Academiejaar 2024-2025
RELIGIE, ZINGEVING
EN
LEVENBESCHOUWING
Prof. Dr. Jan De Volder
-
, College 1: secularisatie, desecularisatie, hersecularisatie en globalisering
Secularisatiethese
Secularisatie/ secularisering = scheiding tussen het wereldse (tijdelijke)& het religieuze
➔ Zeer belangrijke evolutie van laatste 50j
2 processen
- Secularisering → mensen gaan niet meer naar de kerk
o Ook desecularising
- Globalisering
o Ook deglobalisering
Secularisatiethese: "rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen met een
liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog
aan belang wint, en de emancipatie van individuen en groepen groeit."
➔ “naarmate de levensstandaard toeneemt” → naarmate de mens rijker wordt
➔ “seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint” → wetenschappelijke waarheid =
waarheid, staat haaks op religieuze waarheid (jezus loopt op water, kan niet)
2 gebieden van afname v/h belang van godsdienst
- Maatschappelijk → kerken hebben minder vat op sociale leven
- Individuele niveau → zoeken naar zin verloopt veel minder via godsdiensten, maar meer via
eigen zoektocht
Tot 1989 was er veel meer communisme (geen godsdienstvrijheid) → is nu meer verdwijnt (wel nog
in china, noord korea)
Verfijning van de secularisatiethese
Er kwam snel kritiek op de secularisatiethese → te simpel& algemeen
Veel denkers dachten na over secularisatie
- Harvey cox: in de stedelijke context is religie niet zo dood als gedacht wordt
- José casanova: onderscheid maken in secularisatieproces
o scheiden van politieke & religieuze sfeer
▪ Het heeft te maken met scheiding tussen kerk& staat → is op zich goed (op
zich een goed proces)
o Verminderen v/h belang van (geïnstitutionaliseerde) religie → sociologische evolutie
o Privatisering v. religie = problematisch → je mag religieus zijn, maar niet
publiek/openbaar. Je moet het voor jezelf houden
- Charles Taylor: Verfijnt debat over seculiere staat
o Secularisatie ≠ zomaar afwezigheid v. religie
1
, o Een seculiere staat => onderscheid maken tussen doelstelling& middel
▪ Doelstelling: bevorderen v. wederzijds respect & gewetensvrijheid
→mensen mogen geloven in wat ze willen, mogen stoppen geloven& mogen
beginnen geloven in wederzijds respect
▪ Middel: scheiding tussen kerk& staat
Verschillende soorten secularisme
1) Het republikeinse (Franse) model
legt nadruk op middelen => neutrale overheid (strikte scheiding kerk& staat) “laicité”
o School moet seculier zijn
o Bij ons: moet je een vak volgen zoals godsdienst, zedenleer etc.
2) Het liberale (Angelsaksisch) model
legt de nadruk op de doelstelling (= pragmatische omgang met elkaar)
o Toespraken eindigen met “god bless america”
In de praktijk eerder een continuüm (een soort combinatie)
Belgische model = zeer uniek
➔ Door verzuiling: de indeling v/h sociale maatschappelijke leven volgens ideologisch-
levensbeschouwelijke breuklijnen
➔ Veel mensen aangesloten bij CM (christelijke mutualiteit) → hierbij wordt niet nagedacht
o In andere landen is dit heel anders
o Socialistisch, liberaal, christelijk fondsen: bestaan nergens anders
o Gelovige ondergrond is weg, maar er is wel een connectie => ondanks de
secularisering blijft dit voortbewegen (verzuiling)
Grace Davie: 2 concepten
1) Believing without belonging → geloven zonder toe te behoren
o In (west) Europa → secularisatie
o Ze merkte verminderde band met de kerk leidt niet tot “ongeloof”
o Geloof “leven na de dood” werd veel breder gedragen in de samenleving dan het
kerkelijke geloof
▪ Uitdrukkingen zoals “hij kijkt op ons neer” wijzen hierop
o Je behoort niet meer tot de kerk, maar gelooft nog wel in bepaalde dingen
o Vandaag heb je ook belonging without believing (identitaire invulling van
godsdienst)
▪ Mensen die zich erkennen als tot een bepaalde godsdienst, maar niet
dezelfde geloofsinhouden delen of er zelfs niets van kennen
2) Vicarious religion → plaatsvervangende religie
o Lossere band met de kerk betekend niet dat mensen er tegen zijn
2
, o Veel mensen vinden het goed dat de kerk bestaat, maar hebben er gewoon zelf niets
mee
o Mensen die weinig met de kerk te maken hebben, maar wel altijd een kerk bezoeken
als ze op vakantie gaan
