BEWEGEN EN GEZONDHEID - EPIDEMIOLOGIE
1. Inleiding en definities
1.1 Definities
● Epi: over, tussen; demio: volk, mensen; logie: leer
● Geneeskunde: individuen; epidemiologie: populaties
● Definities van epidemiologie
- MacMahon: Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van
ziekte bestudeert
- Lilienfield: Epidemiologie is de studie van de verdeling van een gezondheids- of
ziektekenmerk in de bevolking en de factoren die met deze verdeling verband
houden
- Epidemiologie is de leer van het ontstaan en het verloop van ziekten
- Epidemiologie is de leer van de frequentie van het optreden van ziekten en van
factoren die de frequentie verklaren
- Epidemiologie is een medische discipline die de invloed van levensstijl,
gezondheidstoestand en andere persoonlijke of sociale factoren op de
verspreiding van een ziekte bestudeert
● Volksgezondheid als wetenschap: dood en ziekte, maar ook hoe gezondheid van
populaties verbeteren
1.2 Doelstellingen van epidemiologie
● Beschrijven
Methode om de frequentie van ziekte en gezondheidsgerelateerde karakteristieken
in de populatie te beschrijven
● Verklaren
Methode om de relatie met onderliggende determinanten te verklaren
Factoren die verschillen in frequentie kunnen verklaren
Factoren: - Persoonlijke karakteristieken
- Omgevingskarakteristieken
- Combinatie persoon-omgevingskarakteristieken: interactie
Verklaren: - Causale verbanden vs. niet-causale verbanden
- Directe verbanden vs. niet-directe verbanden
● Oorzaken van ziekte • Natuurlijk verloop van ziekte
1
, ● Gezondheid van populaties • Evaluatie van interventies
⇒ Link met ziektetraject en verschillende soorten preventie in partim volksgezondheid
1.3 Historisch voorbeeld
● Dr. John Snow: cholera-uitbraak in Londen 1854
Vroeger veel sterfte door infectieziekten en hongersnood
Maakte kaart van de buurt in Londen: waar wonen mensen die ziek waren/stierven
Ontdekking: cholera door niet-proper drinkwater
Epidemiologisch onderzoek avant la lettre: oorzaak onderzoeken
● Richard Doll en Austin Bradford-Hill: link roken en longkanker
Voor 1930: weinig longkanker
Na jaren ‘30: grote toename longkanker, eerst westerse mannen, dan ook vrouwen
1950: eerste epidemiologische studies over longkankersterftes bij rokers en
niet-rokers
Gerandomiseerde gecontroleerde klinische studie
Link gelegd tussen opkomst roken en opkomst longkanker: verhoging in
blootstelling aan risicofactoren (roken) zorgt voor meer ziekte
Dosis-respons-relatie: hoe meer risicofactoren, hoe groter de kans op ziekte
1.4 Kenmerken die epidemiologen interesseren
● Persoonlijke factoren
- Demografisch (leeftijd, geslacht, etniciteit, …)
- Biologisch (bloedspiegel antilichamen, bloeddruk, …)
- Socio-economisch (opleiding, inkomen, …)
- Levensstijl en gedrag (roken, voeding, lichaamsactiviteit, …)
- Genetisch (bloedgroep, genotype, …)
● Omgevingsfactoren
Onmiddellijke omgeving (gezin, bedrijf, ziekenhuis, …)
Macro-omgeving (klimaat, gezondheidszorg, politiek, welvaart, …)
⇒ Determinanten van gezondheid
● Tijdsfactoren
Impact van tijd/evolutie van risicofactoren
2
, ● Relatie tussen factoren
Alle factoren interageren met elkaar
Staan NIET los van elkaar
● Bronnen van informatie
- Interview / vragenlijsten
- Medische dossiers / medisch onderzoek
- Administratieve data
1.5 Vragen binnen de epidemiologie
● Etiologische vraag
Oorzaak/ontstaan van ziekte
Vergelijk aantal gevallen tussen groepen met/zonder etiologische risicofactoren
● Diagnostische vraag
Vaststellen
Vergelijk detectieprocedures en beschrijf diagnostische factoren
● Prognostische vraag
Vergelijk het aantal terugkerende events tussen groepen met/zonder
prognostische factoren
● Therapeutische vraag
Interventie
Vergelijk herstel tussen verschillende behandelingen en beschrijf therapeutische
factoren
● Hoe?
