement” (Michael Kimmel, 2013) => mannen dat ze
onterecht iets zijn kwijtgeraakt door de opkomst van feminisme en gendergelijkheid
overbodige
• Equality fatigue => vermoeidheid of weerstand tegen voortdurende debatten en
inmenging in
beleidsveranderingen rond gender- en LGBTQ+ rechten
samenleving
waar • Epistemic crisis => crisis in kennis en waarheid, waarbij wetenschappelijke
individuele feiten en expertise steeds vaker in twijfel worden getrokken
• Judith Butler (2024): het viseren van gender-, queer en critical race theory in de VS
verantwoorde
structureert angsten en verlangens, door:
lijkheid en
traditionele - Afleiding van reële bedreigingen en onzekerheden
rollen voorop
staan waarom het viseren (aanvallen) van
gender-, queer- en racetheorie zo
krachtig werkt in de samenleving
, op biologische determinisme => biologie zou gender is iets dat sociaal vorm krijgt, en niet
niks mogen voorschrijven, en sociale rollen vanuit geslacht = sociaal constructivisme
hangen niet samen met het biologische
- Oplossing aan te bieden via herstel patriarchale orde & vastomlijnde identiteiten
- Legitimatie te verlenen aan autoritarisme en inperking rechten minderheden
2. Gender als analytisch concept
• Sleutelconcept vanaf jaren ‘70 -> feminisme en vrouwenstudies
- Kritiek op biologisch determinisme -> sociaal constructivisme
- Diverse theoretische benaderingen man is de meest volmaakte mens, vrouwe lichamen
2.1 Voorlopers: filosofie zijn minderwaardig/minder ontwikkeld
2 verschillende ▪ Feministische kritieken op misogyne visies (cf. Aristoteles: vrouw als afwijking, inferieur)
dingen zijn, ▪ 17 de eeuw – lichaam/geest dualisme (Descartes) inspiratie vroegfeminisme
ondanks
“the mind has no sex” (bvb. Poullain de la Barre, Christina Van Zweden) ->
lichamelijke
gelijkheid van geest & belang van onderwijs
verschillen
▪ 18 de eeuw -> abstract individualisme individuen zijn ondanks hun verschillen, gelijkwaardige wezens
vrouwen toch
gelijkwaardig
pleidooi voor vrouwenrechten (bijv. Nicolas de Condorcet, Mary Wollstonecraft)
zijn aan de man, 2.2 Voorlopers: sociologie
omdat de geest • 19 de eeuw
geslachtloos is Marx/Engels: seksuele arbeidsdeling/uitbuiting maar klasse primeert
en niet Weber: patriarchaat als machtsstructuur maar is ook natuurlijke basis (moeder/kind)
samenhangt mh Durkheim: gender als effect van (op biologie gebaseerde) arbeidsdeling
lichaam • Anna Julia Cooper (1892): dubbele onderdrukking v zwarte vrouwen
“The colored woman of to-day occupies, one may say, a unique position in this
country (…) She is confronted by both a woman question and a race problem”
• Charlotte Perkins Gilman (1898): economische ongelijkheid tussen vrouwen
“The women who do the most work get the least money, and the women who
have the most money do the least work.”
