Intern Recht
Personen- en familierecht
Onderscheid met vermogensrecht (= patrimoniaal recht)
Personen- en familierecht Vermogensrecht
= extra-patrimoniaal, niet op geld = op geld waardeerbaar
waardeerbaar
men kan ze uitoefenen, maar er niet men kan deze uitoefenen en erover
onbeperkt over beschikken (= beschikken
verkopen, overdragen… vervreemden)
x/nauwelijks invloed romeinen, + van wel invloed romeinen
canoniek recht
Basisbegrippen
oorsprong: 19e E- (dus: als we over deze begrippen in eerdere contexten horen,
mogen we er niet in se van uitgaan dat men over hetzelfde heeft)
rechtssubject: juridische entiteit dat over rechten en plichten beschikt. Deze
kunnen zowel rechtspersonen als natuurlijke personen uitmaken.
rechtsobject: juridische entiteit dat niet over rechten en plichten beschikt, maar
het voorwerp van rechten is. Hiernaar worden doorgaans subjectieve rechten
ingedeeld.
- dieren vallen hieronder -> vormen een goed die te onderscheiden vallen van
voorwerpen
juridische persoonlijkheid:
- rechtsbekwaamheid: titularis kunnen zijn van rechten en plichten
- handelingsbekwaamheid: zelf en zelfstandig je rechten en plichten kunnen
uitoefenen (door rechtshandelingen te stellen)
Handelingsbekwaamheid van de vrouwen
Inleiding
! ongehuwde vrouwen hebben doorheen de geschiedenis altijd een betere positie
dan gehuwde vrouwen
1976: derde lid bij art. 212 BW -> het huwelijk wijst de handelingsbekwaamheid
van de betrokken personen niet (gelijkheid mannen & vrouwen in het huwelijk)
- wijst erop dat dit ervoor niet het geval was
o in andere takken van het recht waren er ook uiterste verschillen tussen
man en vrouw: volgens het publiekrecht kon een vrouw geen openbare
ambten bekleden, maar kon volgens het leenrecht wel lenen erven ->
1
, ironisch: de vrouw kon wel vorstin en ‘baas’ over de ambten worden,
maar mocht ze zelf niet bekleden
Privaatrecht: de ongehuwde vrouw
Romeins recht
sui generis alieni generis
= niet onder het recht van de pater = onder het recht van de pater
familias familias
- om rh te stellen bijstand van een
voogd nodig (niet voor
toestemming, maar voor ernst aan
te tonen)
-> zou verdwijnen ca. 3e E (juridische
gelijkwaardigheid man en vrouw)
Germaans recht & vroege middeleeuwen
aanvankelijk: vrouwen = volledig handelingsonbekwaam
volksverhuizingen en oorlogen: beperkingen ongehuwde vrouwen = vielen weg
- redenering: weduwen
Late middeleeuwen en de Moderne tijden
beperkingen op handelingsbekwaamheid keren terug: opnieuw voogd
rechtshandelingen MAAR:
- ! opnieuw gewoon voor ernst
- niet overal
- soms op eigen verzoek (dan ad hoc voogd door rechtbank toegewezen),
waarom? vrouwen kregen geen opleiding
- in de realiteit weinig teksten hierover: geen plicht om te vermelden of er een
voogd bijstond of niet
senatusconsultum velleianum
= senaatsbesluit uit de oudheid ter bescherming van de vrouw. Hierop kon de
vrouw zich beroepen als ze een rechtshandeling ten voordele van een derde
had gesteld.
