Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
Strafrecht: de basis
meeste aandacht in media, films, pedagogie, …
= slechte reputatie en stigma
MAAR strafrecht is veel meer dan enkel de “bad guys” (bv.
copyright)
PROBLEEM: veel te veel aandacht voor de efficiëntie en praktische
toepassing
MAAR het blijft om echte mensen gaan
bv. om macht te tonen en te (mis)bruiken
heel dynamisch en veranderlijk = (de)criminaliseren
WANT volgt de waarden en normen van de samenleving en die
verandert
Aspecten van strafrecht
a. Misdrijven en misdadigers = gedrag van mensen wordt bestraft als
niet veroorloofd
b. Politie, procureurs, rechters, … = om tot rechtszekerheid en
eerlijkheid te komen
c. Slachtoffers = meer en meer aandacht, MAAR nog steeds vaak om de
achtergrond
Soorten strafrecht
Materieel strafrecht (= ‘bad-boys’ recht)
= normen over wie, waarvoor, wanneer, … strafbaar is en hoe gestraft
“wat men niet mag-recht”
MAAR soms ook “wat men niet mag weigeren-recht”
MAAR soms ook “wanneer mag iemand gestraft worden-recht”
= algemeen, verbindend recht (= gelden voor iedereen in de maatschappij)
! Straf geldt in elk soort recht !
in strafrecht: strafrechtelijke sancties
PROBLEEM: vrijheid afstaan om vrijheid te kunnen waarborgen
Formeel strafrecht (= ‘procesrecht’, ‘strafvordering’)
= verloop strafproces (bv. onderzoek, strafproces zelf, regels rond
advocaten, …)
1
,Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
<--> misdadigersrecht, WANT pas een misdadiger op het einde van
het proces
= verdachten (onderzoek), beklaagden (vonnis), veroordeelden,
misdadigers
= algemeen, verbindend recht (= wetboek Sv.)
MAAR enkel positieve instructies (= “hoe moet het”)
= gevoelige materie, WANT vaak schending van de rechten
nodig (bv. vrijheid)
“wat moet er gedaan worden, indien gedaan is wat niet mocht”
Ideologieën rond strafrecht
“Waarom bestaat strafrecht?”
enorm moeilijke vraag en niet eenzijdig te beantwoorden
bv. afschrikken, sanctioneren, …
om regeling te bieden rond straffen en ontsporing tegen te gaan
“Wat is het doel van straffen?”
- Optie 1: vergelding (= ‘karma’) Optie 4: reguleren
maatschappij
- Optie 2: resocialisatie (= bijsturen gedrag) Optie 5: moraliteit
beschermen
- Optie 3: preventie (= afschrikken of voorkomen)
= positieve (= daders) of negatieve (= iedereen) preventie
“Moet hier verduidelijking over bestaan?”
nieuw Sw. (2026) zal hier uitspraken over doen
WANT rechters zouden zo een gepastere straf kunnen bedenken
Geschiedenis van het strafrecht
4 stappen in het ontstaan:
a. Verlichting (= Franse Revolutie) (Montesquieu, Bentham, Voltaire, …)
= alles moet rationeel behandeld worden
<--> voordien: willekeurig strafrecht en bestraffing (vooral koning
beschermen)
Doel: humaniseren van strafrecht en willekeur verhelpen
b. Klassieke / liberale school
= elke mens is vrij en mag eigen keuzes maken
legaliteit is belangrijk: recht moet duidelijk en voorspelbaar zijn
2
,Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
WANT op voorhand moet iemand beslissen: ‘is de straf het
waard?’
= strafrecht is laatste redmiddel (= utilitarisme)
als reguleren of controleren op een “beschaafdere” manier niet
mogelijk is
<--> overmatig gebruik = spectaculair of choquerend effect
vervalt
= aandacht voor feiten, niet voor daders
willekeur vermijden, WANT persoonsgebonden deel valt volledig
weg
= voedingsgrond voor aantal beginselen
bv. legaliteit, enkel schade verbieden, proportionaliteit, vermoeden
van onschuld, ..
