SAMENVATTING PRAKTISCH JEUGDRECHT
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ROND HET ONTSTAAN VAN DE
JEUGDBESCHERMING IN BELGIË
Rechten van kinderen en jongeren zijn vandaag wettelijk geregeld in specifieke
(inter-)nationale wetgeving. Welbepaalde bescherming op verschillende vlakken:
1. Onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg, …
- Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK)
2. Aangepaste maatregelen en straffen jongere een misdrijf begaat
3. Hulpverlening bij een VOS
4. Specifieke rechtswaarborgen een minderjarige in de jeugdhulp
Volwassenen en kinderen werden lange tijd als 1 categorie beschouwd. Het Belgische
jeugdbeschermingsrecht is heel recent (15 mei 1912) Kinderbescherming
Categoriaal beleid: een onderscheid tussen categorieën, hier zijn dat kind en
volwassene.
2 processen:
Socialisatie: zich eigen maken van waarden en normen die in een maatschappij
aanwezig zijn en gelden als norm van die maatschappij.
Sociale controle: straffen en bestraffen als de norm van een maatschappij niet wordt
nageleefd.
Doel processen: ontstaan van veranderingen in de maatschappij en evolutie duidelijk
maken.
Hoe is men uiteindelijk tot een onderscheid gekomen?
o Opkomst van verschillende wetenschappen (psychologie, criminologie, …)
o Verandering in tijdsgeest
1. JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL
BELEID
1.1. EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
De manier waarop men nu naar kinderen kijkt, is gegroeid + geëvolueerd op basis van
inzichten die we in de loop van de geschiedenis kunnen duiden.
Er zijn altijd kinderen geweest, maar de manier waarop men naar hen keek, verschilde in
de geschiedenis.
De verlichting (ideeën rond toekomst, vooruitgang, …) zorgde ervoor dat men kinderen
zag als een aparte categorie met aparte kenmerken.
1.1.1. GEEN KINDBEELD
In vroegere tijden: kinderen waren een noodzakelijk kwaad (ze kwamen, gingen
dood/overleefden). Voor de leeftijd van 7j waren ze van geen belang.
- Vooral meisjes kregen hiermee te maken, omdat ze in die tijd als ‘minder waard’
werden beschouwd.
1
, - Daarnaast waren de onhygiënische omstandigheden en ziektes te oorzaak van
hoge kindersterfte.
- Vanaf 7j werden kinderen beschouwd als volwassenen binnen de maatschappij
(arbeid, relaties, …)
- Kinderen van adel rekenen op hun welvarende ouders die ook een productieve
arbeid verrichten.
1.1.2. EEN AANZET TOT EEN KINDBEELD
16e eeuw: licht onderscheid bij de jongens uit de hogere klasse men ziet het kind als
een aparte persoon die belangrijk genoeg is om over na te denken.
Moralisten: kind wordt slecht geboren en opvoeding van het kind hoort het goed
te maken.
Romantici: kind is inherent goed en dat juist de invloed van buitenaf het kind
negatief beïnvloedt.
Verlichting staat voor toekomst, gelijkheid, almacht van de rede en vooruitgang.
o Het idee van de maakbaarheid van het bestaan werd geboren.
o Onder impuls van de verlichting werden kinderen meer en meer een aparte
groep met eigen kenmerken en eigen gedragingen.
Tweedeling in de visie
o Een over het kind dat men nog moet opvoeden en dus afschermen van de
maatschappij. Een kind dat onschuldig is, onzeker, zonder zorgen +
mogelijkheid moet krijgen om te groeien door fouten te maken en door
trial-and-error verder gevormd te worden tot een volwassen persoon.
o Dat van volwassene die zijn lot en rol in de maatschappij kent.
Verandering van de maatschappij die belang hechtte aan de apartstelling van
kinderen
o Sociogenese: op grond van maatschappelijke veranderingen apart zien
van volwassenen en kinderen.
o Psychogenese: eigenschappen worden specifiek aan kinderen
toegeschreven, worden op een bepaald moment ontdekt en vanaf dan
beschouwd als eigen aan kinderen en over geaccentueerd in relatie met
kinderen.
Gevolg: 1872 voor het eerst kindergeneeskunde!
Als we ons sociaal-culturele leven overschouwen, dan kunnen we stellen dat dit
volledig georiënteerd is op het ondersteunen van onze kinderen om hun levenskwaliteit
te verhogen en hen zo vroeg mogelijk het volwassen leven aan te leren.
Kinderwetten: kinderen uitsluiten uit wereld van volwassenen en insluiten in hun
eigen wereld (bv. kinderkapper).
1.1.3. HET HUIDIGE KINDBEELD
Kindbeelden vertrekken vanuit een visie waarbij ze het kind zien als een krachtige
persoon met eigen mogelijkheden (“kunnen”!)
