Samenvatting Gedragstherapie

Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




GEDRAGSTHERAPIE
1e master psychologie




1

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




INHOUDSOPGAVE
HOOFDSTUK 1: INTRODUCTIE GEDRAGSTHERAPIE ............................................................................................................. 7
1 HISTORISCH PERSPECTIEF .......................................................................................................................................................... 7
2 WAT IS GEDRAGSTHERAPIE? ...................................................................................................................................................... 8
3 NOOD AAN HANDVATEN ........................................................................................................................................................... 8
4 ALLE GEDRAG IS AANGELEERD .................................................................................................................................................... 8
5 “KENMERKEN” VAN DE GEDRAGSTHERAPIE ................................................................................................................................... 9
5.1 Gedrag is centrale aangrijpingspunt ....................................................................................................................... 9
5.2 Gedragstherapeuten zijn directief .......................................................................................................................... 9
5.3 Kortdurende behandeltrajecten ........................................................................................................................... 10
5.4 Gebaseerd op de leertheorie en wetenschap ...................................................................................................... 10
6 SCIENTIST PRACTITIONER ......................................................................................................................................................... 11
7 GEDRAGSTHERAPIE EN PSYCHOPATHOLOGIE ................................................................................................................................ 11
8 LEERMODEL ......................................................................................................................................................................... 11
HOOFDSTUK 2: DE GEDRAGSTHERAPEUTISCHE CASUSCONCEPTUALISATIE ..................................................................... 12
1 CASUSCONCEPTUALISATIE ....................................................................................................................................................... 12
1.1 Het belang van casusconceptualisatie .................................................................................................................. 12
1.2 Essentiële modellen .............................................................................................................................................. 12
1.3 Het dynamisch diagnostische procesmodel (Vanden Bogaerde et al, 2022) ...................................................... 13
1.3.1 Uitgangspunten en kernprincipes ......................................................................................................................... 13
2 MOEILIJKHEDEN IN DE MATCH VAN HET GEDRAGSTHERAPEUTISCH PROCES VAN DE KLINISCHE REALITEIT ................................................... 13
3 DYNAMISCHE DIAGNOSTISCHE PROCESMODEL ............................................................................................................................. 14
3.1 Overzicht ................................................................................................................................................................ 14
3.2 Exploratie: de cliënt en zijn context ...................................................................................................................... 14
3.3 Taxatie: nood aan triage van klachten en probleemgebieden ............................................................................. 15
3.4 Taxatie: essentiële factoren .................................................................................................................................. 16
3.5 Globaal procesmodel (GPM) ................................................................................................................................. 16
3.6 Taxatie: werken in verschillende versnellingen .................................................................................................... 17
4 ANALYSE ............................................................................................................................................................................. 18
4.1 Onderkennende diagnostiek ................................................................................................................................. 18
4.2 Betekenisanalyse ................................................................................................................................................... 18
4.3 Operante analyse................................................................................................................................................... 19
4.4 De integratie van de betekenisanalyse en de functieanalyse .............................................................................. 20
5 EVALUATIE ........................................................................................................................................................................... 21
5.1 Behandelresultaat als terugkoppeling over het gedragstherapeutisch proces ................................................... 21
HOOFDSTUK 3: SAMENWERKING EN THERAPEUTISCHE RELATIE ..................................................................................... 22
1 DE THERAPEUTISCHE RELATIE BINNEN HET CBT KADER .................................................................................................................. 22
1.1 Belang van de therapeutische relatie ................................................................................................................... 22
1.2 Wetenschappelijk onderbouwde elementen voor een goede TR........................................................................ 23
1.3 Interpersoonlijke dynamieken .............................................................................................................................. 23
1.4 Belang van een goede casusconceptualisatie....................................................................................................... 24
1.5 Begrijpen van de motivatie tot verandering ......................................................................................................... 24
1.6 De therapeutische relatie ...................................................................................................................................... 25
2 VOLGEN VS STUREN ............................................................................................................................................................... 25
3 WEERSTAND EN AMBIVALENTIE ................................................................................................................................................ 26
4 OVERDRACHT EN TEGENOVERDRACHT ........................................................................................................................................ 26
5 WAT BIJ MOEILIJKHEDEN IN DE THERAPEUTISCHE RELATIE? ............................................................................................................. 26
HOOFDSTUK 4: HET DYNAMISCHE DIAGNOSTISCHE PROCESMODEL ................................................................................ 27
1 EXPLORATIE ......................................................................................................................................................................... 27
1.1 Wie neem je mee naar het eerste gesprek? ......................................................................................................... 27
1.2 De cliënt en zijn context ........................................................................................................................................ 28
1.3 Inventarisatie van klachten en problemen ........................................................................................................... 29
1.4 Concretisering van de aanmeldingsklacht(en)...................................................................................................... 29
1.5 Inventarisatie van klachten en probleemgebieden .............................................................................................. 30
1.6 Bespreken van het kop model............................................................................................................................... 31
1.7 De hulpvraag .......................................................................................................................................................... 31
1.8 Acuut gevaar of dreiging ....................................................................................................................................... 32
1.9 Ontwikkelingsgeschiedenis van de cliënt.............................................................................................................. 32