o Men rekent er wel op dat wanneer nodig de kerk er wel is (bv. familielid sterft, je wil
dat deze begraven wordt in de kerk)
▪ Godsdienst als publieke functie
o In VS heel anders → als je niet tot een bepaalde kerk behoort, geen mogelijkheid om
er begraven te worden
Secularisatie ≠ alleen maar geloofsafval
Desecularisatie
Atheïsme op retour
Gilles Kepel: de wraak van god/ La revanche de dieu
➔ met het einde v/d koude oorlog zie je de terugkeer v/h belang v. god in de samenleving
➔ na een grote periode van verdringen van god zie je dat hij terugkomt
J. Micklethwait& A. Wooldrigdge: God is terug / God is back
➔ 2 hoofdredacteurs v. the economist => 1 v/d belangrijkste tijdschriften over economie (zeer
seculier)
zeer seculier, maar toch vonden ze de religieuze realiteit ook belangrijk
Begin v/d terugkeer religie:
➔ 1978: Iraanse revolutie + verkiezing Johannes Paulus II
Westerse cultuur: terugkeer van god = complex
- secularisering/ geloofsafval zet door
o R. Dawkins: zegt ‘het godsgeloof is absurd’
- Sommige niet-gelovige wetenschappers die toch in hun denken een soort herwaardering v/d
godsdienst brengen
o A. de Botton in religie voor atheïsten: religie zorgt voor maatschappelijke cohesie
- Zoektocht naar sacraliteit& spiritualiteit → op veel manieren (niet per se in de kerk)
o Zeer privé, ieder voor zich
P. Berger: The Desecularization of the World (artikel)
➔ Geeft toe: “ik heb me vergist” (toen hij boek schreef over secularisatie)
o Hij dacht dat godsdienst zou verdwijnen & gaat na waarom dit niet gebeurd is
2 oorzaken:
- West-Europese uitzondering→ west Europa heeft andere evolutie dan de rest v/d wereld, in
WE is de desecuralisering steeds doorgegaan in tegenstelling tot de rest v/d wereld
3
RELIGIE, ZINGEVING
EN
LEVENBESCHOUWING
Prof. Dr. Jan De Volder
-
, College 1: secularisatie, desecularisatie, hersecularisatie en globalisering
Secularisatiethese
Secularisatie/ secularisering = scheiding tussen het wereldse (tijdelijke)& het religieuze
➔ Zeer belangrijke evolutie van laatste 50j
2 processen
- Secularisering → mensen gaan niet meer naar de kerk
o Ook desecularising
- Globalisering
o Ook deglobalisering
Secularisatiethese: "rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen met een
liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog
aan belang wint, en de emancipatie van individuen en groepen groeit."
➔ “naarmate de levensstandaard toeneemt” → naarmate de mens rijker wordt
➔ “seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint” → wetenschappelijke waarheid =
waarheid, staat haaks op religieuze waarheid (jezus loopt op water, kan niet)
2 gebieden van afname v/h belang van godsdienst
- Maatschappelijk → kerken hebben minder vat op sociale leven
- Individuele niveau → zoeken naar zin verloopt veel minder via godsdiensten, maar meer via
eigen zoektocht
Tot 1989 was er veel meer communisme (geen godsdienstvrijheid) → is nu meer verdwijnt (wel nog
in china, noord korea)
Verfijning van de secularisatiethese
Er kwam snel kritiek op de secularisatiethese → te simpel& algemeen
Veel denkers dachten na over secularisatie
- Harvey cox: in de stedelijke context is religie niet zo dood als gedacht wordt
- José casanova: onderscheid maken in secularisatieproces
o scheiden van politieke & religieuze sfeer
▪ Het heeft te maken met scheiding tussen kerk& staat → is op zich goed (op
zich een goed proces)
o Verminderen v/h belang van (geïnstitutionaliseerde) religie → sociologische evolutie
o Privatisering v. religie = problematisch → je mag religieus zijn, maar niet
publiek/openbaar. Je moet het voor jezelf houden
- Charles Taylor: Verfijnt debat over seculiere staat
o Secularisatie ≠ zomaar afwezigheid v. religie
1
, o Een seculiere staat => onderscheid maken tussen doelstelling& middel
▪ Doelstelling: bevorderen v. wederzijds respect & gewetensvrijheid
→mensen mogen geloven in wat ze willen, mogen stoppen geloven& mogen
beginnen geloven in wederzijds respect
▪ Middel: scheiding tussen kerk& staat
Verschillende soorten secularisme
1) Het republikeinse (Franse) model
legt nadruk op middelen => neutrale overheid (strikte scheiding kerk& staat) “laicité”
o School moet seculier zijn
o Bij ons: moet je een vak volgen zoals godsdienst, zedenleer etc.