Hun vermogen om zelf te groeien en leren lijkt wel eindeloos.
Specifieke opvoeding aanreiken, in specifieke instellingen die opgericht zijn
speciaal voor kinderen.
2
, Ontwikkelingsfasen v/e kind volgen elkaar snel op, waardoor men ziet dat die
fases kwalitatief van elkaar verschillen.
o Quarantaine verdwijnt bij volwassenheid/afsluiten van volwassenwereld.
1.2. EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Als er een verschil gemaakt werd tussen kinderen en volwassen o.b.v. bestraffing, lag dat
in de handen van pater familias, de pretor of gebaseerd op ‘goddelijke overwegingen’.
- Wijziging in bewuste bestraffing van kinderen onder invloed van criminologie en
penologie.
1.2.1. VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Oud-Romeins recht: ‘Wet der XII tafelen’
o Uitzondering mbt onmondigen/niet huwbaar
o Onderscheid opzettelijke en onopzettelijke daden
Klassieke tijdvak
o Onderscheid door waarneembare gegevens.
o Geslachtsrijpheid/sluwheid
o Oordeel des onderscheid cfr. Huidig strafrecht
Val RR
o Elk volk/stam eigen gewoontes
o Pater familias bepaalde of er al dan niet een onderscheid gemaakt werd
tussen kinderen en volwassenen.
11e eeuw
o Heropflakkering Romeins Recht
13 eeuw
de
o Drang naar centralisatie, openbare orde en openbare rust.
o Staatsfunctie legde de regels op.
o Aanzet tot accusatoir berechten itt inquisitoir
o Aanstellen van rechters
1532: ‘Constitution Criminalis Carlinae’
o L’usage de raison: dus andere bestraffing voor kinderen en volwassenen
1.2.2. VERLICHTING
Centraal: rede, toekomst, recht en ethiek
Positivistische kijk op de mens die actief zijn leven in handen kan nemen en zijn
‘lot’ kan wijzigen.
Vergaren en uitbreiden van kennis, exacte en positieve feiten de bovenhand laten
krijgen door wetenschappelijke methodes en observatie.
Explosie van techniek: oprichten van fabrieken, start van industriële revolutie.
Sociale ontredding door uitbuiting van de arbeiders.
Kinderverwaarlozing en kinderarbeid
o Overheid grijpt in
o Tegenkantingen door verschillende actoren
Opkomst socialisme
o Arbeiders meer rechten geven en zekerheid
o Tegenacties van de burgerij cfr. morele controle
Verlichte denkers
o Rousseau, Montesquieu, Voltaire
3
, o Denken over straffen en bestraffing
o Rechtvaardigheid van straffen
1.2.3. TENDENSEN VANAF VERLICHTING
KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL
Centraal: efficiënte, rechtvaardige, menselijke, rationele en onwillekeurige straffen.
- Begrip: ‘Rechten van de mens’
Kenmerken van klassieke criminologische school:
Wilsautonomie: kiezen bewust voor het goede/kwade
Morele aansprakelijkheid: men is persoonlijk en volledig verantwoordelijk in die
keuze
Legaliteitsbeginsel: strafbare feiten moeten in een wet vermeld worden
Proportionaliteitsbeginsel: straffen mogen niet zwaarder zijn dan noodzakelijk
Gelijkheidsbeginsel: men moet strafrecht toepassen op alle leden van de SL
Straf krijgt 3 verschillende functies:
Vergelding: genoegdoening
Afschrikking: andere misdrijven voorkomen
Morele verbetering: dader tot inzicht komen + gedrag veranderen
Focus: het misdrijf
- Invoeren van strafrechtelijke minderjarigheid door legaliteitsbeginsel en morele
aansprakelijkheid.
- 1791: invoeren van strafrechtelijke minderjarigheid in Code pénal de la Monarchie
Française.
- In België 1867: invoeren strafrechtelijke minderjarigheid in Strafwetboek
- Verschillende kritieken op deze school
HET POSITIVISME
Observatie en waarneming
Exacte en positieve feiten
Verklaren van sociale veranderingen zoals armoede, uitbuiting, … om aldus
oplossingen te zoeken en te vinden om de Verlichte Maatschappij vorm te geven.