later: besluit werd terug in gebruik gebracht MAAR werd een absoluut verbod
(dus: een beperking op de handelingsbekwaamheid van de vrouw, ze mocht
geen rechtshandelingen stellen ten gunste van een derde)
Franse revolutie
beperkingen handelingsbekwaamheid = verdwenen MAAR dit was enkel voor het
privaatrecht (dus: zodra dat het leenrecht verdween, was de ongehuwde vrouw
absoluut onbekwaam op publieke functies te vervullen)
2
,Privaatrecht: de gehuwde vrouw
Romeinse tijd
staan principieel altijd onder alieni juris (gaan van onder de macht van de pater
familias naar de macht van de echtgenoot)
- gebeurd door overdracht van manus (= macht over de vrouw + aparte
rechtshandeling)
- ! als de vrouw een jaar lang bij de man verbleef (‘usus’), verkreeg deze
automatisch de manus -> oplossing? ze kneep er af en toe 3 nachten onderuit
waardoor het verloop van 1 jaar werd ‘uitgesteld’
- wanneer ‘overdracht van manus’ verdween door verloop van tijd verkreeg ze
hetzelfde statuut als een ongehuwde vrouw
- ! verdwijnt al redelijk vlug: waardoor ze hetzelfde statuut kreeg van een
ongehuwde vrouw
Germaanse tijd tot BW van 1804
Primaire elementen:
1. maritale macht (= de man is de baas)
- vgl. ouderlijke macht over kinderen, man verkrijgt dit vanaf het begin
- omvat de volgende elementen:
o plicht vrouw tot gehoorzaamheid : een tuchtrecht waarbij de man zijn
vrouw ‘kan laten gehoorzamen indien ze het niet doet (plicht vrouw tot
gehoorzaamheid). let op: enkel haar dood wordt niet gedoogd) ->
redenering: vrouw als eigendom
o plicht tot samenwonen: man kan vrouw met geweld terughalen
o plicht tot getrouwheid: vrouw mag man niet bedriegen (i.t.t. de man)
- omvat ook verplichtingen voor de man zoals eerbare behandeling en
onderhoud (! vergeet wel niet dat de rechtbanken in voordele van de man
durven te oordelen en dat het recht niet de MS realiteit weerspiegelt)
2. bekwaamheid van de vrouw
- ! zij was handelingsbekwaam, maar niet handelingsbevoegd
Handelingsbekwaamheid Handelingsbevoegdheid
= je kan legaal gezien rh stellen = je beschikt over de bevoegdheid om
rechtshandelingen te stellen
uitzonderingen op handelingsonbevoegdheid:
1. krankzinnigheid of afwezigheid van haar man
2. rh in handelscontext zolang de man haar stilzwijgende toestemming
verstrekte
3. rh ten voordele van haar huishouden (lees vn. man)
4. ten aanzien van scheiding van goederen bij scheiding van tafel en bed
5. bij procedures die ze tegen haar man inspant
6. de macht over de kinderen en de goederen vh huwelijk
- kinderen: normaal geen macht MAAR in O en W VL en HEN = beide ouders
macht
- goederen: tijdens huwelijk geen macht
3
, o overlijden man? eigen, gemeenschappelijke en goederen van man w
haar bezit
wat als haar goederen vervreemd werden? ze kan ze trg opeisen
(eigendomsrecht wordt behouden)
om een terugvordering van haar goederen te vermijden, werd er
doorgaans instemming/verzaking van de goederen van de vrouw
vereist (gewoonlijks tegen een compensatie)
Franse Revolutie
voordelig voor vrouwen: in het voorontwerp van het BW hadden vrouwen een
gelijkwaardige juridische status met mannen (ook in het huwelijk). De komst van
Napoleon Bonaparte zou het BW een nieuwe inhoud geven.
vrouwenrechtenverklaring van Olympe de Gouges: had destijds niet veel impact
(werd SO van de guillotine), maar wel een steunpilaar van het hedendaags
feminisme
BW 1804 – gelijkberechtiging 1976
Napoleon (komt aan de macht eind 18 e E) = conservatief & streefde naar meer
orde in de MS door vrouwen te onderdrukken -> waarom meer orde id MS nodig?
