Internationaal privaatrecht
Studiemateriaal: slides, handboek en bronnenbundel (dit mag gebruikt worden op het
examen)
Examen: schriftelijk examen dat toetst op kennis van ipr-begrippen en inzicht in toepassing
ervan door middel van casusposities, d.m.v. meerkeuze-en open vragen, met gebruik van
de bronnen (niet-geannoteerd, dus enkel onderstrepen/markeren van volledige woorden,
blanco post-its – geen kruisverwijzingen en geen letters, cijfers of andere tekens)
Hoofdstuk 1. Inleiding
Internationaal en privaat
Internationaal privaatrecht beoogt internationale rechtsverhoudingen te reguleren. Geen
nationale rechtsverhoudingen.
We zoeken de grensoverschrijdende rechtssituaties (=internationaal element) op om zo het
IPR te activeren.
In het Engels spreken ze het over de conflict of laws. Dat geeft weer hoe je bij
grensoverschrijdende rechtssituaties te maken krijgt met meerdere rechtstelsels die met
elkaar in conflict komen.
De bedoeling van het IPR is dan om die conflicten op te lossen
Voorbeeld: door middel van de aanduiding van de toepasselijke wet of door middel van de
aanduiding van een rechter die internationaal bevoegd is om van het geschil kennis te
nemen.
IPR enkel voor ‘private’ rechtsverhoudingen. Het handelt niet over de verhouding tussen
overheid en burger.
DUS: handelt over de horizontale rechtsverhouding en NIET de verticale rechtsverhouding.
IPR: nationaal recht
IPR regelt internationale rechtsrelaties, maar is nationaal recht (zie bv. WIPR). Het
uitgangspunt is dat de nationale staten elk hun eigen internationaal privaatrecht hebben.
Tenzij eenvormige benadering (met verschillende gradaties):
Als je het dan hebt over het opzoeken door nationale staten van meer eenvormigheid van
hun behandeling van grensoverschrijdende gevallen dan stel je vast dat staten dit op
verschillende manieren kunnen doen:
- Door bijvoorbeeld toe te treden tot verdragen
- Bijvoorbeeld in kader van België als lidstaat van de EU:
o In kader van de EU werken naar gemeenschappelijke regels
Voorbeeld: regels die aangeven dat lidstaten beslissen om gezamenlijk te
bepalen welke rechter bevoegd is
o Je ziet bijvoorbeeld ook dat het internationaal recht meer en meer het
voorwerp uitmaakt van unierechtelijke regels en dan stel je vast dat
het nationaal karakter van het IPR op de achtergrond geraakt
1
, - Dat op internationaal niveau wordt toegewerkt naar een uniforme
materieel rechtelijke of procesrechtelijke regel.
o Voorbeeld van eenvormig procesrecht: de EU heeft eenvormige
procesrechtelijk regels in het leven geroepen over het Europees
bewarend beslag, de invordering van niet betwiste geldschulden, enz.
o Voorbeeld van eenvormig materieel recht: het Weens koopverdrag – dit
heeft eenvormige regels tot stand gebracht over de internationale koop
van goederen waarbij de rechten van partijen worden bepaald door middel
van eenvormige materieelrechtelijke regels.
De grote drie/vier
1. Internationale bevoegdheid
Internationale bevoegdheid behandelt de ‘waar’ vraagt. Gaat over de internationale
bevoegdheid van gerechten maar ook die van ambtenaren. Dat zijn op zich de twee delen
die onder internationale bevoegdheid worden verstaan. Wordt soms gesproken over de
internationale rechtsmacht om goed aan te geven wat het onderscheid is met de zuiver
nationale bevoegdheidsregels.
Illustratie: Het Belgische Test Aankoop procedeert als groepsvertegenwoordiger ex
Dieselgate t. Volkswagen AG, met vennootschapszetel te Wolfsburg, Duitsland.
- Voor welke rechter(s) kan Test Aankoop dagvaarden? De Belgische, de Duitse?
Dit is een voorbeeld om aan te geven wat die vraag inzake de internationale bevoegdheid
inhoud.
2. Toepasselijk recht (conflictenrecht)
De regels van het toepasselijk recht bepalen welk recht een bepaalde internationaal conflict
zal regelen. Dit door middel van verwijzingsregels. Men heeft het soms ook over
conflictenrecht.
Illustratie: Een Syrisch meisje en haar Syrische vriend willen trouwen in België. Het meisje is
16 jaar oud.
- Welk (huwelijks)recht zal de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand
toepassen? Het Belgische en/of het Syrische?
