Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (Editie:
3)
ISBN: 9789046906606
Hoofdstuk 1
Een positiebepaling van praktijkonderzoek
In deze paragraaf wordt duidelijk waar praktijkonderzoek staat ten opzichte van
andere soorten onderzoek en beroepshandelen.
Het belang van een onderzoekende beroepshouding
Definitie / betekenis
Een onderzoekende beroepshouding betekent dat een professional
voortdurend vragen stelt over het eigen handelen, openstaat voor nieuwe
inzichten, kritisch reflecteert en zoekt naar verbetering.
Het is een houding waarin je nieuwsgierig bent, aannames bevraagt en
creatief zoekt naar oplossingen.
Losse & Nahuis (2015) hebben de kenmerken geclusterd in drie dimensies:
1. Open houding: openstaan voor nieuwe indrukken, bereidheid tot
perspectiefwisseling, empathie en bereidheid tot delen van kennis.
2. Kritische houding: nagaan of iets klopt, onderbouwen van beweringen,
verantwoorden van keuzes.
3. Creatieve houding: gericht op vernieuwing, het bedenken van oplossingen,
niet blijven bij wat er is.
Hoe ontwikkelen / versterken?
Structureel reflecteren (bijv. via een logboek)
Coaching door collega’s
Deelnemen aan intervisiebijeenkomsten
Zelf betrokken zijn in praktijkonderzoek (werk doen, reflecteren, toetsen)
De meerwaarde van deze houding is dat je niet passief handelt, maar actief leert
en verbeteringen mogelijk maakt in je eigen beroepspraktijk.
Daarnaast wordt aangegeven dat reflectie kan plaatsvinden op drie niveaus
(instrumenteel / substantiëel / kritisch) — zie later in de paragraaf over
methodisch handelen.
,Hoofddoelen van onderzoek
In deze paragraaf worden drie centrale doeleinden onderscheiden van waarom je
onderzoek doet in de context van zorg & welzijn.
De drie hoofddoelen
1. Theorievorming / theorietoetsing
Je wilt theorieën ontwikkelen of toetsen; het onderzoek levert kennis die
mogelijk generaliseerbaar is buiten jouw context.
Je werkt met logische samenhangende uitspraken die een deel van de
werkelijkheid trachten te verklaren.
2. Toepassing van kennis (generalisatie / oplossingsgericht)
Je wilt dat de kennis die je ontwikkelt toepasbaar is in een bredere
beroepscontext (los van één specifieke situatie). Je zoekt oplossingen die in
meerdere situaties gebruikt kunnen worden.
3. Begrijpen en verbeteren van de eigen praktijk
Je richt je op een specifieke beroepspraktijk, met het doel deze beter te
begrijpen en waar mogelijk te verbeteren (contextgebonden kennis).
Deze vorm van onderzoek is vaak het meest herkenbaar binnen de
beroepspraktijk.
Relatie met types onderzoek
Wanneer het accent ligt op theorieontwikkeling/toetsing, neig je richting
fundamenteel of toegepast onderzoek.
Praktijkonderzoek richt zich vooral op het derde doel (praktijkbegrip en
verbetering) en combineert vaak elementen van de andere doelen.
Dit onderscheid helpt je helder te krijgen wat jouw prioriteit is in jouw
onderzoeksproject — wil je vooral theorie opbouwen of wil je direct impact in de
praktijk?
Onderzoeksbenaderingen
Hier wordt besproken vanuit welke paradigma’s of denkkaders onderzoek kan
plaatsvinden en welke implicaties dat heeft.
Belangrijke onderzoeksbenaderingen
Positivistische benadering
Deze vertrekt van het idee dat er één objectieve werkelijkheid bestaat,
onafhankelijk van de onderzoeker. Kennis wordt verworven via meetbare
data, verificatie en het vermijden van vertekening. Resultaten zijn idealiter
generaliseerbaar.
, Constructivistische / interpretatieve benadering
De werkelijkheid wordt gezien als sociaal geconstrueerd en meervoudig
interpreteerbaar. Er is niet één ‘juiste’ lezing, maar meerdere mogelijke
perspectieven. Je richt je op betekenisgeving, ervaringen en interpretaties.