er was al 10j burgeroorlog in FR
+
Traditionele discriminatie vrouwen
= Napoleontisch model van ‘vrouwenonrechten’ in het BW
1. huwelijks/huishoudelijke verhouding
- maritale macht bleef actueel (! opvallend, plicht tot getrouwheid van de man
werd nog milder: overspel werd gedoogd zolang het niet in hun woonst
plaatsvond)
- vrouw werd volkomen handelingsonbekwaam (niet alleen meer
handelingsonbevoegd)
o handeldrijven = enkel mogelijk bij uitdrukkelijke toestemming van haar
man
4
, o rh ten voordele van het hh = RL stelde dat het mogelijk was bij
stilzwijgend mandaat
2. SWB
- tuchtingsrecht (bv. bij plicht tot gehoorzaamheid) wordt n meer geregeld do/d
wet, maar do/d familie (lees: man)
- hekserij = verdwenen, maar wel bestraffing op abortus (! verschoningsgrond
bij doodslag)
- bestraffing verkrachting w milder (doodslag -> 10j opsluiting)
- geen sanctie bij gedwongen prostitutie
3. Sociaal recht
- interne aangelegenheid van de werkvloer
4. Publiek recht
- vrouwen hadden geen enkele vorm van recht binnen dit rechtsgebied (konden
geen openbare ambten vervolledigen…)
Verklaring succes Napoleontisch model
- ‘wet van de stilte’: vrouwen hadden geen inspraak
- V konden geen juridische/politieke actie ondernemen wegens een gebrek aan
onderwijs
- paradoxaal: N probeerde de ‘superslechte’ dingen aan te passen zodanig dat
en protest uitbleef en de slechte dingen behouden konden worden
o handelingsonbekwaamheid:
een vrouw kon enkel handeldrijven bij uitdrukkelijke toestemming
van haar echtgenoot (nadelig) [had volmacht nodig] daarom:
theorie huishoudelijke mandaat = vrouw had geen volmacht
nodig bij rechtshandelingen die voordelig waren voor haar
huishouden (nl. ook haar echtgenoot)
o de facto macht over kinderen
o soms sympathie van de rechters
2 figuren probeerden het Napoleontisch recht af te schaffen:
Laurent (‘de man die zijn vrouw aanbad’)
-> schreef ontwerp voor nieuw BW vo België
- wou gelijkheid tussen man en vrouw
- geen maritale macht (“als je v iemand houdt, sla je die niet”)
- vrouw moet ook handelingsbekwaam zijn (maar zelfs nog vollediger voor de
vrouw: enkel de vrouw is voor het huishouden handelingsbevoegd)
- zowel man als V moeten gestraft w bij overspel
-> waarom faalde hij? hoewel hij zelf in het parlement zat, bestond dat
overwegend uit oude mannen (die uiteraard zijn voorstellen tegenhielden).
5
, Marie Poppelin (‘eerste vrouw met een diploma in de rechten’)
- wilt advocaat worden -> orde van de advocatuur weigert -> M.P. start een
procedure op bij het Hof van Beroep BRX -> advocaat generaal Hof: ‘"intrede
van vrouw zal einde zijn van bestaan van de orde’ -> M.P. werd niet in het
arrest niet toegelaten tot de orde
- vonnis:
o normaal = A pleegt feiten -> rechter past rechtsregels toe -> ° vonnis!
o zaak M.P. = feiten -> vooroordeel -> rechtvaardigen door een wet toe
te passen (Legal realism: een wet dient om een vooroordeel goed te
praten)
o gevolg legal realism? rechters passen rechtsregels toe om (ongemerkt)
hun vooroordeel goed te praten
o nuance: hoewel de rechter volgens ons een vooroordeel (‘vrouwen
blijven thuis’) had, was het destijds de onbetwistbare waarheid
o interessant: doorgaans wordt er bij legal realism verzwegen dat het
plaatsvond, maar de zaak was vol van vooroordelen
- belang zaak M.P.:
o + : stimuleerde eerste golf feminisme
o - : gaf inzicht waarom er zo weinig vrouwelijke leiders waren (vrouwen
gingen geen rechten studeren [konden toch geen advocaat worden] &
volksvertegenwoordigers = studeerden rechten)
conclusie
ongeacht de tegenstanders, bleef het Napoleontisch model domineren einde 19 e
E
beperkte feministische golf ca. 1900
arbeidsrecht (let op! niks te maken met feminisme):
- veranderingen PRO-vrouwen die werden veroorzaakt door arbeidsbewegingen
strafrecht:
- handel in blanke slavinnen (prostitutie) -> aanpakken in vrouwenhandel MAAR
was vn. veroorzaakt door het Engels feminisme
conclusie
Belgisch feminisme was te braaf.