2

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde



2 TAXATIE .............................................................................................................................................................................. 33
2.1 Werken in verschillende versnellingen ................................................................................................................. 34
2.2 Essentiële factoren ................................................................................................................................................ 34
2.3 Selectie van het eerste te behandelen probleem ................................................................................................ 35
2.4 Globaal proces model............................................................................................................................................ 36
3 BESPREKING VAN HET GPM .................................................................................................................................................... 38
4 DYNAMISCHE DIAGNOSTISCHE PROCESMODEL ............................................................................................................................. 39
5 ALLE WEGEN LEIDEN NAAR PROBLEEMSELECTIE… ......................................................................................................................... 39
6 WAT ALS VISIES VERSCHILLEN? ................................................................................................................................................. 39
HOOFDSTUK 5: ANALYSE .................................................................................................................................................. 40
1 DYNAMISCHE DIAGNOSTISCHE PROCESMODEL ............................................................................................................................. 40
1.1 Onderkennende analyse ....................................................................................................................................... 40
1.2 VERKLARENDE ANALYSE ........................................................................................................................................ 40
2 OPERATIONALISEREN VAN ONDERZOEKSVRAGEN EN HYPOTHESEN .................................................................................................... 40
2.1 Onderkennende diagnostiek ................................................................................................................................. 41
2.2 De verklarende diagnostiek ................................................................................................................................... 46
HOOFDSTUK 6: KLASSIEKE CONDITIONERING EN DE BETEKENISANALYSE ........................................................................ 48
1 INLEIDING ............................................................................................................................................................................ 48
2 KLASSIEKE CONDITIONERING .................................................................................................................................................... 48
2.1 Pavlov ..................................................................................................................................................................... 48
2.2 Acquisitie ............................................................................................................................................................... 49
2.3 Aversieve conditionering ....................................................................................................................................... 49
2.4 Extinctie ................................................................................................................................................................. 50
2.5 Inhibitorische conditionering ................................................................................................................................ 50
3 DRIE PADEN NAAR HET AANLEREN VAN EEN VERBAND.................................................................................................................... 51
3.1 Directe ervaring ..................................................................................................................................................... 51
3.2 Modelling ............................................................................................................................................................... 51
3.3 Informatie .............................................................................................................................................................. 51
3.4 Klinisch: hypothesen formuleren over pad van acquisitie ................................................................................... 51
4 BELANGRIJKE BEGRIPPEN......................................................................................................................................................... 51
4.1 Summatie ............................................................................................................................................................... 51
4.2 Differentiatie.......................................................................................................................................................... 52
4.3 Generalisatie .......................................................................................................................................................... 52
4.4 Generaliseren in de psychopathologie ................................................................................................................. 52
4.5 Hogere orde conditionering .................................................................................................................................. 52
4.6 Rol van context ...................................................................................................................................................... 53
4.7 Continguïteit en contingentie ............................................................................................................................... 53
5 VAN EXPERIMENT NAAR KLINSICHE CASUSCONCEPTUALISATIE: DE BETEKENISANALYSE........................................................................... 53
5.1 De betekenisanalyse .............................................................................................................................................. 53
6 DE COMPONENTEN VAN DE BETEKENISANALYSE (EXAMEN !!!) ........................................................................................................ 54
6.1 CS (conditioned stimulus)...................................................................................................................................... 54
6.2 UCS/UCR (unconditioned stimulus/reaction) ....................................................................................................... 55
6.3 Het verband tussen CS en UCS/UCR ..................................................................................................................... 57
6.4 CR ........................................................................................................................................................................... 58
6.5 Dieper liggende associaties ................................................................................................................................... 58
6.6 Voorbeelden betekenisanalyse ............................................................................................................................. 59
HOOFDSTUK 7: OPERANTE CONDITIONERING EN OPERANTE ANALYSE ............................................................................ 60
1 OPERANTE CONDITIONERING: THEORETISCHE BASIS ...................................................................................................................... 60
1.1 Thorndike en Skinner............................................................................................................................................. 60
1.2 De leerwet: formele omschrijving van operante conditionering ......................................................................... 60
1.3 De operante leerprincipes..................................................................................................................................... 60
2 DE ZES PROCEDURES VAN OPERANTE CONDITIONERING.................................................................................................................. 61
2.1 Bekrachtiging ......................................................................................................................................................... 61
2.2 Bestraffing.............................................................................................................................................................. 62
3 DISCRIMINATIEF LEREN: DE ROL VAN CONTEXT ............................................................................................................................. 62
4 BIJKOMENDE PRINCIPES VAN OPERANTE CONDITIONERING ............................................................................................................. 62
4.1 Continguïteit en contingentie ............................................................................................................................... 62
4.2 Primaire en secundaire bekrachtiger .................................................................................................................... 63
4.3 Veralgemeende secundaire bekrachtigers ........................................................................................................... 63
4.4 Sociale bekrachtigers ............................................................................................................................................. 63