(Soms ook genoemd) een kritisch / emancipatorische benadering
Gericht op ongelijkheid, macht, participatie en het verbeteren van de
positie van (marginaliseerde) groepen binnen onderzoek. Deze benadering
benadrukt dat onderzoek ook een normatieve component kan hebben —
niet alleen begrijpen, maar ook transformeren.
Mengvormen / pragmatisch gebruik
Het is mogelijk — en in praktijkonderzoek vaak wenselijk — om elementen van
verschillende benaderingen te combineren (mixed / pragmatisch). Je kiest de
benadering die past bij jouw vraagstelling, praktijkcontext en doelen.
De keuze van benadering beïnvloedt je methoden, je manier van
dataverzameling, je interpretatie van resultaten, en je rapportage.
Praktijkonderzoek in relatie tot evidence-based practice en
practice-based evidence
Deze paragraaf verbindt praktijkonderzoek met twee belangrijke stromingen in
de praktijk van zorg & welzijn:
Evidence-Based Practice (EBP)
Besluitvorming in de beroepspraktijk is gebaseerd op de “beste
beschikbare evidence” uit wetenschappelijk onderzoek (rct’s, meta-
analyses, enz.).
Dit betekent dat praktijken idealiter gebaseerd zijn op wat bewezen
effectief is.
Practice-Based Evidence (PBE)
Dit houdt in dat de praktijk zelf een bron van kennis is: de ervaringen,
interventies en uitkomsten in de dagelijkse praktijk leveren evidence op.
PBE erkent dat wat in “ideale onderzoekscondities” werkt, niet altijd exact
overneembaar is in realistische praktijksituaties.
Onderzoek doet recht aan de complexiteit van de praktijk en zoekt naar
bewijs binnen reële contexten.
Relatie tussen EBP, PBE en praktijkonderzoek
Praktijkonderzoek verbindt EBP en PBE: je gebruikt bestaande
wetenschappelijke kennis (evidence) én je genereert bewijs binnen jouw
praktijkcontext (practice-based evidence).
Het accent ligt vaak op PBE, omdat je werkt in realistische
omstandigheden met alle variabelen daaromheen.
, Via praktijkonderzoek kun je inzichten ontwikkelen die bruikbaar zijn voor
de eigen praktijk én herkenbaar / overdraagbaar voor anderen.
Een definitie van praktijkonderzoek
Na de positionering geven de auteurs een duidelijke definitie en typering van wat
praktijkonderzoek inhoudt, in de context van zorg & welzijn.
Kenmerken / elementen in de definitie
Het wordt uitgevoerd door professionals in de zorg- en welzijnssector (niet
uitsluitend externe onderzoekers).
Het handelt over vragen die ontstaan in de eigen beroepspraktijk (dus niet
bedachte, puur theoretische vragen).
Het is systematisch / methodisch: je gebruikt planmatige, expliciete
methoden en stappen (niet louter intuïtie).
Er is interactie met de omgeving / belanghebbenden: de praktijkcontext en
betrokkenen worden meegenomen in het proces.
Het doel is begrijpen én verbeteren van de praktijk.
Twee vormen / oriëntaties van praktijkonderzoek
1. Kennisgericht praktijkonderzoek
→ focus op verdieping van begrip, theoretische reflectie; verbetering
gebeurt indirect.
2. Ontwerponderzoek
→ focus op het ontwerpen, realiseren en toetsen van interventies /
verbeteringen in de praktijk, dus verbetering is een expliciet doel.
Deze typering helpt je in een onderzoeksproject helder te positioneren welke rol
je ambieert: meer beschouwend of meer praktisch-actief.
Praktijkonderzoek in relatie tot het methodisch handelen
Deze paragraaf bespreekt de relatie tussen het alledaagse methodisch
beroepshandelen en het systematische proces van praktijkonderzoek.
Overeenkomsten en verschillen
In methodisch handelen (zoals bij cliëntwerk) gebruik je vaardigheden als
observeren, doorvragen, analyseren, conclusies trekken.
Echter, het vertrekpunt in methodisch handelen is de cliënt / hulpvraag; in
praktijkonderzoek is het vertrekpunt de leer- of kennisvraag van de
professional.