- Altijd vergelijken
- Observationele epidemiologie: onderzoeker komt niet tussen, enkel beschrijven
wat er te zien is
- Experimentele epidemiologie: onderzoeker zet interventie op en kijkt naar
gevolgen, beschrijft die ook
● Belangrijkste doodsoorzaken in België
50’s: longtuberculose, ouderdom, stuipen
70’s: longtuberculose, bronchitis/ademhalingsproblemen, darmontsteking/diarree
1996: ischemische hartziekten, cerebrovasculaire ziekten, hartinsufficiëntie
⇒ Epidemiologische transitie/evolutie door
- Medische technologie - Voeding
- Hygiëne - Onderwijs
- Gezondheidszorg -…
⇒ Traditionele risicofactoren kregen we onder controle
⇒ Er ontstaat steeds nieuwe risicofactoren
3
1. Inleiding en definities
1.1 Definities
● Epi: over, tussen; demio: volk, mensen; logie: leer
● Geneeskunde: individuen; epidemiologie: populaties
● Definities van epidemiologie
- MacMahon: Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van
ziekte bestudeert
- Lilienfield: Epidemiologie is de studie van de verdeling van een gezondheids- of
ziektekenmerk in de bevolking en de factoren die met deze verdeling verband
houden
- Epidemiologie is de leer van het ontstaan en het verloop van ziekten
- Epidemiologie is de leer van de frequentie van het optreden van ziekten en van
factoren die de frequentie verklaren
- Epidemiologie is een medische discipline die de invloed van levensstijl,
gezondheidstoestand en andere persoonlijke of sociale factoren op de
verspreiding van een ziekte bestudeert
● Volksgezondheid als wetenschap: dood en ziekte, maar ook hoe gezondheid van
populaties verbeteren
1.2 Doelstellingen van epidemiologie
● Beschrijven
Methode om de frequentie van ziekte en gezondheidsgerelateerde karakteristieken
in de populatie te beschrijven
● Verklaren
Methode om de relatie met onderliggende determinanten te verklaren
Factoren die verschillen in frequentie kunnen verklaren
Factoren: - Persoonlijke karakteristieken
- Omgevingskarakteristieken
- Combinatie persoon-omgevingskarakteristieken: interactie
Verklaren: - Causale verbanden vs. niet-causale verbanden
- Directe verbanden vs. niet-directe verbanden
● Oorzaken van ziekte • Natuurlijk verloop van ziekte
1
, ● Gezondheid van populaties • Evaluatie van interventies
⇒ Link met ziektetraject en verschillende soorten preventie in partim volksgezondheid
1.3 Historisch voorbeeld
● Dr. John Snow: cholera-uitbraak in Londen 1854
Vroeger veel sterfte door infectieziekten en hongersnood
Maakte kaart van de buurt in Londen: waar wonen mensen die ziek waren/stierven
Ontdekking: cholera door niet-proper drinkwater
Epidemiologisch onderzoek avant la lettre: oorzaak onderzoeken
● Richard Doll en Austin Bradford-Hill: link roken en longkanker
Voor 1930: weinig longkanker
Na jaren ‘30: grote toename longkanker, eerst westerse mannen, dan ook vrouwen
1950: eerste epidemiologische studies over longkankersterftes bij rokers en
niet-rokers
Gerandomiseerde gecontroleerde klinische studie
Link gelegd tussen opkomst roken en opkomst longkanker: verhoging in
blootstelling aan risicofactoren (roken) zorgt voor meer ziekte
Dosis-respons-relatie: hoe meer risicofactoren, hoe groter de kans op ziekte
1.4 Kenmerken die epidemiologen interesseren
● Persoonlijke factoren
- Demografisch (leeftijd, geslacht, etniciteit, …)
- Biologisch (bloedspiegel antilichamen, bloeddruk, …)
- Socio-economisch (opleiding, inkomen, …)
- Levensstijl en gedrag (roken, voeding, lichaamsactiviteit, …)
- Genetisch (bloedgroep, genotype, …)
● Omgevingsfactoren
Onmiddellijke omgeving (gezin, bedrijf, ziekenhuis, …)
Macro-omgeving (klimaat, gezondheidszorg, politiek, welvaart, …)
⇒ Determinanten van gezondheid
● Tijdsfactoren
Impact van tijd/evolutie van risicofactoren
2
, ● Relatie tussen factoren
Alle factoren interageren met elkaar
Staan NIET los van elkaar
● Bronnen van informatie
- Interview / vragenlijsten
- Medische dossiers / medisch onderzoek
- Administratieve data
1.5 Vragen binnen de epidemiologie
● Etiologische vraag
Oorzaak/ontstaan van ziekte
Vergelijk aantal gevallen tussen groepen met/zonder etiologische risicofactoren
● Diagnostische vraag
Vaststellen
Vergelijk detectieprocedures en beschrijf diagnostische factoren
● Prognostische vraag
Vergelijk het aantal terugkerende events tussen groepen met/zonder
prognostische factoren
● Therapeutische vraag
Interventie
Vergelijk herstel tussen verschillende behandelingen en beschrijf therapeutische
factoren
● Hoe?
- Altijd vergelijken
- Observationele epidemiologie: onderzoeker komt niet tussen, enkel beschrijven
wat er te zien is
- Experimentele epidemiologie: onderzoeker zet interventie op en kijkt naar
gevolgen, beschrijft die ook
● Belangrijkste doodsoorzaken in België
50’s: longtuberculose, ouderdom, stuipen
70’s: longtuberculose, bronchitis/ademhalingsproblemen, darmontsteking/diarree
1996: ischemische hartziekten, cerebrovasculaire ziekten, hartinsufficiëntie
⇒ Epidemiologische transitie/evolutie door
- Medische technologie - Voeding
- Hygiëne - Onderwijs
- Gezondheidszorg -…
⇒ Traditionele risicofactoren kregen we onder controle
⇒ Er ontstaat steeds nieuwe risicofactoren
3