3

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde



4.5 Selecteren van bekrachtigers ................................................................................................................................ 64
4.6 Extrinsieke versus intrinsieke bekrachtiging ......................................................................................................... 64
4.7 Schema’s van bekrachtiging .................................................................................................................................. 65
5 DE FUNCTIEANALYSE: DE KLINISCHE TOEPASSING VAN OPERANTE CONDITIONERING ............................................................................. 65
5.1 Selectie van operant coping gedrag ...................................................................................................................... 65
5.2 Persoonsgerichte analyse van relevante consequenties...................................................................................... 66
5.3 Positief verwachte gevolgen versus reële negatieve gevolgen ............................................................................ 66
5.4 Korte versus lange termijn gevolgen .................................................................................................................... 67
5.5 Vicieuze cirkels....................................................................................................................................................... 67
5.6 Leergeschiedenis en culturele / maatschappelijke context van de cliënt ........................................................... 68
5.7 Rekening houdend met het zelfbeeld van de cliënt ............................................................................................. 68
5.8 Zelfondermijnend gedrag ...................................................................................................................................... 69
5.9 Uitgewerkte casusvoorbeelden ............................................................................................................................ 69
6 HET KERNPROCES .................................................................................................................................................................. 70
6.1 De integratie van de betekenisanalyse en de functieanalyse .............................................................................. 70
6.2 Het kernproces ...................................................................................................................................................... 70
6.3 Uitgewerkte casusvoorbeelden ............................................................................................................................ 71
6.4 Behandelplan + plannen interventies ................................................................................................................... 72
HOOFDSTUK 8: BEHANDELPLAN EN EERSTE GENERATIE GT TECHNIEKEN ........................................................................ 73
1 OPSTELLEN VAN HET BEHANDELPLAN ......................................................................................................................................... 73
2 DOELEN FORMULEREN............................................................................................................................................................ 73
2.1 Behandeldoelen..................................................................................................................................................... 73
2.2 Formuleren van doelen ......................................................................................................................................... 73
2.3 SMART formuleren van doel ................................................................................................................................. 74
2.4 Concrete doelen .................................................................................................................................................... 74
3 INTERVENTIES KOPPELEN AAN DOELEN ....................................................................................................................................... 74
3.1 Formuleren van interventies ................................................................................................................................. 74
4 OVERZICHT (BASIS) INTERVENTIES IN DE (COGNITIEVE) GEDRAGSTHERAPIE ......................................................................................... 76
5 EXPOSURE: DE CS NIET MEER PREDICTIEF MAKEN VOOR DE UCS/UCR ............................................................................................ 76
5.1 Stimuluscontrole.................................................................................................................................................... 76
5.2 Stimulusdifferentiatie ............................................................................................................................................ 76
5.3 Metingen als interventie ....................................................................................................................................... 76
5.4 Registratie + bezinning .......................................................................................................................................... 77
5.5 Effect van registratie op klachten ......................................................................................................................... 77
6 GECONDITIONEERDE RESPONS (CR) .......................................................................................................................................... 77
6.1 Relaxatie ................................................................................................................................................................ 77
6.2 Hart coherentie training ........................................................................................................................................ 78
6.3 En verder… ............................................................................................................................................................. 79
7 EXPOSURE ........................................................................................................................................................................... 79
8 THEORETISCHE ACHTERGROND ................................................................................................................................................. 79
8.1 Exposure = habituatie ............................................................................................................................................ 79
8.2 Exposure = verandering van betekenisverlening .................................................................................................. 80
8.3 UCS-UCR representatie in het geheugen .............................................................................................................. 80
8.4 Blootstelling aan alle elementen van de representatie........................................................................................ 80
8.5 Emotionele verwerking? ....................................................................................................................................... 80
8.6 Rol van het geheugen ............................................................................................................................................ 81
8.7 Inhibitoir leren ....................................................................................................................................................... 81
9 TOEPASSINGSVORMEN ........................................................................................................................................................... 85
9.1 In vivo vs. in vitro ................................................................................................................................................... 85
9.2 In virtual reality ...................................................................................................................................................... 86
9.3 Exposure met Responspreventie .......................................................................................................................... 86
9.4 Graduele exposure vs. flooding............................................................................................................................. 86
9.5 Effectiviteit van varianten van exposure............................................................................................................... 87
9.6 Systematische desensitisatie (contraconditionering) ........................................................................................... 87
9.7 Onverenigbaarheid UCS/CR .................................................................................................................................. 87
10 EXPOSURE CONCREET ............................................................................................................................................................. 88
10.1 Sequentieel vs. referentieel .................................................................................................................................. 88
10.2 Oefenen, oefenen, oefenen,… .............................................................................................................................. 88
10.3 Exposure concreet ................................................................................................................................................. 89
10.4 Tot slot ................................................................................................................................................................... 89
HOOFDSTUK 9: INTERVENTIES OP NIVEAU R .................................................................................................................... 90