3)
ISBN: 9789046906606
Hoofdstuk 1
Een positiebepaling van praktijkonderzoek
In deze paragraaf wordt duidelijk waar praktijkonderzoek staat ten opzichte van
andere soorten onderzoek en beroepshandelen.
Het belang van een onderzoekende beroepshouding
Definitie / betekenis
Een onderzoekende beroepshouding betekent dat een professional
voortdurend vragen stelt over het eigen handelen, openstaat voor nieuwe
inzichten, kritisch reflecteert en zoekt naar verbetering.
Het is een houding waarin je nieuwsgierig bent, aannames bevraagt en
creatief zoekt naar oplossingen.
Losse & Nahuis (2015) hebben de kenmerken geclusterd in drie dimensies:
1. Open houding: openstaan voor nieuwe indrukken, bereidheid tot
perspectiefwisseling, empathie en bereidheid tot delen van kennis.
2. Kritische houding: nagaan of iets klopt, onderbouwen van beweringen,
verantwoorden van keuzes.
3. Creatieve houding: gericht op vernieuwing, het bedenken van oplossingen,
niet blijven bij wat er is.
Hoe ontwikkelen / versterken?
Structureel reflecteren (bijv. via een logboek)
Coaching door collega’s
Deelnemen aan intervisiebijeenkomsten
Zelf betrokken zijn in praktijkonderzoek (werk doen, reflecteren, toetsen)
De meerwaarde van deze houding is dat je niet passief handelt, maar actief leert
en verbeteringen mogelijk maakt in je eigen beroepspraktijk.
Daarnaast wordt aangegeven dat reflectie kan plaatsvinden op drie niveaus
(instrumenteel / substantiëel / kritisch) — zie later in de paragraaf over
methodisch handelen.
,Hoofddoelen van onderzoek
In deze paragraaf worden drie centrale doeleinden onderscheiden van waarom je
onderzoek doet in de context van zorg & welzijn.
De drie hoofddoelen
1. Theorievorming / theorietoetsing
Je wilt theorieën ontwikkelen of toetsen; het onderzoek levert kennis die
mogelijk generaliseerbaar is buiten jouw context.
Je werkt met logische samenhangende uitspraken die een deel van de
werkelijkheid trachten te verklaren.
2. Toepassing van kennis (generalisatie / oplossingsgericht)
Je wilt dat de kennis die je ontwikkelt toepasbaar is in een bredere
beroepscontext (los van één specifieke situatie). Je zoekt oplossingen die in
meerdere situaties gebruikt kunnen worden.
3. Begrijpen en verbeteren van de eigen praktijk
Je richt je op een specifieke beroepspraktijk, met het doel deze beter te
begrijpen en waar mogelijk te verbeteren (contextgebonden kennis).
Deze vorm van onderzoek is vaak het meest herkenbaar binnen de
beroepspraktijk.
Relatie met types onderzoek
Wanneer het accent ligt op theorieontwikkeling/toetsing, neig je richting
fundamenteel of toegepast onderzoek.
Praktijkonderzoek richt zich vooral op het derde doel (praktijkbegrip en
verbetering) en combineert vaak elementen van de andere doelen.
Dit onderscheid helpt je helder te krijgen wat jouw prioriteit is in jouw
onderzoeksproject — wil je vooral theorie opbouwen of wil je direct impact in de
praktijk?
Onderzoeksbenaderingen
Hier wordt besproken vanuit welke paradigma’s of denkkaders onderzoek kan
plaatsvinden en welke implicaties dat heeft.
Belangrijke onderzoeksbenaderingen
Positivistische benadering
Deze vertrekt van het idee dat er één objectieve werkelijkheid bestaat,
onafhankelijk van de onderzoeker. Kennis wordt verworven via meetbare
data, verificatie en het vermijden van vertekening. Resultaten zijn idealiter
generaliseerbaar.
, Constructivistische / interpretatieve benadering
De werkelijkheid wordt gezien als sociaal geconstrueerd en meervoudig
interpreteerbaar. Er is niet één ‘juiste’ lezing, maar meerdere mogelijke
perspectieven. Je richt je op betekenisgeving, ervaringen en interpretaties.