c. Napoleontische tijd
= ontwikkeling van het Frans Wetboek (Code Pénal – 1810)
= blijft trouw aan Verlichting, MAAR breidt misdrijven tegen veiligheid en
regime uit
d. Belgische onafhankelijkheid (1830)
= Franse Code Pénal wordt zo snel mogelijk overgenomen
= strafwetboek wordt NIET overgenomen
nieuw strafwetboek 1867 o.b.v. het Franse
= vele nieuwe wetten (bv. theorie van sociaal verweer: bescherming
‘gevaarlijke personen’)
bv. Lombroso (= preventief aanpakken o.b.v. fysiek uiterlijke
kenmerken)
aandacht verschuift van de feiten naar de misdadigers
Codificatie van het strafrecht (materieel strafrecht)
- 2 boeken: algemeen (boek I) en bijzonder deel (boek II)
Boek 1: fundamentele regels van toepassing op alle misdrijven
= 11 hoofdstukken
Boek 2: specifieke misdrijven en hun gevolgen
= 14 titels
opgedeeld o.b.v. rechtsgoederen en toepassingsgebied
bv. tegen personen, openbare orde, goederen, …
3
, Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
Complementaire wetten: wetten uit andere boeken,
MAAR toch van toepassing zijn en er deel van uitmaken !
vaak specifiek afwijken van de algemene regels uit Boek I
bv. Drugswet 24 februari 1921, Jeugdwet, …
bv. fiscale overtredingen, staan gewoon bij het fiscaal
recht
Toepassing: art. 100 Sw. = Boek I wordt toegepast op alles wat strafbaar
gesteld is
bhv. lex specialis, Hfd. VII Boek II Sw., art. 85
Sw.
Toepassing Sw. op regionaal strafrecht: art. 11 BWHI (= scharnierartikel)
Doel: strafprocedure (formeel strafrecht)
- Misdrijven en daders opsporen
- Waarheid vinden
- Rechten van individu waarborgen
Strafprocesrecht = gebruik van macht en ingrijpende maatregelen toegepast
door de staat
bv. arrestaties, huiszoekingen, opsluitingen, …
! BELANGRIJK: fundamentele rechten beschermen en vastleggen (bv. EVRM,
EHRM)
Nationaal strafrecht
= zeer verschillend tussen landen
WANT gaat om het legitiem gebruiken van geweld
Algemene regel: nationaal recht is niet toepassing op misdrijven uit het
buitenland
= art. 4 Sw., MAAR art. 6-… V.T.Sv.
Uitzonderlijk: Belgen vragen aan het buitenland om iemand te berechten
Strafrecht en andere rechtsgebieden
- Kenmerken strafrecht
- Verhouding tussen overheid en burgers
- Het gaat om strafrechtelijke sancties (= “wegnemen van rechten”)
- Sterkere waarborgen en integratiefunctie (bv. bescherming van
eigendom in Sw.
4
2025
Strafrecht: de basis
meeste aandacht in media, films, pedagogie, …
= slechte reputatie en stigma
MAAR strafrecht is veel meer dan enkel de “bad guys” (bv.
copyright)
PROBLEEM: veel te veel aandacht voor de efficiëntie en praktische
toepassing
MAAR het blijft om echte mensen gaan
bv. om macht te tonen en te (mis)bruiken
heel dynamisch en veranderlijk = (de)criminaliseren
WANT volgt de waarden en normen van de samenleving en die
verandert
Aspecten van strafrecht
a. Misdrijven en misdadigers = gedrag van mensen wordt bestraft als
niet veroorloofd
b. Politie, procureurs, rechters, … = om tot rechtszekerheid en
eerlijkheid te komen
c. Slachtoffers = meer en meer aandacht, MAAR nog steeds vaak om de
achtergrond
Soorten strafrecht
Materieel strafrecht (= ‘bad-boys’ recht)
= normen over wie, waarvoor, wanneer, … strafbaar is en hoe gestraft
“wat men niet mag-recht”
MAAR soms ook “wat men niet mag weigeren-recht”
MAAR soms ook “wanneer mag iemand gestraft worden-recht”
= algemeen, verbindend recht (= gelden voor iedereen in de maatschappij)
! Straf geldt in elk soort recht !
in strafrecht: strafrechtelijke sancties
PROBLEEM: vrijheid afstaan om vrijheid te kunnen waarborgen
Formeel strafrecht (= ‘procesrecht’, ‘strafvordering’)
= verloop strafproces (bv. onderzoek, strafproces zelf, regels rond
advocaten, …)
1
,Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
<--> misdadigersrecht, WANT pas een misdadiger op het einde van
het proces
= verdachten (onderzoek), beklaagden (vonnis), veroordeelden,
misdadigers
= algemeen, verbindend recht (= wetboek Sv.)
MAAR enkel positieve instructies (= “hoe moet het”)
= gevoelige materie, WANT vaak schending van de rechten
nodig (bv. vrijheid)
“wat moet er gedaan worden, indien gedaan is wat niet mocht”
Ideologieën rond strafrecht
“Waarom bestaat strafrecht?”
enorm moeilijke vraag en niet eenzijdig te beantwoorden
bv. afschrikken, sanctioneren, …
om regeling te bieden rond straffen en ontsporing tegen te gaan
“Wat is het doel van straffen?”