4

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde



1 OPERANTE TECHNIEKEN: AANGRIJPINGSPUNT OP NIVEAU R ............................................................................................................ 90
1.1 Operante technieken............................................................................................................................................. 90
1.2 In functie van functieanalyse ................................................................................................................................ 90
2 TOENAME GEWENST GEDRAG .................................................................................................................................................. 90
2.1 Toename gewenst operant gedrag: reinforcement ............................................................................................. 90
2.2 Soorten bekrachtigers ........................................................................................................................................... 90
2.3 Shaping vs. chaining .............................................................................................................................................. 92
3 AFNAME ONGEWENST GEDRAG ................................................................................................................................................ 92
3.1 Response cost ........................................................................................................................................................ 92
3.2 Overcorrectie ......................................................................................................................................................... 93
3.3 Voor- en nadelen van bestraffing ......................................................................................................................... 93
3.4 Wanneer bestraffing gebruiken? .......................................................................................................................... 93
3.5 Hoe goed te straffen.............................................................................................................................................. 93
3.6 Habit reversal......................................................................................................................................................... 93
4 CBT INTERVENTIES OP NIVEAU R .............................................................................................................................................. 94
4.1 Gedragsactivatie .................................................................................................................................................... 94
5 VAARDIGHEIDSTRAINING ......................................................................................................................................................... 95
5.1 Aanleren gewenst gedrag...................................................................................................................................... 95
5.2 Emotieregulatie vaardigheden: CR of R? .............................................................................................................. 95
5.3 Emotionele respons ............................................................................................................................................... 95
5.4 Coping .................................................................................................................................................................... 96
5.5 Emotieregulatiestrategieën................................................................................................................................... 96
5.6 Nuancering ............................................................................................................................................................ 96
5.7 Modale model van emoties................................................................................................................................... 96
5.8 Procesmodel van emotieregulatie ........................................................................................................................ 96
HOOFDSTUK 10: COGNITIEVE THERAPIE .......................................................................................................................... 97
1 AANGRIJPINGSPUNT UCS/UCR ............................................................................................................................................... 97
1.1 Basisaanname cognitieve therapie ....................................................................................................................... 97
1.2 Relatie tussen cognitieve schema’s en psychopathologie ................................................................................... 97
2 THEORETISCHE ACHTERGROND ................................................................................................................................................. 98
2.1 Cognitieve model Beck .......................................................................................................................................... 98
2.2 Negatieve zelfschema’s ......................................................................................................................................... 99
2.3 Kernschema’s......................................................................................................................................................... 99
2.4 Cognitieve therapie: Retrieval competition .......................................................................................................... 99
2.5 Welk niveau van gedachten dient bewerkt te worden? (Padesky) .................................................................... 100
2.6 Wanneer toch werken aan kerngedachten? ...................................................................................................... 100
3 UITDAGEN VAN AUTOMATISCHE GEDACHTEN, ASSUMPTIES EN KERNGEDACHTEN .............................................................................. 100
3.1 Automatische gedachten .................................................................................................................................... 100
3.2 Het opsporen van automatische gedachten....................................................................................................... 101
3.3 Bijhouden van stemming..................................................................................................................................... 102
3.4 Neerwaartse pijl techniek ................................................................................................................................... 102
4 EVALUEREN VAN AUTOMATISCHE GEDACHTEN, ASSUMPTIES EN KERNSCHEMA’S ............................................................................... 102
4.1 Socratische dialoog.............................................................................................................................................. 102
4.2 Columbo techniek................................................................................................................................................ 103
4.3 Advocaat van de duivel ....................................................................................................................................... 103
4.4 Meten met twee maten ...................................................................................................................................... 103
4.5 Informatie opzoeken/navragen .......................................................................................................................... 104
4.6 Kansberekening ................................................................................................................................................... 104
4.7 Taartpunttechniek ............................................................................................................................................... 105
4.8 Kosten baten analyse .......................................................................................................................................... 105
4.9 Bewijzen voor en tegen ....................................................................................................................................... 106
4.10 Rechtbanktechniek .............................................................................................................................................. 107
4.11 Meerdimensionaal evalueren ............................................................................................................................. 107
HOOFDSTUK 11: ACCEPTANCE AND COMMITMENT THERAPY ........................................................................................ 109
1 SITUERING ACT .................................................................................................................................................................. 109
1.1 Contextuele gedragswetenschappen ................................................................................................................. 109
2 WHAT’S THE FUNCTION? ...................................................................................................................................................... 109
3 RELATIONAL FRAME THEORY .................................................................................................................................................. 109
3.1 Taal als gedrag ..................................................................................................................................................... 109
3.2 Relational framing ............................................................................................................................................... 109
3.3 Relational responding.......................................................................................................................................... 110