2) Het liberale (Angelsaksisch) model
legt de nadruk op de doelstelling (= pragmatische omgang met elkaar)
o Toespraken eindigen met “god bless america”
In de praktijk eerder een continuüm (een soort combinatie)
Belgische model = zeer uniek
➔ Door verzuiling: de indeling v/h sociale maatschappelijke leven volgens ideologisch-
levensbeschouwelijke breuklijnen
➔ Veel mensen aangesloten bij CM (christelijke mutualiteit) → hierbij wordt niet nagedacht
o In andere landen is dit heel anders
o Socialistisch, liberaal, christelijk fondsen: bestaan nergens anders
o Gelovige ondergrond is weg, maar er is wel een connectie => ondanks de
secularisering blijft dit voortbewegen (verzuiling)
Grace Davie: 2 concepten
1) Believing without belonging → geloven zonder toe te behoren
o In (west) Europa → secularisatie
o Ze merkte verminderde band met de kerk leidt niet tot “ongeloof”
o Geloof “leven na de dood” werd veel breder gedragen in de samenleving dan het
kerkelijke geloof
▪ Uitdrukkingen zoals “hij kijkt op ons neer” wijzen hierop
o Je behoort niet meer tot de kerk, maar gelooft nog wel in bepaalde dingen
o Vandaag heb je ook belonging without believing (identitaire invulling van
godsdienst)
▪ Mensen die zich erkennen als tot een bepaalde godsdienst, maar niet
dezelfde geloofsinhouden delen of er zelfs niets van kennen
2) Vicarious religion → plaatsvervangende religie
o Lossere band met de kerk betekend niet dat mensen er tegen zijn
2
, o Veel mensen vinden het goed dat de kerk bestaat, maar hebben er gewoon zelf niets
mee
o Mensen die weinig met de kerk te maken hebben, maar wel altijd een kerk bezoeken
als ze op vakantie gaan
o Men rekent er wel op dat wanneer nodig de kerk er wel is (bv. familielid sterft, je wil
dat deze begraven wordt in de kerk)
▪ Godsdienst als publieke functie
o In VS heel anders → als je niet tot een bepaalde kerk behoort, geen mogelijkheid om
er begraven te worden
Secularisatie ≠ alleen maar geloofsafval
Desecularisatie
Atheïsme op retour
Gilles Kepel: de wraak van god/ La revanche de dieu
➔ met het einde v/d koude oorlog zie je de terugkeer v/h belang v. god in de samenleving
➔ na een grote periode van verdringen van god zie je dat hij terugkomt
J. Micklethwait& A. Wooldrigdge: God is terug / God is back
➔ 2 hoofdredacteurs v. the economist => 1 v/d belangrijkste tijdschriften over economie (zeer
seculier)
zeer seculier, maar toch vonden ze de religieuze realiteit ook belangrijk
Begin v/d terugkeer religie:
➔ 1978: Iraanse revolutie + verkiezing Johannes Paulus II
Westerse cultuur: terugkeer van god = complex
- secularisering/ geloofsafval zet door
o R. Dawkins: zegt ‘het godsgeloof is absurd’
- Sommige niet-gelovige wetenschappers die toch in hun denken een soort herwaardering v/d
godsdienst brengen
o A. de Botton in religie voor atheïsten: religie zorgt voor maatschappelijke cohesie
- Zoektocht naar sacraliteit& spiritualiteit → op veel manieren (niet per se in de kerk)
o Zeer privé, ieder voor zich
P. Berger: The Desecularization of the World (artikel)
➔ Geeft toe: “ik heb me vergist” (toen hij boek schreef over secularisatie)
o Hij dacht dat godsdienst zou verdwijnen & gaat na waarom dit niet gebeurd is
2 oorzaken:
- West-Europese uitzondering→ west Europa heeft andere evolutie dan de rest v/d wereld, in
WE is de desecuralisering steeds doorgegaan in tegenstelling tot de rest v/d wereld
3