Interbellum: voor- en achteruitgang
Na WO I
- actief stemrecht gemeenteraad
- overal (dus: ook in parlement) passief stemrecht
- vanaf 1j na WO I: vrouwen mogen advocaat worden (Olgia Peniakoff was de
eerste vrouw)
6
Personen- en familierecht
Onderscheid met vermogensrecht (= patrimoniaal recht)
Personen- en familierecht Vermogensrecht
= extra-patrimoniaal, niet op geld = op geld waardeerbaar
waardeerbaar
men kan ze uitoefenen, maar er niet men kan deze uitoefenen en erover
onbeperkt over beschikken (= beschikken
verkopen, overdragen… vervreemden)
x/nauwelijks invloed romeinen, + van wel invloed romeinen
canoniek recht
Basisbegrippen
oorsprong: 19e E- (dus: als we over deze begrippen in eerdere contexten horen,
mogen we er niet in se van uitgaan dat men over hetzelfde heeft)
rechtssubject: juridische entiteit dat over rechten en plichten beschikt. Deze
kunnen zowel rechtspersonen als natuurlijke personen uitmaken.
rechtsobject: juridische entiteit dat niet over rechten en plichten beschikt, maar
het voorwerp van rechten is. Hiernaar worden doorgaans subjectieve rechten
ingedeeld.
- dieren vallen hieronder -> vormen een goed die te onderscheiden vallen van
voorwerpen
juridische persoonlijkheid:
- rechtsbekwaamheid: titularis kunnen zijn van rechten en plichten
- handelingsbekwaamheid: zelf en zelfstandig je rechten en plichten kunnen
uitoefenen (door rechtshandelingen te stellen)
Handelingsbekwaamheid van de vrouwen
Inleiding
! ongehuwde vrouwen hebben doorheen de geschiedenis altijd een betere positie
dan gehuwde vrouwen
1976: derde lid bij art. 212 BW -> het huwelijk wijst de handelingsbekwaamheid
van de betrokken personen niet (gelijkheid mannen & vrouwen in het huwelijk)
- wijst erop dat dit ervoor niet het geval was
o in andere takken van het recht waren er ook uiterste verschillen tussen
man en vrouw: volgens het publiekrecht kon een vrouw geen openbare
ambten bekleden, maar kon volgens het leenrecht wel lenen erven ->
1
, ironisch: de vrouw kon wel vorstin en ‘baas’ over de ambten worden,
maar mocht ze zelf niet bekleden
Privaatrecht: de ongehuwde vrouw
Romeins recht
sui generis alieni generis
= niet onder het recht van de pater = onder het recht van de pater
familias familias
- om rh te stellen bijstand van een
voogd nodig (niet voor
toestemming, maar voor ernst aan
te tonen)
-> zou verdwijnen ca. 3e E (juridische
gelijkwaardigheid man en vrouw)
Germaans recht & vroege middeleeuwen
aanvankelijk: vrouwen = volledig handelingsonbekwaam
volksverhuizingen en oorlogen: beperkingen ongehuwde vrouwen = vielen weg
- redenering: weduwen
Late middeleeuwen en de Moderne tijden
beperkingen op handelingsbekwaamheid keren terug: opnieuw voogd
rechtshandelingen MAAR:
- ! opnieuw gewoon voor ernst
- niet overal
- soms op eigen verzoek (dan ad hoc voogd door rechtbank toegewezen),
waarom? vrouwen kregen geen opleiding
- in de realiteit weinig teksten hierover: geen plicht om te vermelden of er een
voogd bijstond of niet
senatusconsultum velleianum
= senaatsbesluit uit de oudheid ter bescherming van de vrouw. Hierop kon de
vrouw zich beroepen als ze een rechtshandeling ten voordele van een derde
had gesteld.