5

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde



3.4 Functional coherence .......................................................................................................................................... 110
4 HET ZELF BINNEN RFT.......................................................................................................................................................... 110
4.1 Ik -ken .................................................................................................................................................................. 110
4.2 Zelf-als-inhoud ..................................................................................................................................................... 111
4.3 Zelf-als-proces ..................................................................................................................................................... 111
4.4 Zelf-als proces 2 ................................................................................................................................................... 111
4.5 Zelf-als-proces 3 .................................................................................................................................................. 112
4.6 Zelf-als-perspectief .............................................................................................................................................. 112
4.7 Zelf-als-perspectief 2 ........................................................................................................................................... 112
4.8 Zelf-als-perspectief 3 ........................................................................................................................................... 112
5 TAAL ................................................................................................................................................................................ 113
5.1 Kracht van taal ..................................................................................................................................................... 113
5.2 Downside van taal ............................................................................................................................................... 113
5.3 Valkuilen van taal................................................................................................................................................. 113
6 GEVOLGEN VOOR THERAPIE ................................................................................................................................................... 113
6.1 Werkbaarheidscriterium ® werkt dit? ............................................................................................................... 114
6.2 Waarden als richtinggevers ® waar en hoe?..................................................................................................... 114
6.3 Acceptance & commitment® onlosmakelijk verbonden .................................................................................. 115
7 DEFUSIE ALS TOOL................................................................................................................................................................ 115
7.1 Defusie versus fusie ............................................................................................................................................. 115
8 MINDFULNESS ALS TOOL ....................................................................................................................................................... 116
8.1 kernelementen .................................................................................................................................................... 116
9 COMPASSIE ALS TOOL ........................................................................................................................................................... 116
9.1 prosocial motivation ............................................................................................................................................ 116
9.2 3 flows .................................................................................................................................................................. 117
10 TRANSDIAGNOSTISCH MODEL ................................................................................................................................................. 117