- Op grond van welk recht zal hij oordelen of de minderjarigheid van het meisje
een probleem vormt? (vraag over de staat van de persoon)
Deze twee luiken (internationale bevoegdheid en toepasselijk recht) hangen samen:
de meeste rechtsvragen die rijzen zijn van voldoende complexe aard om zowel vragen
van internationale bevoegdheid als toepasselijk recht te doen rijzen.
Illustratie: Een Belgische vrouw is gehuwd met een Italiaanse man. Tijdens hun huwelijk
werd een kind geboren. De vrouw wil het vaderschap van haar echtgenoot weerleggen en
leidt hiertoe een vordering in bij de rechtbank.
1) Is de Belgische rechter internationaal bevoegd?
2) Zo ja, welk recht moet de rechter toepassen?
2
, 3. Erkenning en uitvoerbaarheid van buitenlandse rechterlijke beslissingen
en authentieke akten
Welke rechtsgevolgen komen er in België toe aan een beslissing die in het buitenland werd
genomen. Heeft die beslissing in België gezag van gewijsde? Een andere vraag is kan die
uitspraak in België ten uitvoer worden gelegd? Dat zijn groso modo de vragen waarbij
erkenning en uitvoerbaarheid een antwoord beogen op te bieden.
Illustratie van erkenning: Een Belgische man doet beroep op een draagmoeder in India. In
de Indische geboorteakte van het kind staat de Belgische man als vader vermeld. Er is geen
melding van een moeder. De man wenst met het kind naar België te komen en vraagt een
Belgisch paspoort aan op de Belgische ambassade in India.
- Geldt het vaderschap ook in België? Kan de Indische geboorteakte worden erkend
door de Belgische autoriteiten?
Illustratie van uitvoerbaarheid: Een Luxemburgs bedrijf beschikt over een Frans vonnis op
grond waarvan een Frans bedrijf een grote som geld moet betalen aan het Luxemburgse
bedrijf. Het Franse bedrijf blijft in gebreke. Het Luxemburgse bedrijf wil uitvoerend beslag
leggen op een bankrekening die het Franse bedrijf heeft in België.
- Kan/moet het Franse vonnis in België uitvoerbaar worden verklaard? Moet daar
op een of andere manier nog een bijkomende formaliteit worden vervuld om het
uitvoerbaar te verklaren?
4. Administratieve en gerechtelijke samenwerking
Hier tracht men tussen ambtenaren of rechtscolleges het beslissingsproces te
vergemakkelijken/te bespoedigen.
Illustratie: Een Poolse moeder vertrekt met haar kinderen – die lang in België hebben
gewoond – naar Polen en ontneemt de Belgische vader elk contact met zijn kinderen. Wat
kan de vader doen?
- Welke samenwerking tussen administratieve en gerechtelijke overheden is mogelijk?
Kan de man beroep doen op het Federaal Aanspreekpunt Internationale
Kinderontvoeringen bij de FOD Justitie (= Centrale Autoriteit voor België)?
Illustratie: Een Belgische rechter moet Italiaans echtscheidingsrecht toepassen. Waar kan
de rechter informatie over het Italiaanse recht vinden?
- Welke samenwerking tussen rechters is mogelijk?
- Op welke informatiekanalen kunnen rechters beroep doen?
Werk- en denkmethode
Er zijn 4 grote delen aan het internationaal recht verbonden en het internationaal
privaatrecht is een techniek. Het zal belangrijk zijn om het internationaal privaatrecht te
behandelen. Dit zal afhankelijk van de discussie die rijst het antwoord bieden op de vraag
waarover het gaat. Dus eerst bepalen of het gaat om:
1. Internationale bevoegdheid (waar?)
2. Toepasselijk recht (welk recht?)
3. Erkenning en uitvoerbaarheid (is recht toepasselijk?)
4. Administratieve/gerechtelijke samenwerking (kan proces vergemakkelijkt worden?)
3
, Dan opletten voor rechtsbronnen op verschillende niveaus:
- Internationale verdragen
- Europese regels
- Nationale wetgeving
Hoofdstuk 2. Bronnen van het internationaal privaatrecht
Rechtsbronnen: hiërarchie
We vinden de bronnen van het IPR op 3 niveaus: recht van de Europese Unie,
internationaal recht en het nationaal recht (Belgisch recht).
Met betrekking tot het Belgisch nationaal internationaal privaatrecht heeft de Belgische
wetgever in 2004 beslist om het Belgische internationaal privaatrecht te codificeren in het
Wetboek internationaal Privaatrecht (WIPR).
MAAR: het gaat om een codificatie van het Belgisch internationaal privaatrecht dus
voor zover en in de mate dat België gebonden is door internationale verdragen en EU-
wetgeving van toepassing is dan hebben deze voorrang op het WIPR.