later: besluit werd terug in gebruik gebracht MAAR werd een absoluut verbod
(dus: een beperking op de handelingsbekwaamheid van de vrouw, ze mocht
geen rechtshandelingen stellen ten gunste van een derde)
Franse revolutie
beperkingen handelingsbekwaamheid = verdwenen MAAR dit was enkel voor het
privaatrecht (dus: zodra dat het leenrecht verdween, was de ongehuwde vrouw
absoluut onbekwaam op publieke functies te vervullen)
2
,Privaatrecht: de gehuwde vrouw
Romeinse tijd
staan principieel altijd onder alieni juris (gaan van onder de macht van de pater
familias naar de macht van de echtgenoot)
- gebeurd door overdracht van manus (= macht over de vrouw + aparte
rechtshandeling)
- ! als de vrouw een jaar lang bij de man verbleef (‘usus’), verkreeg deze
automatisch de manus -> oplossing? ze kneep er af en toe 3 nachten onderuit
waardoor het verloop van 1 jaar werd ‘uitgesteld’
- wanneer ‘overdracht van manus’ verdween door verloop van tijd verkreeg ze
hetzelfde statuut als een ongehuwde vrouw
- ! verdwijnt al redelijk vlug: waardoor ze hetzelfde statuut kreeg van een
ongehuwde vrouw
Germaanse tijd tot BW van 1804
Primaire elementen:
1. maritale macht (= de man is de baas)
- vgl. ouderlijke macht over kinderen, man verkrijgt dit vanaf het begin
- omvat de volgende elementen:
o plicht vrouw tot gehoorzaamheid : een tuchtrecht waarbij de man zijn
vrouw ‘kan laten gehoorzamen indien ze het niet doet (plicht vrouw tot
gehoorzaamheid). let op: enkel haar dood wordt niet gedoogd) ->
redenering: vrouw als eigendom
o plicht tot samenwonen: man kan vrouw met geweld terughalen
o plicht tot getrouwheid: vrouw mag man niet bedriegen (i.t.t. de man)
- omvat ook verplichtingen voor de man zoals eerbare behandeling en
onderhoud (! vergeet wel niet dat de rechtbanken in voordele van de man
durven te oordelen en dat het recht niet de MS realiteit weerspiegelt)
2. bekwaamheid van de vrouw
- ! zij was handelingsbekwaam, maar niet handelingsbevoegd
Handelingsbekwaamheid Handelingsbevoegdheid
= je kan legaal gezien rh stellen = je beschikt over de bevoegdheid om
rechtshandelingen te stellen
uitzonderingen op handelingsonbevoegdheid:
1. krankzinnigheid of afwezigheid van haar man
2. rh in handelscontext zolang de man haar stilzwijgende toestemming
verstrekte
3. rh ten voordele van haar huishouden (lees vn. man)
4. ten aanzien van scheiding van goederen bij scheiding van tafel en bed
5. bij procedures die ze tegen haar man inspant
6. de macht over de kinderen en de goederen vh huwelijk
- kinderen: normaal geen macht MAAR in O en W VL en HEN = beide ouders
macht
- goederen: tijdens huwelijk geen macht
3
, o overlijden man? eigen, gemeenschappelijke en goederen van man w
haar bezit
wat als haar goederen vervreemd werden? ze kan ze trg opeisen
(eigendomsrecht wordt behouden)
om een terugvordering van haar goederen te vermijden, werd er
doorgaans instemming/verzaking van de goederen van de vrouw
vereist (gewoonlijks tegen een compensatie)
Franse Revolutie
voordelig voor vrouwen: in het voorontwerp van het BW hadden vrouwen een
gelijkwaardige juridische status met mannen (ook in het huwelijk). De komst van
Napoleon Bonaparte zou het BW een nieuwe inhoud geven.
vrouwenrechtenverklaring van Olympe de Gouges: had destijds niet veel impact
(werd SO van de guillotine), maar wel een steunpilaar van het hedendaags
feminisme
BW 1804 – gelijkberechtiging 1976
Napoleon (komt aan de macht eind 18 e E) = conservatief & streefde naar meer
orde in de MS door vrouwen te onderdrukken -> waarom meer orde id MS nodig?