• 20 ste eeuw - Mirra Komarovsky: The Unemployed Man and His Family (1940) & Women
in the Modern World (1953) -> impact van sociaal gestructureerde genderpatronen
2.3 Voorlopers: sex role theory
• Jaren ’50, 20 ste eeuw: structureel functionalisme (Talcott Parsons):
→ samenleving heeft verschillende rollen nodig om goed te functioneren
→ rolpatronen zijn nuttig, traditioneel gezin zorgt voor maatschappelijke stabiliteit
• Rollen bouwen voort op (veronderstelde) biologische geschiktheid
→ Mannen: ‘instrumentele’ eigenschappen (competitiviteit, agressie,
prestatiedrang) -> rol van kostwinner
→ Vrouwen: ‘expressieve’ eigenschappen (empathie, zorgend) -> rol van zorgdragers
• Normatief model gebaseerd op situatie van witte middenklasse (VS): binaire
opdeling (m/v), heteronormatief kerngezin
• Rolverandering mogelijk, maar geen aandacht voor achterliggende structuren en
machtsverhoudingen
2.4 Voorlopers: Antropologie
▪ Margaret Mead: kritiek op naturalistische aannames in dominante theorieën
- Onderzoek Nieuw Guinea -> meer androgyne organisatie (geen scheiding man/vrouw)
- Male and Female (1949) - verschillen in functies, posities, macht zijn cultureel bepaald
▪ “Men may cook or weave or dress dolls or hunt humming-birds, but if
such activities are the appropriate occupation of men, then the
whole society, men and women alike, votes them as important. When
the same occupations are performed by women, they are regarded as
less important.“ (Mead, 1949, p. 157-8)
, 2.5 Voorlopers: psychiatrie
• Robert Stoller - Sex and Gender. The Development of Masculinity and Femininity, 1968
ͻ Onderscheid gender (= gevoel m/v te zijn) en (toegewezen) geslacht -> transseksualiteit
ͻ Geslachtsaanpassing voor “echte transseksuelen”
ͻ Geslacht niet bepalend voor gender
ͻ Transseksualiteit biologische basis
2.6 Sociaal constructivisme
• Simone de Beauvoir, Le Deuxième Sexe (1949): grote invloed jaren ’70 – feminisme, 2e golf
- ‘De vrouw’ (als idee, ideaal, mythe, beeld, …) wordt doorheen geschiedenis (via
recht, godsdienst, literatuur …) gedefinieerd als ‘Ander’ in relatie tot (autonoom)
mannelijke subject
- Vrouw-zijn is proces/een worden = leren (socialisering) en interioriseren
(psychologisering) om ander (tweede, mindere, ondergeschikte, dienstbare) te zijn
• Gender = sociaal gegeven => sociologische verklaring, geen biologische
mens is vrij, wat ons • Existentialisme: geen vrouwelijke essentie, natuur, aard
voorschrijft, hoe we • Ongelijkheid heeft sociale oorsprong, basis in organisatie van samenleving
moeten leven ➔ geldt (bijv. opdeling tussen private & publieke sfeer)
ook voor de vrouwen • Kritiek op biologisering/naturalisering van rolpatronen en gendernormen
➔ Sekse (biologische verschillen) versus gender (cultureel, variabel & andere vormen aannemen)?
• Tweede golf feminisme -> “biology” is geen “destiny”
• Ann Oakley, Britse sociologe: Stollers’ terminologie maar andere invulling
➔ Theoretische kaders
• Gender is socio-cultureel en historisch variabel -> verschillende invullingen mogelijk
• Social learning theorieën: gender is aangeleerd, gendersocialisatie gebeurt via gezin,
school, peers, media etc. -> verandering via roldoorbrekend opvoeden (speelgoed),
alternatieve rolmodellen etc.
• Maar wat is oorsprong, waar komt gender vandaan?
- socio-economische basis –> organisatie vd samenleving (materialistische verklaringen)
- culturele basis –> taal, discours (poststructuralistische verklaringen)
➔ Sex/gender system
Biologie is • Gayle Rubin (1975) iedere samenleving heeft een ‘sex/gender’ system’ = “a set of
dus het arrangements by which the biological raw material of human sex and procreation is
startpunt, shaped by human social intervention” (p. 165)
maar wat we • Hoe dit precies gebeurt varieert echter van samenleving tot samenleving -> niet los te zien
ermee doen van economische en politieke machtsverhoudingen, zoals kapitalisme en kolonisatie
is cultureel • Verschillende verwantschaps- en afstammingssystemen mogelijk:
bepaald. • Bvb. Mosuo (China), Minangkabau (Indonesië): matrilineaire
afstamming/overerving -> gelijkere rolverdeling
• Gender = “a socially imposed division of the sexes” - “a product of the social relations of
sexuality” (p. 179) constructie die verbonden is aan seksualiteit, macht en structuur
2.7 Gender = macht
• Conflict theory: organisatie vd samenleving is gericht op streven/instandhouding van macht
• Patriarchy = structureel systeem
reproduceert ongelijke verdeling van macht en privileges (bijv. inkomen,
onbetaald werk) op verschillende niveaus en domeinen (gezin, arbeidsmarkt,
politiek, cultureel, religieus, … )
Gender zou macht in een samenlevingen
structuren, het is dus een systeem
, bijv. deelname van vrouwen arbeidsmarkt betekent nog geen gelijkheid (cf.