- Zie art. 2 WIPR
- Dus: niet zomaar teruggrijpen naar WIPR. Je moet altijd eerst kijken of er
geen internationale verdragen of Europese regels bestaan!
WIPR verwijst naar bepaalde verdragen en Europese verordeningen, maar niet altijd. Dit is
een soort van hulpmiddel die de Belgische wetgever erin heeft gezet om zo duidelijk te
maken dat er rekening moet worden gehouden met internationale en Europese
regelgeving. Hierbij moet je ook steeds opletten want de Belgische wetgever had niet de
bedoeling om steeds bij nieuwe internationale en Europese regelgeving om daar telkens
naar te verwijzen.
- Voor contracten: art. 98, § 1 WIPR verwijst naar de Rome I-Verordening
- Echtscheiding: art. 55 WIPR verwijst niet naar de Rome III-Verordening
Dus: altijd nagaan of er verdragen/EU-verordeningen bestaan, ongeacht of het WIPR er
melding van maakt
Primeert verdrag of EU-wetgeving?: Hoe bepaal je of een verdrag of dan wel een regel van
unierecht voorrang heeft? Er is geen eenduidig antwoord.
MAAR: kan ervan uitgaan dat België, als lidstaat van de EU, in eerste instantie voorrang zal
geven aan het Unierecht. De EU is een rechtsruimte met buitengrenzen en binnen die
grenzen beoogt men de eenvormige toepassing van het unierecht.
Tenzij er een verwijzing is in het unierecht naar die verdragen. Soms is het zo dat in regel
van unierecht dat er uitdrukkelijk wordt verwezen naar een andere regel en die aangeeft
dat je die regels samen moet toepassen.
Dus je zal telkens nagaan in Europese verordeningen:
- EU-wetgeving vaak voorrang in de verhoudingen tussen de lidstaten
MAAR! In bijvoorbeeld het Brussel Ibis-Verordening zien we in art. 68 Brussel Ibis
dat er hier de verordening zal primeren. Met betrekking tot bijvoorbeeld het
vervoersrecht kennen we verdragen zoals het CMR-verdrag en in dat verdrag staan
er regels over de bevoegdheid over bijvoorbeeld samenhang en in het Brussel Ibis-
4
Studiemateriaal: slides, handboek en bronnenbundel (dit mag gebruikt worden op het
examen)
Examen: schriftelijk examen dat toetst op kennis van ipr-begrippen en inzicht in toepassing
ervan door middel van casusposities, d.m.v. meerkeuze-en open vragen, met gebruik van
de bronnen (niet-geannoteerd, dus enkel onderstrepen/markeren van volledige woorden,
blanco post-its – geen kruisverwijzingen en geen letters, cijfers of andere tekens)
Hoofdstuk 1. Inleiding
Internationaal en privaat
Internationaal privaatrecht beoogt internationale rechtsverhoudingen te reguleren. Geen
nationale rechtsverhoudingen.
We zoeken de grensoverschrijdende rechtssituaties (=internationaal element) op om zo het
IPR te activeren.
In het Engels spreken ze het over de conflict of laws. Dat geeft weer hoe je bij
grensoverschrijdende rechtssituaties te maken krijgt met meerdere rechtstelsels die met
elkaar in conflict komen.
De bedoeling van het IPR is dan om die conflicten op te lossen
Voorbeeld: door middel van de aanduiding van de toepasselijke wet of door middel van de
aanduiding van een rechter die internationaal bevoegd is om van het geschil kennis te
nemen.
IPR enkel voor ‘private’ rechtsverhoudingen. Het handelt niet over de verhouding tussen
overheid en burger.
DUS: handelt over de horizontale rechtsverhouding en NIET de verticale rechtsverhouding.
IPR: nationaal recht
IPR regelt internationale rechtsrelaties, maar is nationaal recht (zie bv. WIPR). Het
uitgangspunt is dat de nationale staten elk hun eigen internationaal privaatrecht hebben.