er was al 10j burgeroorlog in FR
+
Traditionele discriminatie vrouwen
= Napoleontisch model van ‘vrouwenonrechten’ in het BW
1. huwelijks/huishoudelijke verhouding
- maritale macht bleef actueel (! opvallend, plicht tot getrouwheid van de man
werd nog milder: overspel werd gedoogd zolang het niet in hun woonst
plaatsvond)
- vrouw werd volkomen handelingsonbekwaam (niet alleen meer
handelingsonbevoegd)
o handeldrijven = enkel mogelijk bij uitdrukkelijke toestemming van haar
man
4
, o rh ten voordele van het hh = RL stelde dat het mogelijk was bij
stilzwijgend mandaat
2. SWB
- tuchtingsrecht (bv. bij plicht tot gehoorzaamheid) wordt n meer geregeld do/d
wet, maar do/d familie (lees: man)
- hekserij = verdwenen, maar wel bestraffing op abortus (! verschoningsgrond
bij doodslag)
- bestraffing verkrachting w milder (doodslag -> 10j opsluiting)
- geen sanctie bij gedwongen prostitutie
3. Sociaal recht
- interne aangelegenheid van de werkvloer
4. Publiek recht
- vrouwen hadden geen enkele vorm van recht binnen dit rechtsgebied (konden
geen openbare ambten vervolledigen…)
Verklaring succes Napoleontisch model
- ‘wet van de stilte’: vrouwen hadden geen inspraak
- V konden geen juridische/politieke actie ondernemen wegens een gebrek aan
onderwijs
- paradoxaal: N probeerde de ‘superslechte’ dingen aan te passen zodanig dat
en protest uitbleef en de slechte dingen behouden konden worden
o handelingsonbekwaamheid:
een vrouw kon enkel handeldrijven bij uitdrukkelijke toestemming
van haar echtgenoot (nadelig) [had volmacht nodig] daarom:
theorie huishoudelijke mandaat = vrouw had geen volmacht
nodig bij rechtshandelingen die voordelig waren voor haar
huishouden (nl. ook haar echtgenoot)
o de facto macht over kinderen
o soms sympathie van de rechters
2 figuren probeerden het Napoleontisch recht af te schaffen:
Laurent (‘de man die zijn vrouw aanbad’)
-> schreef ontwerp voor nieuw BW vo België
- wou gelijkheid tussen man en vrouw
- geen maritale macht (“als je v iemand houdt, sla je die niet”)
- vrouw moet ook handelingsbekwaam zijn (maar zelfs nog vollediger voor de
vrouw: enkel de vrouw is voor het huishouden handelingsbevoegd)
- zowel man als V moeten gestraft w bij overspel
-> waarom faalde hij? hoewel hij zelf in het parlement zat, bestond dat
overwegend uit oude mannen (die uiteraard zijn voorstellen tegenhielden).
5
, Marie Poppelin (‘eerste vrouw met een diploma in de rechten’)
- wilt advocaat worden -> orde van de advocatuur weigert -> M.P. start een
procedure op bij het Hof van Beroep BRX -> advocaat generaal Hof: ‘"intrede
van vrouw zal einde zijn van bestaan van de orde’ -> M.P. werd niet in het
arrest niet toegelaten tot de orde
- vonnis:
o normaal = A pleegt feiten -> rechter past rechtsregels toe -> ° vonnis!
o zaak M.P. = feiten -> vooroordeel -> rechtvaardigen door een wet toe
te passen (Legal realism: een wet dient om een vooroordeel goed te
praten)
o gevolg legal realism? rechters passen rechtsregels toe om (ongemerkt)
hun vooroordeel goed te praten
o nuance: hoewel de rechter volgens ons een vooroordeel (‘vrouwen
blijven thuis’) had, was het destijds de onbetwistbare waarheid
o interessant: doorgaans wordt er bij legal realism verzwegen dat het
plaatsvond, maar de zaak was vol van vooroordelen
- belang zaak M.P.:
o + : stimuleerde eerste golf feminisme
o - : gaf inzicht waarom er zo weinig vrouwelijke leiders waren (vrouwen
gingen geen rechten studeren [konden toch geen advocaat worden] &
volksvertegenwoordigers = studeerden rechten)
conclusie
ongeacht de tegenstanders, bleef het Napoleontisch model domineren einde 19 e
E
beperkte feministische golf ca. 1900
arbeidsrecht (let op! niks te maken met feminisme):
- veranderingen PRO-vrouwen die werden veroorzaakt door arbeidsbewegingen
strafrecht:
- handel in blanke slavinnen (prostitutie) -> aanpakken in vrouwenhandel MAAR
was vn. veroorzaakt door het Engels feminisme
conclusie
Belgisch feminisme was te braaf.
Interbellum: voor- en achteruitgang
Na WO I
- actief stemrecht gemeenteraad
- overal (dus: ook in parlement) passief stemrecht
- vanaf 1j na WO I: vrouwen mogen advocaat worden (Olgia Peniakoff was de
eerste vrouw)
6