loonkloof, glazen plafond) -> wel verschuivingen, maar bestaande
gender is geen machtsverhoudingen blijven voortbestaan -> hoe verklaren?
constructie, is • Joan Scott - Gender: a useful category of historical analysis (1986)
een tool om Gender = ‘A constitutive element of relationships based on perceived
machtsrelaties differences between the sexes’ manier verschil betekenis krijgt
betekenis te • Gender als structurerend/ordenend principe -> verdeling van rechten, status,
posities, kansen, middelen …
geven en wordt
• Verweven met andere categorieën (bijv. klasse, migratie-achtergrond, leeftijd, seksualiteit ...)
verworven met
• Bijv. loonkloof m/v, maar ook tussen witte vrouwen en vrouwen van kleur, tussen
klassen,…
m/v van kleur, en tussen witte mannen en mannen van kleur etc.
• Verschillende op elkaar inwerkende niveaus: diffuse, complexe, persistente werking
- Persoonlijke identiteit; Sociale interacties; Organisaties en instituties; Taal, cultuur, discours
2.8 Complexe Gelaagdheid
• Verschillende niveaus, opereren samen -> inzicht genderstudies
- Symbolische systemen: betekenissen van mannelijkheid/vrouwelijkheid,
georganiseerd in dichotomieën (mannelijkheid is wat vrouwelijkheid niet is)
- Normatieve concepten: impliciete/expliciete verwachtingen/normen van hoe
m/v horen te zijn
- Organisaties en instellingen (bvb. leger, politiek, wetenschap, recht, zorg,
onderwijs, gezin, arbeidsmarkt …) zijn gegenderd omdat ze:
• een bepaalde genderidentiteit hebben (bvb. het leger)
• georganiseerd zijn op basis van tweedeling (bvb. het gezin)
• op een verschillende manier ingrijpen i/h leven van m/v (bvb. sociale zekerheid)
- Subjectieve identiteit (v/m, cis/trans, non-binair, …): zelfidentificatie +
identificatie door anderen
2.9 Hegemonische idealen
• Hegemonische mannelijkheid (R.W. Connell): dominant “ideaal” waarnaar mannen
dienen te streven -> machtspositie + impact op welzijn/gezondheid
• “The man box”: stoer, sterk, succesvol, leider, rationeel, ambitieus,
competitief, seksueel actief, risicogedrag, …
• Hegemonische vrouwelijkheid: kwetsbaar, gevoelig, zorgzaam, emotioneel,
dienstbaar, altruïstisch, …
• Meerdere invullingen/idealen -> contextuele, geografische en historische variaties
en diversiteit aan expressies
• Naast hegemonische ook gemarginaliseerde, medeplichtige, ondergeschikte en
contesterende vormen van mannelijkheid
2.10 Doing Gender?
Sociaal interactionisme: gender wordt gereproduceerd, bekrachtigd in alledaagse
•
interacties - Cf. West & Zimmerman, 1987: “gender is an organized social performance”
• Judith Buter: gender is niet wat je bent, maar wat je doet: er is geen achterliggende
identiteit die ons aanstuurt, identiteit is resultaat van ‘performance’ ipv oorzaak
Gender is het → (…) identity is performatively constituted by the very expressions that are said
(discursieve/culturele) to be its results” (Gender Troble, 1990, p. 25)
instrument dat het idee → Cf. Taalfilosofie John Austin: uitspraken zijn “acts”, brengen realiteiten tot
van seksebinariteit (m/v) stand (bijv. “ja, ik wil”) die zich materialiseren in lichamen - “it’s a girl”
creëert en dit voorstelt als brengt proces van “girling the girl” op gang
natuurlijk, prediscursief,
voorafgaand aan cultuur
Maar sekse gaat niet
vooraf aan gender, gender
creëert sekse