Ontstaan empirische criminologie:
Criminaliteit = een sociaal gegeven en eigen aan de maatschappij
Dader is een mens en delict een menselijke handeling
Observatie van criminelen in gevangenissen
Dader verschilt van niet-dader
Resocialisering (opnieuw aanpassen aan de SL)
Centraal: dader
Sociaal darwinisme:
Evolutietheorie toegepast op socialiteit
Struggle for life/survival of the fittest
Aangepasten overleven het best
4
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ROND HET ONTSTAAN VAN DE
JEUGDBESCHERMING IN BELGIË
Rechten van kinderen en jongeren zijn vandaag wettelijk geregeld in specifieke
(inter-)nationale wetgeving. Welbepaalde bescherming op verschillende vlakken:
1. Onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg, …
- Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK)
2. Aangepaste maatregelen en straffen jongere een misdrijf begaat
3. Hulpverlening bij een VOS
4. Specifieke rechtswaarborgen een minderjarige in de jeugdhulp
Volwassenen en kinderen werden lange tijd als 1 categorie beschouwd. Het Belgische
jeugdbeschermingsrecht is heel recent (15 mei 1912) Kinderbescherming
Categoriaal beleid: een onderscheid tussen categorieën, hier zijn dat kind en
volwassene.
2 processen:
Socialisatie: zich eigen maken van waarden en normen die in een maatschappij
aanwezig zijn en gelden als norm van die maatschappij.
Sociale controle: straffen en bestraffen als de norm van een maatschappij niet wordt
nageleefd.
Doel processen: ontstaan van veranderingen in de maatschappij en evolutie duidelijk
maken.
Hoe is men uiteindelijk tot een onderscheid gekomen?
o Opkomst van verschillende wetenschappen (psychologie, criminologie, …)
o Verandering in tijdsgeest
1. JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL
BELEID
1.1. EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
De manier waarop men nu naar kinderen kijkt, is gegroeid + geëvolueerd op basis van
inzichten die we in de loop van de geschiedenis kunnen duiden.
Er zijn altijd kinderen geweest, maar de manier waarop men naar hen keek, verschilde in
de geschiedenis.
De verlichting (ideeën rond toekomst, vooruitgang, …) zorgde ervoor dat men kinderen
zag als een aparte categorie met aparte kenmerken.
1.1.1. GEEN KINDBEELD
In vroegere tijden: kinderen waren een noodzakelijk kwaad (ze kwamen, gingen
dood/overleefden). Voor de leeftijd van 7j waren ze van geen belang.
- Vooral meisjes kregen hiermee te maken, omdat ze in die tijd als ‘minder waard’
werden beschouwd.
1
, - Daarnaast waren de onhygiënische omstandigheden en ziektes te oorzaak van
hoge kindersterfte.
- Vanaf 7j werden kinderen beschouwd als volwassenen binnen de maatschappij
(arbeid, relaties, …)
- Kinderen van adel rekenen op hun welvarende ouders die ook een productieve
arbeid verrichten.
1.1.2. EEN AANZET TOT EEN KINDBEELD
16e eeuw: licht onderscheid bij de jongens uit de hogere klasse men ziet het kind als
een aparte persoon die belangrijk genoeg is om over na te denken.
Moralisten: kind wordt slecht geboren en opvoeding van het kind hoort het goed
te maken.
Romantici: kind is inherent goed en dat juist de invloed van buitenaf het kind
negatief beïnvloedt.
Verlichting staat voor toekomst, gelijkheid, almacht van de rede en vooruitgang.
o Het idee van de maakbaarheid van het bestaan werd geboren.
o Onder impuls van de verlichting werden kinderen meer en meer een aparte
groep met eigen kenmerken en eigen gedragingen.
Tweedeling in de visie
o Een over het kind dat men nog moet opvoeden en dus afschermen van de
maatschappij. Een kind dat onschuldig is, onzeker, zonder zorgen +
mogelijkheid moet krijgen om te groeien door fouten te maken en door
trial-and-error verder gevormd te worden tot een volwassen persoon.
o Dat van volwassene die zijn lot en rol in de maatschappij kent.
Verandering van de maatschappij die belang hechtte aan de apartstelling van
kinderen
o Sociogenese: op grond van maatschappelijke veranderingen apart zien
van volwassenen en kinderen.
o Psychogenese: eigenschappen worden specifiek aan kinderen
toegeschreven, worden op een bepaald moment ontdekt en vanaf dan
beschouwd als eigen aan kinderen en over geaccentueerd in relatie met
kinderen.
Gevolg: 1872 voor het eerst kindergeneeskunde!
Als we ons sociaal-culturele leven overschouwen, dan kunnen we stellen dat dit
volledig georiënteerd is op het ondersteunen van onze kinderen om hun levenskwaliteit
te verhogen en hen zo vroeg mogelijk het volwassen leven aan te leren.
Kinderwetten: kinderen uitsluiten uit wereld van volwassenen en insluiten in hun
eigen wereld (bv. kinderkapper).
1.1.3. HET HUIDIGE KINDBEELD
Kindbeelden vertrekken vanuit een visie waarbij ze het kind zien als een krachtige
persoon met eigen mogelijkheden (“kunnen”!)