Tenzij eenvormige benadering (met verschillende gradaties):
Als je het dan hebt over het opzoeken door nationale staten van meer eenvormigheid van
hun behandeling van grensoverschrijdende gevallen dan stel je vast dat staten dit op
verschillende manieren kunnen doen:
- Door bijvoorbeeld toe te treden tot verdragen
- Bijvoorbeeld in kader van België als lidstaat van de EU:
o In kader van de EU werken naar gemeenschappelijke regels
Voorbeeld: regels die aangeven dat lidstaten beslissen om gezamenlijk te
bepalen welke rechter bevoegd is
o Je ziet bijvoorbeeld ook dat het internationaal recht meer en meer het
voorwerp uitmaakt van unierechtelijke regels en dan stel je vast dat
het nationaal karakter van het IPR op de achtergrond geraakt
1
, - Dat op internationaal niveau wordt toegewerkt naar een uniforme
materieel rechtelijke of procesrechtelijke regel.
o Voorbeeld van eenvormig procesrecht: de EU heeft eenvormige
procesrechtelijk regels in het leven geroepen over het Europees
bewarend beslag, de invordering van niet betwiste geldschulden, enz.
o Voorbeeld van eenvormig materieel recht: het Weens koopverdrag – dit
heeft eenvormige regels tot stand gebracht over de internationale koop
van goederen waarbij de rechten van partijen worden bepaald door middel
van eenvormige materieelrechtelijke regels.
De grote drie/vier
1. Internationale bevoegdheid
Internationale bevoegdheid behandelt de ‘waar’ vraagt. Gaat over de internationale
bevoegdheid van gerechten maar ook die van ambtenaren. Dat zijn op zich de twee delen
die onder internationale bevoegdheid worden verstaan. Wordt soms gesproken over de
internationale rechtsmacht om goed aan te geven wat het onderscheid is met de zuiver
nationale bevoegdheidsregels.
Illustratie: Het Belgische Test Aankoop procedeert als groepsvertegenwoordiger ex
Dieselgate t. Volkswagen AG, met vennootschapszetel te Wolfsburg, Duitsland.
- Voor welke rechter(s) kan Test Aankoop dagvaarden? De Belgische, de Duitse?
Dit is een voorbeeld om aan te geven wat die vraag inzake de internationale bevoegdheid
inhoud.
2. Toepasselijk recht (conflictenrecht)
De regels van het toepasselijk recht bepalen welk recht een bepaalde internationaal conflict
zal regelen. Dit door middel van verwijzingsregels. Men heeft het soms ook over
conflictenrecht.
Illustratie: Een Syrisch meisje en haar Syrische vriend willen trouwen in België. Het meisje is
16 jaar oud.
- Welk (huwelijks)recht zal de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand
toepassen? Het Belgische en/of het Syrische?
- Op grond van welk recht zal hij oordelen of de minderjarigheid van het meisje
een probleem vormt? (vraag over de staat van de persoon)
Deze twee luiken (internationale bevoegdheid en toepasselijk recht) hangen samen:
de meeste rechtsvragen die rijzen zijn van voldoende complexe aard om zowel vragen
van internationale bevoegdheid als toepasselijk recht te doen rijzen.
Illustratie: Een Belgische vrouw is gehuwd met een Italiaanse man. Tijdens hun huwelijk
werd een kind geboren. De vrouw wil het vaderschap van haar echtgenoot weerleggen en
leidt hiertoe een vordering in bij de rechtbank.
1) Is de Belgische rechter internationaal bevoegd?
2) Zo ja, welk recht moet de rechter toepassen?
2
, 3. Erkenning en uitvoerbaarheid van buitenlandse rechterlijke beslissingen
en authentieke akten
Welke rechtsgevolgen komen er in België toe aan een beslissing die in het buitenland werd
genomen. Heeft die beslissing in België gezag van gewijsde? Een andere vraag is kan die
uitspraak in België ten uitvoer worden gelegd? Dat zijn groso modo de vragen waarbij
erkenning en uitvoerbaarheid een antwoord beogen op te bieden.
Illustratie van erkenning: Een Belgische man doet beroep op een draagmoeder in India. In
de Indische geboorteakte van het kind staat de Belgische man als vader vermeld. Er is geen
melding van een moeder. De man wenst met het kind naar België te komen en vraagt een
Belgisch paspoort aan op de Belgische ambassade in India.
- Geldt het vaderschap ook in België? Kan de Indische geboorteakte worden erkend
door de Belgische autoriteiten?
Illustratie van uitvoerbaarheid: Een Luxemburgs bedrijf beschikt over een Frans vonnis op
grond waarvan een Frans bedrijf een grote som geld moet betalen aan het Luxemburgse
bedrijf. Het Franse bedrijf blijft in gebreke. Het Luxemburgse bedrijf wil uitvoerend beslag
leggen op een bankrekening die het Franse bedrijf heeft in België.
- Kan/moet het Franse vonnis in België uitvoerbaar worden verklaard? Moet daar
op een of andere manier nog een bijkomende formaliteit worden vervuld om het
uitvoerbaar te verklaren?