HOOFDSTUK 12: EVALUATIE VAN THERAPIE ................................................................................................................... 119
1 EVALUATIE VAN INTERVENTIE/BEHANDELING ............................................................................................................................. 119
1.1 Evaluatie .............................................................................................................................................................. 119
1.2 N=1....................................................................................................................................................................... 119
1.3 Metingen ............................................................................................................................................................. 119
1.4 Waarom therapeuten geen systematische metingen doen............................................................................... 119
1.5 Systematische evaluatie ...................................................................................................................................... 120
1.6 Wat evalueren? ................................................................................................................................................... 120
1.7 Hoe vaak evalueren? ........................................................................................................................................... 120
1.8 Hoe vaak evalueren? ........................................................................................................................................... 121
1.9 Altijd met de hand? ............................................................................................................................................. 121
1.10 Bespreken met de cliënt...................................................................................................................................... 121
1.11 Evaluatie van de therapie .................................................................................................................................... 122
1.12 Behandelresultaat als terugkoppeling over het gedragstherapeutisch proces ................................................. 122
2 VOORBEREIDING EXAMEN ..................................................................................................................................................... 122
HOOFDSTUK 13: HET EINDE VAN DE CURSUS ................................................................................................................. 124




6

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




HOOFDSTUK 1: INTRODUCTIE GEDRAGSTHERAPIE
1 HISTORISCH PERSPECTIEF

CBT (= Cognitive Behavioural Therapy)
- 1900-1940: Enkel psychoanalyse
- 1940/1950: Wetenschappers gaan op zoek naar beter wetenschappelijk onderbouwde theorie

1st Wave CBT
• Watson > afstand van introspectie en het onbewust
o Afstand van alles wat niet observeerbaar was ® behaviorisme
o Bizar, irrationeel gedrag werd centrale punt van het kader en de therapie die eraan
vasthing
• Gedrag als centraal aangrijpingspunt binnen therapie
o Het enige wat we kunnen observeren is gedrag (gedachten kunnen we niet observeren,
gevoelens ook niet – wel bepaalde non-verbale signalen die doen denken aan een
bepaalde emotie, maar geen zekerheid)
• Wijzigen emotionele responsen door exposure en systematische desensitisatie
o Vermijdingsrespons bij angst proberen afleren, mensen leren om toenadering te
zoeken tot hetgeen waar ze angstig voor zijn
o Zelf vanuit een habituatievisie, ze moeten er maar gewoon aan worden en dan zal de
angst vanzelf wel dalen
• Wijzigen gedrag door operante procedures (bekrachtiging/ bestraffing)
o Positief gedrag bekrachtigen en maladaptief gedrag bestraffen

2nd Wave CBT – 1960/70/80
• Ellis/ Beck > inclusie ‘internal experiences: thoughts, feelings, wishes, daydreams & attitudes’
o Gedrag is een zeer beperkt fenomeen, bijna niet zichtbaar zonder cognities
o Inclusie van interne ervaringen waarbij meer aandacht werd gegeven aan gedachten,
gevoelens, WANT datgene wat ons gedrag bepaalt is de manier waarop we denken
• Cognitieve therapie > automatische gedachten, gevolgtrekkingen en assumpties
o Ook inzetten op de cognities die de angst veroorzaken
o Kan zowel in theorie als door middel van bewijsmateriaal en dergelijke
• Integratie cognitieve therapie en gedragstherapie
o Combinatie van gedachten uitdagen en exposure werkt beter dan de 2 onderdelen
apart

