Samenvatting Orthopedagogische interventies (15/20)

SAMENVATTING ORTHOPEDAGOGISCHE INTERVENTIES

H1: EMOTIONELE ONTWIKKELING (AAN DE HAND VAN HET
PSYCHODYNAMISCH ONTWIKKELINGSMODEL VAN DOŠEN)

1.1. INLEIDING

Grondlegger psychodynamisch ontwikkelingsmodel: Anton Došen

 Kinderpsychiater en hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen.
 Hij introduceerde een ontwikkelingsdynamische en integratieve benadering.
 Zijn gedachtengoed = gebouwd op basis van jarenlange praktijkervaring.


1.1.1. INTEGRATIEVE BENADERING
Hij stelde een multidisciplinaire aanpak voor. Zicht krijgen op 4 dimensies is zeer
belangrijk!

1. Psychische dimensie: motorische, sensorische functies, …
2. Biologische dimensie: genetische aspecten van het centraal zenuwstelsel
3. Sociale dimensie: sociale omgeving + bijhorende interacties
4. Ontwikkelingsdimensie: verloop van biologische, psychische + sociale dimensies

 De 4 dimensies staan met elkaar in verband en beïnvloeden elkaar.
 We gaan vooral dieper in op de ontwikkelingsdimensie.


1.1.2. ONTWIKKELINGSDYNAMISCHE BENADERING
Personen met chronische psychische problemen/ernstige gedragsproblemen 
discrepantie tussen cognitieve ontwikkeling en emotionele ontwikkeling.

 Zicht hebben op het ontwikkelingsaspect = een belangrijk hulpmiddel bij het
stellen van een diagnose + opzetten van een behandeling.
 Ons functioneren varieert dynamisch, afhankelijk van hoe goed we ons voelen.


1.1.3. WIST JE DAT…?
 De ontwikkeling van emoties kunnen we stimuleren door sensitief responsief te
zijn.
 De cliënt ervaart de reactie van de begeleider als veilig.

1.2. FASES VAN EMOTIONELE ONTWIKKELING

 Op basis van verschillende modellen heeft Došen zijn
eigen ontwikkelingsmodel beschreven.
 Kind met VB maakt dezelfde fasen door als een normaal
begaafd kind.
 De mate & tijd zijn echter anders dan hun
leeftijdsgenoten.
 In het model wordt ervan uitgegaan dat de EO een
‘fasische verloop’ heeft. Hier is er veel kritiek rond.

 Bepaalde stadia van de EO onderscheiden zich van
elkaar door verschillende fysiologische + psychosociale
kenmerken.

1

,  Het model wordt momenteel uitgebreid tot de jong volwassen leeftijd.


1.2.1. PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING EN PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUREN
! De ontwikkelingsfasen in de 1ste 3 levensjaren van de normale
ontwikkeling neemt een centrale plaats in!

 In iedere fase ontstaat een persoonlijkheidslaag of een
‘fasepecifieke persoonlijkheidsstructuur’
 De nieuwe laag zorgt voor een nieuwe aanpassing aan
de omgeving op een hoger niveau.
 Iedere persoonlijkheidsstructuur wordt gekenmerkt door
een karakteristiek gedrag met ‘gedragstrekken’.


1.2.2. WIST JE DAT…
- 90% v/d psychische problemen bij mensen met een VB hebben te maken met
emotionele noden die aan de orde zijn in fase 1-3.

1.3. EMOTIONELE ONTWIKKELINGSFASEN

1. ADAPTATIEFASE
- Mensen worden constant heen en weer geslingerd tussen homeostase
(evenwicht) en disregulatie (ontregeling).
- Ze zijn erg gevoelig voor alle zintuiglijke prikkels die op hen afkomen.
- Alle interne en externe prikkels roepen heel basale gevoelens op.
- Het innerlijke spanningsniveau van cliënten in deze fase raakt snel ontregeld:
vaak sprake van hypo- of hyperarousal.

Ontwikkelingstaken:

 Intern evenwicht bereiken + behouden
 Spanning hanteren
 Veiligheid en rust vinden

 Begeleidingstips
o Samen ZIJN, beschikbaarheid
o Nabijheid en responsiviteit
o Ingaan op de primaire behoeften
o Bieden van veiligheid
 Structuur en grenzen
o Voorspelbaarheid en duidelijkheid
o Regelmaat en herkenbaarheid
o Begrenzen
 Vaak om een gevoel van basisveiligheid te creëren.
 Het gebruik van beveiligingsmiddelen is best van zo kort mogelijke
duur.
 Activiteiten
o Doseren van prikkels
 Begeleiders dienen cliënten te beschermen tegen te intensieve of te
veel prikkels.
 We streven naar een evenwicht tussen inspanning en ontspanning.


