,Inhoudsopgave
1. Bouwstenen - Teken en het communicatieproces ........................................................................................................ 7
1.1. Bouwstenen van een discipline en praktijk: het teken, semiotiek en representatie ............................................................................. 7
1.1.1. Semiotiek ....................................................................................................................................................................................... 7
1. Representatie: hoe komt betekenis tot stand? .......................................................................................................................... 8
1.1.2. Teken, tekensysteem en tekenindeling ......................................................................................................................................... 9
1. Tekensystemen ............................................................................................................................................................................. 10
2. Tekenindelingen ........................................................................................................................................................................... 12
1.2. Elementen van het communicatieproces ..................................................................................................................................... 14
1. De Communicator ......................................................................................................................................................................... 14
2. De boodschap ............................................................................................................................................................................... 14
3. Encoderen/decoderen: ................................................................................................................................................................. 15
1. Encoding-decoding (S. Hall, 1973) ............................................................................................................................................ 16
4. Transmissie, het kanaal en medium.............................................................................................................................................. 17
5. De ontvanger ................................................................................................................................................................................ 18
6. Wanneer is een communicatieproces geslaagd?.......................................................................................................................... 18
1.3. Communicatiemodellen:............................................................................................................................................................... 18
1. Communicatiemodel van Lasswell (1948)..................................................................................................................................... 19
2. Communicatiemodel van Shannon en Weaver (1949) ................................................................................................................. 20
3. Balansmodel/ ABX-model van Newcomb (1953) .......................................................................................................................... 21
4. Communicatiemodel van Schramm (1954) ................................................................................................................................... 21
5. Communicatiemodel van Gerbner (1956) .................................................................................................................................... 22
6. Roman Jakobson (1960) ................................................................................................................................................................ 24
1.4. Verschillende visies op het communicatieproces ......................................................................................................................... 25
1. Transmissie model ........................................................................................................................................................................ 25
2. Rituele/ expressieve modellen ...................................................................................................................................................... 26
3. Publiciteitsmodellen/ Attentievisie............................................................................................................................................... 26
4. Receptiemodellen: ........................................................................................................................................................................ 27
1.5. Vormen van communicatie ........................................................................................................................................................... 28
2. The Young and the Restless ....................................................................................................................................... 30
2.1. Ontstaan en ontwikkeling van communicatiewetenschappen als discipline ................................................................................ 30
2.1.1. Voorlopers van de communicatiewetenschappen ............................................................................................................... 30
2.1.2. Institutionalisering van de communicatiewetenschappen ................................................................................................... 31
Harold Lasswell.................................................................................................................................................................................. 31
Paul Lazarsfeld................................................................................................................................................................................... 32
Kurt Lewin ......................................................................................................................................................................................... 32
Carl Hovland ...................................................................................................................................................................................... 32
2.1.3. Administratief vs. kritisch onderzoek ................................................................................................................................... 33
2.2. De paradigmatische strijd in de communicatiewetenschappen ................................................................................................... 33
2.2.1. Paradigma het begrip ........................................................................................................................................................... 33
2.2.2. Paradigma shift .................................................................................................................................................................... 34
2
, 2.2.3. Het dominante mainstream paradigma in de communicatiewetenschappen ..................................................................... 35
2.2.4. Alternatief kritisch paradigma in de communicatiewetenschappen .................................................................................... 37
2.6. Theoretische diversiteit in de communicatiewetenschappen ........................................................................................................... 39
2.6.1. Het concept: theorie ................................................................................................................................................................... 39
2.6.2. Classificeren van theorievorming ................................................................................................................................................ 40
a. Actie-structuur.......................................................................................................................................................................... 40
b. Consensus-conflict .................................................................................................................................................................... 41
c. Materie-geest ........................................................................................................................................................................... 41
3. Coming of age – Onderzoek naar media en communicatie in de 1e helft van de 20e eeuw .......................................... 42
3.1. De massamaatschappij ................................................................................................................................................................. 42
3.1.1. Context massacommunicatie-onderzoek begin 20ste eeuw ................................................................................................ 42
3.1.2. Massa ................................................................................................................................................................................... 43
3.1.3. Massamedia.......................................................................................................................................................................... 44
3.2. Massamaatschappijtheorie ........................................................................................................................................................... 44
3.2.1. Context 20e eeuw ................................................................................................................................................................. 44
3.2.2. Concepten en ideen in het denken over massamaatschappij.............................................................................................. 45
1. Sociologische benadering ......................................................................................................................................................... 45
a. Tönnies gemeisnchaft VS gesellschaft ................................................................................................................................. 45
b. Durkheim: mechanisme VS organische solidariteit .............................................................................................................. 46
2. Psychologische benadering ...................................................................................................................................................... 47
a. Behavioristische psychologie ............................................................................................................................................... 47
b. Psychoanalyse, Freud ........................................................................................................................................................... 48