4. Administratieve en gerechtelijke samenwerking
Hier tracht men tussen ambtenaren of rechtscolleges het beslissingsproces te
vergemakkelijken/te bespoedigen.
Illustratie: Een Poolse moeder vertrekt met haar kinderen – die lang in België hebben
gewoond – naar Polen en ontneemt de Belgische vader elk contact met zijn kinderen. Wat
kan de vader doen?
- Welke samenwerking tussen administratieve en gerechtelijke overheden is mogelijk?
Kan de man beroep doen op het Federaal Aanspreekpunt Internationale
Kinderontvoeringen bij de FOD Justitie (= Centrale Autoriteit voor België)?
Illustratie: Een Belgische rechter moet Italiaans echtscheidingsrecht toepassen. Waar kan
de rechter informatie over het Italiaanse recht vinden?
- Welke samenwerking tussen rechters is mogelijk?
- Op welke informatiekanalen kunnen rechters beroep doen?
Werk- en denkmethode
Er zijn 4 grote delen aan het internationaal recht verbonden en het internationaal
privaatrecht is een techniek. Het zal belangrijk zijn om het internationaal privaatrecht te
behandelen. Dit zal afhankelijk van de discussie die rijst het antwoord bieden op de vraag
waarover het gaat. Dus eerst bepalen of het gaat om:
1. Internationale bevoegdheid (waar?)
2. Toepasselijk recht (welk recht?)
3. Erkenning en uitvoerbaarheid (is recht toepasselijk?)
4. Administratieve/gerechtelijke samenwerking (kan proces vergemakkelijkt worden?)
3
, Dan opletten voor rechtsbronnen op verschillende niveaus:
- Internationale verdragen
- Europese regels
- Nationale wetgeving
Hoofdstuk 2. Bronnen van het internationaal privaatrecht
Rechtsbronnen: hiërarchie
We vinden de bronnen van het IPR op 3 niveaus: recht van de Europese Unie,
internationaal recht en het nationaal recht (Belgisch recht).
Met betrekking tot het Belgisch nationaal internationaal privaatrecht heeft de Belgische
wetgever in 2004 beslist om het Belgische internationaal privaatrecht te codificeren in het
Wetboek internationaal Privaatrecht (WIPR).
MAAR: het gaat om een codificatie van het Belgisch internationaal privaatrecht dus
voor zover en in de mate dat België gebonden is door internationale verdragen en EU-
wetgeving van toepassing is dan hebben deze voorrang op het WIPR.
- Zie art. 2 WIPR
- Dus: niet zomaar teruggrijpen naar WIPR. Je moet altijd eerst kijken of er
geen internationale verdragen of Europese regels bestaan!
WIPR verwijst naar bepaalde verdragen en Europese verordeningen, maar niet altijd. Dit is
een soort van hulpmiddel die de Belgische wetgever erin heeft gezet om zo duidelijk te
maken dat er rekening moet worden gehouden met internationale en Europese
regelgeving. Hierbij moet je ook steeds opletten want de Belgische wetgever had niet de
bedoeling om steeds bij nieuwe internationale en Europese regelgeving om daar telkens
naar te verwijzen.
- Voor contracten: art. 98, § 1 WIPR verwijst naar de Rome I-Verordening
- Echtscheiding: art. 55 WIPR verwijst niet naar de Rome III-Verordening
Dus: altijd nagaan of er verdragen/EU-verordeningen bestaan, ongeacht of het WIPR er
melding van maakt
Primeert verdrag of EU-wetgeving?: Hoe bepaal je of een verdrag of dan wel een regel van
unierecht voorrang heeft? Er is geen eenduidig antwoord.
MAAR: kan ervan uitgaan dat België, als lidstaat van de EU, in eerste instantie voorrang zal
geven aan het Unierecht. De EU is een rechtsruimte met buitengrenzen en binnen die
grenzen beoogt men de eenvormige toepassing van het unierecht.
Tenzij er een verwijzing is in het unierecht naar die verdragen. Soms is het zo dat in regel
van unierecht dat er uitdrukkelijk wordt verwezen naar een andere regel en die aangeeft
dat je die regels samen moet toepassen.
Dus je zal telkens nagaan in Europese verordeningen:
- EU-wetgeving vaak voorrang in de verhoudingen tussen de lidstaten
MAAR! In bijvoorbeeld het Brussel Ibis-Verordening zien we in art. 68 Brussel Ibis
dat er hier de verordening zal primeren. Met betrekking tot bijvoorbeeld het
vervoersrecht kennen we verdragen zoals het CMR-verdrag en in dat verdrag staan
er regels over de bevoegdheid over bijvoorbeeld samenhang en in het Brussel Ibis-
4