Hun vermogen om zelf te groeien en leren lijkt wel eindeloos.
Specifieke opvoeding aanreiken, in specifieke instellingen die opgericht zijn
speciaal voor kinderen.
2
, Ontwikkelingsfasen v/e kind volgen elkaar snel op, waardoor men ziet dat die
fases kwalitatief van elkaar verschillen.
o Quarantaine verdwijnt bij volwassenheid/afsluiten van volwassenwereld.
1.2. EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Als er een verschil gemaakt werd tussen kinderen en volwassen o.b.v. bestraffing, lag dat
in de handen van pater familias, de pretor of gebaseerd op ‘goddelijke overwegingen’.
- Wijziging in bewuste bestraffing van kinderen onder invloed van criminologie en
penologie.
1.2.1. VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Oud-Romeins recht: ‘Wet der XII tafelen’
o Uitzondering mbt onmondigen/niet huwbaar
o Onderscheid opzettelijke en onopzettelijke daden
Klassieke tijdvak
o Onderscheid door waarneembare gegevens.
o Geslachtsrijpheid/sluwheid
o Oordeel des onderscheid cfr. Huidig strafrecht
Val RR
o Elk volk/stam eigen gewoontes
o Pater familias bepaalde of er al dan niet een onderscheid gemaakt werd
tussen kinderen en volwassenen.
11e eeuw
o Heropflakkering Romeins Recht
13 eeuw
de
o Drang naar centralisatie, openbare orde en openbare rust.
o Staatsfunctie legde de regels op.
o Aanzet tot accusatoir berechten itt inquisitoir
o Aanstellen van rechters
1532: ‘Constitution Criminalis Carlinae’
o L’usage de raison: dus andere bestraffing voor kinderen en volwassenen
1.2.2. VERLICHTING
Centraal: rede, toekomst, recht en ethiek
Positivistische kijk op de mens die actief zijn leven in handen kan nemen en zijn
‘lot’ kan wijzigen.
Vergaren en uitbreiden van kennis, exacte en positieve feiten de bovenhand laten
krijgen door wetenschappelijke methodes en observatie.
Explosie van techniek: oprichten van fabrieken, start van industriële revolutie.
Sociale ontredding door uitbuiting van de arbeiders.
Kinderverwaarlozing en kinderarbeid
o Overheid grijpt in
o Tegenkantingen door verschillende actoren
Opkomst socialisme
o Arbeiders meer rechten geven en zekerheid
o Tegenacties van de burgerij cfr. morele controle
Verlichte denkers
o Rousseau, Montesquieu, Voltaire
3
, o Denken over straffen en bestraffing
o Rechtvaardigheid van straffen
1.2.3. TENDENSEN VANAF VERLICHTING
KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL
Centraal: efficiënte, rechtvaardige, menselijke, rationele en onwillekeurige straffen.
- Begrip: ‘Rechten van de mens’
Kenmerken van klassieke criminologische school:
Wilsautonomie: kiezen bewust voor het goede/kwade
Morele aansprakelijkheid: men is persoonlijk en volledig verantwoordelijk in die
keuze
Legaliteitsbeginsel: strafbare feiten moeten in een wet vermeld worden
Proportionaliteitsbeginsel: straffen mogen niet zwaarder zijn dan noodzakelijk
Gelijkheidsbeginsel: men moet strafrecht toepassen op alle leden van de SL
Straf krijgt 3 verschillende functies:
Vergelding: genoegdoening
Afschrikking: andere misdrijven voorkomen
Morele verbetering: dader tot inzicht komen + gedrag veranderen
Focus: het misdrijf
- Invoeren van strafrechtelijke minderjarigheid door legaliteitsbeginsel en morele
aansprakelijkheid.
- 1791: invoeren van strafrechtelijke minderjarigheid in Code pénal de la Monarchie
Française.
- In België 1867: invoeren strafrechtelijke minderjarigheid in Strafwetboek
- Verschillende kritieken op deze school
HET POSITIVISME
Observatie en waarneming
Exacte en positieve feiten
Verklaren van sociale veranderingen zoals armoede, uitbuiting, … om aldus
oplossingen te zoeken en te vinden om de Verlichte Maatschappij vorm te geven.
Ontstaan empirische criminologie:
Criminaliteit = een sociaal gegeven en eigen aan de maatschappij
Dader is een mens en delict een menselijke handeling
Observatie van criminelen in gevangenissen
Dader verschilt van niet-dader
Resocialisering (opnieuw aanpassen aan de SL)
Centraal: dader
Sociaal darwinisme:
Evolutietheorie toegepast op socialiteit
Struggle for life/survival of the fittest
Aangepasten overleven het best
4