3.2.3. Massamaatschappijtheorie .................................................................................................................................................. 49
3.2.4. Basisassumpties over de media ....................................................................................................................................... 49
3.2.5. Kritieken ........................................................................................................................................................................... 51
3.2.6. Slotbeschouwing .............................................................................................................................................................. 51
3.3. Propaganda ................................................................................................................................................................................... 51
3.3.1. Inleiding ................................................................................................................................................................................ 51
3.3.2. Kritische propagandastudies ................................................................................................................................................ 53
3.3.3. Kritische paradigma moet plaats ruimen ............................................................................................................................. 54
3.3.4. Propagandatheorie van Lasswell .......................................................................................................................................... 56
4. Het Mainstream Paradigma ...................................................................................................................................... 57
4.1. Groei van het mainstreamparadigma ........................................................................................................................................... 57
4.2. Functionalisme en functionalistische mediatheorie ..................................................................................................................... 59
4.2.1. Functionalistische mediatheorie .......................................................................................................................................... 60
a. Lasswell .................................................................................................................................................................................... 60
b. Merton & Lazarsfeld ................................................................................................................................................................ 60
c. Wright ...................................................................................................................................................................................... 61
d. Mcqauil & deuze (2020) ........................................................................................................................................................... 61
Kritieken op functionalisme en functionalistische mediatheorie:..................................................................................................... 62
4.3. Sociologie: Actiegerichte benadering en interpretatieve theorie................................................................................................. 62
3
, 4.3.1. Symbolisch interactionisme ............................................................................................................................................. 62
4.3.2. Fenomenologie ................................................................................................................................................................ 63
4.3.3. Etnomethodologie ........................................................................................................................................................... 64
4.4. Inspiratie uit psychologie en cognitieve dissonantie .................................................................................................................... 65
4.4.1. Congruentietheorie .............................................................................................................................................................. 65
4.4.2. Cognitieve dissonantietheorie ............................................................................................................................................. 65
Kritieken: D.D. Sears en W. McGuire ..................................................................................................................................................... 66
4.5. Sociolinguïstiek: ............................................................................................................................................................................ 66
4.5.1. Langue – parole (de Saussure) ............................................................................................................................................. 67
4.5.2. Interpretatieve gemeenschap .............................................................................................................................................. 67
4.5.3. Sapir-Whorf-hypothese........................................................................................................................................................ 67
4.5.4. Deficithypothese/ codetheorie ........................................................................................................................................... 68
4.6. Snelle opkomst en bloei van de communicatiewetenschappen: slingerbewegingen in het mainstreamparadigma ................... 68
4.6.1. Focus media-effecten ........................................................................................................................................................... 69
Fase 1: almachtige media .................................................................................................................................................................. 69
Fase 2: limited effects, eerste slingerbeweging ................................................................................................................................ 69
a. Two- en multi-step flow ............................................................................................................................................................ 70
b. Mediating factors ...................................................................................................................................................................... 72
c. Uses & Gratifications ................................................................................................................................................................ 72
Kritieken: ........................................................................................................................................................................................... 73
Fase 3: machtige media: the sequel .................................................................................................................................................. 74
a. Agendasetting........................................................................................................................................................................... 74
b. Cultivatie................................................................................................................................................................................... 75
c. De zwijgspiraal .......................................................................................................................................................................... 76
5. Het alternatieve kritisch paradigma ........................................................................................................................... 78
5.1 Marxistische uitgangspunten......................................................................................................................................................... 78
5.1.1. Het arbeidsproces ................................................................................................................................................................. 79
5.1.2. Onderbouw en bovenbouw .................................................................................................................................................. 80
5.1.3. Marxisme: Ideologie ............................................................................................................................................................. 81
5.1.4. Kritieken ............................................................................................................................................................................... 81
5.2. Kritische theorie en Frankfurter Schule ......................................................................................................................................... 82
5.2.1. Origine en onderzoeksprogramma ....................................................................................................................................... 82
Oorsprong ......................................................................................................................................................................................... 82
Onderzoeksprogramma..................................................................................................................................................................... 83
5.2.2. Culturele dimensie................................................................................................................................................................ 84
Cultuurindustrie ................................................................................................................................................................................ 84
5.2.3. Politieke dimensie ................................................................................................................................................................ 85
Publieke sfeer .................................................................................................................................................................................... 85
Kritieken op Frankfurterschule .............................................................................................................................................................. 87
5.3. Politieke Economie van communicatie .......................................................................................................................................... 88
5.3.1. Origine .................................................................................................................................................................................. 88
4