3rd Wave CBT – Eind jaren 90 – begin 2000
• Omgaan met gedachten/ gevoelens ipv wijzigen van
o Radicale attitudeverandering
o Menselijk en psychisch lijden is onderdeel van het leven
o Altijd nastreven van u goed voelen is niet de beste insteek ® mensen eerder leren
omgaan en leren aanvaarden dat er negatieve gedachten/gevoelens zijn
• Segal, Williams, Teasdale, Kabat-Zinn: mindfulness en mindfullness-based cognitive therapy
• Hayes: Acceptance & commitment therapy




7

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




4th Wave CBT
• Focus op verstoorde cognitieve (informatieverwerkings-) processen
o Processen aanpassen ® het feit dat je er te veel aandacht aan besteed
o bv. spinnenangst ® vooral bezig met het opzoeken van spinnen ipv het toevallig zien
• Training van aandacht/ interpretatie/ geheugen aanvullend op standaard CBT

Gedragstherapie is een hele brede therapiestroming die veel meer omarmt dan gedrag alleen

2 WAT IS GEDRAGSTHERAPIE?

Het betreft een proces waarbij de psycholoog samen met de cliënt actief en op transparante wijze
therapeutische technieken en methoden toepast om de zich aandienende klachten duurzaam en
relevant te reduceren. De geselecteerde therapeutische technieken en methoden dienen daarbij
empirische ondersteuning te genieten, waarbij deze gestoeld zijn in de wetenschap van de (klinische)
psychologie en effectief zijn gebleken.
(Korrelboom & Ten Broeke, 2014)

• Zeer actieve therapievorm
• Werken aan veranderingsdoelen – veranderingsgerichte therapievorm
• Gedragstherapie is gebaseerd op wetenschap – wensen empirisch deel te behouden (dus ook
in één-op-één therapie effecten meten)

3 NOOD AAN HANDVATEN

Gedragstherapie: het leertheoretisch kader (wetenschappelijke achtergrond CBT)
Basisaxioma: Alle gedrag is aangeleerd
• Kan door trial & error (op jezelf), door te kijken (modelling), door instructies
• Geldt ook voor sociaal gedrag en complexe gedragsmethoden
o Bv. je weet hoe je u in een college moet gedragen ® geleerd door trial & error
• Vermijdingsgedrag is ook aangeleerd (op zoek gaan naar “hoe” om het ook terug af te leren)
o Door eigen ondervinding ® bv. spinnenangst verdwijnt door snel weg te gaan van de
spin
o Door modelling ® bv. je mama heeft schrik voor spinnen en dochter neemt dit over

Gedrag is dus zinvol, maar is pas zinvol wanneer je weet wat de betekenis is die de persoon aan de
situatie geeft. Een bepaalde prikkel gaat een bepaald gedrag uitlokken (zo loopt het niet helemaal). Wat
je voelt en doet hangt volledig af van je interpretatie (bv. je schiet ’s nachts wakker van een geluid ®
inbreker? wind? ® gaan kijken? in bed blijven?)

4 ALLE GEDRAG IS AANGELEERD

Bv. stel dat je alleen thuis bent en je hoort een geluid, wat is het eerste wat je
denkt? – een inbreker
• Je ervaart angst ® fight/flight/freeze
• De kans dat je terug in slaap valt is klein, tenzij je weet dat de dreiging weg is


8

,Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




Bv. stel dat je alleen thuis bent en je hoort een geluid, wat is het eerste wat je denkt? – een huisdier
• Je bent eerder geïrriteerd ® huisdier buiten zetten, kijken of er iets is...
• Kans dat je terug in slaap valt is vrij groot

Gedrag is vooral een reactie op de interpretatie
• Bv. cliënt met smetvrees die heel erg gefocust was op de baby ® alles wat met de baby te
maken had mocht absoluut niet vuil worden. Cliënt geraakt zeer uitgeput, sliep niet meer.
Omgeving vond dit gedrag niet normaal, voor de cliënt was dit wel zinvol dus moet er op zoek
gegaan worden naar de betekenis van dit gedrag. Cliënt had heel veel schrik om haar kindje iets
aan te doen (infectie, wiegendood…). Nadien kwam naar boven dat het haar eerste kind was
maar niet haar eerste zwangerschap, vrouw was haar kindje verloren op 36 weken. Dokter had
aangegeven dat het kindje waarschijnlijk al 2 dagen overleden was en had gevraagd waarom ze
niet vroeger gekomen was.