2

, o
Basale belevingsgerichte activiteiten
 Hou bij prikkelarm werken rekening dat ‘leegte’ niet per definitie
rustgevend is.
 Communicatie
o Zeer alerte houding voor de non-verbale signalen van de cliënt en deze van
jezelf.
o De focus ligt veelal op het hier en nu (bij de cliënt)
 Gedrag
o Cliënten voelen zich voortdurend heen en weer geslingerd tussen veiligheid
en rust enerzijds en overprikkeling anderzijds.
 Bv. super-gevoelig, heel snel té, prikkelgevoelig, snel vermoeid, …

Probleemgedrag: ontstaat door ontregeling van hun spanningsniveau. Ze kunnen
onmiddellijk en fel reageren op prikkels. Dit agressieve gedrag is niet gericht en
gecontroleerd.

! Het gedrag van mensen in deze fase nooit persoonlijk nemen!

2. EERSTE SOCIALISATIEFASE
Bijnaam: Gehechtheidfase

- Vertrouwen vs. wantrouwen
- Enkel sprake van een We-dentity, ze hebben nog geen eigen ‘ik’ + kunnen niet
functioneren zonder begeleider/ouder in de buurt.
- Belang van symbiose separatieangst

Ontwikkelingstaken:

 Zich hechten
 Vertrouwensband opbouwen
 Exploreren of verkennen

 Begeleidingstips
o Begeleider betrouwbaar zijn + duidelijkheid bieden.
o Symbiose is enkel mogelijk binnen een ouder-kind relatie.
o Betrouwbaar zijn, aangeven wanneer je niet beschikbaar bent + wanneer
wel.
 Structuur en grenzen
o Structuur en herkenbare routines en rituelen zijn belangrijk.
o Bieden van structuur en houvast.
o Begrenzing duidelijk en consequent.
 Iemand in deze fase zal snel dingen die hij/zij verboden is, herhalen
of in gedrag heel ver gaan.
 Activiteiten
o Duidelijkheid van eenvoudige, steeds terugkerende activiteiten  bieden
rust.
o Pas de begeleidingsintensiteit steeds aan.
o Samen DOEN.
 Communicatie
o Korte zinnen gebruiken, aandacht te vragen van cliënt.
o Aankondigen van zaken die nog te ver vooruit liggen kan onrust
veroorzaken.


3

, o Het vragen stellen = vragen naar nabijheid + acceptatie.
 Gedrag
o Aftasten hoe stevig de relatie is met de begeleider.
o Bv. ‘plakken’

Probleemgedrag: vaak het gevolg van frustratie in sociale situaties (bv. onvoldoende
nabijheid).

3. EERSTE INDIVIDUATIEFASE
- Autonomie vs. afhankelijkheid.
- De eigen wil wordt vaak op een negatieve & koppige manier duidelijk gemaakt.
- Binnen deze fase is er een beginnend normbesef

Ontwikkelingstaken:

 Impulsen leren hanteren
 Exploreren en verkennen
 Dingen leren, onder de knie krijgen

 Begeleidingstips
o De cliënt gedoseerd te laten ‘mislukken’.
 Het bewust installeren van succeservaringen kan nodig zijn, als
gezond tegengewicht voor misluk-ervaringen.
o Er is nood aan nabijheid van op afstand.
o Benoemen en benadrukken als het wel goed gaat.
 Structuur en grenzen
o Duidelijkheid over wat kan en mag.
o Meer ruimte voor onderhandelen, zonder hen hierbij te overschatten.
o De cliënt weet dat er regels en afspraken zijn maar kan hier nog niet altijd
naar handelen.
 Activiteiten
o Het “zelf doen” een kans bieden (bv. sorteeropdrachten).
o Bv. een ik-boek, portret, levensboek, … zijn zinvol
 Communicatie
o Je eigen non-verbale communicatie blijft minstens zo belangrijk als wat je
zegt.
 Gedrag
o Cliënten staan verder nog egocentrisch in het leven.
o Bv. Zelf doen!, koppigheid, …

Probleemgedrag: ze willen meer zaken zelfstandig ondernemen zonder de directe
nabijheid van jou als zorgfiguur. (Begeleider: het concrete probleem oplossen,
onplezierige emoties weg te nemen).

4. IDENTIFICATIEFASE
- Initiatief vs. geremdheid
- De cliënt ontwikkelt steeds duidelijker een I-dentity.
- Emoties krijgen meer en meer kleur en vorm.

Ontwikkelingstaken:

 Omgaan met leeftijdsgenoten


4