(Soms ook genoemd) een kritisch / emancipatorische benadering
Gericht op ongelijkheid, macht, participatie en het verbeteren van de
positie van (marginaliseerde) groepen binnen onderzoek. Deze benadering
benadrukt dat onderzoek ook een normatieve component kan hebben —
niet alleen begrijpen, maar ook transformeren.
Mengvormen / pragmatisch gebruik
Het is mogelijk — en in praktijkonderzoek vaak wenselijk — om elementen van
verschillende benaderingen te combineren (mixed / pragmatisch). Je kiest de
benadering die past bij jouw vraagstelling, praktijkcontext en doelen.
De keuze van benadering beïnvloedt je methoden, je manier van
dataverzameling, je interpretatie van resultaten, en je rapportage.
Praktijkonderzoek in relatie tot evidence-based practice en
practice-based evidence
Deze paragraaf verbindt praktijkonderzoek met twee belangrijke stromingen in
de praktijk van zorg & welzijn:
Evidence-Based Practice (EBP)
Besluitvorming in de beroepspraktijk is gebaseerd op de “beste
beschikbare evidence” uit wetenschappelijk onderzoek (rct’s, meta-
analyses, enz.).
Dit betekent dat praktijken idealiter gebaseerd zijn op wat bewezen
effectief is.
Practice-Based Evidence (PBE)
Dit houdt in dat de praktijk zelf een bron van kennis is: de ervaringen,
interventies en uitkomsten in de dagelijkse praktijk leveren evidence op.
PBE erkent dat wat in “ideale onderzoekscondities” werkt, niet altijd exact
overneembaar is in realistische praktijksituaties.
Onderzoek doet recht aan de complexiteit van de praktijk en zoekt naar
bewijs binnen reële contexten.
Relatie tussen EBP, PBE en praktijkonderzoek
Praktijkonderzoek verbindt EBP en PBE: je gebruikt bestaande
wetenschappelijke kennis (evidence) én je genereert bewijs binnen jouw
praktijkcontext (practice-based evidence).
Het accent ligt vaak op PBE, omdat je werkt in realistische
omstandigheden met alle variabelen daaromheen.
, Via praktijkonderzoek kun je inzichten ontwikkelen die bruikbaar zijn voor
de eigen praktijk én herkenbaar / overdraagbaar voor anderen.
Een definitie van praktijkonderzoek
Na de positionering geven de auteurs een duidelijke definitie en typering van wat
praktijkonderzoek inhoudt, in de context van zorg & welzijn.
Kenmerken / elementen in de definitie
Het wordt uitgevoerd door professionals in de zorg- en welzijnssector (niet
uitsluitend externe onderzoekers).
Het handelt over vragen die ontstaan in de eigen beroepspraktijk (dus niet
bedachte, puur theoretische vragen).
Het is systematisch / methodisch: je gebruikt planmatige, expliciete
methoden en stappen (niet louter intuïtie).
Er is interactie met de omgeving / belanghebbenden: de praktijkcontext en
betrokkenen worden meegenomen in het proces.
Het doel is begrijpen én verbeteren van de praktijk.
Twee vormen / oriëntaties van praktijkonderzoek
1. Kennisgericht praktijkonderzoek
→ focus op verdieping van begrip, theoretische reflectie; verbetering
gebeurt indirect.
2. Ontwerponderzoek
→ focus op het ontwerpen, realiseren en toetsen van interventies /
verbeteringen in de praktijk, dus verbetering is een expliciet doel.
Deze typering helpt je in een onderzoeksproject helder te positioneren welke rol
je ambieert: meer beschouwend of meer praktisch-actief.
Praktijkonderzoek in relatie tot het methodisch handelen
Deze paragraaf bespreekt de relatie tussen het alledaagse methodisch
beroepshandelen en het systematische proces van praktijkonderzoek.
Overeenkomsten en verschillen
In methodisch handelen (zoals bij cliëntwerk) gebruik je vaardigheden als
observeren, doorvragen, analyseren, conclusies trekken.
Echter, het vertrekpunt in methodisch handelen is de cliënt / hulpvraag; in
praktijkonderzoek is het vertrekpunt de leer- of kennisvraag van de
professional.