5 “KENMERKEN” VAN DE GEDRAGSTHERAPIE

1. Gedrag is centrale aangrijpingspunt voor behandeling
2. Gedragstherapeuten zijn directief (aanwijzingen en adviezen (expliciet) aan de cliënt gegeven)
3. Gedragstherapie is doorgaans kortdurend (1-16 sessies)
4. Interventies zijn evidence-based: nauwe samenhang met empirisch onderzoek

5.1 GEDRAG IS CENTRALE AANGRIJPINGSPUNT

Gedachten en gevoelens worden ook beschouwd als gedrag. Klachten komen voort uit problematisch
gedragspatronen (Vermijding, tekort gedrag bv. sociaal gedrag)

Gezien het belang van betekenis van gedrag: cognitieve gedragstherapie: aangrijpingspunten op niveau
UCS/UCR ® GEDRAGSTHERAPIE = COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE

Experiëntiële luik: Invloed van ACT, mindfulness & DGT:
• Verandering van attitude t.a.v. gedachten, gevoelens en gedrag
• Focus op gevoel en ervaring ipv van louter (observeerbaar) gedrag
• EXPERIËNTIËLE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE


5.2 GEDRAGSTHERAPEUTEN ZIJN DIRECTIEF

Didactisch aspect: Modelleren gewenst gedrag of aanleren nieuwe vaardigheden




De eerste gesprekken moeten gevolgd worden ipv sturend ® mix tussen sturend en niet-sturend
• Cliënten willen niet horen dat ze irrationeel zijn of overdrijven
• Vooral begrip tonen


9

, Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. Dr. A. Vanden Bogaerde




• Als het nodig is voor de cliënt mag je wel directief zijn
o Bv. cliënt met depressief beeld die niets deed en heel de dag in de zetel zat. Psycholoog
had opdrachtjes gegeven die de cliënt niet had gedaan. Dan moet er over gegaan
worden op instructies

Binnen CBT moet je alle gesprekstechnieken kunnen toepassen van non- directief tot directief
Kennisoverdracht – psycho-educatie

5.3 KORTDURENDE BEHANDELTRAJECTEN

Veel CBT-protocollen 1- 20 sessies, maar lengte van therapie hangt af van de complexiteit van de
problemen. We proberen het wel zo efficiënt mogelijk en kortdurend te houden.
Mensen hebben geen ‘stoornis’ maar een ‘specifieke problematiek’

Therapieduur is afhankelijk van de aard en type van de angst
• Lengte neemt toe met complexiteit en/of comorbiditeit
• Bv. vliegangst ® opgelost op 2 dagen
• Bv. borderline ® duurt lang, minimaal 2 jaar met 1 jaar waarin er flare-ups zijn
• Bv. paniekstoornis ® +/- 20 sessies indien ze niet gegeneraliseerd is of met comorbiditeiten
• Bv. bipolariteit ® kan meerdere jaren duren met ups & downs

5.4 GEBASEERD OP DE LEERTHEORIE EN WETENSCHAP

Gedragstherapie is toegepaste leerpsychologie
• Klassieke conditionering
• Operante conditionering
• Toepassing van experimenteel geverifieerde leerprincipes
o Zelfde principes voor aanleren van maladaptief gedrag
o Onderzoek doen naar gedragstherapeutische denkkaders, hypotheses, interventies, …
o Hypothese opstellen ® indien deze niet klopt zal de interventie ook niet werken

Indien de therapie niet zou werken
• Hypothese nagaan en eventueel bijsturen
• Bv. verschil tussen angst en walging ® exposure therapie + walging = complex verhaal

Sterke verankering in de wetenschap
• Psychologie als wetenschap
• Dus behandelingen ook op effectiviteit onderzoeken

5.4.1 GEBRUIK MAKEN VAN WETENSCHAPPELIJK GETOETSTE METHODES

Toepassing van de experimentele methode > fase in de wetenschap waar je wetmatigheden opspoort
• Zoeken naar functionele relaties & samenhang ® belang empirische cyclus

De behandeling van één patiënt is een n=1 onderzoek: zorgvuldig uitgevoerde studies met één
deelnemer. Per deelnemer: observeren, interveniëren en meten


10