- Optie 1: vergelding (= ‘karma’) Optie 4: reguleren
maatschappij
- Optie 2: resocialisatie (= bijsturen gedrag) Optie 5: moraliteit
beschermen
- Optie 3: preventie (= afschrikken of voorkomen)
= positieve (= daders) of negatieve (= iedereen) preventie
“Moet hier verduidelijking over bestaan?”
nieuw Sw. (2026) zal hier uitspraken over doen
WANT rechters zouden zo een gepastere straf kunnen bedenken
Geschiedenis van het strafrecht
4 stappen in het ontstaan:
a. Verlichting (= Franse Revolutie) (Montesquieu, Bentham, Voltaire, …)
= alles moet rationeel behandeld worden
<--> voordien: willekeurig strafrecht en bestraffing (vooral koning
beschermen)
Doel: humaniseren van strafrecht en willekeur verhelpen
b. Klassieke / liberale school
= elke mens is vrij en mag eigen keuzes maken
legaliteit is belangrijk: recht moet duidelijk en voorspelbaar zijn
2
,Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
WANT op voorhand moet iemand beslissen: ‘is de straf het
waard?’
= strafrecht is laatste redmiddel (= utilitarisme)
als reguleren of controleren op een “beschaafdere” manier niet
mogelijk is
<--> overmatig gebruik = spectaculair of choquerend effect
vervalt
= aandacht voor feiten, niet voor daders
willekeur vermijden, WANT persoonsgebonden deel valt volledig
weg
= voedingsgrond voor aantal beginselen
bv. legaliteit, enkel schade verbieden, proportionaliteit, vermoeden
van onschuld, ..
c. Napoleontische tijd
= ontwikkeling van het Frans Wetboek (Code Pénal – 1810)
= blijft trouw aan Verlichting, MAAR breidt misdrijven tegen veiligheid en
regime uit
d. Belgische onafhankelijkheid (1830)
= Franse Code Pénal wordt zo snel mogelijk overgenomen
= strafwetboek wordt NIET overgenomen
nieuw strafwetboek 1867 o.b.v. het Franse
= vele nieuwe wetten (bv. theorie van sociaal verweer: bescherming
‘gevaarlijke personen’)
bv. Lombroso (= preventief aanpakken o.b.v. fysiek uiterlijke
kenmerken)
aandacht verschuift van de feiten naar de misdadigers
Codificatie van het strafrecht (materieel strafrecht)
- 2 boeken: algemeen (boek I) en bijzonder deel (boek II)
Boek 1: fundamentele regels van toepassing op alle misdrijven
= 11 hoofdstukken
Boek 2: specifieke misdrijven en hun gevolgen
= 14 titels
opgedeeld o.b.v. rechtsgoederen en toepassingsgebied
bv. tegen personen, openbare orde, goederen, …
3
, Samenvatting Strafrecht en Strafprocesrecht 2024-
2025
Complementaire wetten: wetten uit andere boeken,
MAAR toch van toepassing zijn en er deel van uitmaken !
vaak specifiek afwijken van de algemene regels uit Boek I
bv. Drugswet 24 februari 1921, Jeugdwet, …
bv. fiscale overtredingen, staan gewoon bij het fiscaal
recht
Toepassing: art. 100 Sw. = Boek I wordt toegepast op alles wat strafbaar
gesteld is
bhv. lex specialis, Hfd. VII Boek II Sw., art. 85
Sw.
Toepassing Sw. op regionaal strafrecht: art. 11 BWHI (= scharnierartikel)
Doel: strafprocedure (formeel strafrecht)
- Misdrijven en daders opsporen
- Waarheid vinden
- Rechten van individu waarborgen
Strafprocesrecht = gebruik van macht en ingrijpende maatregelen toegepast
door de staat
bv. arrestaties, huiszoekingen, opsluitingen, …
! BELANGRIJK: fundamentele rechten beschermen en vastleggen (bv. EVRM,
EHRM)
Nationaal strafrecht
= zeer verschillend tussen landen
WANT gaat om het legitiem gebruiken van geweld
Algemene regel: nationaal recht is niet toepassing op misdrijven uit het
buitenland
= art. 4 Sw., MAAR art. 6-… V.T.Sv.
Uitzonderlijk: Belgen vragen aan het buitenland om iemand te berechten
Strafrecht en andere rechtsgebieden
- Kenmerken strafrecht
- Verhouding tussen overheid en burgers
- Het gaat om strafrechtelijke sancties (= “wegnemen van rechten”)
- Sterkere waarborgen en integratiefunctie (bv. bescherming van
eigendom in Sw.
4
